Maryam Mirzakhani

Maryam Mirzakhani
	; Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Teheran, 1977ko maiatzaren 12a
Herrialdea	Iran ; Ameriketako Estatu Batuak
Bizilekua	Palo Alto
Heriotza	Stanford, 2017ko uztailaren 14a (40 urte)
Heriotza modua	berezko heriotza: bularreko minbizia
Familia
Ezkontidea(k)	Jan Vondrák (en)
Hezkuntza
Heziketa	Harvard Unibertsitatea 2004) Ph.D. ; Sharif University of Technology (en) 1999) ; Farzanegan School (en)
Hezkuntza-maila	Ph.D.a
Tesi zuzendaria	Curtis T. McMullen
Doktorego ikaslea(k)	Jenya Sapir (en) ; Benjamin Dozier (en)
Hizkuntzak	persiera; ingelesa
Irakaslea(k)	Ebadollah S. Mahmoodian (en)
Jarduerak
Jarduerak	matematikaria, unibertsitateko irakaslea eta topologoa
	Parte-hartzailea International Mathematical Olympiad (en) ;
Enplegatzailea(k)	Princetongo Unibertsitatea ; Stanford Unibertsitatea (2008ko irailaren 1a -
Jasotako sariak	ikusi Clay Research Award (2014) ; Ruth Lyttle Satter Prize in Mathematics (2013) ; Blumenthal Award (2009) ; Fields Domina (2014ko abuztuaren 13a) ; Nature's 10 (2014) ;
Kidetza	Frantziako Zientzien Akademia; Amerikako Sozietate Filosofikoa; Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia; Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala
	mmirzakhani.com

Maryam Mirzakhani (persieraz: مریم میرزاخانی‎; Teheran, 1977ko maiatzaren 3a - Stanford, Kalifornia, 2017ko uztailaren 14a)^[1] irandar matematikaria izan zen, Stanford Unibertsitateko matematika irakaslea. Teichmüller teoria, geometria hiperbolikoa, hipotesi ergodikoa eta geometria sinplektikoa izan ziren haren ikerketa eremuak^[2]. Fields domina jaso zuen 2014an, Seulgo Matematikarien Nazioarteko Kongresuan; sari hori irabazi zuen lehen emakumea izan zen^[3].

Jardunbidea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Maryam Mirzakhani Matematikan graduatu zen 1999an Teherango Sharif Teknologia Unibertsitatean. 2004an Harvardeko Unibertsitatean doktoratu zen. Teichmüllerreko espazioan, geometria hiperbolikoan, teoria ergodikoan eta geometria sinpletikoan oinarritu da bere karrera. Harvardeko Unibertsitatean tesia egin ondoren, Matematikako Clay Institutuan eta Princetongo Unibertsitatean lan egin zuen ikertzaile gisa.

Horretaz gain, Stanfordeko Unibertsitatean (AEB) ikertzailea izan zen non geometriari eta sistema dinamikoei buruzko ikerketa zirraragarriak eta originalak egiten zituen. Riemannen gainazaletan egindako lanak eta bere eredu espazialek hainbat diziplina matematiko lotzen dituzte (geometria hiperbolikoa, analisi konplexua, topologia eta dinamika) eta guztietan eragiten dute. Aurrerago, Matematikako irakaslea izan zen 2008ko irailetik hil arte Stanfordeko Unibertsitatean.

Nazioarteko Matematika Batasuneko batzordeak Riemann-eko azaleren modulu-espazioen azterketan egindako ekarpen garrantzitsuak nabarmendu zituen.

Bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2008an, Mirzakhani Jan Bondrákekin ezkondu zen, konputazioarekin lotutako zientzialari teorikoa eta matematikari aplikatua, gaur egun Stanfordeko Unibertsitateko irakasle elkartua dena. Mirzakhani Palo Alton (Kalifornia) bizi zen une horretan, eta bere senarrarekin batera Anahita izeneko alaba bat izan zuen.

Mirzakhanik matematikari "geldo" bat bezala deskribatu zuen bere burua, eta bere hitzetan "energia eta esfortzu pixka bat gastatu behar dela matematikaren edertasuna ikusteko"; eta era berean, "matematikaren edertasuna jarraitzaile jasankorrei bakarrik erakusten zaiela". Eta baita: "batek bere burua torturatzen du, baina inork ez zuen esan bizitza erraza izango zenik". Arazoak konpontzeko, Mirzakhanik zirriborroak marrazten zituen paperezko orrietan eta formula matematikoak idazten zituen marrazkien inguruan. Izan ere, bere alabak "margolan" gisa deskribatu zuen amaren lana.

Mirzakhanik esandakoa:

Ez daukat errezeta berezirik [proba berriak garatzeko]... Oihan batean galduta egotea bezala da, eta bildu dezakezun ezagutza guztia erabiltzen saiatzea trikimailu berri batzuk asmatzeko eta, zorte pixka batekin, irtenbide bat aurkitzeko.

Azkenik, Mirzakhanik 2013an bularreko minbizia diagnostikatu zioten, eta 2017ko uztailaren 14an hil zen.

Sariak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Urrezko domina, Nazioarteko Matematika Olinpiada, Hong Kong 1994.
Urrezko domina, Matematikako Nazioarteko Olinpiada, Kanada 1995.
IPM beka, Teheran, Iran, 1995 – 1999.
Merituagatiko beka, Harvardeko Unibertsitatea, 2003.
Junior Beka, Harvardeko Unibertsitatea, 2003.
Ikerketa-beka, Clay Matematika Institutua, 2004.
Matematika hutseko ikerketa aurreratuen Blumenthal saria, 2009.
Topologia eta sistema dinamikoen gaiari buruzko Matematikarien Nazioarteko Biltzarrean mintzatzera gonbidatua, 2010.
Matematikako Amerikar Elkartearen Satter Saria, 6 Riemann eta bere espazio modularren gainazalen teoriari egindako ekarpenengatik, 2013.
Simons Ikerketa Sariak, 2013.
Nature aldizkariak "inportatu zuten" hamar pertsonetako bat izendatu du, 2014.
Clay Ikerketa Saria, 2014.
Fields Domina jaso duen lehen emakumea. 24/25 Riemann-eko azaleren moduluko espazioen azterketan egindako ekarpen garrantzitsuak nabarmendu zituen batzordeak.
Frantziako Zientzien Akademiako bazkide atzerritar gisa hautatua, 2015.
Ameriketako Estatu Batuetako Elkarte Filosofikoko (American Philosophical Society) kide hautatua, 2015.
Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala, 2016.
Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademiako kide hautatua, 2017.
321357 Mirzakhani asteroidea bere memorian izendatua izan zen.