Lankide:Paula Maeso Sánchez/Proba orria

Gaur egun, iraganeko lur abandonatuak jaraunsten ditugu eta dirudiena da prozesu hau nekez geldituko dela. Ondorioz, leheneratze ekologiko lan handia dago egiteko. Natura kaltetzen duten egoerak edo jarduerak askotarikoak direnez, haiei loturiko ondorioak oso desberdinak izan daitezke eta naturan sortzen diren egoerak oso bestelakoak dira. Hala ere, egoera hauek arazo eta ezaugarri amankomunak dituzte. Beraz, zentzuskoa da leheneratze ekologikorako printzipio orokorrak ezartzea, moldaera egokiekin egoera guztietan aplika daitezkeenak. Ekosistemak haien kabuz leheneratzeko gai dira baina, gehienetan, leheneratze naturala motelegia da eta ekosistemak artifizialki leheneratzeko esfortzuak egiten dira (Bradshaw, 1983).

DEFINIZIOA

Leheneratze ekologikoa asaldatutako ekosistemak konpontzeko ariketa zientifikoa da. Perturbazioak ekosistemaren egitura eta funtzioa aldatzen duten ingurumen-aldaketak dira. Asaldura arruntak dira zuhaitzak botatzea, ibaiak kutsatuz kaltetzea, gehiegizko larratzea, urakanak, uholdeak eta suteak. Leheneratze-jarduerak asaldura aurreko ekosistema bat erreproduzitzeko edo ekosistema berri bat sortzeko diseinatuta egon daitezke.

PRINTZIPIO NAGUSIAK

1. INTERES-TALDEEN PARTE-HARTZEA BILATZEN DA. Leheneratze ekologikorako proiektuek alderdi interesdunen interesak eta ekarpenak aintzat hartzen dituzte, bereziki tokiko interes-taldeenak, eta aktiboki haien parte-hartze zuzena bilatzen dute, naturari nahiz gizarteari mesede egiteko.
2. EZAGUTZA MOTA ASKOTAZ HORNITZEN DA. Leheneratze ekologikoaren praktikak eskuratutako ezagutza profesionaletik, ezagutza tradizional ekologikotik, ezagutza ekologiko lokaletik eta aurkikuntza zientifikoetatik etekina ateratzen du.
3. TOKIKO KLIMA ALDAKETA AZTERTZEKO EKOSISTEMA LOKALAK ERREFERENTZIATZAT HARTZEN DIRA. Erreferentzia-ereduak erabiltzeak handitu egiten du espezie eta komunitate autoktonoek berreskuratzeko, egokitzeko eta eboluzionatzeko duten potentziala.
4. EKOSISTEMA-BERRESKURATZE PROZESUAK BABASTEN DIRA. Goresten da landareek eta animaliek haien artean eta ingurumenarekin eraginez leheneratze naturala burutzea.
5. HELBURU ARGIEN ALDE EGITEN DIRA EBALUAZIOAK, ADIERAZLE NEURGARRIAK ERABILIZ. Leheneratze-proiektuen plangintza-fasean argi eta garbi identifikatzen dira proiektuaren ikuspegia eta helburuak, aurrerapena neurtzeko erabiltzen diren adierazle espezifikoekin batera.
6. EKOSISTEMEN LEHENERATZE MAILA GORENA BILATZEN DA. Leheneratze ekologikoaren helburua da egoerara egokitutako errekuperazio-maila egingarriena lortzea.
7. ESKALA HANDIAN APLIKATZEAN BALIOA IRABAZTEN DU. Leheneratze ekologikorako proiektuek emaitza onuragarriak izan ditzakete haien eskala espaziala edozein dela ere. Hala ere, ekosistema-prozesu askok eskala espazial handiagoetan funtzionatzen dute eta leheneratzeko ekintzak zabaldu egin behar dira jasangarritasun behar ekologiko eta global batzuei aurre egiteko.
8. LEHENERATZEKO JARDUERA JARRAIA DA. Leheneratze ekologikoa da beste estrategia askoren artean bat gai dena eskala desberdinetan biodibertsitate kontserbazioaz, karbono dioxidoaren harrapaketa handitzeaz, eta bizi-ekosistemen beste zerbitzu batzuk emateaz, giza osasuna, ongizatea eta bizigarritasuna hobetzeaz, eta gizakiek naturarekin dituzten harreman positiboak indartzeaz.

PRAKTIKA IRIZPIDEAK

Nazioarteko Irizpideek praktika estandar multzoa eskaintzen dute, lau kategoriatan banatzen direnak:

• Plangintza eta diseinua.
• Inplementazioa.
• Dokumentazioa, ebaluaketa eta txostenak gainbegiratzea.
• Leheneratze ekologikorako proiektuak mantentzea.

Praktika irizpideek edozein proiekturen tamainara, konplexutasunera, degradazio-mailara, maila erregulatzailera eta aurrekontura egokitu daitezke. Helburua da orientabideak eta gomendioak ematea leheneratze ekologikorako proiektuak diseinatzeko, gauzatzeko eta ebaluatzeko, eta, aldi berean, onartzea jarduera guztiak ez direla proiektu guztietan aplikagarriak.

ERRONKAK

Berrezarkuntzak, gainerako giza esfortzu guztiek bezala, bere diseinuari eta oinarrizko ehunari lotutako zenbait desafio ditu. Leheneratze ekologikoa arazo konplexuez arduratzen denez, ez da harritzekoa ziurgabetasunak ia leku guztietan egotea: klima, baldintza soziopolitikoak, klima-aldaketa globala eta leheneratzen ari diren komunitate eta ekosistemen berezitasun historikoa.

Leheneratzean lortu nahi diren emaitzak lortzea oztopatzen duten erronka garrantzitsu eta erreal batzuk honako hauek dira: 1) sistema naturalak etengabe aldatzen ari dira; 2) gizakien sistema naturalen ulerpena inperfektua da; 3) aurreko lorpenei eta porrotei buruzko informaziorik eza; 4) aztarna naturalak suntsitzeko beldurra, jendeak uletu dezakelako leheneratze-proiektuek horiek ordezkatu dezaketela; 5) leheneratzea egoeraren araberakoa dela; ez dagoela leheneratze formula bakar bat, eta proiektu bakoitzak denbora asko kontsumitzen duela; 6) proiektuaren alderdi interesdunek askotan desira kontraesankorrak dituztela; eta 7) epe luzeko proiektuak laguntzeko baliabide nahikorik ez dagoela.

NATURA LEHENERATZEKO LEGEA

Europako Batzordeak Lege berri bat proposatu du pertsonentzat, klimarentzat eta planetarentzat ekosistemak lehengoratzeko.

Europako Batzordearen Natura Leheneratzeko Legearen proposamena kontinente osoko lehen lege integrala da. EBko Biodibertsitate Estrategiaren funtsezko elementua da, eta bere helburu da hondatutako ekosistemak leheneratzea, bereziki karbonoa hartzeko eta biltegiratzeko potentzial handiena dutenak eta hondamendi naturalen inpaktua prebenitu eta murrizten dutenak.

Europan natura gainbehera larrian dago, eta habitaten % 80 baino gehiago egoera txarrean daude. Hezeguneak, ibaiak, basoak, larreak, itsas ekosistemak eta hauek barne hartzen dituzten espezieak lehengoratzen lagunduko dute:

• Biodibertsitatea handitzen.
• Naturak berez egiten dituen gauzak segurtatzen, hala nola, gure ura eta airea garbitu, uztak polinizatu eta uholdeetatik babestu.
• Lurraren berotzea 1,5ºC-tara mugatzen.
• Europaren erresilientzia eta autonomia estrategikoa eraikitzen, hondamendi naturalak prebenitzen eta elikagaien segurtasunerako arriskuak murrizten.

Helburua orokorrak

Proposamenak ekosistemak, habitatak eta espezieak berreskuratu nahi ditu EBko lehorreko eta itsasoko eremuetan.

• Natura biodibertso eta erresilientea epe-luzera leheneratzea ahalbidetu.
• EBren klima mitigatzeko eta klima egokitzapenerako helburuak lortzen laguntzea.
• Komunitate internazionalak ezagutzea.

Helburu zehatzak

Proposamenak EBko lehorreko eta itsasoko eremuetan natura epe luzera lehengoratzeko helburu orokor bat biltzen du, habitat eta espezie espezifikoetarako leheneratze helburuekin konbinatuz. Neurri horiek EBko lehorreko eta itsasoko eremuen % 20-a hartu beharko lukete gutxienez 2030-erako, eta, azken batean, 2050-erako leheneratzeko beharra duten ekosistema guztiak barne hartu beharko lituzke.

• Indarrean dagoen legedian oinarritutako helburuak (hezeguneetan, basoetan, larreetan, ibaietan eta lakuetan, zakardietan eta sastrakadietan, habitat harritsuetan eta dunetan) - habitat biodibertsoak hobetzea eta leheneratzea eskala handian, eta espezieen populazioak leheneratzea, haien habitatak hobetuz eta handituz.
• Intsektu polinizatzaileak – 2030erako populazio polinizatzaileen beherakada iraultzea, eta populazio polinizatzaileen joera gero eta handiagoa lortzea, polinizatzaileen aldizkako jarraipena egiteko metodologia batekin.
• Baso-ekosistemak – gero eta joera handiagoa lortzea zutik eta etzana dagoen nekromasan, baso urtetsu irregularretan, baso-konektibitatean, basoko hegazti komunen ugaritasunean eta karbono organikoaren erreserban.
• Hiri-ekosistemak – 2030-erako hiri-espazio berdeen galera ekidin eta 2040 eta 2050-erako hiri-espazio berdearen azalera osoa emendatzea.
• Nekazaritza-ekosistemak – larreetako tximeletak eta landako hegaztiak ugaritzea, karbono organikoaren erreserba handitzea laborantza-lur mineraletan eta nekazaritza-lurrak dibertsitate handiko lurren ezaugarriekin nahastea; nekazaritza-erabilerarako zohikaztegi drainatuak leheneratzea.
• Itsas-ekosistemak – Aldaketa klimatikoaren mitigaziorako onura garrantzitsuak ematen dituzten itsas habitatak leheneratzea.
• Ibai-konektibitatea – gainazaleko uren konektibitatea eragozten duten hesiak identifikatzea eta ezabatzea, 2030 urterako gutxienez 25.000 km ibai libre izatea.

Inplementazioa

EBko herrialdeek, Legea indarrean sartu eta bi urteko epean, Batzordeari Leheneratze Plan Nazionalak aurkeztea espero da, helburuak nola beteko dituzten erakusteko. Era berean, herrialdeek jarraipena egin beharko dute, eta haien aurrerapenei buruz berri eman beharko dute. Europako Ingurumen Agentziak helburuekiko aurrerapenei buruzko txosten teknikoak egingo ditu. Batzordeak Natura Leheneratzeko Legearen aplikazioari buruzko informazioa emango dio Europako Parlamentuari eta Kontseiluari.

Datak

2020-ko maiatzaren 20-an 2030erako EBko biodibertsitate-estrategia argitaratu zen. 2022-ko ekainaren 22-an Batzordeak Natura Leheneratzeko Lege-proposamena onartzen du.

PROIEKTUAK MUNDUAN ZEHAR

Estepa ekosistemako basabizitzaren berreskurapena (Txile)

Proiektua Chacabuco Haranean kokatzen da, Patagonian, Aysén eskualdean, Txilen hain zuzen. Eremu honetako ekosistema estepa epel eta menditarra da eta leheneratuko den lur eremua 89030 hektarea barne hartzen ditu. Conservación Patagónica irabazi-asmorik gabeko erakundea da proiektu honen burua eta bazkide dira Tompkins Conservation, Conservation Land Trust, Fundación Pumalin eta Fundación Yendegaia. Proiektu hau 2004 urtean hasi zen eta inplementazio fasean aurkitzen da orain.

Eremu honetako degradazioaren kausa nagusiak nekazaritza eta abeltzaintza izan dira. Area honetako lur gehienen jabetza pribatua zen eta ardi-abeltzaintzarako erabiltzen ziren. Gaizki kudeatutako abeltzaintza-jarduerek basamortutzea eragin zuten inguru honetan eta bertako larrediak nabarmen galdu ziren. Larredi horien beharra duten animalia-espezie autoktonoak, guanako-populazioa kasu, nekez ari ziren elikadura eta espazioaren lehian, 25.000 ardi eta haien mugimenduak bloketzen zituzten hesien aurka egin behar zutelako.

Proiektu honek askotariko helburuak planteatu ditu. Horietako bat da pertsonentzat, basabizitzarentzat eta larreentzat emaitza positiboak lortzea, larreak eta horien ingurunea babestuz eta leheneratuz eta praktika jasangarriak hartzen dituzten tokiko arrantxoen ekonomian lagunduz. Horretaz aparte, tokiko basa-espezie nagusien populazio bideragarriak mantendu nahi dira eta basafauna berriro sartu nahi da, besteak beste puma, azeri gorria eta guanakoa. Orokortuz, estepa ekosistemaren funtzionaltasuna berreskuratu nahi da.

Helburu hauek bete ahal izateko hainbat pausu eman dira. Ekosistemaren mehatxuak ezabatu dira lurrak arrantxoen jarduerengandik babestuz; izan ere, tokiko abeltzainak eta komunitateak jarduera jasangarriak hartzera konprometitu dira. Horretaz gain, borondatezko langile-taldeak autoktonoak ez diren landareak kentzen eta kontrolatzen aritu dira, hala nola, astaperrexil handia eta astakardua. Conservación Patagónica gobernuz kanpoko erakundeak lur eremu bat erosi du eta bertako ardiak saldu dira, hesiak kendu dira (400 mila inguru), lur laginak aztertu dira kudeaketa planak egiteko eta berereinketen eta higadura kontrolatzeko praktiken eraginkortasuna egiaztatzeko. Bestalde, espezie autoktonoak gatibutasunean hazi eta sartu dira estepan (Darwinen ñandua, adibidez) eta boluntarioek bertako belarren haziak bildu dituzte oso hondatuta dauden eremuak birlandatzeko.

Emaitza faboragarriak lortu dira alor ekologiko eta sozioekonomikoan. Landare-espezie autoktonoak poliki-poliki berreskuratzen joan dira desertifikazioaren eta espezie inbaditzaileen ondorioetatik. Chacabuco haranak higadura kontrolatzeko eta berreskuratzeko urrats ikusgarriak egin ditu, baina erabateko leheneratzeak hamarkadak beharko ditu. Guanako-populazio autoktonoa ehundaka indibiduo izatetik 3.000 izatera pasatu da. Bertako beste animalia espezie batzuk itzultzen joan dira, baina oraindik kuantifikazio prozesua martxan dago. Laburbilduz, Chacabuco Haraneko estepa ekosistemak espero zena baino azkarragoa izaten ari den leheneratze harrigarri bat pairatzen ari da. Ikuspuntu sozioekonomiko batetik, abeltzaintza garrantzitsua da Patagonia parkearen inguruan bizi diren komunitateentzat. Proiektuko fundazio parte hartzaileak konpromisoa hartu dute tokiko komunitateekin eta, bereziki, tokiko abeltzainekin, nekazaritza-praktika jasangarriak garatzeko eta hartzeko.

Proiektu hau amaitzean ateratzen ondorioetako bat da leheneratu nahi diren lurretatik ganadua ateratzea Patagoniako ekosistemen kolapsoa ekiditeko pausu erabakigarria izan dela. Basabizitza berreskuratzea beharrezkoa da desagerpenak ekiditeko orduan eta garrantzitsua da baita ere ura eta basoak garbitzea eta ekosistema funtzionalak eratzea. Goi mailako predatzaileak estepako ekosisteman erabakigarriak dira.

Emscher Landscape Park (Alemania)

Derelict Emscher eremua leheneratzeko, 1990eko hamarkadan hiri-berrikuntzarako eta hobekuntza ekologikorako programa garrantzitsu bat jarri zen abian. Eskala handiko hiri-berrikuntza plan honek lortu zuen industria-eremu bat ekonomikoki aktibo bihurtzea. Leheneratze ekologikoa berrikuntza-prozesuaren parte izan zen hasieratik eta bizitzeko eta lan egiteko eremu erakargarri bat sortzea, tokiko ekonomia bultzatuz.

Parkeak 450 kilometro karratuko eremua barne hartzen du Rhinetik, Duisburgotik gertu, 85 kilometro baino gehiago luzatzen da eta Bönenen amaitzen da. Lehendik 150 urtez industriak eta meatzaritzak moldatu duen habitat bat da, Alemanian aurkitzen dena, Ruhr eskualdean hain zuzen. Eremu hau oso populatua, desertifikatua eta kutsatua izan da. Eremu hau leheneratzeko proiektua 1989 urtean hasi zen eta 10 urtez egon zen martxan 1999 urtera arte.

IBA Emscher parkearen proiektua Ipar Renania-Westfalia estatuak hasi zuen. Estatuko funtsez gain, bereziki funts federalak eta EBkoak erabili ziren proiektu hau finantzatzeko.

Helburua zen espazio erabiliaren inguruko ikuspuntua goitik behera aldatzea. Espazioak irekitzeak eta erabiltzeak modu positiboan natura industrial bat eratu zuen eta egitura industrialak, lehen industria-gainbeheraren ikur gisa ikusten zirenak, eraikin berdingabe eta identitario bihurtu ziren. IBA proiektuak sei gida nagusitan bildu ziren: Parkean lan egitea, eraikin berriak egitea eta bizitegi-auzoak modernizatzea, Emscher sistemaren leheneratze ekologikoa, hirigintza-garapena eta hiri-garapenerako gizarte-estimuluak sustatzea, eta eskualdeko parke-egitura bat ezartzea. Hori aurrera eramateko lur eremu industrialak erreserba natural izendatu zituzten eta gainerako industria-lurrak paisaia berri bat sortzeko aukera gisa erabili zituzten, beste ekintza askoren artean. Proiektu honen emaitza ikuspegi industrial bat da, paisaiaren plangintza eta arkitektura paisajistiko berriak eskatzen dituena.

IBA Emscher parkearen bereizgarria izan zen antolamendu egitura berriak eta eskualdeko planteamendua ezartzeagatik. Mundu osoan zehar, IBA Emscher Parkeak industriagune izan diren eremuak tratatzeko beste ikuspuntu bat emateko jarraibideak eman ditu. Ipar Renania-Westfalian, ondorengoko programa estrukturalak eta proiektu kulturalak abiarazi zituen, “REGIONALE” eta “RUHR.2010” Europako Hiriburu Kulturala.

PROIEKTUAK EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOAN

Oka ibaiaren Goi Estuarioko Leheneratze-proiektua

Oka ibaiaren goi-estuarioko ondare naturalaren eta kulturalaren leheneratze integrala egiteko eta ondare horri balioa emateko proiektuak honako helburu hauek ditu: estuarioaren funtzionaltasun hidrikoa neurri batean berreskuratzea, ibai- eta estuario-habitatak leheneratzea (inguruko espezieen biodibertsitate garrantzitsuaren euskarri izan daitezen); ingurumen-balio berezia duen inguru hori ezagutzeko, inguru horretaz gozatzeko eta irisgarritasuna eskaintzeko aukera bultzatzea eta sustatzea; eta bertan araututako joan-etorriak sustatu eta antolatzea.

Egindako lanari esker, berreskuratu dira Barrutibaso ingurua eta Oka ibaiaren antzinako ibilguaren funtzionaltasuna Foruan, kendu da itsasadarraren eskuin hegaleko aire linea, hobetu eta egokitu da 14 km-ko ibilbide sare bat, eta pasabide batekin lotu dira itsasadarraren bi hegalak, oinezkoentzat eta txirrindularientzat.

Korridore ekologikoen sarea proiektua

Proiektua 2005ean egin zen, espezie basatiak dituzten naturguneen arteko lotura zaintzeko eta leheneratzeko, izan ere dagoeneko nahiko murriztuak daude eta isolatzeko joera dute. Azterlanaren problematikan eragiten duten elementu geografikoei buruz eskuragarri dagoen informazioa oinarri hartuta (faunaren banaketa, landaretza, lurzoruaren erabilerak, sare hidrografikoa, errepide-sarea eta biztanleguneak, babestutako naturguneen sarea, eta abar), EAEko paisaiaren azterketa espaziala eta funtzionala egin da igarobide ekologikoen sare fisiko bat osatu, eta, era horretan, paisaiaren konektibitatea edo iragazkortasuna bermatzeko habitaten eta populazioen zatikatzeak eraginda dauden fauna espezialistako espezientzat. EAEko igarobide ekologikoen sarearen egitura lotu beharreko nukleo-espazioen inguruan dago eratuta. Lotura-igarobideak eta -eremuak konexio-elementu dira, eta moteltze-eremuak, berriz, lotu beharreko eremuen zein aipatutako lotura-elementuen inguruan kokatzen dira. Lau figura horietan jasota ez dauden ibai-sareko tarteek, lotura gisa duten balioagatik igarobideen sarearen egituraren barruan jaso beharrekoek, osatu egiten dute haren eremu espaziala. Azkenik, aurreko elementuen barruko kokagune narriatuak dira ekologikoki leheneratu beharreko guneak.

Lehenik eta behin, zatikatzeko arazo handia EAEn pairatu duten eta pairatzen duten habitat motak zein diren aztertu da (habitat-mailako hurbilketa), eta horien mende dauden espezieen mehatxu-maila zein populazioen banaketako sakabanatze-mailaren bilakaera aztertu da (espezie-mailako hurbilketa). Ondoren, eskualde-mailako igarobide ekologikoen sare baten bidez konektibitatea zer habitat motatan hobe daitekeen zehaztu da (helburu-habitatak). Horrelako habitatek komunitate biologikoan zatikatzeko arriskua duten eta eskualde-mailan ageri diren espezieak izan behar dituzte; horiexek dira helburu-espezieak. Lotu beharreko nukleo-espazioen hautapena oinarri hartuta diseinatu da igarobideen sarea (helburu-habitatak dituzten Natura 2000 sareko guneak, funtsean). Lotu beharreko nukleo-espazioak zehaztutakoan, lurzoru-erabilerek helburu-espezieen lekualdaketari jartzen dizkieten erresistentzien mapa sortu da igarobide ekologikoen sarea diseinatzeko, eta horretan oinarrituta zehaztu dira lotu beharreko nukleo-espazioen artean mugitzeko erraztasun handiena ematen duten lerroak edo bideak. Erresistentzien mapa raster formatuan dago, eta 20 x 20 metroko pixel-bereizmena du. Honako informazio hauek erabili dira mapa hori osatzeko: Espainiako hirugarren baso-inbentarioa (1997-2006): EAE eta Nafarroako, Burgosko, Kantabriako eta Errioxako eremu mugakideak. Udalplana 2003: EAEko udal-plangintzako bizitegi- eta industria-lurzorua. EAEko bide- eta trenbide-sarea. EAEko bide-sareko ibilgailuen eguneko batez besteko intentsitatea. EAEko autobide eta autobietako gaineko eta azpiko pasabideak.