Kaledonia Berria

Kaledonia Berria
	Nouvelle-Calédonie
	Ereserkia: Soyons unis, devenons frères (en)
	Goiburua: "Terre de parole, terre de partage"; "Hitzaren lurra, elkarbanatzearen lurra"
; flags of New Caledonia (en) eta Frantziako bandera	;
Geografia
Hiriburua	Nouméa; 22°16′S 166°28′E / 22.267°S 166.467°E; 22°16′0″S 166°27′0″E
Azalera	18576 (154.)
Kontinentea	Ozeania
Mugakideak	Australia
Administrazioa
Gobernu-sistema	Menpeko lurraldea
Estatuburua	Emmanuel Macron
	Philippe Germain (en)
Zeren kide	ikusi Munduko Meteorologia Erakundea; UNESCO;
Demografia
Biztanleria	278.500 (2017) (182.)
Dentsitatea	14,99 bizt/km² (200.)
Talde etnikoak	ikusi Kanak, European people (en) , Wallisians and Futunians (en) , Tahitians (en) , Indonesians (en) , Vietnamdar eta Ni-Vanuatu (en) ;
Hizkuntza ofizialak	ikusi frantses ;
Erabilitako hizkuntzak	ikusi frantses, Tîrî (en) , Iaai (en) , Tayo (en) , Nyâlayu (en) , Paicî (en) , Pwaamei (en) , Pwapwâ (en) , Ndrumbea (en) , Ajië (en) , Zire (en) , Orowe (en) , Yuanga (en) , Cèmuhî (en) , Caac (en) , Xârâcùù (en) , Drehu (en) , Haveke (en) , Haeke (en) , Hmwaveke (en) , Fwâi (en) , Jawe (en) , Arhâ (en) , Arhö (en) , Vamale (en) , Waamwang (en) , Pije (en) , Xârâgurè (en) , Numèè (en) , Nengone (en) , Kumak (en) , Nemi (en) , Neku (en) , West Uvean (en) , Bwatoo (en) eta New Caledonian Javanese (en) ;
Emankortasun-tasa	2,24 (2014)
Bizi-itxaropena	76,9615 (2016)
Ekonomia
Historia
	Sorrera data: 1853
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+687
ISO 3166-1 alpha-2	NC
ISO 3166-1 alpha-3	NCL
Ordu eremua	ikusi UTC+11:00 ;
Elektrizitatea	220 V. 50 Hz.Europlug (en) eta Schuko (en)
Internet domeinua	.nc
	gouv.nc

Artikulu hau Ozeaniako uharteari buruzkoa da; Panamako kolonizazio saiakerari gaitzat duena beste hau da: «Darien eskema»

Kaledonia Berria^[2]^[3] (frantsesez: Nouvelle-Calédonie, kanakeraz: Kanaky) Frantziaren itsasoz haraindiko kolektibitatea da, Ozeano Barearen hego-ekialdean kokatua, uharte nagusi batez eta zenbait txikiz osatua.

Nouméa du hiriburua. 1853 urtetik Frantziako zatia da.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kaledonia Berriko lehen biztanleak, egungo kanaken arbasoak, Lapita kulturakoak izan ziren, Pazifikoan kokatutako artisau kultura garrantzitsuenekoak.

James Cook izan zen bertara iritsitako lehen europarra, 1774ko irailaren 4an. Eskozia iparraldeko Kaledonia eskualdearen omenez jarri zion "Kaledonia Berria" izena. Ondorengo urteetan, beste zenbait esploratzailek inguruko beste irlak arakatu zituzten, nahiz eta 1840ra arte ez zen europarren jomuga garrantzitsu izan. Urte horretan, sandaloaren merkataritza zela eta, merkatarien begiko izatera igaro zen.

Sandaloa urritzen joan ahala, esklaboen salerosketa handitzen joan zen; hala, Kaledonia Berriko hainbat biztanle Queenslandeko (Australia) eta Fijiko azukre-kanabera sailetan lan egitera behartu zituzten.

Lehen kristau misiolariak 1840ko hamarkadan iritsi ziren. Kristautasuna zabaltzeaz bat, bertako hainbat ohitura (kanibalismoa esaterako) ezabatzeko ahalegina egin zuten.

1853ko irailaren 24an, Febvrier Despointes almiranteak Frantziaren esku utzi zuen, Napoleon III.aren aginduz. Ondorengo urtetan, 1897ra arte, presoen kolonia izan zen; gehienbat preso politikoak eramaten zituzten bertara.

1864an nikela aurkitu zuten, eta Frantziako gobernuak inguruko uharte eta estatuetatik jendea joanarazi zuen lanera. Bertako jatorrizko biztanleak, aldiz, jarduera ekonomiko orotatik baztertu eta erreserbetan bizi izatera behartu zituzten. Baldintza gogor horien eta Europatik etorritako gaixotasun berrien ondorioz, jatorrizko biztanleen kopurua erdira jaitsi zen 40 urteko epean (1878-1921).

1940an, Frantziako guduan, Kaledonia Berriko kontseilu orokorrak Frantzia Askearen alde lerratu ziren. Horregatik, Vichyko gobernuak izendatutako gobernariak alde egin eta Indotxina babes hartu behar izan zuen. Australiaren eraginez, aliatuen base garrantzitsu bihurtu zen Pazifikoko Gerran. Bertan egindako lanaren ondorioz, Frantziak Itsasoz haraindiko lurralde izendatu zuen 1946an, eta 1953an herritartasun frantziarra eman zien bertako biztanle guztiei, jatorri etnikoez gaindi.

Banaketa administratiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artxipelagoa hiru probintzitan banatzen da:

Hegoaldeko Probintzia. Hiriburua: Noumeá.
Iparraldeko Probintzia. Hiriburua: Koné.
Leialtasun Uharteak. Hiriburua: Lifou.

Hala nola, Kaledonia Berria 33 udalerritan banatzen da:^[4] Kasu berezi bat dago. Poya udalerria bi probintziatan banatzen da. Udalerriaren ipar zatia (eta biztanle gehien bizi diren lekua) Iparraldeko Probintziaren zati da, bestalde, udalerria hegoaldeko partea Hegoaldeko Probintziaren barnean sartzen da.

██ Hegoaldeko Probintzia

██ Iparraldeko Probintzia

██ Leialtasun Uharteak

Ouvéa
Lifou (probintzia-hiriburua)
Maré

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ (Frantsesez) «La Nouvelle-Calédonie se dote d'un hymne et d'une devise» Le Monde 2010-08-18.
↑ Euskaltzaindia. (2012-03-30). 168. araua: Ozeaniako toponimia. .
↑ Euskaltzaindia. (2006-5-26). Frantziako Errepublikako eskualde-, departamendu- eta hiriburu-izenak. .
↑ (Frantsesez) Outre-mer.gouv.fr. Présentation - L'Outre-Mer. .

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q33788
Multimedia: New Caledonia / Q33788

[monde2-1] (Frantsesez) «La Nouvelle-Calédonie se dote d'un hymne et d'une devise» Le Monde 2010-08-18.

[2] Euskaltzaindia. (2012-03-30). 168. araua: Ozeaniako toponimia. .

[3] Euskaltzaindia. (2006-5-26). Frantziako Errepublikako eskualde-, departamendu- eta hiriburu-izenak. .

[jc-4] (Frantsesez) Outre-mer.gouv.fr. Présentation - L'Outre-Mer. .

[1]

[2]

[3]

[4]

i e a Ozeaniako herrialde eta lurraldeak
Estatuak	Australia • Fiji • Indonesia • Kiribati • Mikronesiako Estatu Federatuak • Marshall Uharteak • Nauru • Zeelanda Berria • Palau • Papua Ginea Berria • Samoa • Salomon Uharteak • Tonga • Tuvalu • Vanuatu
Menpeko lurraldeak	Christmas uhartea • Cocosak • Norfolk uhartea • Polinesia Frantsesa • Kaledonia Berria • Wallis eta Futuna • Cook uharteak • Niue • Tokelau • Pitcairn uharteak • Amerikar Samoa • Guam • Hawaii • Ipar Marianak • Estatubatuar uharte txikiak • Pazko uhartea • Rotuma