Lankide:Aitzibererrazkin99/Proba orria

Wikipedia, Entziklopedia askea

Kontzientzia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sarrera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

“Ez dago ezer kontzientzia baino zuzenago ezagutzen dugunik (...), baina aldi berean unibertsoko fenomenorik misteriotsuena da.” (David Chalmers)[1]. Mendebaldeko filosofiak, Descartesen eta Lockeren garaietatik, zailtasunak izan ditu kontzientziaren izaera ulertzeko eta haren funtsezko propietateak identifikatzeko. Gaur egun arte, kontzientziaren auziak pizten dituen arazo nabarmenetako batzuk honako hauek dira:

Oinarrizko maila batean kontzeptua koherentea al da? Termino mekanikoetan azaldu al daiteke? Nola lotzen da gogo-egoera kontzientea gorputzarekin? Azaldu al daiteke kontzientzia garun-jarduerari lotuta? Ba al dago kontzientziarik beste izakietan (gizakiez gain), eta nola antzematen zaio? Posible al da kontzientzia garatzea konputagailuetan edo robotetan?

Julie Le Brun (1780–1819) Looking in a Mirror
Haurra bere buruari begira. Julie Le Brun (1780-1819)

Definizioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kontzientziak (latinetik conscientia, cum scientĭa, euskaraz “ezagutza partekatua”, “ezagutzarekin” hurrenez hurren) lotura etimologikoak ditu jakiteko eta hautemateko gaitasunarekin. Kontzientzia, oro har, izaki batek bere burua, norberaren gogo-egoerak eta ingurunea ezagutzeko duen gaitasuna da. Beste era batera esanda, edozein sentsazioz (edo qualez) jabetze hutsa da. Definizioaren zailtasuna dela eta, hainbat terminotan ulertu da, hala nola: “subjektibotasuna”, “quale” delakoa (pluralean, “qualia”), “sentitzeko gaitasuna”, “esanahia sortzen duena”, edo “Ni bat izatearen” edo “arima bat izatearen esperientzia”.

Badago zerbait egoera mental kontziente bat bizitzean, norberarentzat egoera hori ikuspuntu subjektibotik edo lehenengo pertsonatik esperimentatzera eramaten duena. Substantibo abstraktu honen izaera harrigarria azaltzea, gaur egungo gogoaren filosofiaren erdigunean dago eta metafisikaren gai tradizional nagusiekin ere lotura handia dauka.[2]

Erabilera anitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kontzientzia morala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kontzientzia, kanpoko edo barneko zerbait hautemateko edo ezagutzeko gaitasuna da. Baina kontzeptua anbiguoa da, eta zentzu moralari dagokionez, balioen edo ongiaren eta gaizkiaren ezagutzari egiten dio erreferentzia. Hortaz, kontzientzia moralaren inguruko jakintzen jabea da. Kontzientzia moralak gizakion jarreran eta jokabidean eragiten du. Pertsona ezberdinak zenbait modutan jardutera eraman ditzake, beren printzipio moralen arabera.[3]

Erlijioaren ikuspuntutik[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Jainkoaren esana desobeditu zuten Adam eta Eva, Tiziano 1550

Kontzientzia, ikuspuntu erlijioso batetik ulertuz gero, gizabanako batek ongiari eta gaizkiari buruz duen ezagutza da.

  • Kristautasunean, kontzientzia “Jainkoaren ahotsa” litzateke, gizakiak egiten duena ondo ala gaizki dagoen aztertzen duena, eta aldi berean, gu (gizakiok) gidatzen gaituena. Horrek posible egiten du giza portaera arduratsua.
  • Budismoan, kontzientzia esnatu beharreko zerbait da; kontzientzia esnatzea dogmen aplikazio hutsa baino garrantzitsuagoa da. Kontzientziak sortzailea izan behar du. Budismoak kontzientzia indibidualaren (egoaren) eta kontzientzia unibertsalaren (kosmikoaren) arteko bereizketa egiten du. Egoaren kontzientzia, meditazioaren bidez, kontzientzia handiago baterantz zuzentzera bideratuta legoke praktika erlijioso hau.
  • Hinduismoan, kontzientzia arima espiritualak duen betiereko nolakotasuna da (hasierarik eta bukaerarik gabekoa). Kontzientzia ez da ez handitzen ez gutxitzen, zerbaitetan soilik zentratzen da. Testuinguru espiritualean kontzientzia Jainkoaren formaren batera bideratzen da edo nonahi dagoen jainkotiar energiaren batera.

Kontzientzia psikologian[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kontzientzia kognizio egoera da. Norbera bizi den ingurunea errepresentatzen da kontzientzian,  norberaren kanpokoari eta barnekoari erreferentzia egiten dion egia subjektiboa eratuz.[4] Norberaren baitan  intuitiboki hautemandako ezagutza bezala definitu daiteke, horregatik kontzientzia ekintza hori autokontzientziarenarekin  nahastu daiteke.

Kontzientziak 'pilotu automatikoan' funtzionatu dezake, hau da, inolako adimenik erabili beharrik gabe, instintuetan soilik oinarrituta. Gizabanakoa kontziente da egiten ari denaz, baina ez du planteatzen ona edo txarra den.

Kontzientziaren garapen ezberdinak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Kontzientzia indibiduala: Norberaren kontzientziari buruzkoa da, eta nola inguruneak kalte edo mesede egin diezaiokeen. Norberarentzat ona eta txarra zer den ezartzen da. Garun-funtzio horren ariketa egokiari “bizirauteko sena” deitzen zaio.
  • Kontzientzia soziala: Komunitateko gainerako kideen egoerari buruzko kontzientzia da, eta nola inguruneak kalte edo mesede egin diezaiekeen. Komunitate batentzat ona eta txarra zer den ezartzen da. Garun-funtzio horren ariketa egokiari “babes-instintua” deitzen zaio. Gizakiari arrazionalizazioaren emaitzak lankidetzarako gaitasuna ematen dio, eta horretatik sortzen da gizarte-adimena.
  • Denborazko kontzientzia: Gizabanakoa inguratzen duen ingurunearen kontzientziari egiten dio erreferentzia, eta nola norberari eta gainerakoei eragiten dien denboraren lerroan. Komunitatearen etorkizunerako ona eta txarra dena ezartzen da. Garun-funtzio horren ariketa egokiari “inteligentzia arrazionala” esaten zaio.
  • Kontzientzia emozionala: Datu emozionalen arabera ezartzen da zer den ona eta zer txarra, eta nola norberaren inguruak eta jokabideak komunitatearen egoera emozionalari eragiten dioten. Garun-funtzio horren ariketa egokiari “inteligentzia emozionala” esaten zaio.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Esperientzia kontzientea zertan den gizakiak bere buruaz galdetzen duenetik jorratu den auzia izan da. Mendebaldeko filosofiaren historian, giza izaerari, arimari eta gogamenari buruzko idatzi garrantzitsuek antzinako filosofoetan dute sorburua. Platonek (k.a. 387-k.a. 347) arima gizakiaren benetako Nia dela argudiatu zuen, izpirituala eta hilezkorra dena; gorputza, aldiz, heriotzarekin suntsitzen da.[5] Platonismoa tradizionalki dualismo metafisiko gisa interpretatua izan da. Kontzientziaren eta pertzepzioaren izaerari buruzko lan sofistikatuagoa Platonen ikasle ospetsuenaren lanean aurki daiteke, Aristotelesengan (k.a. 382-k.a. 322). Aristotelesek, Sokratesek eta bere irakasleak bezala, esentziak arima definitzen duela onartzen zuen, baina uste zuen (bere aurrekoetatik bereiziz) esentzia, forma gisa, materiatik bereizezina dela, biak batera arima (berak izendatu zuen substantzia) eratzen baitute.[6]

Descartesek uste zuen guruin pineala gorputzaren eta arimaren arteko zubia zela.

Hala ere, René Descartesen (1596-1650) eta bere ondorengoen lanetan, kontzientziak eta adimenaren eta gorputzaren arteko erlazioak eszenatokiaren erdigunea hartu zuten filosofiaren aro moderno goiztiarrean. Descartesek arrazoitzen zuen adimena gorputzetik ezberdina den substantzia ez fisikoa dela eta ez zuen uste egoera mental inkontzienterik zegoenik ere. [7][8] Descartesek pentsamendua oso modu zabalean definitu zuen, ia era guztietako egoera mentalak barne hartzeko, eta pentsamendurako funtsezkotzat jotzen zuen kontzientzia. Descartesen ustez, gure egoera mentalak gardenak dira introspekzioaren eskutik.[9]

John Lockek (1632-1704) antzeko jarrera izan zuen pentsamoldearen eta kontzientziaren arteko loturari dagokionez, baina ez zegoen hain konprometituta adimenaren izaera metafisiko zehatzarekin.[10] Lockeren gogamenaren teoria, sarritan identitatearen eta Niaren kontzepzio modernoen jatorri bezala aipatzen da.[2] Locke izan zen Nia kontzientzia jarraitu gisa definitu zuen lehena. Jaiotzean gogoa “tabula rasa” (hau da, zuri den arbel) baten gisakoa zela esan zuen. Kartesiarraren kontrara, sortzetiko ideiarik gabe jaiotzen garela defendatuz, eta aldiz, ezagutza pertzepzio sentsorialetik eratorritako esperientziak bakarrik determinatzen duela adierazi zuen.[11]

Beharbada, garai hartako filosoforik garrantzitsuena, egoera mental inkontzienteen existentzia esplizituki babesten zuena, G.W. Leibniz (1646-1716) izan zen. Leibnizek ere substantzia mentalen izaera immaterialean sinesten zuen arren (monada deitzen zien)[12], "pertzepzio txikiak" deitu zituenaren existentzia aitortu zuen, funtsean pertzepzio inkontzienteak direnak. Pertzepzioek argitasuna eta kontzientzia dutenean, eta aldi berean oroimenak lagunduta doazenean, arimari dagozkien pertzepzioak dira.[13] Era berean, pertzepzioa eta hautematea bereizi zituen, kanpoaldera zuzendutako kontzientziaren eta norbere buruaren kontzientziaren arteko aldea desberdinduz.[14]

Immanuel Kant (1724-1804)

Garai modernoaren hasieran, adimenaren teoria xehaturik garrantzitsuena Immanuel Kantek (1724-1804) garatu zuen. Bere lan nagusia, Arrazoimen hutsaren kritika [15] (1781-1787), trinkoa bezain garrantzitsua da. Kantek, funtsean, kontzientzia fenomenikoaren kontakizun egoki batek bere aurrekoetako edozeinek uste zuena baino askoz gehiago inplikatzen zuela pentsatu zuen. Esperientzia kontzientean aurresuposatzen diren egitura mental garrantzitsuak daude, eta Kantek egitura horiei buruzko teoria landu bat aurkeztu zuen, aldi berean beste inplikazio garrantzitsu batzuk zituena. Berak ere, Leibnizek bezala, egoera eta mekanismo mental inkontzienteen existentzia postulatzeko beharra ikusi zuen, gogoaren teoria egokia garatzeko xedez. [16] [17] Bere Nian barneratzen den Descartesek ez bezala, Kantek, mundu fenomeniko batean barneraturik, gauzak bere baitan harremanetan jartzeko posibilitatea deskalifikatzen du, mundukoak, Jainkoarenak edo arimarenak izan. Kant kontzientziatik abiatzen da, Niaren errepresentazio fenomenikoetatik, kanpoko edo barneko mundutik etorritakoak izanik. Estetika transzendentalera jotzen du hasieratik.[18]

Azken ehun urteetan, ordea, kontzientziari buruzko ikerketak norabide garrantzitsu askotara bideratu dira. Psikologian, psikologo konduktisten (Skinner[19], adibidez) kontzientziaren erbesteratze birtualaren salbuespen nabarmenarekin, kontzientzian eta adimenaren ikerketarako hainbat metodo introspektibotan (edo "lehen pertsonari lotutakoetan") sakonki interesatu ziren; Wilhelm Wundt [20] eta William James [21]. Franz Brentanok [22] ere eragin sakona izan zuen kontzientziaren teoria garaikide batzuetan. Antzeko ikuspegi introspekzionistak erabili zituzten filosofiaren tradizio "fenomenologikoa" deiturikoan, batez ere Edmund Husserlek [23] eta Martin Heideggerrenek [24] . Sigmund Freuden lana oso garrantzitsua izan zen, gutxienez, egoera eta prozesu mental inkontzienteen existentziaren onarpen ia unibertsala lortzeko.

Hala ere, kontuan izan behar da arestian aipatutakoek ez zutela ezagutza zientifiko handirik garunaren funtzionamendu zehatzari buruz. Neurofisiologiaren garapen erlatiboki berriak ekarpen interesgarriak egingo ditu kontzientziari dagokionez, bereziki 1980ko hamarkadatik aurrera.

Metafisika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Metafisika errealitatearen izaeraz arduratzen den filosofiaren adarra da. Nagusiki, bi ikuspegi metafisiko tradizional eta kontrajarri daude gogamenaren izaerari eta egoera mental kontzienteei dagokienez: dualismoa eta materialismoa. Lehenak, eskuarki, gogamen kontzientea edo egoera mental kontziente bat ez dela fisikoa defendatzen du. Bestalde, materialistek diote gogamena garuna dela, edo, zehatzago esanda, jarduera mental kontzientea jarduera neuronalaren berdina dela. Bestalde, materialistak horrela deitzen dira, garuna gauza material bat bezala ikusten dutelako, gogamenarekin identifikatzeko hautagai fisiko probableena delakoan.

Esan beharra dago dualismo eta materialismo mota asko dagoela, eta bata eta bestea denboran zehar gero eta sofistikatuagoak bilakatu dira.

Dualismoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hainbat arrazoirengatik mantendu da dualismoaren bertsioren bat mendeetan zehar. Alde batetik, bereziki ikuspegi introspektibotik, gure egoera mental kontzienteek ez dirudite gauza edo prozesu fisikorik. Hau da, gure pertzepzio kontzienteei, minei eta desioei buruz hausnartzen dugunean, ez dirudi fisikoak direnik, inondik inora. Argudio dualisten arabera, pentsa daiteke kontzientzia-egoerak gorputzik gabe existitzen direla edo, aitzitik, alderdi fisikoa bera inolako kontzientziarik gabe imajina daitekeela. Azkenean, ondorio metafisikoa da kontzientzia ezin dela izan ezer fisikoaren berdina, ez dagoelako lotura kontzeptual esentzialik mentalaren eta fisikoaren artean. Honelako argudioak Descartes filosofoarengana atzera jotzen dute eta gaur egun ere hainbat moduan erabiltzen dira. [25] [26]

Bi aingeru arima bat zerura eramaten, sinesmen kristauaren irudikapena. William-Adolphe Bouguereau (1825-1905)

Dualismo mota batzuetan (esaterako, Platon-en Fedon izeneko elkarrizketan) lotura argia dago dualismoaren eta hilezkortasunaren sinesmenaren artean [27], eta beraz, dualismoan sinesteak motibazio teologiko esplizitua izan ohi du. Gogamen kontzientea fisikoa ez bada, gorputz-heriotzaren ondorengo bizitza-posibilitatean sinesteak onargarriagoa dirudi. Agian antzeko lotura historikoa dago aukeramen askearen auziarekin.[9] Askatasunez jardutea zer den azaltzen duten definizio batzuetan, gaitasun horrek ia "naturaz gaindikoa" dirudi, norberaren erabaki kontzienteek naturako gertakarien sekuentzia alda dezaketelako zentzuan.

Norberak bere buruari galde diezaioke, "gogamena fisikoa izan arren, zer gertatzen da arimarekin?" Agian, gogamena baino, arima izango da, tradizio erlijioso askotan esaten den bezala, fisikoa ez dena. Egia bada ere, “gogamena” erabili beharrean, “arima” (edo “espiritua”) terminoa askotan testuinguru erlijiosoetan erabiltzen dela, arazoa da ez dagoela garbi arima gogamenetik nola bereizten den. Egia da "arima" terminoak konnotazio teologikoagoa duela, baina ez da ondorioztatzen "arima" eta "gogamen" hitzak gauza erabat desberdinei dagozkienik.

Zenbait fenomeno paranormal eta psikiko (hala nola, heriotzatik gertu dauden esperientziak, iragarmena, fedearen bidezko sendaketa eta irakurketa-mentala) batzuetan dualismoaren eta hilezkortasunaren froga gisa aipatzen dira. Hala ere, askotan materialistak (eta baita dualista asko ere), arrazoi ugariengatik ustezko fenomenoekiko eszeptikoak ageri ohi dira. Ez dago erabat argi nola argudiatu dualismoaren alde horrelako fenomenoetan oinarrituz, benetakoak izango balira ere.

Motak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gaur egun dualismoaren forma nagusi eta hedatuenari propietateen dualismoa deitzen zaio. Propietateen dualismoaren tesi nagusiaren arabera propietate mentalak (hau da, gauzen ezaugarriak edo alderdiak) propietate fisikoetara erreduziezinak dira. Propietate kontzienteak, adibidez, modu kontzientean ikusmenaren bidez hautematen den kolore baten esperientzia, ezin dira termino fisiko hutsetan azaldu eta, beraz, ezin dira berez identifikatu garuneko ezein egoera edo prozesurekin.

Beste ikuskera mota bat epifenomenismoa da. Epifenomenismoak gertaera mentalak garuneko gertaerek eragiten dituztela dio, baina gertaera mental horiek "epifenomeno" hutsak dira, eta, aldi berean, ez dute ezer fisikorik eragiten, nahiz eta kontrakoa dirudien sarritan.

Azkenik, dualismo modu bat ez den arren, idealismoak dio substantzia mental immaterialak baino ez daudela. Idealismoaren mendebaldeko defendatzaile nabarmenena George Berkeley XVIII. mendeko enpirista izan zen. Idealista ados dago substantzia dualistarekin, hau da, gogamenak ez direla fisikoak, baina gero erabat ukatzen du gogamenarekin zerikusirik ez duten substantzia fisikoen existentzia.

Aurkako argudioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Dualismoaren arabera gogoa eta gorputza elkarrengandik independenteak dira, baina argi dago bien arteko harremana oso estua dela. Gogoak gorputzean eragiteko ahalmena dauka, eta era berean, gorputz-egoera batek gogoan eragin dezake.[9] Elkarreragin kausal horri interakzionismoa deitzen zaio, nahiz eta Descartesen eraginaren ondorioz “dualismo kartesiar” gisa ere ezagutzen den.

Energiaren kontserbazioa, Newtonen pendulua

Nola azaldu daiteke hain ezberdinak diren bi substantzien arteko eragin-truke hori? Gainera, kausalitate printzipioaren arabera, kausatik efektura energia transferitzen da, orduan nola da posible eragin-truke hori gertatzea gogoamena fisikoa ez bada?

Interakzionismoa energiaren kontserbazioaren printzipioarekin bateraezina dela ere argudiatu ohi da. Printzipio honen arabera, unibertsoaren energia kantitate guztia iraunkor mantentzen da. Beraz, kausan eragindako edozein energia-galera, efektuan energia-irabazi gisa transmititu behar da. Gertaera mentalek gertaera fisikoak kausatzen dituztenean, energia nahitaez eremu fisikora igaroko litzateke. Halaber, gertaera fisikoek gertaera mentalak eragiten dituztenean energiak literalki ihes egingo luke mundu fisikotik.

Materialistek interakzionismoaren aurkako argudio gisa, garun-kalteek eragiten dituzten akats-mentalak ere aipatzen dituzte. Ez dago dudarik egitate hori duela mende askotatik ezagutzen dela, baina ezagutza maila zehatza izugarri areagotu da azken urteotan zientziaren aurrerapenei esker.

Dualistek aurkako argudioei dagokienez hainbat irtenbide proposatu dituzte, besteak beste: okasionalismoa, paralelismoa eta epifenomenismoa.

Materialismoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gaur egungo ezagutza zientifikoei esker, agerian geratu da kontzientziak garunaren funtzionamenduarekin duen lotura estua. Garuneko kalteek eragin zuzena izan dezakete hainbat kontzientzia egoeratan, esaterako; norbait hiltzat emateko irizpide nagusia garun-heriotza da. Zientziak erakusten digu gogo-egoera kontzienteak, ikusmen-pertzepzioen antzera, garuneko zenbait prozesu neurokimikoren berdin-berdinak direla.

Sinpletasun printzipioaren arabera, bi teoria ezberdinek neurri berean azaldu badezakete fenomeno bat, objektu edo indar gutxien planteatzen dituena onartu behar da. Kasu honetan, dualismoak kontzientzia era berean azaldu dezakeen arren, materialismoa da argi eta garbi teoriarik sinpleena, ez baitu fisikaren gainetik inolako objektu edo prozedurarik planteatzen.

Materialisten aburuz, giza garunaren atal primitiboenen eta beste animalia batzuen garunen arteko antzekotasunak direla eta, zentzuzkoa dirudi ondorioztatzea, eboluzioari esker garunaren eremuetako geruzak areagotzen diren heinean, modu berean egiten dutela gaitasun mentalek.[2]

Motak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Neurozientziaren aurrerapenek identitate-teoria sustatu zuten. Gaur egungo monotorizazio prozedurei esker ekarpen berriak egiten dira garunaren funtzionamenduaren arloan.

Gaur egungo materialismoak identitate-teoriaren forma hartu du. Zientziak (batez ere XX. mendean) egindako hainbat aurkikuntza identitate-baieztapenetan laburbiltzen dira. Esaterako, kimikarien eskutik zientziak erakutsi du, ura H2O dela. Hau da, kontzeptu arruntak (ura) eta kontzeptu sofistikatuak (H2O) erreferentzia bera dutela. Materialista batzuk horrelako identifikazio teorikoetan oinarritzen dira, zientziak bere ibilbidean zehar “kontzientzia” fenomenoarekin antzerako aurkikuntza bat egingo duela argudiatzeko.[28] [29] Uste dute garunaren ikerketei esker, mundu mentala termino materialetan azaldu ahal izango dela, alegia, kontzientzia kontzeptuaren erreferentzia materiala dela.

Materialismo mota horri hainbat kritika leporatu zaizkio. Esate baterako, gogo-egoera ugari intentzionalak dira, besteak-beste, proposizio-jarrerak: “uste dut gaur Zarauzko itsasoan enbata sumatuko dela”. Kritikariek uste dute materialistek ez dutela gogo-egoeren identifikazio mota hori aurkituko. Izan ere, arestian aipatutako gogo-egoera horrek kanpokoari egiten dio erreferentzia.[9]

Bestetik, identifikazio teorikoaren arabera, esaterako, sentsazioak (adibidez beldurra), garun-egoera batekin identifikatuko dira.[30][31] Baina ez al da posible gurea bezalako garuna ez duten izakiek gogo-egoera hori bera (beldurra) edukitzea? Ez al da posible beldurra bera gauzatzea sustrai material desberdinetan? Hala balitz, ezingo litzateke identifikatu beldurra garun-egoera batekin.

Funtzionalismoaren arabera, gogo-egoera kontzienteak soilik identifikatu behar dira organismo batean betetzen duten zeregin funtzionalaren arabera. Orokorrean, funtzionalismoa materialismo motatzat jotzen da, azken finean ia funtzionalista gehienek uste dutelako fisikoa den zerbaitek gauzatzen duela egoera funtzional hori organismoan. Hala ere, funtzionalismoak ez dakar bere baitan, berez materialismoa egiazkoa denik. Funtzionalismoari hainbat kritika leporatu zaizkio. [32][26][33]

Aurkako argudioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Materialismoari egindako kontrako argudioen artean Thomas Nagelen eta Frank Jacksonen idazkietatik datozenak oso eztabaidatuak izan dira. Argudio hauek, bereziki Jacksonena, ezagunak izatera iritsi dira “ezagutzaren argudio” adibide gisa, materialismoari esleitzen dizkioten muga epistemologikoak direla eta.

"Maryk ez zekiena"

Nagelek proposatzen duen argudioa:[34] Demagun saguzarren garunei buruz jakin daitekeen guztia dakigula, baina hala ere, ezingo genuke jakin zer edo nolakoa den saguzar bat izatea lehenengo pertsonan edo saguzar baten ikuspuntutik. Onartzen badugu saguzarren garunei buruzko gertaera fisiko guztiak ezagutzen ditugula, eta hala ere, esperientzia subjektibo hori edo espeziearen araberakoa den ikuspuntu hori ezin dugula ulertu, orduan materialismoa berez akastuna da kontzientzia azaltzean.

Jacksonek proposatzen duen argudioa:[35] Mary jaiotzetik gela zuri-beltz batean bizi da, eta jasotzen duen ikus-informazio guztia zuri-beltzean dago. Gainera, gelan dagoen bitartean kolorearen ikuspegiari buruzko gertaera fisiko eta neurofisiologiko guztiak ikasten ditu. Egun batean gelatik irteten da eta lehenengo aldiz gorria den zerbait ikusten du. Hortaz, Maryk gorria zer den esperimentatzen du. Hau jakintza berri bat da, beraz, fisikoa ez den zerbait ezagutzera iritsi behar izan da (berak ia da ezagutzen baitzituen gertaera fisiko guztiak). Guzti honek erakusten du, gogamen kontzienteari buruzko ezagutza guztia ez dela ezagutza fisikoa.

Materialistek erantzun asko eman dituzte kritiken aurrean, esaterako, identitate-teoria ekartzen dute gogora.

Kontzientzia animaliengan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Elefanteek beren burua antzeman dezakete ispilu aurrean[36]

Gaia aztertzen duten zientzialari gehienek onartzen dute, nerbio-sistema zentrala duten organismoek garuneko gaitasunen bat dutela sufrimendua eta gozamena sentitzeko esperientzia kontziente gisa. 2012ko uztailaren 7an, nazioarteko neurozientzialari kognitibo ospetsuen talde bat Cambridgeko Unibertsitatean elkartu zen "Francis Crick Memorial Conference 2012" ospatzeko. Bertan, Kontzientziari buruzko Cambridgeko Deklarazioaren (Cambridge Declaration on Consciousness[37] ) bidez, gizakiak ez diren animaliek kontzientzia dutela aldarrikatu zuten.[38]

Deklarazioaren arabera, orain arte egindako ikerketak frogatu du animalien erreinuko organismoek berezko existentzia eta inguruko mundua hautemateko gaitasuna dutela. Gainera, azken urteotan neurozientziak garunaren eremuak aztertu ditu, eta aditzera eman dute, gainerako animaliengandik bereizten gaituzten eremuak ez direla kontzientzia sortzen dutenak. Horrela, ondorioztatzen da ikertutako animaliek kontzientzia dutela, gizakiengan eta beste animaliengan kontzientzia sortzen duten prozesuen erantzule diren garun-egiturak baliokideak baitira.[37] "Gizakiak ez dira kontzientzia eratzeko beharrezkoak diren oinarri neurologikoak dituzten bakarrak. Gizakiak ez diren animaliak, ugaztun eta hegazti guztiak eta beste hainbat izaki (olagarroak adibidez) barne, oinarri neurologiko horiek dituzte baita ere".[39]

Animalia kontzientzidunen gaia arazoz josia dago, ez baitute gizakien hizkuntza erabiltzeko gaitasunik, eta horrenbestez, beraien esperientziak azaltzeko aukerarik ere ez. [40]

Kontzientzia adimen artifizialean[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zalantza ugari daude kontzientziaren izaeraren inguruan eta hau nola erlazionatzen den adimen artifizialarekin. Ez dago ziur kontzientzia fenomeno kognitibo gisa konplexutasun konputazionalaren (edo izaki bizidunetan neuronalaren) emaitza baino ez den, edota materia-interakzioaren fenomeno emergente bat den.

Galdetzaileak (C), pertsona zein den zehaztu behar du A (konputagailua) eta B (pertsona) jokalarietatik. Erabakia hartzeko, idatzitako galderen erantzunak hartuko ditu kontuan. [41]

Makinek kontzientzia izan ote dezaketen auziari dagokionez, Alan Turing (1912-1954) matematikariaren lan ezaguna, “Turingen Testa”, abiapuntu gisa hartzen da, nahiz eta Turingen helburua “makinek pentsatu al dezaketen” galdera erantzutea zen.[42] Turingen proposamenaren arabera, makina batek galdetzaile bat (makina ikusi ezin duena) engainatu badezake gizaki bat dela pentsatuaraziz, orduan ondorioztatuko litzateke makinek pentsatu dezaketela, edo gutxienez adimena dutela.

Gaur egun konputazio makinek Turingek pentsatu zuena baino askoz ere garatuagoak badira ere, ezin izan dute “Turingen Testa” gainditu. Gainera, makina batek edo robot batek “Turingen Testa” gainditu ahal izango balu ere, pentsalari askoren arabera horrek ez luke frogatuko makinek pentsatu dezaketela edo are gehiago, kontzientziarik dutela. Turingek berak hainbat aurkako argudio aintzat hartu zituen eta bere erantzunak azaldu zituen, gaur egun oraindik eztabaidatzen direnak.

Oso eztabaidatua izan den beste argudio bat John Searleren (1932) “Chinese Room Argument” ospetsua da.[43][44]

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nia

Arima

Inkontziente

Introspekzio

Neuropsikologia

Fenomenologia

Metafisika

Materialismo

Dualismo

Idealismoa

Funtzionalismo

Kausalitate

Adimen artifizial

Turingen testa

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Ingelesez) School, Head of; philweb@anu.edu.au. (2015-05-11). «TED Talk by David Chalmers: How do you explain consciousness?» ANU School of Philosophy (Noiz kontsultatua: 2020-04-10).
  2. ↑ a b c «Consciousness | Internet Encyclopedia of Philosophy» www.iep.utm.edu (Noiz kontsultatua: 2020-04-10).
  3. ↑ (Gaztelaniaz) Conciencia (religión). 2020-03-12 (Noiz kontsultatua: 2020-04-10).
  4. ↑ (Gaztelaniaz) Conciencia (psicología). 2020-02-25 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  5. ↑ Fedon, Menon, Kratilo, Fedro. Bilbo: Pentsamenduaren Klasikoak.
  6. ↑ (Ingelesez) Caston, Victor. (2002). «Aristotle on Consciousness» Mind (111): 751-815..
  7. ↑ Descartes, René, Xabier Arregi (Itz.). (1641/1997). Lehen filosofiari buruzko meditazio metafisikoak. Bilbo: Klasikoak.
  8. ↑ «Descartes, Rene | Internet Encyclopedia of Philosophy» www.iep.utm.edu (Noiz kontsultatua: 2020-04-24).
  9. ↑ a b c d Arrieta, Agustin. (2015). «5.Kapitulua» Filosofiarako sarrera bat. Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua ISBN 978-84-9082-285-2..
  10. ↑ Locke, John, Alberto Gabikagoeskoa (Itz.). (1689/1998). Giza adimenari buruzko entseiua. Bilbo: Klasikoak.
  11. ↑ (Gaztelaniaz) John Locke. 2020-04-03 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  12. ↑ Leibniz, Gottfried Wilhelm. (1720/1925). The Monadology. London: Oxford University Press.
  13. ↑ (Gaztelaniaz) Gottfried Leibniz. 2020-03-09 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  14. ↑ (Ingelesez) Gennaro, Rocco J.; Huenemann. (1999). «Leibniz on Consciousness and Self Consciousness» New Essays on the Rationalists. Oxford University Press.
  15. ↑ Kant, Immanuel. (1999). Arrazoimen hutsaren kritika. Klasikoak ISBN 84-88303-39-4..
  16. ↑ (Ingelesez) Kitcher, P.. (1990). Kant’s Transcendental Psychology. New York: Oxford University Press.
  17. ↑ (Ingelesez) Brook, A.. (1994). Kant and the Mind. New York: Cambridge University Press.
  18. ↑ (Gaztelaniaz) Immanuel Kant. 2020-04-10 (Noiz kontsultatua: 2020-04-11).
  19. ↑ (Gaztelaniaz) Skinner, Burrhus Frederic. (1953). Ciencia y conducta humana. .
  20. ↑ (Ingelesez) Wundt, Wilhelm Max. (1897). Outlines of Psychology. .
  21. ↑ (Gaztelaniaz) James, William. (1994). Principios de psicología. Fondo De Cultura Economica USA ISBN 9681626176..
  22. ↑ (Gaztelaniaz) Brentano, Franz. (1935). Psicología desde un punto de vista empírico. .
  23. ↑ (Gaztelaniaz) Husserl, Edmund. (1967). Introducción en la fenomenología. Avarigani Editores ISBN 9788494580512..
  24. ↑ (Gaztelaniaz) Heidegger, Martin. (1927). Ser y tiempo. .
  25. ↑ (Gaztelaniaz) Kripke, Saul. (2005). El nombrar y la necesidad. Universidad Nacional Autónoma de Méjico.
  26. ↑ a b (Ingelesez) Chalmers, David. (1996). The Conscious Mind. Oxford: Oxford University Press.
  27. ↑ «Plato | Internet Encyclopedia of Philosophy» www.iep.utm.edu (Noiz kontsultatua: 2020-04-24).
  28. ↑ (Ingelesez) Place, Ullin Thomas. (1956). «Is Consciousness a Brain Process?» British Journal of Psychology (47): 44-50..
  29. ↑ (Ingelesez) Smart, John Jamieson Carswell. (1959). «Sensations and Brain Processes» Philosophical Review (68): 141-56..
  30. ↑ (Ingelesez) Hill, C. (1998). «There are fewer things in Reality than are dreamt of in Chalmers’ Philosophy» Philosophy and Phenomenological Research (59): 445-54..
  31. ↑ (Ingelesez) Papineau, David. (1995). The Antipathetic Fallacy and the Boundaries of Consciousness. Metzinger.
  32. ↑ Block, N. (1980). «Troubles with Functionalism» Readings in the Philosophy of Psychology (Harvard University Press) 1.
  33. ↑ (Ingelesez) Shoemaker, S. (1975). «Functionalism and Qualia» Philosophical Studies (27): 291-315..
  34. ↑ (Ingelesez) Nagel, Thomas. (1974). «What is it like to be a Bat?» Philosophical Review (83): 435-456..
  35. ↑ (Ingelesez) Jackson, Frank. (1986). «What Mary didn’t Know» Journal of Philosophy (83): 291-5..
  36. ↑ (Ingelesez) Plotnik, J. M.; de Waal, F. B. M.; Reiss, D.. (2006-11-07). «Self-recognition in an Asian elephant» Proceedings of the National Academy of Sciences 103 (45): 17053–17057.  doi:10.1073/pnas.0608062103. ISSN 0027-8424. PMID 17075063. PMC PMC1636577. (Noiz kontsultatua: 2020-04-14).
  37. ↑ a b Low, Philip. (2012ko uztailaren 7an). The Cambridge Declaration on Consciousness. Cambridge, UK, at the Francis Crick Memorial Conference on Consciousness in Human and non-Human Animals.
  38. ↑ (Ingelesez) Hall, Wolfson. (2012). Consciousness in Human and Non‐Human Animals. Churchill College Cambridge, United Kingdom.
  39. ↑ (Ingelesez) Andrews, K. (2014). The Animal Mind: An Introduction to the Philosophy of Animal Cognition. Taylor & Francis, 51 or. ISBN 978-1-317-67676-8..
  40. ↑ (Ingelesez) Allen, Colin. (2011). Animal consciousness. Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  41. ↑ (Ingelesez) Plotnik, J. M.; de Waal, F. B. M.; Reiss, D.. (2006-11-07). «Self-recognition in an Asian elephant» Proceedings of the National Academy of Sciences 103 (45): 17053–17057.  doi:10.1073/pnas.0608062103. ISSN 0027-8424. PMID 17075063. PMC PMC1636577. (Noiz kontsultatua: 2020-04-14).
  42. ↑ Turing, Alan M., Xabier Arrazola (Itz.). (1950/2018). «Konputazio-makinak eta adimena» Gogoa (17): 3-28..
  43. ↑ Searle, John. (1980). «Minds, Brains, and Programs» Behavioral and Brain Sciences (3): 417-457..
  44. ↑ (Ingelesez) Searle, John. (1984). Minds, Brains and Science. Cambridge: Harvard University Press.

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gennaro, Rocco J.: "Consciousness", in <https://www.iep.utm.edu/consciou/> (Kontsulta: 2020-04-25)

Arrieta, Agustin (2015): Filosofiarako sarrera bat, Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua, Bilbo. ISBN:978-84-9082-285-2

Descartes, René, 1997 (1641): Lehen filosofiari buruzko meditazio metafisikoak. Xabier Arregi (Itz.). Bilbo: Klasikoak.

Locke, John, 1998 (1689): Giza adimenari buruzko entseiua. Alberto Gabikagoeaskoa (Itz.). Bilbo: Klasikoak.

Turing, Alan M. 2018 (1950): "Konputazio-makinak eta adimena". Xabier Arrazola (Itz.). Gogoa 17: 3-28.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kontzientziaren gaineko hainbat filosofo klasikoen ikuskerak (euskarazko testuak)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Platon, Jonathan Lavilla de Lera (2011): Dialektika Platonen Fedro dialogoan.Gogoa, 2: 121-144.

Aristoteles, Metafisika. Bilbo: Pentsamenduaren Klasikoak, 1997. Itzultzaileak: Cristina Lasa, Javier Aguirre.

Descartes, R., Metodoari buruzko diskurtsoa. Meditazio metafisikoak. Bilbo: Pentsamenduaren Klasikoak, 1997. Itzultzailea: Xabier Arregi.

Locke, J., Giza adimenari buruzko entseiua. Bilbo: Pentsamenduaren Klasikoak, 1999. Itzultzailea: Alberto Gabikagojeaskoa.

Leibniz, G.W., Giza adimenari buruzko entseiu berriak. Bilbo: Pentsamenduaren Klasikoak, 1996. Itzultzailea: Imanol Unzurrunzaga.

Kant, I., Arrazoimen hutsaren kritika. Bilbo: Pentsamenduaren Klasikoak, 1999. Itzultzailea: Ibon Uribarri.

Hume, D., Giza ezagutzari buruzko ikerketa. Bilbo: Pentsamenduaren Klasikoak, 1993. Itzultzailea: Xabier Amuriza.
Hegel, G. W. F., Gogoaren fenomenologia I. Bilbo: Pentsamenduaren Klasikoak, 2005. Itzultzailea: Xabier Insausti, Ibon Uribarri. 

Oharra: Autoreek kontzientziari erreferentzia egiten dioten beste termino batzuk erabiltzen dituzte beren lanetan, hala nola; arima, adimena, gogoa edota gogamena.
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lankide:Aitzibererrazkin99/Proba_orria&oldid=7849871"(e)tik eskuratuta