Tibalten jauregia

Tibalten jauregia
Irudi gehiago
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Probintzia	Nafarroa Garaia
Udalerria	Erriberri
Koordenatuak	42°28′56″N 1°39′01″W
Historia eta erabilera
Irekiera	I. mendea
Ondarea

Tibalten jauregia (Jauregi Zaharra ere deitua) Nafarroa Garaiko Erdialdea eskualdeko Erriberri udalerrian kokatutako XV. mendeko jauregi bat da, I. mendeko eraikuntza erromatar baten gainean eraikia.

1966az geroztik "Bianako Printzea" paradore gisa erabiltzen dena, edo, besterik gabe, Erriberriko paradore gisa. Eraikin zaharra Erriberriko Errege Jauregi gisa ezagutzen den multzoaren barruan dago. Jauregi Berria Erriberriko Errege Jauregiari egokituko litzaioke, eta gaur egun bisiten xedea da, Karlos III.a Nobleak XV. mendean eraikia. Bi multzoen artean Erreginaren Jauregia edo Merinoaren Jauregia izenaz ezagutzen den hirugarren multzo bat egon zen, gero aletegi bihurtuta, eta 1361. urtearen inguruan beste obra batzuk ere bazeuden, Luis Nafarroakoa infantearena, eta hori guztia orubea da bi eraikuntzen artean.

Historia

Antzinaroa

Jauregi Zaharrak oinplano angeluzuzena du, lau izkinetan dorreak dituena. Praetoriumarekin edo kuarteleztatze zentroarekin identifikatu da, defentsarako sistema osoaren indargunea baita. Horretarako, kuxin-antzeko teknika erabili da. Hala, dorreetan eta hormetan jatorriaren ebidentziak ageri dira, erromatarren garaikoak, I. mendekoak zehazki.

Eraikin garaikidea litzateke, beraz, Erriberriko jatorrizko gunea inguratzen duen harresi-barrutira. Lur malkartsu batean zegoen, Zidakos ibaiaren ondoan, leku pribilegiatu batean. Lautada erriberritarra zen nagusi begiz. Haren interes estrategikoa, batez ere, galtzada erromatarrak gurutzatzen ziren puntua zen, zehazki, Kara Pompaelorantz zetorrena, eta Ilumberritik Santakrizera eta Cascantum eta Calagurriserantz zetorren perpendikularra.

Erdi Aroa

Kokaleku erromatar hori bisigodoaren garaian aprobetxatuko zen, Isidoro, Sevillako gotzaina, aipatzean Suintilaren erregealdian Erriberriren sorrera.

Antso VII.a Nafarroakoak lehen jauregia eraiki zuen, eta haren ondorengoek, Xanpainako kondeek, hobetu zuten. XIII. mendearen erdialdera egingo da gaur egun ezagutzen den lehen dokumentu-aipamena. Badakigu Tibalt I.ak eta, bereziki, Tibalt II.ak hainbat egonaldi egin zituztela bertan. Hor dago Tibalten Jauregia. XIV. mendean zehar, Filipe II.a Nafarroakoak, Joana II.a Nafarroakoaketa Karlos II.a Nafarroakoak ere sarritan aipatzen dituzte egonaldiak, eta haiek egokitu zituzten. Erregerik ez zegoenean, Nafarroa zuzentzen zuten seneskal, gobernadore eta lekukarien egoitza izan zen, hala nola Clement Launay, Hugo Conflans, Alfonso Rovray, Pedro Ramon Robastens edo Luis Beaumontekoa infantea, Karlos II.aren anaia.

Karlos III.a Nafarroakoak berak, hamar urtez, Jauregi Berriko obrak hasi baino lehen, jauregi horretako gelak konpondu eta berregokitu zituen. 1388an, jauregi zaharra deskongestionatu eta handitzeko lehen etxeak erosi zituen, eta 1399an Erreginaren Jauregiko obrak hasi, lorategiak zabaldu eta beste hobekuntza batzuk egin zituen.

Gaur egungo barne-antolamendua guztiz berria da, nahiz eta Erdi Aroko dokumentu batzuek jatorrizko banaketari buruz hitz egiten duten: erdiko patio bat, angeluzuzena, aletegiak, zalditegiak eta jakitokia dituena. Erdiko dorre handi bat zegoen, edo Mirarien Dorrea, 1414an eraitsia. Izen bereko dorrearen ondoan Sanduzelaiko kapera dago.

Gaur egungo fatxada nagusian bi leiho gotiko handi daude, 1414an Ganbera Luze deiturikoarentzat eraikiak eta Janin Lomme Tournaikoaren laguntzaileek eginak. Fatxada nagusiaren ondoan ere, beheko solairu batean, Gortearen gela edo Erregearen auzitegia handia zegoen.

Aro Modernoa

Badakigu Katalina I.a eta Joanes III.a Nafarroakoa erregeek ere erreforma garrantzitsuak egin zituztela eraikinean. 1556an, Cortesko markesei 50 000 margo ematen zaizkie urtean, behar diren konponketak egiteko. Baina 1579tik 1589ra bitartekoa izango da eraldaketa garrantzitsuak egiten direnean. Ate nagusi berria, horren lekuko bakarra, Nafarroako erregeordeak, Almazango markesak, egin zuen 1584an. Antzinako ate nagusia leihateen azpian zegoela dirudi.

Hala, bada, XVI., XVII. eta XVIII. mendeetan konponketa ugari egin ziren, eta teilatuak pixkanaka eraitsi ziren beruna kenduz. XVIII. mendean ere besterentzea proposatzen da, dirua biltzeko. Konbentzioaren Gerran, 1794an, lehen sutearen berri izan zen, arina, Kartzelako Dorrean, baina, hala eta guztiz ere, 1802an, nahiz eta oso prekarioa izan, gela gehienak gorde ziren.

Aro Garaikidea

1813an, Iberiar Penintsulako gerrarekin batera, bi jauregien zortea Espotz Mina jeneralak Napoleonen armadari kuartelik ez ematearekin lotu zen, edo, bere hitzetan, «Iruñetik Tuterarako errepidea libre edukitzeko eta etsaiak ostatu har ez dezan». Beraz, gerra horren gorabeherek kontsumitu zuten, sugarren azpian, XIX. mendean zehar hondarrek etengabeko degradazioa jasango zuten eraikuntza. Behin eta berriro, arrakastarik gabe, Erriberriko Udala jabegoa izaten saiatuko da. Antzeko egunetan, aldi berean, Nafarroako Monumentu Historiko eta Artistikoen Batzordea interes berezia agertzen hasi da gai horretan, eta Udalak aurrien zati bizigarrian etxeak eta eskolak eraikitzea eragotzi nahi du. 1870ean San Fernando Akademiari monumentu nazionala deklaratzeko eskatu zion.

Erreferentziak

• Díez y Díaz, Alejandro. (D.L. 1978). Cosas del palacio de Olite. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0353-4. PMC 431621662. (Noiz kontsultatua: 2022-04-27).
• Jimeno Jurío, José María. (D.L. 1983). Palacio Real de Olite. ([4a. ed.]. argitaraldia) Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0221-X. PMC 434341019. (Noiz kontsultatua: 2022-04-27).
• Pérez Marañón, José María. (D.L. 2010). Olite historia, arte y vida. J. Pérez ISBN 978-84-614-2694-2. PMC 868831916. (Noiz kontsultatua: 2022-04-27).

Ikus, gainera

• Erriberri
• Nafarroako Erresuma
• Erriberriko Jauregi Berria

Kanpo estekak

• Datuak: Q63484491
• Multimedia: Parador Nacional Príncipe de Viana (Palacio Viejo de Olite) / Q63484491