Pantalicako kultura

Pantalica
Pantalica
	Fitxategi:File:Nekropolis von Pantalica.jpg Pantalicako nekropolia
Datuak
Eskualdea	Sizilia
Historia
Garaia(k)	Brontze Aroa
Kultura	Pantalicako kultura
Indusketa
Indusketa datak	1895, 1899, 1897, 1912.
Zuzendariak	Paolo Orsi, Luigi Bernabò Brea
	www.pantalica.org

Pantalikako kulturaren izena Pantalicako tokitik hartuta dago eta hortik Sizilian zehar hedatu zen historiaurreko kultura hau.

Ezaugarri kulturalak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pantalicako kultura Siziliako toki askotatik hedatu zen, gehienbat posizio estrategikoa zuten herrietatik, handik iraupenezko iturriak hobeto kontrola zitezkeelako, esaterako, larreak, basoak eta laboreak. Kokaleku hau bat dator Gelako Monte Dessueriko gunearekin, Caltagironeko mendiarekin eta Sabucinarekin (Caltanissetta). Txabolen sabaia lastozkoa zen eta oina obalatua, zirkularra (Sabucina) edo errektangularra, harrizko hormekin eraikitakoak, non zutabeak ezarri baitziren teilatuko hezurdura sortzeko (Lipari, Morgantina y Metapiccola di Lentini)^[1]

Fazies[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ondasun eta produktuen ekoizpenari dagokionez, Pantalicako kultura hainbat faziesetan banatu da. Pantalica, Thapsosko kultura ordezkatzen duena, kostaldean ezarri zen:

Izena	Garaia	Kokalekua	Ekoizpena	Hilobia
Pantalica_I	Erdi Brontze Aroa, K.a. 1270-1050	Pantalicako ipar eta ipar-mendebaldeko nekropoliak, Pantalicako hegoaldekoaren zati bat, Caltagirone mendiko nekropolia, Dessuerikoa eta Sabucina, Rivettazzo (Sortino) eta beste garrantzia gutxiko toki batzuenak.^[2]	Tornuz egindako oin altuko zeramika gorri-distiratsua, arkuak edo belarriak biolin-harikoak, ispilu biribilak eta arte mizenikoen antzekoak dira, pieza bakarreko aiztoak, ezpatak eta bizarra mozteko labanak. Apainketa grabatutako lerro paraleloez osatuta dago. Uste da fazies hau Thapsosko bilakaeraren ostekoa dela.	Gela eliptikozko hilobiak, ganga-formako sabaiarekin. Hilobi errektangularrak, dromosekin zenbait gelatan.
Pantalica_II	Goi Brontze Aroa, K.a. 1050-850	Cassibileko nekropolia eta inguruak (Ddieri di Cavagrande del Cassibile natura-erreserba eta Grotta dei Briganti), Metapiccola (Lentini), Dessueri, Madonna del piano, Ortigia eta Thapsos.	Apaindutako zeramika eta belarriak. Eraldatzeak, agian, egin dira etnia berriak sartu ondoren.
Pantalica_III	Behe Burdin Aroa, K.a. 850-730	Filiporto, Necropoli della Cavetta, Noto Antica, Avola Antica, Villasmundo, Ragusa Ibla, Colle San Mauro, Monte Finocchito.	Oin altuko zeramika desagertzen da. Oraingo apainketa tornuarekin erlazionatzen da.	Hilobiak beti haitzeetan induskatzen dira, baina bakarrik hilotz batentzat.
Pantalica_IV	Bigarren Burdin Aroa, K.a. 730-650			Hilobiak karratuak dira, sabai lauarekin. Hilobiak bakanak dira, maila batekin burua sostengatzeko.

Hilobiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ehorztzeko eraikin hauek hipogeoak ziren, lehenengo solairua zirkularra zen eta gero errektangularra. Lehen sabaia gangaturik, baina bigarrena laua, zeinak, beharbada, etxebizitzen eredua finkatu baitzuen. Hilobiak hainbat gizabanakorentzat dira, agian familia edo giza-kategoria bat identifikatzen du. Geroago, Brontze Aroan, hilobietako gela karratua da, sabaia lauarekin eta horietan senar-emazteak edo seme-alabak ehorzten zituzten. Horietan maila bat dago hildakoen burua sostengatzeko. Italiar penintsulako beste toki batzuetan, hipogeoak ez dauden tokietan, tipologia bestelakoa da. Kasu horietan kutxa bat erabili zen gizabanako batentzat, makurtuta lurperatu eta gero, putzua harriz betetzen zen.^[3]

Zeramika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Artisautzaren ikuspegi bat da mota askotako ontziak. Pantalica I.aren faziesko zeramika gorria da, oin luzekoa eta marra bertikalekin. Tornua erabili zen^[4]. Pantalica II.ren faziesean ez dago kolore gorririk eta bikromia agertzen da. Itxura baskularrrak aldatzen dira, oin luzeak irauten badu ere. Estiloan, feniziar eragina nabaria da^[5] Pantalica III.aren estiloan oin luzea desagertzen da, Ausonioren antzekoa izanik. Pantalica IV. estiloan hauteman da Greziarekin dagoen kontaktua, zeramikan jatorrizko konposizioak egiten direlako. Grabatutako apainketan, motibo geometrikoak erabiltzen dira, lerroak eta triangeluekin. Margoztutako apainketa gorria edo marroia da, motibo geometrikoak edo ildoak irudikatuz^[6]

Eguneroko objektuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pantalican eguneroko bizitzarako objektuak garatu ziren, hala nola, belarriak (Thapsosen agertzen ez zirenak), arku itxurakoak edo biolin harikoak. Brontzea gehiago erabitzen da aiztoak, ispiluak eta armak egiteko^[4]. Pantalica II.eko estiloan, belarriko itxura biribila da, arkua tolesturik eta, zenbaitetan, begi zirkular bat agertzen da.^[5]. Pantalica IV.aren estiloan greziar eragina nabaritzen da. Anbarrez eta boliz estalitako belarriek erakusten dute ordura arte ezagutzen ez zen aberastasuna.

Iruditegia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pantalikako brontzezko ispilua
Oin luzeko lapiko globularra, Pantalica I
Pentalicako aiztoa eta belarriak

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ ALBANESE, Rosa Maria Albanese: La tarda età del Bronzo e la cultura di Pantalica, 2. or.
↑ GIAMPICCOLO, Giacomo: Centri minori appartenent all facies Pantalica nord - Benvenuto nella Terra Iblea, 2019.03.14an kontsultatuta
↑ ALBANESE, Rosa Maria Albanese: La tarda età del Bronzo e la cultura di Pantalica, 3 or.
↑ ^a ^b GIAMPICCOLO, Giacomo: La civiltá di Pantalica nord (1270 - 1050 a.C.) - Benvenuto nella Terra Iblea, 2019.03.14an kontsultatuta.
↑ ^a ^b GIAMPICCOLO, Giacomo: L'influsso dei fenici - Benvenuto nella Terra Iblea, 2019.03.14an kontsultatuta
↑ GIAMPICCOLO, Giacomo: La ceramica le decorazion i e gli oggetti ornamentali - Benvenuto nella Terra Iblea, 2019.03.14an kontsultatuta

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

SEMINERIO, D.: Civiltà preistoriche nel Calatino - 1988 Tringale editore-Catania

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

PICCOLO, Salvatore (2018): Bronze Age Sicily. Ancient History Encyclopedia.

Datuak: Q33849736
Multimedia: Culture of Pantalica / Q33849736

[1] ALBANESE, Rosa Maria Albanese: La tarda età del Bronzo e la cultura di Pantalica, 2. or.

[2] GIAMPICCOLO, Giacomo: Centri minori appartenent all facies Pantalica nord - Benvenuto nella Terra Iblea, 2019.03.14an kontsultatuta

[3] ALBANESE, Rosa Maria Albanese: La tarda età del Bronzo e la cultura di Pantalica, 3 or.

[#1-4] GIAMPICCOLO, Giacomo: La civiltá di Pantalica nord (1270 - 1050 a.C.) - Benvenuto nella Terra Iblea, 2019.03.14an kontsultatuta.

[#2-5] GIAMPICCOLO, Giacomo: L'influsso dei fenici - Benvenuto nella Terra Iblea, 2019.03.14an kontsultatuta

[6] GIAMPICCOLO, Giacomo: La ceramica le decorazion i e gli oggetti ornamentali - Benvenuto nella Terra Iblea, 2019.03.14an kontsultatuta

[7] Mendebaldeko Sizilia: Palermo, Trapani eta Agrigentoko probintziak.

[8] Erdialdeko Sizilia: Caltanissetta, Agrigento, Gela eta Enna probintziak.

[9] Ekialdeko Sizilia: Ragusa, Sirakusa, Katania eta Messina probintziak.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[oh 1]

[oh 2]

[oh 3]

i e a Siziliako historiaurrea
Herriak	Siziliako historiaurrea • Siziliako antzinako herriak • Sikano • Elimo • Morgete • Fenizia • Sikulo
Siziliako historiaurrea	Stentinelloko kultura (K.a. VI. milurtekoaren amaieratik V. milurtekoaren erdiaren amaiera)• Castellaro Vecchioko kultura (K.a. V. milurtekoaren amaiera)• Castelluccioko kultura (K.a. 2300-1700) • Capo Grazianoko kultura (K.a. 2300-1500) • Serra d'Altoko kultura (K.a. V. milurtekoaren bigarren erdia) • Dianako kultura (K.a. IV. milurtekoaren lehen erdia) • Thapsosko kultura (K.a. 1500-1200) • Milazzeseko kultura (K.a. 1500-1300) • Pantalicako kultura (K.a. 1270-650)
Mendebaldeko Sizilia^{[oh 1]}	Cozzo Busonè • Monte Grande • Angilla nekropolia • Colle Madore • Genovarraren koba • Scuratiko kobak • Uzzo koba • Halikyai • Roccazzo • Sese (arkitektura) • Entella • Addaura leizea • Gurfako kobazuloak • Monte Porcara • Sant'Angelo Muxaro
Erdialdeko Sizilia^{[oh 2]}	Polizzello • Vassallaggi • Sabucina • Gibil Gabib • Agyrion • Monte Manganello • Realmeseko nekropolia
Ekialdeko Sizilia^{[oh 3]}	Cava d'Ispica • Castiglione di Ragusa • Cava Lazzaro • Cava dei Servi • Bellamagna nekropolia • Pantalicako nekropolia • Castelluccio di Noto • Valle del Marcellino • Cava del Rivettazzo • Cozzo Collura • Calafarina kobazuloa • Cassibileko nekropolia • Stentinello • Thapsos • Ognina (uhartea) • Monte San Mauro (gune arkeologikoa) • Sant'Ippolito (aztarnategi arkeologikoa) • Occhiola • Mendolito • Abazeno • Halesa • Argimuscoko goi-ordokia • Capo Graziano herria • Punta Milazzese herrixka • Filo Braccio herrixka • San Vincenzo herrixka • Portellako herrixka
Oharrak: ↑ Mendebaldeko Sizilia: Palermo, Trapani eta Agrigentoko probintziak. ↑ Erdialdeko Sizilia: Caltanissetta, Agrigento, Gela eta Enna probintziak. ↑ Ekialdeko Sizilia: Ragusa, Sirakusa, Katania eta Messina probintziak.