Iberiar gastronomia

Iberiar gastronomia k.a. VI mendetik aurrera Iberiar penintsularen ekialdeko kostaldean bizi ziren iberiar herri desberdinek zuten tradizio gastronomikoa izan zen, edo, zehazkiago, Languedoc hegoaldetik Alacanteraino doan kostaldean, barnealdean Ebro haranean, Segura bailan eta Guadalquivir goi-haranean bizi diren herriena.

Oinarrizko elikagaiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Landareei dagokienez, iberiarrek garia, farroa, oloa, garagarra edo artatxikia bezalako zerealak ezagutzen zituzten; dilistak, babak edo garbantzuak bezalako lekaleak; sagarra, pikua, granada, masusta, intxaurra, almendra eta hurra bezalako frutak; txikoria-belarra, zainzuri basatia eta azenario basatia bezalako landareak; eta baratxuria eta belar onak (erromeroa, ezkaia, etab.) bezalako ongarriak.

Era askotako animalien haragia jaten zuten, bai hazten bai ehizatzen zituztenak, baita ibaiko eta ur gaziko arrainak, itsaskiak, barraskiloak eta dortokak ere. Animalia-jatorriko beste produktu batzuk eztia, esnea eta arrautzak ere ezagutzen zituzten, adibidez.

Jangarritzat jotzen zituzten animalien artean, zaldia zegoen, eta, antzinako Txinan bezala, txakurra, arkumeaz, antxumeaz, txerriaz, oilasko]]az eta abarrez gain. Ehizarako animalien artean, garai hartan ugari ziren untxiak (Hispania hitzari izena eman zioten, hain zuzen ere, "untxien lurraldea" esan nahi baitu), mota guztietako hegaztiak, mikak eta beleak barne, baita beste animalia batzuk ere, hala nola oreina eta basurdea, baina baita hartza, katamotza (ugariagoa zena), azkonarra eta basakatua ere, zeinak XV. mendera arte jaten jarraitu baitzuten.

Mota guztietako ibai-arrainak arrantzatu eta jaten zituzten: ibai-aingirak, barboak, etab. eta itsas-arrain mota ugari, hala nola lamotea, bisigua, urraburua, lupia, berdela, atuna, etab., baita itsaskia ere, hala nola magurioak, kadeluxak, muskuiluak, txirlak, lapak, bieirak, ostra gorriak, etab.

Sukaldutako elikagaiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zereal mota ugari landatzen zituzten, bereziki garia eta garagarra, eta alea lurrean zulatutako siloetan gordetzen zuten, ogi eta irin moduan. Empordàn egindako aurkikuntza horien garrantzi handiak^[1] — Puig Castellar (Pontós), Alt Empordà — zerealak Empúriesko greziarrekin beste produktu batzuk trukatzeko erabiltzen zituztela pentsarazten du. Garagardoa egiteko ere erabiltzen zituzten, gehien kontsumitzen zuten edaria zelarik.

Esnearekin gurina eta gazta egiten zituzten,^[2] izan ere, greziarrek eta kartagotarrek Menorcan egindako gaztak kontsumitzen eta aintzat hartzen zituzten. Gatza ezagutzen eta gatzunetan kontserbak egiten zituzten. Janariak ere lehortzen eta keztatzen zituzten; izan ere, erromatarrek hestebeteak eta urdaiazpikoak goraipatzen zituzten:

«	Cerretana mihi fiat velo misa licebit / de Menapis; lauti de petasone roran (euskaraz: «zerbitza diezadatela zeretanoen herrialdeko [Cerdanya] urdaiazpikoa, eta jangartxuek menapis [egungo Irlanda] herrialdeko izter hezurgabea jan dezatela»)	»
—Martzial^[3]

Baliteke Empúriesekiko merkataritzak eta heleniarrekiko harremanak mahastiak landatzera bultzatu izana, izan ere, gero feniziarrei ardoa ere saltzen zieten. Greziarrek garrantzitsutzat jotzen zituzten beste produktu batzuk, olibondoa edo almendrondoa, esaterako, landu zituzten. Erromatarrek, beren aldetik, arraina gazitzen eta lucanica, geroago saltxitxoi bihurtuko zen hestebetea, ekoizten jarraitzera animatuko zituzten geroago.

Teknikak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gaur egun oinarrizkotzat jotzen ditugun sukaldaritza-teknika ia guztiak ezagutzen zituzten: aipatutako osagaiekin salda eta zopak egiten zituzten eta lapikoak egiten zituzten elikagaiak irakiten, egungo olladaren antzera.

Janariaren sozializazioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Janaria behatzekin jaten zuten, beraz, janaria behar bezala moztuta egon behar zen mahaira zerbitzatzen zutenean. Zopa eta prestakin likidoak koilararekin hartzen ziren. Garai hartan, bazkaria laguntasun eta anaitasun ekitaldi sozial bat zen, eta jakina da, adibidez, erritu-gonbidapen garrantzitsuak egiten zituztela.