Tirana

Tirana Tiranë Tirona Tiranë
hiriburua
Hiriaren gaueko ikuspegia. Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Albania
Konderria Barrutia	Tirana Tirana
Alkatea	Edi Rama
Izen ofiziala	Tirana
Jatorrizko izena	Tiranë Tirona
Posta kodea	1001–1028
Geografia
Koordenatuak	41°20′N 19°49′E
Azalera	41.8 km²
Altuera	110 m
Demografia
Biztanleria	418.495 (2011ko urriaren 1a) 75.417 (2001)
Dentsitatea	10.011,84 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1614
Telefono aurrizkia	4
Ordu eremua	UTC+01:00
Hiri senidetuak	Ankara, Atenas, Bartzelona, Pekin, Brusela-Hiriburua eskualdea, Bukarest, Bursa, Cobourg (en) , Doha, Brusela, Udine, Istanbul, Florentzia, Piana degli Albanesi, Grand Rapids, Kiev, Madril, Marseilla, Mosku, Praga, Tesalonika, Seul, Sofia, Stockholm udalerria, Turin, Vilnius, Zagreb, Venezia, Brusela, Zaragoza, Sarajevo, Podgorica, Pristina, Kosovska Mitrovica (hiria), Prizren, Verona eta Skopje
Matrikula	TR
tirana.al

Tirana (albanieraz: Tiranë) Albaniako hiriburua eta hiri handiena da. Izen bereko barrutian dago kokatua, Albaniako erdi-mendebaldean. 353.400 (2003) biztanle bizi dira bertan, musulmanak gehienak. Mediterraneotik hurbil egonda klima mediterraneoko hiria da eta Europako hiri eguzkitsuenen eta euritsuenen artean dago.

Burdin Arotik etengabeko populazioa izan du, eta 1614 urtean hartu zuen hiri izaera otomandarren agindupean. Historikoki Iliarrak bizi ziren eremu horretan, baina Erromak erantsi zuen iliar gerren ondoren, eta Erromatar Inperioaren zati integral bihurtu zen. Garai hartako ondarea nabaria da oraindik ere, Tiranako mosaikoek erakusten dutenez. Geroago V. eta VI. mendeetan, kristau basilika primitibo bat eraiki zen leku horren inguruan. Bizantziar inperioaren ondoren ez zen gune garrantzitsua izan XX. mendera arte, ezen 1912an Albaniako independentziarekin batera Albaniako hiriburua bihurtu baitzen.

Tirana Albaniako gune ekonomiko, finantzario, politiko eta komertzial garrantzitsuena da, herrialdearen erdialdean kokatuta dagoelako eta garraio-gune nagusia delako. Bertan daude presidentearen egoitza ofiziala, lehen ministroarena eta Albaniako Parlamentuarena. Hiria Gazteriaren Europako Hiriburua izango da 2022an.

Ekonomia eta komunikazioak

Tirana, Albaniako zentro industrial eta kulturala da. Industria garrantzitsuenak, ehungintza, janari industria, eraikuntzarako gaiak, altzairugintza eta zapatagintza dira eta hiritik hurbil ikatz eta lignito hobi handiak ustiatzen dira.

Unibertsitatea eta nazioarteko aireportua daude bertan. Errepide berriak eraiki dira, eta trenez zein itsasontziz (Durrës portutik) bidaia daiteke beste herrialdetatik.

Historia

1614. urtean sortu zen hiria, baina 1920. urtera arte ez zen Albaniako hiriburu bihurtu. 1939. urtean italiarrek okupatu zuten eta handik gutxira alemaniarrek inbaditu zuten. Albaniar abertzaleen babeslekua izan zen eta 1946an hantxe aldarrikatu zuten Albaniako Herri Errepublika Sozialista.

Kultura

Tiranan bizimodu tradizional eta modernoaren arteko konbinazio interesgarria aurki daiteke, baita arteen, sukaldaritzaren, entretenimenduaren, musikaren eta gaueko bizitzaren eskaintza zabala ere, Europa osoko beste hiriburu batzuekikoarekin konparagarria. Jaialdien artean erlijiosoak anitzak dira: Eguberriak, Eid al-Fitr eta Eid al-Adha, Hanukkah eta Noruz barne. Bestelako Dita e Verës jaialdi paganoa azpimarra da: urtero egiten da, martxoaren 14an, eta albaniarrek neguaren amaiera eta udaberriaren etorrera ospatzen dute.

Kultur erakundeen artean Liburutegi Nazionala aipatu behar da, milioi bat elementu baino gehiago baititu, liburuak, aldizkariak, mapak, atlasak, mikrofilmak besteak beste.

Arkitektura

Tiranan estilo arkitektonikoak nahasten dira, izan dituen historiako garai garrantzitsuak islatzen dituztenak. Ohiko estiloa markatu dute Bigarren Mundu Gerrako Benito Mussoliniren erregimen faxistak eta ondorengo Enver Hoxharen erregimen komunistak. Brigaden Jauregia, ministerioen eraikinak, gobernuaren eraikina eta udala Florestano Di Faustoren eta Armando Brasiniren diseinuak dira, biak ere Mussolini garaiko Italiako arkitekto ezagunak. Brasinik ere diseinatu zuen Dëshmorët eta Kombit bulevarra 1930ean hiriko etorbide nagusia. Eraikin eta etorbide berriak eraikitzeko garai bateko eraikin asko eraitsi ziren, besteak beste Bazar Zaharra eta Katedral Ortodoxoa.

Museoak

Historia museo nazionala, Tiranan

Tiranako museorik aipagarriena Historia Museo Nazionala da. Albaniako aurkikuntza arkeologiko onenetako batzuk gordetzen ditu, historiaurreko garaikoak eta gaur egungoak. Ama Teresa Kalkutakoarekin lotutako objektuak ere daude bertan. Beste museo aipagarri Arkeologia Museo Nazionala, Arte Nazionaleko Galeria eta Natur Zientzien Museoa.

Sukaldaritza

Albanian ohikoa denez, nekazaritzako tradizioak oso garrantzitsuak dira eta asko estimatzen dira gazta, olibak eta ardoa. Kafea ere oso estimatua da eta kafetegi asko daude. Tiranako eskualdea ezaguna da Fergese izeneko plater tradizionala, piperrekin edo gibelarekin egina.

Turismoa

Albaniako turismoa azkar ari da garatzen komunismoaren ondoren, eta horrela hegoaldeko eta iparraldeko Riviera oso leku turistikoa bihurtu da. Tiranak luxuzko hotelak, jatetxe modernoak, tabernak, pubak eta diskotekak ditu.

Tirana eskualdeko gune unibertsitarioa ere bada, Albaniako ikasleez gain Kosovo, Ipar Mazedonia, Montenegro eta Greziatik ikasleak jasoz.

Klima

Datu klimatikoak (Tirana)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	21	24	27	28	31	36	42	40	40	36	28	22	42
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	12	13	15	20	24	28	32	32	28	23	17	13	21.4
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	2	3	5	9	13	16	18	18	15	12	8	4	10.3
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-10	-9	-10	-1	3	8	8	8	3	0	-6	-8	-10
Pilatutako prezipitazioa (mm)	143	132	115	104	103	68	42	46	78	114	172	148	1265
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	12	10	11	11	10	6	4	4	6	11	13	12	110
Eguzki orduak	127.1	124.3	158.1	204	266.6	297	353.4	328.6	264	217	126	86.8	2552.9
Iturria: Wetter.com

Alkateak

Zyber Hallulli	1913–1914
Servet Libohova	1915–1916
Ismail Ndroqi	1917–1922
Ali Begeja	1922–1923
Ali Derhemi	1923–1924
Xhemal Kondi	1924–1925
Fuat Toptani	1925–1927
Izet Dibra	1927–1928
Rasim Kalakula	1928–1930
Rexhep Jella	1930–1933
Abedin Nepravishta	1933–1935
Qemal Butka	1936–1937
Abedin Nepravishta	1937–1939
Qazim Mulleti	1939–1940

Omer Fortuzi	1940–1943
Halil Meniku	1943–1944
Llazar Treska	1944–1945
Ibrahim Sina	1947–1949
Isuf Keçi	1950–1951
Sabri Pilkati	1951-1951
Peço Kagjini	1951–1952
Sami Gjebero	1953–1954
Ibrahim Sina	1954–1955
Sami Gjebero	1956–1957
Irfan Ceklkupa	1957–1958
Rifat Dedja	1958–1961
Sabri Pilkati	1961–1962
Rifat Dedja	1962–1964

Sabri Pilkati	1965–1966
Myqerem Fuga	1970–1973
Ndue Marashi	1974–1975
Nesip Ibrahimi	1976–1983
Jashar Mezenxhiu	1984–1985
Llambi Gegprifti	1986–1987
Leandro Zoto	1987–1988
Llambi Gegprifti	1989–1990
Tomor Malasi	1991–1992
Sali Kelmendi	1992–1996
Albert Brojka	1996–2000
Edi Rama	2000–2011
Lulzim Basha	2011-

Tiranar ezagunak

• Agim Sulaj, margolaria
• Albert Brojka, alkatea
• Aleksandër Meksi, Lehen Ministroa
• Andrea Shundi, agronomoa
• Bamir Topi, Albaniako presidentea
• Beqir Balluku, politikaria, politburoren kidea
• Blendi Nallbani, futbolaria
• Breanne Benson, aktore pornoa
• Edi Rama, alkatea
• Elsa Lila, abeslaria
• Erjon Bogdani, futbolaria
• Ermonela Jaho, opera abeslaria
• Essad Pasha, politikaria
• Fatos Nano, Lehen Ministroa
• Gjergj Xhuvani, zinema zuzendaria
• Igli Tare, futbolaria
• Inva Mula, opera abeslaria
• Ismail Ndroqi, alkatea
• Kledi Kadiu, dantzari eta aktore
• Kujtim Çashku, zinema zuzendaria
• Masiela Lusha, aktore eta poeta
• Murat bej Toptani, politikaria
• Pandeli Majko, Lehen Ministroa
• Rexhep Meidani, Albaniako presidentea
• Saimir Kumbaro, zinema zuzendaria
• Sali Kelmendi, alkatea
• Skënder Sallaku, umorista
• Vedat Kokona, itzultzailea
• Klodiana Shala, atleta

Bibliografia

• Burgen, Stephen (29 October 2018). "'Build it and they will come': Tirana's plan for a 'kaleidoscope metropolis'". The Guardian.
• Akkam, Alia (13 October 2017). "The Capital of Albania Has Transformed Into a Lively, Affordable Destination". Vogue. A
• Hillsdon, Mark (27 February 2017). "The European capital you'd never thought to visit (but really should)". The Telegraph.
• McRae, Hamish (13 September 2008). "Albania: Charmed by Tirana". The Independent.
• Capolino, Patrizia (2011). "Tirana: A Capital City Transformed by the Italians". Planning Perspectives. 26 (4): 591–615. doi:10.1080/02665433.2011.601610. S2CID 143255786.

Kanpo estekak

• Hiriko gobernuaren webgunea.

• Datuak: Q19689
• Multimedia: Tirana