Atari:Hezkuntza/Lehen Hezkuntza/BioBlitz

Lantzeko laguntza eskatu
	Adin guztietarako ariketa da honakoa. Zabala da, baina ariketa txikiagoetan zatitu daiteke.
Lehen hezkuntza
	Gure herriari buruzko artikulua irakurri; Herriko zerbitzuak ezagutu; Toponimia landu; Txikipedian idatzi; Ingelesa ikasi artelan bat deskribatuz; Ingelesa ikasi argazki bat deskribatuz; Argazki ibilbidea; Wikimedia Commons ezagutu; Herbario digitala; BioBlitz bat antolatu; UrmaelBlitz; Espezie inbaditzaile bati aurre egiten; Gure inguruaren mapa osatu, galdera bidez; +
Bigarren hezkuntza
	Idatzi artikulu bat.; Idatzi abesti bati buruzko artikulua.; Ikuspegi kritikoa: eztabaidatu artikulu bat.; Moldatu testu bat Txikipediarako.; Grabatu audio bat Txikipediarako.; Grabatu bideo bat Txikipediarako.; Txikipedia tailerra. Esperientzia praktiko bat Zumaian.; Emakumeak Wikipediara.; Itzulpengintza.; Ondarea ezagutu eta katalogatu.; Ahozkotasuna landu.; Hitzen ahoskera grabatu.; Trivial - Gehitu galdera bat!; OpenStreetMap, mapeatu herria.; Euskaratu diagrama bat.; Testu iruzkinak.; Lorategi botanikoa.; BioBlitz bat antolatu.; UrmaelBlitz.; Klima aldaketari buruz idatzi.; Benetako datu-base batean lanean.; Gehitu irudiak > Giza Eskubideen Aldarrikapen Unibertsala.; Tamainak axola du.; QRpedia.; Euskal Herriko ingurumen-gida.; Gaixotasun arraroak Wikipedia bidez ikasgelan landuz; Zientzia esperimentuak Txikipedian; Herriko ekosistemak Txikipedian; Genero oreka lantzen zientzia alorrean; Bertsolaritza Txikipedian: proposamen didaktikoa; Atari:Hezkuntza/Bigarren Hezkuntza/Gure ekosistemetako flora. Txikipediarako sarreren sorrera edo hobekuntza; +
Unibertsitatea
	Erreferentziak gehitu; Infografiak egin; Gako dikotomiko bat egin; Wikidata ikertzen; Biodibertsitateari buruzko artikuluak Txikipedian: Ebaluazio errubrika; +
Tresna interesgarriak
	Sarean elkarlanean aritzeko tresna libreak; Zer falta da nire eremuan?; Arte bilatzaileak; Histropedia: denbora lerroak erraz; +

BioBlitz bat ikerketa biologikoan ariketa intentsibo bat da, espezie bizi guztiak izendatutako eremu batean erregistratzeko ahaleginean. Zientzialari, naturalista eta boluntario taldeek landa-azterketa intentsiboa egiten dute etengabeko denbora-tarte batean (adibidez, normalean 24 orduz). BioBlitz askok osagai publikoa dute, publikoak aniztasun biologikoarekiko interesa izan dezan. Jendeak gehiago parte har dezan, BioBlitz hauek maiz hiri-parkeetan edo hirietatik gertu dauden natura-erreserbetan ospatzen dira.

Proposamen hau beste batzuk baino luzeagoa da, hainbat jarduera batera egin daitezkeelako eskoletan BioBlitz bat egiten dugunean. Eskolako patioko edo inguruko parke bateko espezieen identifikaziotik hasita (lagunduta edo automatikoa) euren sailkapen eta Wikipedia edo Txikipedian osatzeraino. Munduko txoko askotan egiten den proiektua gurera ekartzeko aukera dugu.

Horretarako, proiektu hau garatzeko gako batzuk ematen dizkizugu hemen, baita kanpo baliabide ugari ere. Guztion artean bio-aniztasuna hobeto ezagutzeko aukera dugu, baita mundu osoari ezagutza hori eskaintzekoa ere. Jar gaitezen lanean.

Landutako konpetentziak

Biodibertsitateari buruz ikasiko dute ikasleek, eta euren inguruan dauden izaki bizidunak hobeto ezagutzen.
Zientzialarien eta ikasleen arteko harremana handitu, eurak ere zientzialari izan daitezkeela ikasiko dute.
Dokumentazioaren garrantzia, guztion artean egin daitekeen ariketa zientifiko erraza.
Taxonomia eta sailkapena eztabaidatu daiteke, espezie, genero edo familiak identifikatzerakoan.
Adimen Artifizialaren inguruan hausnartzeko aukera ematen du.
Informazioa sailkatu eta publikatzen, Wikimedia erabiltzen.
Talde-lanaren garrantzia, guztien artean eremu bat banatu baitaiteke.
Komunikazio konpetentzia.
Konpetentzia digitala.

Proiektuaren garapena

BioBlitz bat prestatzea

Edozein adineko ikasleekin egin dezakegu ariketa hau, baina ondo planifikatu behar da, eurak ikasten ari direnarekin bateragarri izan dadin. Adina edozein izanda ere, pauso hauek jarraitzea komenigarria da:

Zein eremu aztertuko dugu? Zer espero dugu aurkitzea eremu horretan? Nola helduko gara?
Ikasle bakoitzak zein baliabide izango ditu?
Zenbat denbora izango dugu ariketa egiteko?
Eremua ezagutzen duen biologorik aurki dezakegu (basozaina, parke bateko langilea...)?
Behin dokumentazio lana eginda, gune bat izango al dugu igoera egiteko?
Zein prozesu egingo dugu ostean, bildutako material horrekin guztiarekin?
Noiz egingo dugu igoera Wikipedia edo Txikipediara?

Gainera, gauza batzuk egiteko gurasoen baimena ere beharko dugu (adibidez, kalera atera behar bada) edo eskolaren baimena (adibidez, telefonoak erabiltzea erabakitzen badugu espezieak identifikatzeko).

Adinaren araberako ideiak

Honako esperientziak (Ingelesez) interesgarriak izan daitezke gure lana antolatzeko:

Gunea aukeratu

Erabiliko den gunea bisitatu aurretik, ikusteko zer den bertan ikusi ahal duguna. Begiratu ea aniztasun gehiago duten guneak aurki daitezkeen bertan (eroritako zuhaitz bat, putzu bat, lorategi bat, baratze bat...). Ez badaude zuen eskolako patioan edo inguruan, sortu daitezke ere (landatuz, artropodoak erakartzeko estalki bat jarrita edo hegaztientzako etxe bat) baina denborarekin egin beharko da. Eskolak zelaia badu, eskatu mantenukoei eremu bateko belarra EZ moztea. Honela, bi eremuen arteko alderaketa egin daiteke eta biodibertsitateari buruz ikasi.

Erabaki zein ordutan den hobea joatea, nahiz eta askotan eskolaren ordutegiarekin bat egin beharko dugun. Hegaztiak, landareak edo intsektuak aurkitzeko orduak ezberdinak dira.

Begiratu ea arriskutsua izan daitekeen animalia edo landarerik dagoen, eta horren inguruko argibideak eman atera aurretik.

Kanpora joateko prestatu

Ez itxoin E egunera arte kanpoan ariketak egiteko. BioBlitza egin baino lehenago antzeko ariketa batzuk eska dakieke ikasleei. Adibidez, euren etxe ondoan dagoen zuhaitz baten hostoak marraztea, animaliaren bat baldin badute etxean marrazki bat egitea edo gauza ezberdinak egiten argazkiak egitea.

Kanpora joan behar bada, baimena eskatu beharko duzu. Gurasoak ere gonbidatu daitezke, edo kanpo aditu batzuk, proiektuan laguntzeko. Ikasleek eskatu zikindu daitekeen arropa eramatea eta eguraldirako prestatuta joatea.

Egunean bertan, segurtasuna zaindu, botikin bat eraman eta emergentziaren bat balego telefonoa eraman.

Portaera-arauak ezarri

Kalera ateratzerakoan inor ez dela galtzen ziurtatzeko moduak jarri. Maiztasunez kontatu ikasleak, binaka edo talde txikietan jarri eta euren artean beti kontatzeko araua jarri. Soinua egiten duen zerbait eraman ariketa amaitu dela jakinarazteko (txilibitu bat, zintzarri bat...).

Naturan portatzeko arauak lehenago ikasi beharko dira, baina bertan errepikatu: ez gogaitu animaliak, ez atera bideetatik debekatuta badago, animaliak ikertzeko eramango baditugu (intsektuak, adibidez) gogorarazi batzuk arriskutsuak direla eta gordetzeko tresneria eraman, ahalik eta zarata gutxien sartu, ez bota zaborrik.

Lan zehatzak banatu

Ikasle batzuei gauza zehatzak egitea gustatzen zaie. Taldeak egin ditzakegu eta lan horiek banatu: nork kontrolatuko duen denbora, nork egingo dituen argazkiak/marrazkiak, nork hartuko dituen izakiak (egin nahi badugu), nork ziurtatuko duen ez dugula zaborrik uzten...

Kontuan izan ikasle batzuek akzesibilitate arazoak izan ditzaketela. Eurentzat ardurak ere egon daitezke, basotik ibili behar izan gabe.

Ekipamendua, biltzea eta dokumentatzea

Ekipamendua eramango badugu, lehenago nola erabili jakitea garrantzitsua da. Adibidez, nola hartu laginak edo nola erabili iNaturalist edo Seek bezalako aplikazio bat. Plastikozko kontenedore txikiak (Tupperwareak, adibidez) ekar daitezke etxetik. Lupak, erregelak, margoak... baliagarriak izan daitezke. FoldScope paperezko mikroskopio eramangarri bat da, interesgarria izan daiteke.

Ume oso txikiekin edo gune zehatzetan uztaiak ere eraman daitezke, intereseko guneak markatzeko eta ikasle taldeak horien barruan zentratzeko.

iNaturalist tresna ezagutzea

iNaturalist zientzia herritar proiektu eta sare-sozial zerbitzu bat da, naturalistak, zientzialariak eta biologoak elkartzeko asmoa duena mundu osoko bioaniztasuna mapa batean jarri eta behaketak partekatzeko. iNaturalistera bere webgunetik edo mugikorreko aplikaziotik sar daiteke. iNaturalistekin egiten diren behaketek zientzialariei aukera handia ematen diete ikerketa proiektuak hobetzeko, kontserbazio proiektuak egiteko edo izakien presentzia ezagutzeko. Proiektua "historia naturalaren mugikor aplikazioan estandarra" deitu izan dute.

Honakoa iNaturalisten irakasle gidaren itzulpen bat da.

Lehenik eta behin, aztertu inguruko behaketak

iNaturalist, ariketa honetan erabili dezakegun aplikazioa.

Zure klaseak edozein datu gehitu baino lehen, arakatu zure eremuan ikusitakoa. iNaturalistek munduko herrialde guztietako mugak ditu, eta bi maila administratibo beherago. Behaketei buruzko tutorial hauek kontsulta ditzakezu ((Ingelesez) [1], bideoa). Erabili hurbileko behaketa horiek zer erregistratu den, zergatik eta zerk ahalbidetzen duen hausnartzeko.

Erabili iNaturalist zuk zeuk

Saiatu 20-30 behaketa gehitzen, zure ikasleekin iNaturalist nola erabiliko duzun aztertu baino lehen. Hau, ibilaldi labur batean zure etxe edo ikastetxearen inguruan erabiltzea bezain sinplea izan daiteke, edo, are eta hobeto, ikasleek erabiltzea espero duen leku eta une berean erabiltzen saiatzea. Mesedez, ez ezazu aplikazioa instalatu, zure txakurra behatu eta pentsatu behar bezala prestatuta zaudela.

Ikasleentzako "Seek by iNaturalist" aplikazioa erabiltzeko aukera

Begiratu Seek by iNaturalist, iNaturalist gainean eraikitako hezkuntzarako tresna. Egokiagoa izan daiteke zure klasearentzat iNaturalist baino, ez baitu behaketarik argitaratzen iNaturalist webgunean, baina, hala ere, tresna batzuk ematen ditu, hala nola espezieen identifikazio automatizatua eta naturaren egunkaria. Nahiz eta iNaturalist aplikazioak 4+ kalifikazioa duen aplikazioen dendetan, ikasleek saio-hasiera erabiltzen dute ikasgelan, eta batzuetan gurasoen baimena eskuratu beharko dute erabiltzeko. Bestela, legalki, 13 urte baino gehiago izan behar baitituzu kontu bat sortzeko. Horren ordez, Seek gomendatzen dugu, naturalista gazte hasiberrientzako aukerarik errazena baita. ((Ingelesez) Erabilera gida)

Landa-gidak, marrazkiak eta behaketa kontuan hartu, telefonoaren aurretik

Nahiz eta mezu bitxia edo zaharkitua izan, kontuan hartu zure ikasleek (batez ere lehen hezkuntzako ikasleek) pantailetatik atseden hartzeko aukera, eta, horren ordez, eskuak zikintzeko aukera dutela zomorro, zizare eta sasien bila, eta, ondoren, aurkitu dutenaren marrazkiak egin ditzaketela edo ilustrazio-liburuetan edo landa-gidetan bilatu. Animalia edo landare bat marrazten ikastea behaketa-trebetasunak areagotzeko eta organismo bat benetan ezagutzeko modu handia da.

Ziurtatu behaketa baliagarriak egiten dituzuela

Helburuetako batzuk ikasleek egindako argazkien identifikaziorako laguntzaren bat lortzea, komunitate iNaturalistarekin eztabaidetan parte hartzea eta beste batzuentzat baliotsuak diren oharrak egitea badira, hona hemen aholku erabilgarri batzuk:

Argazki identifikagarriak hartzea: urruneko zuhaitzen edo orbanak dituzten txorien argazkiak ez dira oso deigarriak izango, identifikatzeko zailak izaten direlako. Beraz, ziurtatu ikasleei erakusten diegula nola bete markoa beren subjektuarekin, agian telefonoa edo kameraren zooma erabiliz. Telefono adimendunen kamerak, nagusiki, gizakiak eta paisaiak (eta, itxuraz, elikagaiak) argazkiak ateratzeko diseinatuta daudenez, nahiko zaila da intsektu edo landare baten argazki enfokatu bat egitea. Lore edo landare bati eusteko eskua erabiltzea erabilgarria izan daiteke, baina ziurtatu landarea ez dela arriskutsua. Erabilgarria izan daiteke, halaber, telefono adimendun baten kameraren hainbat funtzio (fokuratzea, unean uneko ikuspegia, argi-maila doitzea, etab.) nola erabili jakiteko ikasgai azkarra izatea.

Har itzazu zenbait argazki: organismo asko, bereziki landareak eta intsektuak, ezin dira identifikatu argazki bakar batetik abiatuta. Erakutsi ikasleei nola egin argazkiak hainbat angelutatik (goikoa, behekoa, albokoa, aurrealdekoa, atzealdekoa) eta/edo organismoaren ezaugarri desberdinak erakusten dituzten argazkiak. Landareen kasuan, bereziki garrantzitsua da loreen edo fruituen argazkiak ateratzea. Lore, fruitu eta hostoen argazkiak dira erabilgarrienak. Ziurtatu behaketa berari organismo beraren argazki batzuk gehitzen zaizkiola.

Kontzentratu basa-organismoetan: badirudi ikasle gehienak ikasgelatik gertu aurki ditzaketen landare eta animalia landuetan kontzentratzen direla. Hori oso ondo dago, baina, oro har, iNateko komunitateak interes handiagoa du basa-organismoetan, eta gehiago erantzuten die belarren eta zomorroen argazkiei, landatutako arrosei eta kaioletako hamsterrei baino. Ikasle askok ez dute benetan ulertzen landatutako organismoen eta basoko organismoen arteko aldea, eta, beraz, aukera handia izan liteke hori haiekin eztabaidatzeko. Ikasleek lorategiko landareei edo basokoak ez diren beste organismo batzuei buruzko behaketak egiten badituzte, gogoratu behaketa horiek igo aurretik "gatibu/kultibatu" gisa markatuko dituztela.

Zure ikasgelako datuen zaintzaile izan zaitez

Ikasle gehienek iNaturalst derrigortuta erabiltzen dutenez, askotan ez diete erantzuten komunitatearen iruzkin eta identifikazioei, eta askotan ez diete erantzuten datuen kalitate-arazoei (okerreko koordenatuak, egile-eskubideen arau-hausteak, etab.). iNateko komunitateko kide batzuek frustragarria dela uste dute, eta, beraz, eskertuko lukete zure gelako ekarpen guztiak berrikusiz eta jardunbide hobe hauei jarraituz arazo horien erantzukizuna hartzea:

Gehitu identifikazioak: saia zaitez zure ikasleen behaketa guztiak ahal bezain ongi identifikatzen, eta kontuan hartu komunitateak gehitutako identifikazioak. Komunitatearen iritziekin ados bazaude, mesedez, lagundu adostasun-identifikazioak gehituz, baina ados ez bazaude, gehitu, mesedez, identifikazio kontrajarriak.

Kudeatu datuen kalitatea: behaketa bakoitzak "datuen kalitatearen ebaluazioa" izeneko arlo bat du behealdean, eta komunitateak gai hauei buruzko botoa eman dezake: organismoa basatia den ala ez, kokapena eta data zehatzak diruditen, etab. Mesedez, ziurtatu tresna horiek erabiltzen dituzula zure ikasleen behaketekin edozein arazo adierazteko.

Kontuz ibili egile-eskubideen urraketekin: ikertu ikasleen irudi susmagarriak. Google Images tresna bikaina da horretarako. Erabili kameraren ikonoa bilaketa-koadroan, URL bidez antzeko irudiak bilatzeko. Edo, Chromen, saguaren eskuineko botoiarekin egin dezakezu klik behaketaren irudian, eta "bilatu irudia Googlen" aukeratu. Horrek sarritan erakutsiko du norbaitek Interneten aurkitutako irudi bat igo berri duen.

Kontuz eduki desegokiarekin: tamalez, iNaturalist-en argitaratu den eduki desegoki eta iraingarriaren zati handi bat iNaturalist erabiltzea esleitu zaien ikasleengandik dator. Kontuz ibili irainekin, iruzkin arrazistekin, autoidentifikazio identifikazioekin eta txantxekin, eta oso esplizitua izan zure ikasleekin iNaturalist erabili aurreko itxaropen eta ondorioekin. iNaturalist behaketa bakoitza publikoa da eta eskuragarri dago mundu guztiak ikus dezan.

Test-test-Test/Nola probatu protokoloak

Ez duzu zure ikasleekin batera iNat erabiltzen ikasi nahi. Beraz, ziurtatu zure protokoloak probatzen dituzula besteei erakutsi aurretik. Horrek zera esan nahi du: oharrak erregistratzea, iruzkinak gehitzea eta identifikazioak gehitzea.

Zuen proben eta ikasleen ikaskuntza-kurbaren parte gisa, zuek guztiok erraz eta eskura dauden proba-behaketa batzuk egin nahiko dituzue ezinbestean, hala nola maskotak edo barne-landareak, baina askoz gehiago lortuko dituzue proba-behaketetatik jarraibide hauei jarraituz gero:

Atera argazkiak sastrakei: belar txarrak beste edozein landare basati bezain basatiak dira. Irten eta espaloiko pitzaduretan haziko den zerbait aurkituko duzu, edo lurrera eroritako hosto bat.

Atera argazkiak zure eskuari: beti dago Homo sapiens bat inguruan eta bere eskuak berehala ezagutu daitezke espezie mailaraino.

Markatu espezimen gatibu edo landuak: maskotak, zoologikoko animaliak, barnealdeko landareak edo lorategiko landareak bezalako argazkiak ateratzen badituzu, ziurtatu "gatibu/landatu" gisa markatuko dituzula aplikaziotik, edo webguneko Datuen Kalitate Ebaluazioa erabiliko duzu basokoak ez diren gisa markatzeko.

Probako behaketak azkar ezabatu: ez badituzu mantentzeko asmorik, mesedez, lehenbailehen bidali.

Ez atera argazkirik maskotei edo barnealdeko landareei: ondo daude, baina ez da litekeena iNateko komunitatearen ekarpenik jasotzea, beraz, ez dute oso ondo frogatuko komunitatearen erantzuteko gaitasuna.

Ez atera argazkiak pertsonen aurpegiei: batez ere haurrak tartean daudenean. Ikasle asko ohituta daude beren argazkiak sare-sozial erdi pribatuetan argitaratzen, baina iNaturalist erabat publikoa da; beraz, ziurtatu, mesedez, zuk eta zure ikasleek besteen pribatutasuna errespetatzen dutela.

Ez da beharrezkoa ikasleek ikerketa-mailari buruzko behaketak egitea: salbuespen batzuekin, ikerketa-mailako behaketek espezie-mailako komunitatearen identifikazioa izan behar dute. Horrek, askotan, ikasle batzuk besteen identifikazioekin itsu-itsuan bat egitera bultzatzen ditu, eta horrek datu zehaztugabeak eta ikasleentzako benetako onura txikia dakartza. Gainera, organismo asko (armiarma, intsektu, onddo eta landare batzuk barne) ezin dira espezie mailan identifikatu froga fotografikoak bakarrik erabiliz, eta, beraz, horien behaketak ez dira inoiz Ikerketa Mailara iristen. Horren ordez, esplorazioan, eztabaidan eta landa-giden erabileran zentratu behar da, gaitasun baliotsuak baitira naturako edozein zalerentzat.

Ez jarri behaketa- edo identifikazio-betekizun handiegirik: Komunitateak ez du aldeko erreakziorik erabiltzaileen kalitate baxuko behaketa edo identifikazioekiko, ziur asko ez baitute plataforma erabiltzen jarraituko ibilbidea amaitzean.

Ez igo beste pertsona batzuen argazkiak: argazkiak une eta leku horretan behatutako benetako espezimenaren behatzaileak atera behar ditu. Beste batzuek ateratako argazkiak igotzeak, egile eskubideen legea eta iNaturalist Zerbitzu Terminoak ere urratzen ditu. (Copyrightari buruz gehiago jakiteko liburuxka: Fitxategi:Wikipedia_irudiztatzen.pdf)

Landa-dokumentazioaren osteko lana

Landa zati batean dauden espezie guztiak aztertzen.

Landa-dokumentazioa interesgarria da, baina ondoren horren inguruko lanketa egitea are interesgarriago. Zer aurkitu dute ikasleek? Zenbat espezie? Ekosistema bat edo bazka-sare bat osatu dezakegu euren artean? Aurreko puntuak irakurri badituzu, ikusiko zenuen garrantzia duela ere horiek iNaturalistera igotzerakoan sor daitekeen eztabaida jarraitzea. Erregistratutako izaki bakoitzaren inguruko fitxa duzu iNaturalisten, eta hortik jarraipena egin dezakezu Wikipedia zein Wikidatara. Non bizi diren, zein bizi-ziklo dituzten edo euren sailkapena bertan agertuko da ere.

Eman ikasleei hori ikertzeko tartea eta aukera. Interesgarria izan daiteke izakien bilaketaren ostean klasera itzultzea eta elkarrekin horren inguruan eztabaidatzea, ikasleek aurkitutako espezierik interesgarrienak guztien artean ikustea eta ikastea.

Wikimediara igotzea

Ikusi duguna munduarekin partekatzeko ordua da. iNaturalist erabili badugu, aukera dugu bertara igotzeko, baina oraindik interesgarriagoa izan daiteke Wikipedian edo Txikipedian espezie horiei buruzko artikuluak osatzea. Horretarako, artikuluak sortu edo osatzeko tutoriala erabili dezakezu (beste ariketa batzuetan deskribatua).

Argazkiak Commonsera igo eta dagokion taxoian jartzea ere beharrezkoa da. Honela, gure inguruan ditugun izakiak hobeto ezagutzen lagunduko diogu mundu osoari (literalki).

Artikulu guztiak eta argazkiak igota ditugunean, ikastetxean erakusketa bat egitea ere interesgarria izan daiteke, edo liburu gisa inprimatzea PediaPress erabilita.

Ikus, beste aukera batzuk, Atari:Hezkuntza/Bigarren_Hezkuntza/Lorategi_botanikoa proposamenean.

Kanpo estekak

(Ingelesez) iNaturalist: BioBlitz bat antolatzeko gida
(Ingelesez) iNaturalist: irakaslearentzako BioBlitz gida (orrialde honetan erabili dugun testuaren oinarria)
(Ingelesez) National Geographic - BioBlitz programa
(Gaztelaniaz) National Geographic - BioBlitz bat antolatzeko gida
(Ingelesez) City Nature Challenge - Hezkuntza baliabide-kutxa
(Ingelesez) Londresko Historia Naturalaren Museoaren gida
(Ingelesez) Irakasle baten zazpi ikasgai BioBlitz bati buruz