Zortzimilako

Nazioarteko Mendi eta Eskalada Federazioak (UIAA) zortzimilakoak itsas mailatik 8.000 metro baino gehiagoko altuera duten 14 mendiak direla onartzen du, eta inguruko tontorretatik aski independentetzat jotzen ditu. Hala ere, independentzia ebaluatzeko erabilitako irizpideen definizio zehatzik ez dago eta, 2012az geroztik, UIAA prozesu batean sartuta egon da zerrenda 20 menditara zabaldu beharko litzatekeen erabakitzeko. Zortzimilako guztiak Himalaia eta Karakorum mendikateetan daude, Asian, eta haien gailurrak Heriotzaren eremuan daude.

14 zortzimilakoen tontorrera iritsi zen lehen pertsona Reinhold Messner Hego Tiroldarra izan zen, 1986an, balentria oxigeno osagarriaren laguntzarik gabe amaitu zuena. 2010ean. 1986ko urriaren 16an, seigarrena, Juanito Oiarzabal euskalduna; eta hamargarrena, Alberto Iñurrategi. Edurne Pasaban tolosarra 14 zortzimilakoen gailurrera iritsi zen lehen emakumea izan zen, baina oxigeno osagarriaren laguntzarekin; 2011n, Gerlinde Kaltenbrunner austriarra bihurtu zen 14 zortzimilakoen gailurrera iritsi zen lehen emakumea, oxigeno osagarriaren laguntzarik gabe.

1950etik 1964ra, 14 zortzimilakoen gailurrak zapaldu ziren, baina 2021eko urtarrilera arte ez ziren igo, K2 Nepalgo igoerarekin, guztiak neguko denboraldian.

2019ko urriaren 29an, Nirmal Purja eskalatzaile nepaldarrak abiadura errekorra ezarri zuen zortzimilako guztiak 6 hilabete eta 6 egunetan igotzean.

Igoeren historikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zortzimilako baten lehen saiakera 1895ean izan zen, Albert F. Mummery, Geoffrey Hastings eta J. Norman Colliek, Pakistango Nanga Parbat eskalatzen saiatu zirenean. Saiakerak porrot egin zuen Mummery eta bi Gurkhas (Ragobir Thapa eta Goman Singh) elur-jausi baten ondorioz hil zirenean.

Zortzimilako batean erregistratutako lehen igoera arrakastatsua Maurice Herzog eta Louis Lachenal frantziarrek egin zuten, 1950eko ekainak 3an Annapurnako gailurrera iritsi zirenak "1950 Frantziako Annapurna Espedizioan". Zortzimilako baten neguko lehen igoera Andrzej Zawadak zuzendutako talde poloniar batek egin zuen Everesten. Bi eskalatzaile, Leszek Cichy eta Krzysztof Wielicki, 1980ko otsailak 17an gailurrera iritsi ziren.

14 zortzimilakoak igo zituen lehen pertsona Reinhold Messner izan zen, 1986ko urriak 16an. 1987an, Jerzy Kukuczka eskalatzaile poloniarra izan zen balentria hau lortu zuen bigarren pertsona. Kukuczka zortzimilako nagusietan ibilbide berrienak ezarri zituen pertsona ere bada. Messnerrek 14 tontor bakoitzaren gailurrera iritsi zen botilaratutako oxigenoaren laguntzarik gabe. Balentria hau bederatzi urte beranduago arte ez zuen errepikatu Erhard Loretan suitzarrak 1995ean. Nepalgo Phurba Tashik zortzimilakoen igoera handiena egin du, 30 igoera 1998 eta 2011 artean. Juanito Oiarzabalek osatu du bigarren errekorra, 1985 eta 2011 artean 25 igoera egin baititu.

Simone Moro italiarrak zortzimilakoen neguko lehen igoera gehienak egin zituen; Jerzy Kukuczka ere lau aldiz igo zen neguan, baina bat errepikapena izan zen. Neguko denboraldian igo zen azken zortzimilakoa K2 izan zen, 2021eko urtarrilaren 16an 10 pertsonako Nepalgo talde batek osatu zuena.

2010ean, Edurne Pasaban eskalatzaile euskalduna 14 zortzimilakoetara iritsi zen lehen emakumea izan zen. 2011ko abuztuan Gerlinde Kaltenbrunner eskalatzaile austriarra 14 zortzimilakoak oxigeno osagarririk gabe eskalatu zituen lehen emakumea izan zen.

14 zortzimilakoak elkarrekin gainditu zituen lehen bikotea eta taldea Mives Meroi (oxigeno gehigarririk gabeko bigarren emakumea) eta bere senarra Romano Benet izan ziren. Bikotea estilo alpinoan igo zen, oxigeno osagarririk eta bestelako laguntzarik gabe.

2018ko azaroan, 14 zortzimilakoak igo dituzten eskalatzaile gehien dituen herrialdea Italia da, zazpi eskalatzailerekin, Hego Korea bost eskalatzailerekin. Euskal Herriak, Kazakhstanek eta Poloniak "Himalaiako koroa" (14 zortzimilakoak) osatu duten hiru eskalatzaile dituzte.

2019ko urriaren 29an, Gurka eta Special Boat Service (SBS) Nirmal Purja Nepaleko eliteko soldadu ohiak abiadura errekor berri bat ezarri zuen 14 zortzimilakoak 6 hilabete eta 6 egunetan igotzean, 8 urte baino gutxixeagoko aurreko errekorra hautsiz.

Mendien zerrenda[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hona hemen zortzimilakoak, altueraren arabera ordenatuta, eta bakoitzaren aurreneko igoera:

#	Mendia	Altuera	Kokapena	Lehen igoera	Mendizaleak	Neguko 1.igoera	Mendizaleak
1	Everest	8.848 m	Nepal Txina	1953ko maiatzaren 29a	Edmund Hillary (†) Tenzing Norgay (†)	1980-2-17	Krzysztof Wielicki Leszek Cichy
2	K2	8.611 m	Pakistan Txina	1954ko uztailaren 31	Achille Compagnoni (†) Lino Lacedelli (†)	2021-1-16	Nirmal Purja Gelje Sherpa Mingma David Sherpa Mingma G Sona Sherpa Mingma Tenzi Sherpa Pem Chhiri Sherpa Dawa Temba Sherpa Kili Pemba Sherpa Dawa Tenjing Sherpa
3	Kanchenjunga	8.586 m	Nepal India	1955eko maiatzaren 25a	George Band (†) Joe Brown (†)		Krzysztof Wielicki Jerzy Kukuczka (†)
4	Lhotse	8.516 m	Nepal Txina	1956ko maiatzaren 18a	Fritz Luchsinger (†) Ernst Reiss (†)		Krzysztof Wielicki
5	Makalu	8.463 m	Nepal Txina	1955eko maiatzaren 15a	Jean Couzy (†) Lionel Terray (†)		Simone Moro Denis Urubko
6	Cho Oyu	8.201 m	Nepal Txina	1954ko urriaren 19a	Joseph Joechler Pasang Dawa Lama Herbert Tichy (†)		Maciej Berbeka (†) Maciej Pawlikowski
7	Dhaulagiri	8.167 m	Nepal	1960ko maiatzaren 13a	Kurt Diemberger Peter Diener Nawang Dorje, Nima Dorje Ernst Forrer Albin Schelbert		Andrzej Czok Jerzy Kukuczka
8	Manaslu	8.163 m	Nepal	1956ko maiatzaren 9a	Toshia Imanishi Gyalzen Norbu		Maciej Berbeka (†) Ryszard Gajewski
9	Nanga Parbat	8.125 m	Pakistan	1953ko uztailaren 3a	Hermann Buhl (†)		Muhammad Ali Sadpara Simone Moro Alex Txikon
10	Annapurna	8.091 m	Nepal	1950eko ekainaren 3a	Maurice Herzog (†) Louis Lachenal (†)		Jerzy Kukuczka (†) Artur Hajzer
11	Gasherbrum I	8.068 m	Pakistan Txina	1958ko uztailaren 5a	Andrew Kauffman Pete Schoening		Adam Bielecki Janusz Gołąb
12	Broad Peak	8.047 m	Pakistan Txina	1957ko ekainaren 9a	Hermann Buhl (†) Kurt Diemberger Marcus Schmuck Fritz Wintersteller (†)		Maciej Berbeka (†) Adam Bielecki Tomasz Kowalski Artur Małek
13	Gasherbrum II	8.035 m	Pakistan Txina	1956ko uztailaren 7a	Josef Larch Fritz Moravec (†) Hans Willenpart (†)		Simone Moro Denis Urubko Cory Richards
14	Shishapangma	8.027 m	Txina	1964ko maiatzaren 2a	Hsu Ching Chang Chun-yen Wang Fu-zhou, Chen San Cheng Tien-liang Wu Tsung-yue, Sodnam Doji Migmar Trashi Doji Yonten		Piotr Morawski Simone Moro

Zortzimilakoen proposatutako zabalpena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2012an, giza presioa arintzeko, munduko mendirik altuenean pilaketaren problema konpontzeari ekin zitzaion, Everesteko espedizioei murrizketa handiagoak ezarriz. Zaborrarekin, kutsadurarekin eta sherpen eta mendebaldeko eskalatzaileen arteko liskarrekin gero eta arazo gehiago daude. Baina, 8.848 metroko gailurrera iristea espero dutenak baretzeko asmoz, Nepalgo gobernuak 8.000 metrotik gora dauden beste bost tontorretarako sarbidea irekiko du eta eskalada-turismoa garatuko du. Nepalek Eskalada eta Mendizaletasunaren Nazioarteko Federazioa (UIAA) presionatu zuen bost gailur (bi Lhotsen eta hiru Kanchenjungan) zortzimilako independente bezala birsailkatzeko, Pakistanek seigarren gailur baten alde egin zuen bitartean (Broad Peaken). UIAAk 2012an hasi zuen Aruga proiektua, 8.000 metrotik gorako tontor berriek nazioarteko errekonozimendua lor dezaketen ikusteko. Proiektu horren baitan, Nepalek bost tontor berri aurkeztu zituen eta Pakistanek bat. Birsailkatzeko proposatutako sei gailurrak oraingo zortzimilakoen gailur subsidiarioak dira, baina 8.000 metrotik gora ere badaude, 60 m-tik gorako prominentziarekin.

14 zortzimilakoen tontor subsidiarioen zerrenda
Proposatutako zortzimilako berria	Altuera (m)	Prominentzia (m)	Nagusitasuna (Prom / Altuera)	Nagusitasun sailkapena
Broad Peak Central	8011	181	2,26	B2

Kangchenjunga W-Peak (Yalung Kang)	8505	135	1,59	C1

Kangchenjunga S-Peak	8476	116	1,37	C2
Kangchenjunga C-Peak	8473	63	0,74	C2
Lhotse C-Peak I	8410	65	0,77	C2
Lhotse Shar	8382	72	0,86	C2

K 2 SW-Peak	8580	30	0,35	D1
Lhotse C-Peak II	8372	37	0,44	D1
Everest W-Peak	8296	30	0,36	D1
Yalung Kang Shoulder	8200	40	0,49	D1
Kangchenjunga SE-Peak	8150	30	0,37	D1
K 2 P. 8134 (SW-Ridge)	8134	35	0,43	D1
Annapurna C-Peak	8013	49	0,61	D1
Nanga Parbat S-Peak	8042	30	0,37	D1
Annapurna E-Peak	7986	65	0,81	C2
Shisha Pangma C-Peak	8008	30	0,37	D1

Everest NE-Shoulder	8423	19	0,23	D2
Everest NE-Pinnacle III	8383	13	0,16	D2
Lhotse N-Pinnacle III	8327	10	0,12	D2
Lhotse N-Pinnacle II	8307	12	0,14	D2
Lhotse N-Pinnacle I	8290	10	0,12	D2
Everest NE-Pinnacle II	8282	25	0,30	D2

Zortzimilako guztiak igo dituzten mendizaleen zerrenda[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ez dago egiaztatutako Himalaiako igoeren iturri bakar bat, baina, Elizabeth Hawleyren "The Himalayan Database", Nepalgo Himalaientzako iturri garrantzitsutzat jotzen da. Interneteko igoeren datu-baseek fidagarritzat hartzen dute "The Himalayan Database", "AdventureStats.com" webgunea eta "Eberhard Jurgalski zerrenda". Hainbat mendizaletasun aldizkarik, Alpine Journalek eta American Alpine Journalek, erregistro eta artxibo zabalak dituzte, baina ez dute beti igoerei buruzko iritzirik ematen.

Egiaztatutako igoerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehen gizona 14 zortzimilakoen gailurrera iristen, eta lehena oxigeno osagarririk gabe egiten 14 zortzimilakoen gailurrera iritsi den lehen emakumea; oxigeno osagarriarekin 14 zortzimilakoen gailurrera iritsi den lehen emakumea; oxigeno osagarririk gabe 14 zortzimilakoen igoerarik azkarrena 14 zortzimilakoak igo dituen pertsonarik gazteena

Ordena	Oxigenorik gabe	Izena	Urteak	Jaiotze-urtea	Adina	Herrialdea
1	1	Reinhold Messner	1972-1986	1944	42	Italia
2		Jerzy Kukuczka (†)	1979-1987	1948	39	Polonia
3	2	Erhard Loretan (†)	1982-1995	1959	36	Suitza
4		Carlos Carsolio	1985-1996	1962	33	Mexiko
5		Krzysztof Wielicki	1980-1996	1950	46	Polonia
6	3	Juanito Oiarzabal	1985-1999	1956	43	Euskal Herria
7		Sergio Martini	1976-2000	1949	51	Italia
8		Park Young-seok (†)	1993-2000	1963	38	Hego Korea
9		Um Hong-gil	1993-2001	1960	40	Hego Korea
10	4	Alberto Iñurrategi	1991-2002	1968	33	Euskal Herria
11		Han Wang-yong	1994-2003	1966	37	Hego Korea
12	5	Ed Viesturs	1989-2005	1959	46	AEB
13	6	Silvio Mondinelli	1993-2007	1958	49	Italia
14	7	Ivan Vallejo	1999-2008	1959	49	Ekuador
15	8	Denis Urubko	2000-2009	1973	35	Kazakhstan
16		Ralf Dujmovits	1990-2009	1961	47	Alemania
17	9	Veikka Gustafsson	1993-2009	1968	41	Finlandia
18		Andrew Lock	1993-2009	1961	48	Australia
19	10	João Garcia	1993-2010	1967	43	Portugal
20		Piotr Pustelnik	1990-2010	1951	48	Polonia
21		Edurne Pasaban	2001–2010	1973	36	Euskal Herria
22		Abele Blanc	1992-2011	1954	56	Italia
23		Mingma Sherpa	2000-2011	1978	33	Nepal
24	11	Gerlinde Kaltenbrunner	1998–2011	1970	40	Austria
25		Vassily Pivtsov	2001–2011	1975	36	Kazakhstan
26	12	Maxut Zhumayev	2001–2011	1977	34	Kazakhstan
27		Kim Jae-soo	2000–2011	1961	50	Hego Korea
28	13	Mario Panzeri	1988–2012	1964	48	Italia
29		Hirotaka Takeuchi	1995–2012	1971	41	Japonia
30		Chhang Dawa Sherpa	2001–2013	1982	30	Nepal
31	14	Kim Chang-ho (†)	2005–2013	1970	43	Hego Korea
32		Jorge Egocheaga	2002–2014	1968	45	Espainia
33	15	Radek Jaroš	1998–2014	1964	50	Txekia
34/35	16/17	Nives Meroi	1998–2017	1961	55	Italia
34/35	16/17	Romano Benet	1998–2017	1962	55	Italia Eslovenia
36		Peter Hámor	1998–2017	1964	52	Eslovakia
37	18	Azim Gheychisaz	2008–2017	1981	37	Iran
38		Ferran Latorre	1999–2017	1970	46	Katalunia
39	19	Òscar Cadiach	1984–2017	1952	64	Katalunia
40		Kim Mi-gon	2000–2018	1973	45	Hego Korea
41		Sanu Sherpa	2006–2019	1975	44	Nepal
42		Nirmal Purja	2014–2019	1983	36	Nepal
43		Mingma Gyabu Sherpa	2010–2019	1989	30	Nepal

Zalantzazko igoerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreklamazioak egin dira igoera bat egiaztatzeko froga nahikorik eman ez denean. Kasu gehienetan, Elizabeth Hawley Himalaiako kronikagilea behin betiko iturritzat hartzen da. "The Himalayan Database" Himalaiako igoeren beste online datu-base batzuen iturria da (adibidez, AdventureStats.com). Cho Oyu eta Shishapangma mendi problematikoak izaten dira, tontor dualak eta bereiziak dituztelako. Hawleyk Ed Viesturs Shishapangmako benetako gailurrera iritsi ez zela ebatzi zuen, eta berriro igo zen bere igoera behin betiko ezartzeko.

Mendizalea	Epea	Jaiotza-urtea	Adina	Herria
Fausto De Stefani (Lhotse 1997) (Sergio Martini taldekidea 2000n igo zen Lhotsera 14 tontorrak egiaztatzeko)	1983–1998	1952	46	Italia
Alan Hinkes (Cho Oyu 1990) (Hinkesek atzera bota zuen Hawleyk Cho Oyura igo izana "ez aitortzeko" hartutako erabakia)	1987–2005	1954	53	Britainia Handia
Vladislav Terzyul (Shishapangma (West) Gailurra 2000, Broad Peak 1995) (Shishapangmako gailur nagusia aldarrikatu ez zuenez, ez da oso litekeena hau aldatzea).	1993–2004 (hilda)	1953	49	Ukraina
Oh Eun-sun (Kangchenjunga 2009) (14en lehen igotzaile potentzial gisa, lehia hau nazioartean jarraitu zen)	1997–2010	1966	44	Korea
Carlos Pauner (Shishapangma 2012) (Paunerrek bere ziurgabetasuna aitortu zuen, ilun baitzegoen, baina esan du berriro eskalatu ahal izango zuela zalantza ezabatzeko)	2001–2013	1963	50	Espainia
Zhang Liang (Shishapangma 2018) (Txinako hedabide estatalen eta The Himalayan Times egunkariaren arabera, Zhangek beste hiru eskalatzailerekin osatu zituen 14 tontorrak 2018ko Shishapangma espedizio txinatarrean, bakarrik Erdiko Gailurrera iritsi ziren susmoa baitago).	2000–2018	1964	54	Txina

Hildakoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2013ko datuen arabera, horrela geratu ziren ordenatuta zortzimilakoak, heriotza tasari eta hildako pertsonen kopuruari dagokienez:

Annapurna: % 33,5 (191 igoera / 61 hildako).
K2: % 29,5 (306 / 81).
Nanga Parbat: % 20,7 (335 / 68).
Dhaulagiri: % 15,7 (448 / 69).
Kangchenjunga: % 14,5 (283 / 40).
Manaslu: % 9,9 (661 / 65).
Makalu: % 8,9 (361 / 31).
Gasherbrum I: % 8,9 (334 / 29).
Shishapangma: % 8,4 (302 / 25).
Broad Peak: % 5,3 (404 / 21).
Everest: % 4,0 (5.656 / 223).
Lhotse: % 2,8 (461 / 13).
Gasherbrum II: % 2,3 (930 / 21).
Cho Oyu: % 1,4 (3.138 / 44).

Iruditegia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q185552
Multimedia: Eight-thousanders / Q185552

i e a Zortzimilakoak
Everest (8.848 m) • K2 (8.611 m) • Kanchenjunga (8.586 m) • Lhotse (8.516 m) • Makalu (8.462 m) • Cho Oyu (8.201 m) • Dhaulagiri (8.167 m) Manaslu (8.156 m) • Nanga Parbat (8.125 m) • Annapurna (8.091 m) • Gasherbrum I (8.080 m) • Broad Peak (8.047 m) Gasherbrum II (8.035 m) • Shishapangma (8.013 m)
Bestelakoak: Zazpi Gailurrak