Molibdeno

Molibdenoa
42 Niobioa ← Molibdenoa → Teknezioa
42 Mo                                                                                                                                                                                                                                           Taula periodikoa
Ezaugarri orokorrak
Izena, ikurra, zenbakia	Molibdenoa, Mo, 42
Serie kimikoa	trantsizio-metalak
Taldea, periodoa, orbitala	6, 5, d
Masa atomikoa	95,94(2) g/mol
Konfigurazio elektronikoa	[Kr] 4d5 5s1
Elektroiak orbitaleko	2, 8, 18, 13, 1
Propietate fisikoak
Egoera	solidoa
Dentsitatea	(0 °C, 101,325 kPa) 10,28 g/L
Urtze-puntua	2.896 K (2.623 °C, 4.753 °F)
Irakite-puntua	4.912 K (4.639 °C, 8.382 °F)
Urtze-entalpia	37,48 kJ·mol−1
Irakite-entalpia	617 kJ·mol−1
Bero espezifikoa	(25 °C) 24,06 J·mol−1·K−1
Lurrun-presioa P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k T/K 2.742 2.994 3.312 3.707 4.212 4.879
Propietate atomikoak
Kristal-egitura	kubikoa, aurpegietan zentratua
Oxidazio-zenbakia(k)	6, 5, 4, 3, 2, 1 (oxido azido sendoa)
Elektronegatibotasuna	2,16 (Paulingen eskala)
Ionizazio-potentziala	1.a: 684,3 kJ/mol 2.a: 1.560 kJ/mol 3.a: 2.618 kJ/mol
Erradio atomikoa (batezbestekoa)	145 pm
Erradio atomikoa (kalkulatua)	190 pm
Erradio kobalentea	145 pm
Datu gehiago
Eroankortasun termikoa	(300 K) 138
Soinuaren abiadura	5.400 m/s
Isotopo egonkorrenak
Molibdenoaren isotopoak iso UN Sd-P D DE (MeV) DP 92Mo %14,84 Mo egonkorra da 50 neutroirekin 93Mo Sintetikoa 4x103 u ε - 93Nb 94Mo %9,25 Mo egonkorra da 52 neutroirekin 95Mo %15,92 Mo egonkorra da 53 neutroirekin 96Mo %16,68 Mo egonkorra da 54 neutroirekin 97Mo %9,55 Mo egonkorra da 55 neutroirekin 98Mo %24,13 Mo egonkorra da 56 neutroirekin 99Mo Sintetikoa 65,94 o β- 0,436, 1,214 99Tc γ 0,74, 0,36, 0,14 - 100Mo %9,63 7,8x1018 u β-β- 3,04 100Ru

Molibdenoa (grezieratik: Μόλυβδος molybdos, "beruna") elementu kimiko bat da, Mo ikurra eta 42 zenbaki atomikoa dituena. Trantsizio elementuen taldeko metala da, forma metaliko puruan kolore zuri zilarkara, osozilar kolorekoa, gogorra eta xaflakorra dituena. Bere urtze-puntua 2.623 °C-koa da, alegia, soilik tantaloa, osmioa, renioa eta wolframioa baino baxuagoa. Molibdenoa 600 °C-tik gora erretzen da. Elementu guztien artean seigarren urtze-punturik altuena daukanez, sendotasun handiko altzairu-aleazioak egiteko eta katalizatzaileetan erabiltzen da. Carl Wilhelm Scheele-k aurkitu zuen 1778an eta Peter jacob Hjelm-ek isolatu zuen 1781an. Ez du erreakzionatzen oxigenoarekin giro-tenperaturan, baina tenperatura altuetan molibdeno trioxidoa eratzen du.

Molibdenoa aztarna-elementu gisa ageri da animalia eta landareetan, nahiz eta gehiegizko molibdeno kantitateak toxikoak izan daitezkeen hainbat animaliatan. Molibdenoak nitrogenoaren finkapenean paper garrantzitsua hartzen du, baita kofaktore moduan nitratoa erreduzitzen duten entzimetan ere. Kobre, zink eta selenioarekin batera prozesu biokimiko askotan parte hartzen du.

Orokorrean, naturan ez da aske aurkitzen, molibdeno sulfuro eran dago.  Animalietan eta landareetan dago bereziki, zeinetan bere presentzia lurreko pH-aren menpe dagoen. Ingurunea alkalinoa edo neutroa bada molibdeno edukia altua izango da. Aldiz, lurreko pH-a azidoa bada, edukia baxua izango da.  Itsasoko uretan kantitate handitan dago, molibdato eran (MoO₄^2-).

Molibdenoa gure organismoarentzat mikronutriente esentziala da, hau da, ezinbesteko nutrientea da baino kantitate txikietan hartu beharrekoa.

Azken aldian asko igo da metal honek duen merkataritza-balioa. Tonako 10.000 $ inguru balio izan zuen 1997tik 2002ra, baina 2005eko ekainean 103.000 $ balio izatera igaro zen. 2007an 65.000 $ balio zuen.

Erabilera nutritiboak

Odoleko molibdeno kontzentrazioa hartutakoaren menpe dago, baina normalean 5 ng/ml bitartekoa izaten da. Mineral hau ehun eta gorputzeko ingurune likidoetan kontzentrazio txikietan dago. Plasman proteina garraiatzailea molidbato eran batzen zaie. Molidbatoaren forma biologiko aktiboa molibdenoaren kofaktore bezala ezagutzen da, CoMo izenarekin ere ezagutzen da. CoMo bost entzima garrantzitsuren kofaktorea da; hala nola, oxidasa, xantina deshidrogenasa, sulfito oxidasa, aldehido oxidasa eta nitrato reductasa.

Xurgapena

Molibdenoa difusio pasiboaren bidez xurgatzen da. Molidbato (MoO₄^2-) forman xurgatzen da hartutakoaren %50-70 bitartean. Xurgapenean eragiten duen faktoreetako bat tungstato sodikoa da, izan ere, hori, molibdenoaren inhibitzaile konpetitibo bat da, beraz, ehunetako molibdeno kontzentrazioa gutxitzea eragingo du .Hartutako molibdenoaren % 50-70-a hestean eta urdailean xurgatzen da, eta ondoren, gibelera, hezurretara, giltzurrunetara, giltzurrun gaineko guruinetara eta odol hodietara sakabanatzen da. Plasman proteina garraiatzaileei molibdato eran lotzen zaie gero soberakina gorozkietatik eta gernuaren bidez erraztasunez iraizteko.

Metaketa

Forputzean dagoen molibdeno totalaren %83-97 proteinei lotuta dago eritrozitoetan. Gorputzak molibdenoa denbora mugatu batez metatu dezake etorkizuneko erabilerarako, plasman duen erdibizitza biologikoa zortzi ordukoa da gutxi gora-behera, baina hartutako kantitate handiena gernuaren bitartez kanporatzen da.

Iraizketa

Gibelak molibdenoaren erregulazio homeostatikoa burutzen du. Iraizketa gernuaren bidez egiten da eta dietaren bidez hartutako kantitatearekin erlazio zuzena du. Molibdeno ingesta txikia bada, hartutakoaren %60a gernuaren bidez kanporatzen da. Ingesta handia bada, %90a baino gehiago kanporatzen da. Molibdenoa era errezean iraizten da molibdato eran.

Funtzioak

Molibdenoak organismoan hainbat funtzio betetzen ditu. Horien artean:

• Purinaren metabolismoa: Xantina oxidasa eta xantina deshidrogenasa entzimen konposatu esentziala da. Hori dela eta, purinen metabolismoan garrantzi handia dauka. Entzima horiek azido nukleikoen eta purinen zatiketan parte hartzen dute, prozesu honen ondorioz, azido urikoa sortzen da. Azido urikoa propietate antioxidatzaileak ditu eta zelulak eta ehunak oxigeno singletearen, hidroxilo erradikalen eta beste partikula oxigenatu erreaktiboen aurka babesten ditu. Kasu berezietan molibdeno dosi altuak, azido urikoaren kontzentrazioa igo dezake.
• Sulfitoen metabolismoa: Sulfito oxidasak organismoko sufre konposatu organikoen deskonposizioaren ondorioz eratzen diren sulfitoak oxidatzen ditu (taurina, zisteina, metionina). Sulfato hauek gernuaren bitartez iraizten dira. Gainera, sulfito oxidasak elikagaietan ingeritutako sulfitoetara batzen da. Molibdenoa sulfito oxidasaren kontzentrazioa areagotzen du, sulfitoen erreakzio horiek ekiditen direlarik.
• Aldehidoen deskonposizioa: molidenoa aldehido oxidasen kofaktora da, zeinak purinen eta pirimidinen deskonposizioan parte hartzen duten. Entzima hauek karbohidratoak eta beste aldehidoak oxidatzen laguntzen dute, horien artean, azetaldehidoa, alkoholaren degradazioaren produktua dena.
• Kobrearen aurkakoa: Kobrea hainbat entzimen kofaktorea eta hazkuntza faktore batzuen kofaktorea da, angiogenesian (odol-baso berrien eraketan) parte hartzen dutenak. Molibdenoa organismoko gehiegizko kobre kantitatea detoxifikatzen laguntzen du, bere eliminiazioa suspertuz.
• Burdinarekin sinergismoa: burdina eta molibdenoa sinergismo elkareragina dute eta beraien artean erlazionaturik daude era desberdinetan. Molibdenoa hainbat transferasa entzimen kofaktorea da, burdinera batzen direnak eta odoleko (hemoglobina) eta muskuluetako (mioglobina) burdin kontzentrazio maila mantentzera laguntzen dutenak.
• Hortz eta haginak: esmaltean eta hortz-haginetan mineral oso garrantzitsua da.
• Gizonaren funtzio sexual egokirako parte hartzen dute.
• Alkoholen, drogen eta toxinen metabolismoarekin erlazionaturiko sistema entzimatikoetan laguntzen du.

Gomendioak

Eguneko dosi gomendatua helduetan 45µg-koa da. Gomendio hori aldatzen da adinarekin hurrengo taulan agertzen den moduan:

Molibdeno ingesta gomendioa

Adina/Egoera	Gomendioa (μg)
0-6 hilabete	2 (IA)
7-12 hilabete	3 (IA)
1-3 urte	17
4-8 urte	22
9-13 urte	34
14-18 urte	43
>19 urte	45
Haurdunaldia	50
Edoskitzaroa	5

Iturriak

Orokorrean, esneki, haragi eta lekaleetan dago kantitate esanguratsuetan.Gibela, ilarrak, arrautza, eguzkilore haziak, gari irina, dilistak eta zereal haziak ere molibdeno iturri onak dira.

Molibdeno kantitatea elikagaietan

Elikagaia	Molibdeno kantitatea (100g-ko)
Babarrunak (latan)	350μg
Galorratza	200μg
Gibela	200μg
Dilistak	120μg
Eguzkilore haziak	103μg
Giltzurruna	75μg
Lekak	66μg
Pasta	51μg
Arrautza	50μg
Arroza	47μg
Oilaskoa	40μg
Osoko ogia	25μg
Patata	25μg
Itsaskiak	20μg
Abrikota	14μg

Erlazionatutako gaixotasunak

Ez da behatu molibdeno gutxiegitasunik pertsona osasuntsuetan.

• Hartutako molibdeno gutxiegitasuna: gutxiegitasun honen inguruan deskribatu den kasu bakarra Crohn gaixotasuna pairatzen duten pazienteen nutrizio parenteraltotalean molibdenoa ez gehitzearen ondorio izan da. Bihotz erritmo azkarra, zefaleak, gaueko itsutasuna eta , azkenik, koma izan ziren pazienteak garatu zituen adierazpen klinikoak. Amonio molibdatoarekin suplementatzean adierazpen horien hobekuntza eman zen.
• Heredatutako molibdeno kofaktorearen (CoMo) gutxiegitasuna: CoMo kofaktorea 4 geneen bitartez sintetizatzen da, eta gene horietan ematen diren mutazioenondorioz molibdeno entzimen aktibitatean eragin zuzena izango du.

Molibdenoaren toxizitatea gizakietan nahiko baxua da, soilik molibdenoa tratatzen den fabriketako langileetan eman dira intoxikazio kasuak.

Kanpo estekak

• Datuak: Q1053
• Multimedia: Molybdenum / Q1053