Kalifornia

Kalifornia
State of California
Ereserkia: I Love You, California (en)
Goiburua: Eureka
Kaliforniako bandera
California in United States.svg
Geografia
Hiriburua	Sacramento 38°34′31″N 121°29′10″W
Hiririk handiena	Los Angeles
Azalera	410.000 Ura %4,84
Punturik altuena	Whitney mendia
Punturik sakonena	Badwater Arroa
Kontinentea	Ipar Amerika
Mugakideak	Oregon, Arizona, Nevada eta Kalifornia Beherea
Administrazioa
Gobernadorea	Jerry Brown (D)
Kaliforniako Gobernadorea	Gavin Newsom
Legebiltzarra	California State Legislature (en)
Epai autoritatea	Supreme Court of California (en)
Demografia
Biztanleria	39.538.223 (2020) 288.206 (2016)
Dentsitatea	93,26 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak	ikusi ingeles
Erabilitako hizkuntzak	ikusi Esselen (en) , Chimariko (en) , Karuk (en) , Obispeño (en) , Cupeño (en) , Louisianako kreola, Salinan (en) , Serrano (en) , Southern Sierra Miwok (en) , Chico (en) , Central Sierra Miwok (en) , Purisimeño (en) , Cruzeño (en) , Coast Miwok (en) , Quechan (en) , Kashaya (en) , Lake Miwok (en) , Konkow (en) , Tipai (en) , Maidu (en) , Patwin (en) , Northeastern Pomo (en) , Plains Miwok (en) , Central Pomo (en) , Southeastern Pomo (en) , Northern Pomo (en) , Southern Pomo (en) , Eastern Pomo (en) , Northern Sierra Miwok (en) , Nomlaki (en) , Northern Paiute (en) , Shasta (en) , Barbareño (en) , Cahuilla (en) , Mojave (en) , Wappo (en) , Tübatulabal (en) , Ventureño (en) , Atsugewi (en) , Achumawi (en) , Wintu (en) , Wiyot (en) , Luiseño (en) , Yuki (en) , Kawaiisu (en) , Colorado River Numic (en) , Wailaki (en) , Cahto (en) , Mattole (en) , Tolowa (en) , Hupa (en) , Chickasaw (en) , Mono (en) , Nisenan (en) , Timbisha (en) , Waxo hizkuntza, yokustar hizkuntzak, Yurok (en) , Northern Ohlone (en) , Southern Ohlone (en) eta Ineseño (en)
Ezkontzeko adina	genero guztiak: 18 genero guztiak: 21
Derrigorrezko eskolaratzea	-18
Ekonomia
BPG nominala	3.091.871.500.000 $ (2020) 3.132.800.600.000 $ (2019) (2019)
Historia
Sorrera data: 1850eko irailaren 9a
Bestelako informazioa
Ordu eremua	ikusi Ozeano Bareko ordu-eremua : America/Los_Angeles (en) Udako ordutegi: UTC−07:00 ordutegi estandarra: UTC−08:00
ca.gov

Artikulu hau Ameriketako Estatu Batuetako estatuari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Kalifornia (argipena)».

Kalifornia (ingelesez: California, ˌkæləˈfɔrnjə ahoskatua) Ameriketako Estatu Batuetako estatu bat da, Estatu Batuetako mendebaldean dagoena. Hiriburua Sacramento du baina hiri garrantzitsuena Los Angeles da.

Guztira 36 milioi biztanle inguru ditu: Ameriketako Estatu Batuetako biztanle gehien dituen estatua da.

Hiri nagusiak

Honakoak dira Kaliforniako hiri nagusienak:

1. Los Angeles: 3.976.071 biztanle.
2. San Diego: 1.305.736 biztanle.
3. San Jose: 945.000 biztanle.
4. San Francisco: 799.263 biztanle.
5. Long Beach: 491.564 biztanle.
6. Fresno: 464.727 biztanle.
7. Sacramento: 412.318 biztanle.
8. Oakland: 452.959 biztanle.

Orografia eta klima

Hiru lurralde handi bereizten dira Kalifornian: Erdialdeko Harana, jalkinez eta alubioiez betetako sakonunea; ekialdean Sierra Nevadako mendiak (Whitney, 4.418 m); mendebalean Itsasertzeko mendikatea, 1.600-2.000 metroko mendi paraleloekin. San Andresko failak gurutzatzen du lurraldea ipar-ekialdetik hego-ekialdera; horren ondorioz, lurrikara handiak izateko arrisku biziena duen lurraldea da Kalifornia; nolanahi ere, ez dirudi arrisku horrek oraingoz hirien eta ekonomiaren hazkundea mugatu duenik. Klima mediterraneokoa da, gozoa eta epela.

Ekonomia

Klimaren gozoa du, ibarreko lurrak emankorrak dira eta ur hornidura sistema modernoa garatu dute: horri guztiari esker, Kalifornia munduko fruitu ekoizle nagusietako bat da. Mahastiek, kotoiak eta lekariek ere garrantzi handia dute. Urre ekoizpenak behera egin du, hobiak ahitu baitira, baina petrolioaren eta gas naturalaren aurkikuntzak industriaren garapena bideratu dute, baita hiri handien inguruetako lantegiak (elektronika, kimika eta hegazkin industria) ere. Kaliforniako zinema industria munduko handiena eta sendoena da (Hollywood). Industriaren garapenaren ondorioz, zientzia eta teknika ikerketagune ugari sortu dira, bai kapital pribatukoak, bai publikokoak.

Historia

Mexikok Guadalupe Higaldo itunaren bidez (1848) Kalifornia Garaia Estatu Batuei eman zien. 1850etik aurrera Estatu Batuetako parte bihurtu zen, estatu moduan. Itun hori izenpetu baino astebete lehenago urrea aurkitu zen, eta abenturazale asko erakarri zuen aurkikuntza hark. Kalifornia munduko bigarren urrearen ekoizle izan, 100 tona urteko ematen baitzuen. Burdinbideak bigarren emigrante oldea ekarri zuen, txinatarrak eta japoniarrak batez ere. Urre meatzeak agortu zirenean, Lehen Mundu Gerraren bukaera aldean, hasi zen nekazaritza eta industria iraultza.

Pertsonaia ezagunak

• Jack London (1876-1916), idazlea.
• Frances Marion (1888-1973), zinemaren gidoigilea.
• John Steinbeck (1902-1968), idazlea.
• Richard M. Nixon (1913-1994), AEBetako presidentea (1969-1974).
• Marilyn Monroe (1926-1962), aktorea.
• Gene Hackman (1930-), aktorea.
• Robert Redford (1936-), aktorea.
• Cherrie Moraga (1952-), idazlea.
• Sean Penn (1960-), aktorea.
• Tiger Woods (1975-), golfaria.

Parke Nazionalak

• Yosemite Parke Nazionala
• Sequoia Parke Nazionala

Konderriak

Sakontzeko, irakurri: «Kaliforniako konderriak»

Alameda konderria Alpine konderria Amador konderria Butte konderria Calaveras konderria Colusa konderria Contra Costa konderria Del Norte konderria El Dorado konderria Fresno konderria

Glenn konderria Humboldt konderria Imperial konderria Inyo konderria Kern konderria Kings konderria Lake konderria Lassen konderria Los Angeles konderria Madera konderria

Marin konderria Mariposa konderria Mendocino konderria Merced konderria Modoc konderria Mono konderria Monterrey konderria Napa konderria Nevada konderria Orange konderria

Placer konderria Plumas konderria Riverside konderria Sacramento konderria San Benito konderria San Bernardino konderria San Diego konderria San Francisco konderria San Joaquin konderria San Luis Obispo konderria

San Mateo konderria Santa Barbara konderria Santa Clara konderria Santa Cruz konderria Shasta konderria Sierra konderria Siskiyou konderria Solano konderria Sonoma konderria Stanislaus konderria

Sutter konderria Tehama konderria Trinity konderria Tulare konderria Tuolumne konderria Ventura konderria Yolo konderria Yuba konderria

Ikus, gainera

• Kalifornia Beherea
• Hego Kalifornia Beherea

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Kalifornia

• Estatuko webgune ofizala(Ingelesez)