Kuiper gerrikoa: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Xabi22 (eztabaida | ekarpenak)
5.772 edits
No edit summary
Xabi22 (eztabaida | ekarpenak)
5.772 edits
No edit summary
6. lerroa: 6. lerroa:


== Kuiper gerrikoko objektuak ==
== Kuiper gerrikoko objektuak ==
800 objektu baino gehiago sailkatzen dira Kuiper gerrikoko objektu (KBOs, [[Ingeles|ingelesezko]] ''Kuiper Belt Objects'' siglengatik) gisa. Urte askotan zehar, astronomoek [[Pluton (planeta nanoa)|Pluton]] eta [[Karonte (satelitea)|Karonte]] multzo honetako gorputzik handienak bezala hartu dituzte.
<blockquote>''Kuiper gerrikoan dauden objektu nagusien zerrenda ikusteko: [[Transneptunotar objektu#Kuiper gerrikoa|Kuiper gerrikoko objektuak]]''</blockquote>800 objektu baino gehiago sailkatzen dira Kuiper gerrikoko objektu (KBOs, [[Ingeles|ingelesezko]] ''Kuiper Belt Objects'' siglengatik) gisa. Urte askotan zehar, astronomoek [[Pluton (planeta nanoa)|Pluton]] eta [[Karonte (satelitea)|Karonte]] multzo honetako gorputzik handienak bezala hartu dituzte.


[[2002|2002ko]] [[Ekainaren 4|ekainaren 4ean]] ordea, [[(50000) Quaoar]] aurkitu zen. Gorputz honek Karonteren diametroa gainditzen zuen eta beraz, Plutonen tamainaren erdia zuen, gutxi gorabehera . Objektu hau aurkitu zenean, Kuiper gerrikoko handienetako bat bezala hartu zen, baina, handik aurrera, bere tamainako objektu gehiago aurkitu ziren.
[[2002|2002ko]] [[Ekainaren 4|ekainaren 4ean]] ordea, [[(50000) Quaoar]] aurkitu zen. Gorputz honek Karonteren diametroa gainditzen zuen eta beraz, Plutonen tamainaren erdia zuen, gutxi gorabehera . Objektu hau aurkitu zenean, Kuiper gerrikoko handienetako bat bezala hartu zen, baina, handik aurrera, bere tamainako objektu gehiago aurkitu ziren.
14. lerroa: 14. lerroa:
Astronomoak txundituta geratu ziren urtea aldiz, [[2005|2005a]] izan zen, urte honetan hiru objektu handi berri aurkitu baitziren, [[Eris (planeta nanoa)|Eris]], [[Makemake (planeta nanoa)|Makemake]] eta [[Haumea (planeta nanoa)|Haumea]], tamainaren arabera ordenaturik. Hasiera batean, Eris, Pluton baino handiagoa zela pentsatu zen, eta beraz, hamargarren planeta gisa izendatu zen. 2006an izendapen hau bi astroei kendu zitzaien, bai Plutoni eta baita ere Erisi. Hortaz gain, ''[[New Horizons]]'' zunda Plutonen ingurutik igaro zenean jakin zen Eris ez zela Pluton baino handiagoa, 80km-ko diferentziagatik bazen ere. Bestalde, Eris ez da zehazki Kuiper gerrikoko objektu gisa sailkatzen, banandutako objektu gisa sailkatzen da ofizialki, Eguzkiarengandik duen bataz besteko distantzia 67 UAkoa delako.
Astronomoak txundituta geratu ziren urtea aldiz, [[2005|2005a]] izan zen, urte honetan hiru objektu handi berri aurkitu baitziren, [[Eris (planeta nanoa)|Eris]], [[Makemake (planeta nanoa)|Makemake]] eta [[Haumea (planeta nanoa)|Haumea]], tamainaren arabera ordenaturik. Hasiera batean, Eris, Pluton baino handiagoa zela pentsatu zen, eta beraz, hamargarren planeta gisa izendatu zen. 2006an izendapen hau bi astroei kendu zitzaien, bai Plutoni eta baita ere Erisi. Hortaz gain, ''[[New Horizons]]'' zunda Plutonen ingurutik igaro zenean jakin zen Eris ez zela Pluton baino handiagoa, 80km-ko diferentziagatik bazen ere. Bestalde, Eris ez da zehazki Kuiper gerrikoko objektu gisa sailkatzen, banandutako objektu gisa sailkatzen da ofizialki, Eguzkiarengandik duen bataz besteko distantzia 67 UAkoa delako.


Esan beharra dago, objektu hauen sailkapena ez dela oso zehatza, ez dugulako inolako datu zehatzik gorputz hauen osaera edo beste hainbat ezaugarriren inguruan. Gainera, gorputz hauen diametroa neurtzerakoan {{commonskat}}
Esan beharra dago, objektu hauen sailkapena ez dela oso zehatza, ez dugulako inolako datu zehatzik gorputz hauen osaera edo beste hainbat ezaugarriren inguruan. Gainera, gorputz hauen diametroa neurtzerakoan zalantzak sor daitezke, normalean oso zehaztasun gutxikoak baitira eginten diren kalkuluak, batzuetan beraien [[Albedo|albedoaren]] antzekoa eduki beharko lukeen objektuak hartzen direlako eredu gisa kalkuluak egiterakoan.

=== Ezaugarri orbitalak ===
KBOak (''Kuiper Belt Objects''), [[Eguzkia|Eguzkiarengandik]] 30 eta 50 [[Unitate astronomiko|UA]] bitartean orbitatzen duten objektuak dira. Gorputz hauen [[Makurdura orbital|makurdura]] handia izan daiteke. KBO batzuek [[Neptuno (planeta)|Neptunorekin]] batera [[Erresonantzia orbitala|erresonantzia]] partekatzen dute. 1:2 eta 2:3 erresonantzietan dauden gorputzek aldiz, [[twotino]] eta [[plutino]] izena jasotzen dute, hurrenez hurren. {{commonskat}}
{{astronomia zirriborroa}}
{{astronomia zirriborroa}}
{{Eguzki sistema aurkibidea}}
{{Eguzki sistema aurkibidea}}

20:18, 25 azaroa 2017ko berrikusketa

Gaur egun Kuiper gerrikoan ezagutzen diren objektuak ikus ditzazkezue irudi honetan. Kuiper gerriko nagusiko objektuak berdez ageri dira eta naranjaz banandutako objektuak.

Kuiper gerrikoa Eguzkitik 30 - 50 UA bitartean dagoen Eguzki-sistemaren eremua da, gorputz txikiez (100 - 1000 km-ko tamainakoak) osatua. 800 bat gorputz aurkitu dira lehenengoa aurkitu zenetik, 1992an. Gerard Kuiperren omenez jarri zitzaion izen hau gerriko honi, astronomo honek 1951ean adierazi baitzuen tankera honetako gerriko bat existitu behar zuela, 41 urte beranduago Kuiper gerrikoko lehen objektua aurkitu zen. Kuiper gerrikoan kokaturik dauden objektu guztiak, transneptunotar objektu (TNO) gisa sailkatzen dira. Orain arte aurkitu diren objektu guztien diametroaren tamaina 100 eta 1.000km-en artekoa da. Gaur egun uste da gune honetan sortzen direla periodo laburreko kometak, mota honetako lehen kometa Hawaiko unibertsitatean aurkitu zen, 1992an.

Erreferentzia historikoak

Kuiper gerrikoa sarritan deitu izan da ''Edgeworth gerrikoa'' izenarekin edo ''Edgeworth-Kuiper gerrikoa'' izenarekin. Astronomo batzuek izen luzeagoak erabiltzen dituzte, hala nola, ''Leonard-Edgeworth-Kuiper gerrikoa''. Hainbat astronomoek Kuiper gerrikoan dauden objektuak adierazteko transneptunotar objektu izena erabiltzea gomendatzen duten arren, bi adierazpenak (''Kuiper gerrikoko objektuak'' eta ''Transneptunotar objektuak'') ez dira sinonimoak, azkenak Kuiper gerrikoa baino urrunago kokatzen diren objektuak ere biltzen dituelako, adibidez, sednoideak.

Kuiper gerrikoko objektuak

Kuiper gerrikoan dauden objektu nagusien zerrenda ikusteko: Kuiper gerrikoko objektuak

800 objektu baino gehiago sailkatzen dira Kuiper gerrikoko objektu (KBOs, ingelesezko Kuiper Belt Objects siglengatik) gisa. Urte askotan zehar, astronomoek Pluton eta Karonte multzo honetako gorputzik handienak bezala hartu dituzte.

2002ko ekainaren 4ean ordea, (50000) Quaoar aurkitu zen. Gorputz honek Karonteren diametroa gainditzen zuen eta beraz, Plutonen tamainaren erdia zuen, gutxi gorabehera . Objektu hau aurkitu zenean, Kuiper gerrikoko handienetako bat bezala hartu zen, baina, handik aurrera, bere tamainako objektu gehiago aurkitu ziren.

2003ko azaroaren 13an Sedna aurkitu zen. Hasiera batean, Kuiper gerrikoko objektu gisa izendatu zuten astronomoek tamaina handiko objektu hau, baina Plutonekin alderatuta Eguzkitik askoz urrunago zegoen. Gaur egun, objektu hau sednoide gisa sailkatzen da, Kuiper gerrikoaren barnean dauden objektuek ez bezala, bere urruntasunagatik, Neptunok ez diolako inolako eraginik egiten bere orbitan.

Astronomoak txundituta geratu ziren urtea aldiz, 2005a izan zen, urte honetan hiru objektu handi berri aurkitu baitziren, Eris, Makemake eta Haumea, tamainaren arabera ordenaturik. Hasiera batean, Eris, Pluton baino handiagoa zela pentsatu zen, eta beraz, hamargarren planeta gisa izendatu zen. 2006an izendapen hau bi astroei kendu zitzaien, bai Plutoni eta baita ere Erisi. Hortaz gain, New Horizons zunda Plutonen ingurutik igaro zenean jakin zen Eris ez zela Pluton baino handiagoa, 80km-ko diferentziagatik bazen ere. Bestalde, Eris ez da zehazki Kuiper gerrikoko objektu gisa sailkatzen, banandutako objektu gisa sailkatzen da ofizialki, Eguzkiarengandik duen bataz besteko distantzia 67 UAkoa delako.

Esan beharra dago, objektu hauen sailkapena ez dela oso zehatza, ez dugulako inolako datu zehatzik gorputz hauen osaera edo beste hainbat ezaugarriren inguruan. Gainera, gorputz hauen diametroa neurtzerakoan zalantzak sor daitezke, normalean oso zehaztasun gutxikoak baitira eginten diren kalkuluak, batzuetan beraien albedoaren antzekoa eduki beharko lukeen objektuak hartzen direlako eredu gisa kalkuluak egiterakoan.

Ezaugarri orbitalak

KBOak (Kuiper Belt Objects), Eguzkiarengandik 30 eta 50 UA bitartean orbitatzen duten objektuak dira. Gorputz hauen makurdura handia izan daiteke. KBO batzuek Neptunorekin batera erresonantzia partekatzen dute. 1:2 eta 2:3 erresonantzietan dauden gorputzek aldiz, twotino eta plutino izena jasotzen dute, hurrenez hurren.

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Kuiper gerrikoa Aldatu lotura Wikidatan
Astronomia Artikulu hau astronomiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Kuiper_gerrikoa&oldid=6063221"(e)tik eskuratuta