Irin
Irina ehotutako labore aleetatik lortzen den hauts fina da.
Irina, labore ezberdinetatik lor daiteke. Ohikoena garitik lortzen dena den arren (Europatik datorren laborea, ogia egiteko ezinbesteko osagaia), zekale, garagar, olo, arto (Amerikatik etorritako laborea) edo arrozezkoa (Asiatik etorritako laborea) ere egiten da. Lekalez eginiko irinak ere badaude (baba, txitxirioa), eta, Australian, akazia espezi ezberdinen haziekin ere egiten da irina.
Landareekin eginiko irin guztiek elkarrekin duten gaia, almidoia da, karbono hidrato konplexu bat dena.
Motak
Gari irina
Europan, irin hitza, gariarekin egindakoari erreferentzia egiteko erabiltzen da, eta findua zein bihi osokoari erreferentzia egiten dio, honek, ogiaren oinarrizko osagai gisa duen garrantziagatik, aldi berean, europar kulturako elikaduraren oinarrietako bat dena. Gari irina ogia egiteko erabiltzearen arrazoien artean, glutena dago, urarekin nahastean agertzen dena. Glutena, ogiari bere elastikotasun eta sendotasuna ematen dion proteina konplexu bat da.
Hain da ohikoena gari-irina, ezen euskaraz sarri ogi-irina ere deritzola.
| Gari irinaren konposaketa 100 gramoko: | |||
|---|---|---|---|
| Mota | Bihi osokoa | Findua | Indartua |
| Ura | 10,27 g | 11,92 g | 11,92 g |
| Energia | 339 kcal | 364 kcal | 364 kcal |
| Koipea | 1, 87 g | 0, 98 g | 0, 98 g |
| Proteina | 13,70 g | 15,40 g | 15,40 g |
| Karbono hidratoak | 72,57 g | 76,31 g | 76,31 g |
| Zuntza | 12,2 g | 2,7 g | 2,7 g |
| Potasioa | 405 mg | 107 mg | 107 mg |
| Fosforoa | 346 mg | 108 mg | 108 mg |
| Burdina | 4,64 mg | 3,88 mg | 4,64 mg |
| Sodioa | 5 mg | 2 mg | 2 mg |
| Magnesioa | 138 mg | 22 mg | 22 mg |
| Kaltzioa | 34 mg | 15 mg | 15 mg |
| Kobrea | 0,38 mg | 0,14 mg | 0,14 mg |
| Zinka | 2,93 mg | 0,70 mg | 0,70 mg |
| Manganesoa | 3,79 mcg | 0,682 mcg | 0,682 mcg |
| C bitamina | 0 mg | 0 mg | 0 mg |
| A bitamina | 0 UI | 0 UI | 0 UI |
| B1 bitamina (Tiamina) | 0,4 mg | 0,1 mg | 0,7 mg |
| B2 bitamina (Erriboflavina) | 0,215 mg | 0,04 mg | 0,494 mg |
| B3 bitamina (Niazina) | 6,365 mg | 0 mg | 5,904 mg |
| B6 bitamina (Piridoxina) | 0,341 mg | 0,2 mg | 0,44 mg |
| E bitamina | 1,23 mg | 0,06 mg | 0,06 mg |
| Azido folikoa | 44 mcg | 0 mcg | 128 mcg |
| Iturria: AEBetako Droga Administraritza. |
Beste landare irinak
- Arroz irina: Garrantzi handikoa Asiako hego-ekialdeko sukaldaritzan, berarekin, paper jangarria ere prestatzen da. Ohi, findua kontsumitzen da, bihi osokoa ere saltzen den arren.
- Gaztaina aurpegia: Korsikan erabiltzen da bere Polentaren barietaterako, baita Perigorden eta Italian postreak egiteko ere.
- Txitxirio irina: Indiar sukaldaritzako plater frijitu eta arrautzaztatuetan oso erabilia
- Ilar irina: Indiako gastronomian erabiltzen da.
- Aixkol irina: Gachamiga egiteko erabiltzen da, eta aixkola erabiltzen du, ahiak eta Andaluziar erako arrautzaztatuentzako arrain frijituetan.
- Arrain irina: Irin izena jasotzen du, baina xehetutako arrain lehorra da, nagusiki antxobetaz egina, Txile eta Peruko kostaldean oso ugaria den arraina.
- Irin xigortua: Aurretik xigorturiko gari ehotuz egina. Txile eta Hegoamerikako toki askotako sukaldaritzan asko erabiltzen da.
- Arto irina: Amerikan jatorria duela, artoa (irin, edo modu ohikoagoan, nixtamaldua) tortilak egiteko erabiltzen da, duela milaka urtetik, Latinoamerikako kulturetako elikaduraren oinarri den elikagaia, babarrun eta txileekin batera (hirukote sakratua). Aldi berean, Euskal Herrian, taloak egiteko oso erabilia da.
- Soja irina, proteinetan oso aberatsa.
- Beste batzuk: patata, sabi, etab...
Animalia jatorriko irinak
Proteinetan aberatsak diren animalia jatorriko irinak ere badaude, horietako batzuk, haragi industriaren azpiproduktuen bidez lortuak.
- Hezur irina: 1996an, halako irinen ondorioz, behi eroen gaitza edo behien entzefalopatia espongiformea agertzen hasi zen behien artean, eta, ondoren, gizakietan.
- Odol irina
- Ile, azkazal edo luma irina
- Arrain irina
Irinaren elaborazioa
Irina, aleak, errotarri edo altzairuzko gurpilekin xehatzean lortzen da. Egun, makina elektrikoekin xehatzen da, eskuko errota txiki eta elektrikoak saltzen diren arren.
Xehatze prozesuan, zahia baztertzen da, eta, beraz, irina, liserigarriago eta zuntzean pobreago geratzen da. Gainera, aleurona eta enbrioia banatzen dira, eta, beraz, proteina eta koipea galtzen da, irinaren garraztearen eragile nagusiak.
Suspentsioan dagoen irin hautsa, eztandagarria da, modu finean hauts bihurtutako edozein substantzia suharbera eta airearen arteko edozein nahasketa bezala. Eztanden ondorioz gertatutako tragediarik okerrenetako batzuk, irin errotetan gertatu dira.
Ikus, gainera
 |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Irin  |