Poloniaren banaketak
| Poloniaren banaketak | ||
|---|---|---|
| ||
| Mota | Anexio | |
| Data | 1772 | |
| Osatuta | ||
Poloniaren banaketak (polonieraz: Rozbiór edo Rozbiory Polski, lituanieraz: Abiejų Tautų Respublikos padalinimai, bielorrusieraz: Падзелы Рэчы Паспалітай) XVIII. mendean, Errusia, Prusia eta Austriaren artean, Bi Nazio Errepublikaren ondoz ondoko banaketak izendatzeko erabilitako terminoak da. Garai horretan, gobernu egiturek herrialdearen behin betiko desagerpena ekarri zuten[1][2][3][4].
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Ladislao IV.aren erregealdia
Egindako erreforma militarrek fruitua eman zuten bere erregealdiaren hasieran egindako Errusiako Tsarerriaren aurkako gerran. Errusiarrak Polonia-Lituaniako tronuaren aldaketa aprobetxatzen saiatu ziren Smolensk eta inguruko beste lurralde batzuk berreskuratzeko. Erregeak, Smolenskeko Gerran, errusiarren aurka borrokatu zuen nobleziaren feudoetako hogei mila soldadu eta armadetan aginduz. Trebetasun handiz, Smolensk setiatzen ari ziren errusiarrak inguratu zituen, eta haien errenditzea lortu zuen 1634ko otsailaren 25ean. Garaipena, Errusian barneratzeko nahikoa izan ez zena, errusiarrak Polianovkako Ituna sinatzera behartzeko aukera eman zion, edozein kasutan, urte horretako ekainean, eta Dvina eta Dnieper lurraldeak lortu zituen, nahiz eta Errusiako Tsar tituluari uko egin.
Moskutarrak garaituz, Deúlinoko Bakea, bere aitak negoziatutakoa, betiko bake bihurtu zuen. Lituaniaren eta ukrainar noble ortodoxo batzuek zalantzak izan arren, 1647an, errusiarrekin defentsa-aliantza bat sinatu zuen herrialdearen hego-ekialdea Krimeako tartariarren erasoetatik babesteko, nahiz eta Khmelnitskiko matxinada piztu zen.
Lehen banaketa (1772)[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1772an sinatu zen itunaren arabera, Bi Nazioen Errepublika Errusia, Austria eta Prusiaren artean banatu zen.
Errusiako Pedro I.a Handiaren eta Katalina Handiaren garaian, Poloniak ahultasun uneak bizi izan zituen. Etapa horretan, Estanislao Augusto Poniatowski aukeratu zuten errege; erreformak egiten saiatu zen, maiatzaren 3ko Konstituzioa adibidez, baina Errusia, Prusia eta Austriaren presioak eta nobleen oposizioak horiek gauzatzea eragotzi zuten, eta horrek Poloniako lehen banaketa ekarri zuen.
1772ko otsailean, San Petersburgon, Poloniaren banaketa egiteko baldintzak ezarri ziren, eta Maria Teresa I.a Austriakoak, hasieran, aurka egin zuen. Hala ere, Austria urte bereko abuztuan sartu zen itunean.
Poloniako Dietak herrialdea zatitzeko baimena eman behar izan zuen 1773an. Errusiak Livonia eta Bielorrusia bereganatu zituen Dvina eta Dnieperraino. Austriak Ekialdeko Galitziako zazpi voivoderri anexionatu zituen eta Polonia Txikia, Krakovia izan ezik. Prusiak, Frederiko II.a Handiak gobernatuta (Polonia desmuntatzeko haritik tiratu zuena), Prusia Erdialdearen zehar Brandenburgo eta Prusia batzeko bere ametsa gauzatu ahal izan zuen (Gdansk eta Torun izan ezik), eta bere Erreinuarekin erantsi zuen Niemen ibaira zihoan Poloniako zati batekin batera.
Erdialdeko Europako potentzien eta Errusiaren arteko Poloniaren banaketa zela eta, Errusia-Turkia gatazkaren konponbidea erraztu zen.
Bigarren banaketa (1793)[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Banaketa haren bi hamarkada igaro ondoren, Errusiak Poloniaren gaineko nagusitasun politikoa areagotu zuen, Estanislao II.a Poniatowski erregeak eta Sejm-eko aristokratek, beldurragatik, nahiago izan zuten errusiar eragina gorde eta Polonia indartuko zuten erreforma politiko eta administratiboak ezarri. Horrek errusiar inbasioa eta aristokraziaren pribilegioak galtzea eragin zuen.
Katalina Handiak bidalitako Errusiako enbaxadoreak funtsezkoak izan ziren (eroskeria edo promesekin) Sejmeko aristokrata poloniarrak erreforma saiakeren aurka egingo zutela ziurtatzeko. Hala ere, beste noble poloniar liberalek ulertu zuten erakunde nazionalak indartzea zela herrialdearen independentzia prekarioa mantentzeko bide bakarra, eta talka egin zuten Poloniako noblezia kontserbadoreago eta tradizionala zenarekin. Erreformatzaile horiek 1791n lortu zuten konstituzio bat idaztea, maiatzaren 3ko Konstituzioa, zeinak Bi Nazioen Errepublikaren bizitza politikoaren hainbat akats ezabatu zituen liberum veto eta aristokraziaren pribilegioak kenduz, botoa emateko eskubidea finkatuz sortzen ari ziren klase ertainen alde eta nekazariak erregearen babes zuzenaren pean jartzea (botere hori nobleei kenduz).
1791ko maiatzaren 3ko Konstituzioak, Poloniarentzat, bere administrazioaren hobekuntza suposatu zuen, baina baita Errusiako Inperioaren eragina ahalbidetzen zuen legegintzaldi eta gobernu anarkiaren amaiera ere. Konstituzio berriarekin pozik ez zeuden Poloniako aristokratek, hala, Targowica Konfederazioa sortu zuten Errusiako Inperioak bultzatuta, eta, 1792ko apirilean, onartu berri zen Konstituzioaren aurkako matxinada abiatu zuten. Era berean, Poloniako gobernu zentralaren indartze horrek Errusiaren nahiei erasotzen zien, hark Polonia ahul eta errusiar eraginaren mende mantendu nahi izan baitzuen.
Sejmeko erreformatzaileek, Estanislao II.a Poniatowski erregearekin batera, noble errebeldeen eta haiek onartzen zituzten tropa errusiarren aurkako gerrari aurre egin behar izan zioten; Horrela, Tadeusz Kosciuszkok gidatuta borrokatu ziren, baina, gutxitasun zenbakizko larriaren baldintzetan, garaituak izan ziren. Poloniako erreformatzaileek Prusiaren laguntza eskatu zuten, baina Frederiko Guillermo II.a Prusiako erregeak beldurra zion Poloniako Konstituzio berrian adierazitako liberalismoari, Frantziako Iraultzatik ateratako ideia asko kopiatzen baitzituen; Polonia liberal bati laguntzea baino Errusia autokratikoarekin bat egitea abantailatsuagoa zela iritzita, prusiar tropek uko egin zieten poloniarrak laguntzeari.
1792ko kanpaina militar azkar baten ondoren, Estanislao II.a Poniatowski erregea bera Targowica Konfederazioan sartu zen, aristokrata boteretsu asko bezala; maiatzaren 3ko Konstituzioaren aldeko poloniarrei, laguntza oro kendu, eta, masiboki, emigratu behar izan zuten. Bere aldetik, Prusiak Poloniako lurraldeak eskatzen zizkien errusiarrei, poloniar erreformistak alde batera utzi izanaren sari gisa. Horrela, Errusiar Inperioak eta Prusiak banaketa berri bat adostu zuten 1793ko urtarrilean: Errusiak lurralde poloniarraren 250.000 km² bereganatu zituen Bug ibaiaren ekialdean, ukrainar eta rusiniar beste lurralde batzuekin batera. Prusiak Vistularen bokalea barne hartzen zuen Poznan herriaz jabetu zen bitartean, 58.000 km², Varsoviatik 80 kilometrora baino iristen dena. Maiatzaren 3ko Konstituzioa indargabetu, eta Targowica Konfederazioko aristokratek pribilegioak berreskuratu zituzten.
Hirugarren banaketa (1795)[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Egoera horien aurrean, poloniarrak independentzia mantentzen saiatu ziren Targowica Konfederazioko aristokratek autonomia nazionalaren kausa bereganatzen zuten bitartean, etsita Errusiak maiatzaren 3ko Konstituzioa indargabetzeaz baliatu zelako lurralde berriak eransteko. 1794ko apirilean, soldadu poloniarren batailoi bat, Poloniako armada erdira murrizteko Errusiaren eta Prusiaren agindu bateratuaren aurrean, matxinatu egin zen. Gertaera horrek poloniarren altxamendu orokorra eragin zuen 1793tik Poloniako lurraldean behin betiko kokatuta zeuden errusiar eta prusiar garnizioen aurka.
Berriz ere, Tadeusz Kosciuszkok zuzendu zituen tropa poloniarrak, eta, horretarako, nekazarien morrontzaren amaiera aldarrikatzeko ideia bururatu zitzaion tropa gehiago errekrutatzeko eta errusiarrek eta prusiarrek esplota zezaketen desberdintasun sozialak ezabatzeko asmoz. Hala ere, bere ahaleginak porrot egin zuen aristokrata askok nekazarien aldeko azken kontzesio horri uko egin baitzion. Beste faktore garrantzitsu bat izan zen Kosciuszkok eta bere aliatuek Poloniaren independentzia berreskuratzea zela aldarrikatzen zutena, baina ez aristokraziaren pribilegio zaharrak, berriro ere noblezia handi atzerakoi eta erreakzionarioen artean laguntza galtzea eragin zuena. Era berean, matxinada, oraingoan, Lituaniara hedatu zen, horrek Errusiako okupazio militarraren arbuioa adierazi zuen, eta bere garnizioak kanporatu zituen, Poloniako matxinoek, Bi Nazioen Errepublikaren eskeman, lituaniarrei askatasun handiagoak ematen zizkien lotura politikoa eskaini zuten bitartean.
Hasieran, Poloniarrek eutsi zieten prusiarrei Varsoviako kanpo aldean, baina ez zeuden Errusiako tropen aldibereko erasoa garaitzeko moduan; Polonia iparraldetik prusiarrak kanporatu eta errusiarren aurka Lituanian matxinada nazionala izango zela uste bazuten ere, poloniarrek oso zaila izan zuten erresistentzian jarraitu, eta, irailaren hasieran, Aleksandr Suvorov jeneral errusiarraren garaipena hasi zen, eta, 1794ko azaroan, Varsovia menderatu zuen, matxinadarekin amaituz. Tropa prusiarrak Poloniako lurretara itzuli ziren, galdutako posizioak berreskuratzeko indartuta. Horren ondorioz, Bi Nazioen Errepublika behin betiko desagerrarazi zen, auzoko herrialdeen artean banatuta.
1795eko urrian, Errusiaren, Prusiaren eta Austriaren artean, azken hitzarmenak sinatu ziren, beren artean Polonia banatuz. Horren arabera, Errusiak, Varsovia alde batera utzita, Poloniako ekialdeko lautada okupatu zuen Polesia eta Podlakia eskualdeekin, eta Lituaniaz ere jabetu zen, Niemen ibairaino. Prusiak Mazovia bereganatu, eta Varsovia hiriburuarekin bateratu zuen, baita Polonia Handia eta Pomeraniako itsasertzean zuen nagusitasuna berretsi ere. Itun berean, Austriarekin gatazkak saihestea adostu zen, azken horri Galizia eta Polonia Txikiko probintzi poloniarren jabetza aitortuz.
Horrekin, Polonia, estatu independente gisa, desagertu egin zen Europan, 1807an, denbora laburrez, Varsoviako Dukerri Handia ezarri zen arte. Hori 1815ean desagertuta, ez zen Poloniako estatu independenterik existituko (bai, Poloniako Errusiako tsarerri bat) 1918an Poloniako Bigarren Errepublika sortu arte.
Eragina[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Poloniaren hirugarren banaketa 1795ean burutu zen, Kościuszko garaituz eta, ondorioz, Polonia nazio independente bezala desagertuz, Estanislao II.ak gertaera horien aurrean abdikatzera behartua izan zen oinordekorik izendatu gabe. Errege ohia laster San Petersburgon erbesteratu zen, eta han eman zuen gainerako bizitza denbora, beste europar aristokrata batzuekin era askotako korrespondentzian eta bere memoriak idazten 1798an hil zen arte.
Ordutik, Errusiako tsarrak izango zituen oinordeko, de facto, 1814 eta 1917 bitartean Poloniako tsar titulua formalki erabiliz.
- Varsoviako Dukerri Handia eta Poloniako Tsarerria
Varsoviako dukerria (polonieraz: Ksibilwo Warszawskie; frantsesez: Duché de Varsovie; alemanez: Herzogtum Warschau) Napoleon I.ak, 1807an, Poloniako Estatua berrezartzeko sortutako unitate politikoa izan zen. Dukerria, Laugarren Koalizioaren gerrari amaiera emateko Frantziak eta Errusiak sinatutako Tilsiteko Hitzarmenaren ondoren sortu zen.
Dukerriak lau milioi eta erdi biztanle eta 155.000 km²-ko hedadura zuen, eta Federiko Augusto I.ak (Saxoniako erregea) gobernatu zuen.
Errusiak Napoleon garaitu zuen, 1813an dukerria bereganatzen saiatu zena, baina Vienako Batzarrak lurraldea potentzia garaileen artean banatu zuen.
Poloniako Tsarerria, Poloniako Erresuma (polonieraz: Królestwo Polskie; errusieraz: Царство Польское, Tsárstvo Pólskoye)[5], edo Batzarreko Polonia (polonieraz: Kongresówka), Errusiako Polonia bezala ere ezagutua, Napoleon Bonaparteren erorketaren ondoren, 1815ean, Vienako Batzarrean sortutako Estatua izan zen. 1830eko matxinada poloniarraren ondoren, Errusiar Inperioan sartu zen 1915era arte, Lehen Mundu Gerran Alemaniaren esku geratu zen arte.
- Emigrazio handia
Emigrazio Handia (polonieraz: Wielka Emigracja)[6] Poloniako elite politikoen emigrazioa izan zen, 1831 eta 1870 artean. XVIII. mendearen amaieratik, herrialdetik kanpo emigrante gisa joandako pertsonek rol garrantzitsua izan zuten Poloniako bizitza politikoan. Bere patua Poloniaren lehen banaketaren ondorio bat zen, Bi Nazioen Errepublikako lurrak Errusia Inperialaren, Prusiako Erresumaren eta Austriako Habsburgotarren Monarkiaren artean banatu zituena. Elite politikoen emigrazio horren ondorioz, XVIII. eta XIX. mendeetan, Poloniako intelligentsiaren jarduera politiko eta ideologiko asko Polonia banatutako lurraldetik kanpo gertatu zen.
Emigratu politiko asko Frantzian bizi izan ziren. 1830-1831ko azaroko altxamenduaren ondoren gertatu zen emigrazio-olaturik garrantzitsuena. Poloniar horiek, ondoren, Poloniako 1846 eta 1848ko iraultzetan laguntza baliotsua eman zuten. Bere erresistentzia ez zen Poloniako jarduera iraultzaileetara mugatu, hainbat herrialdetakoetan parte hartu baitzuten: 1848ko iraultzetan, Frantzian, Alemania eta Italiako printzerri txikietan, Austrian, Hungarian, Danubio, Valakia eta Moldaviako printzerrietan, Hegoamerikako Argentina eta Uruguaiko Gerra Handian eta, ondoren, Krimeako gerran. 1848ko iraultza-saiakeraren eta 1863-1864ko urtarrileko altxamenduaren ondoren, emigratuen olatu gehigarriak iritsi ziren.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Partitions of Poland". Encyclopædia Britannica Online. 2008. Retrieved 8 June 2011.
- ↑ Bideleux, Robert; Jeffries, Ian (1998). A History of Eastern Europe: Crisis and Change. Routledge. p. 156.
- ↑ Batt, Judy; Wolczuk, Kataryna (2002). Region, State and Identity in Central and Eastern Europe. Routledge. p. 153.
- ↑ Sinkoff, Nancy (2004). Out of the Shtetl: Making Jews Modern in the Polish Borderlands. Society of Biblical Literature. p. 271.
- ↑ (Ingelesez) «Congress Kingdom of Poland | historical state, Poland | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2023-01-17).
- ↑ (Ingelesez) Bade, Klaus. (2003-09-19). Migration in European History. Wiley ISBN 978-0-631-18939-8. (Noiz kontsultatua: 2023-01-17).
Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Davies, Norman (2005). God's Playground. A History of Poland in Two Volumes (en inglés). Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-925339-0.
- Lord, Robert Howard (1915). The Second Partition of Poland. A Study in Diplomatic History (en inglés). Cambridge, Massachussets: Harvard University Press.
- Lukowski, Jerzy (1999). The Partitions of Poland: 1772, 1793, 1795 (en inglés). Londres: Longman. ISBN 978-0-582-29274-1.
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q152006
Multimedia: Partitions of Poland / Q152006