Lankide:Joxan Garaialde/Herrien deportazioa Sobietar Batasunean

Wikipedia, Entziklopedia askea

Sobietar Batasuneko herrien deportazioak errepresio politiko modu bat izan zen. Prozesuaren berezitasunak, lehenik eta behin, benetako prozesu judizialaren eza eta atxiloketaren kasualitatea izan ziren[1]; bigarrena, giza kontingente handien lekualdatzea urruneko eremuetara eta askotan bizirauteko zailak[2]. Esperientzia horiek bizi izan zituzten pertsona edo herri asko herriaren etsai gisa sailkatuak izan ziren[3], eta haien (benetako edo ustezko) sobieten aurkako jokaerarengatik zegoen justifikatuta kanporaketa[4].

Kasu askotan, garbiketa etnikoaren benetako kanpainak izan ziren; etsai edo separatista izan zitezkeen herriak eremu hutsetara deportatu zituzten, eta etnia errusiarrekoez ordezkatu; eremu garrantzitsuak industrializatzeko baliagarriak ere izan ziren[5] (Sobietizazio prozesuaren parte)[6]. Bizirik irauteko tresnak edo euskarriak beti ziren gutxi eta kalitate txarrekoak[7]. Herri asko kanporatu zituzten alemaniar inbaditzaileekin kolaboratzen zutelakoan[8]. Kontingente erraldoiz bete zituzten 1941-1944 urteetan, eta bizi-kalitatea maila baxuenetara jaitsi zen[9]. Beste batzuetan, gizabanakoak arriskutsutzat jotzen ziren talde sozialetan (benetakoak edo ustezkoak) sailka zitzaketen, eta kolono berezi gisa Gulag lan-esparruetara hamar eta hogei urteko zigorrak betetzera bidali; aldiz, erabat deportatuak herrietako kideak betiko bidaltzen zituzten[10]. Lehen deportazio handiak 1920ko deskosakizazioan[11], eta 1921eko Tamboveko nekazarien errepresioaren garaian gertatu ziren[12].

Gulag sistema, politikoki ez ezik, ekonomikoki ere justifikatu behar zen; hortaz, errentagarritasun handiena bilatu behar zen, giza kostuaz kezkatu gabe[13]. Ondorioak izugarriak izan ziren, berrogeita hamarreko hamarkadaren hasieran bost milioi eta erditik[14] sei milioi pertsona arteko deportatuak[15]; milioi bat eta milioi eta erdi artean hil ziren behartutako lekualdatzearen eta birkokatzearen ondorio zuzenaren ondorioz[16]. Biktimen artean, bi milioi kulák daude, 1930 eta 1932 artean deportatuak[17].

Lehen deportatuak Don eta Kuban-eko kosakoak izan ziren, Errusiako Gerra Zibilean sobietarren aginteari egin erresistentziagatik[18], deskosakizazio kanpainan «Kosakoen espezifikotasuna» galarazteko[19]. Guztira, hiru milioi biztanleetatik hirurehun eta bostehun mila artean hilda edo deportatuak 1919 eta 1920 artean[20]. Horiei, 1920 eta 1922 artean, nekazari errebeldeen ehunka mila senide gehitu zitzaizkien. Tambov-eko matxinadan bakarrik, 50.000 nekazari kanpamenduetan barneratu zituzten bahitu gisa janari, arropa nahikorik gabe eta kolera eta tifusa jasateko joerarekin. 1921ean, asko Arkhangelsk eta Kholmogorira deportaturik bukatu ziren[12].

Volgako alemaniarrek (eta herrialde osoko beste germaniar etniko batzuek), 1941ean, patu bera izan zuten milioi bat eta laurehun mila pertsona baino gehiago[21]. Haien errepublika autonomoa zapaldu zuten, eta gehiegi zamatutako bagoietan bidali zituzten janaririk edo urik gabe, inbaditzaile alemaniarrekin elkarlanean aritzen zirela susmatzen baitzuten ustez[22]. Bizirik atera zirenak Kazakhstan eta Siberiako eskualdeetara iritsi ziren, non bizitza zaila zen eta tokiko agintariek haiei harrera egiteko baliabide edo informaziorik ez zuten[23].

Horren ostean, 1943 eta 1944 artean, deportazio olatu handia izan zen, bederatziehun mila pertsona baino gehiago bidali zuten Siberiara, Kazakhstanera, Kirgizistanera eta Uzbekistanera. Asmoa Krimea eta Kaukasoa zalantzazko nazionalitateetatik garbitzea zen naziekin zuten elkarlanagatik: bulgariarrak, pontoko greziarrak, Krimeako armeniarrak, meskhetiar turkiarrak, kurduak, Kaukasoko jemtxinoak, kalmukoak, Krimeako tatariarrak, karatxaiarrak eta balkartarrak[8]. Horiek, beren epilogoa, ingux eta txetxeniarren erabateko deportazioarekin heldu ziren, Txetxevitsa izeneko (edo Dilista operazioa) operazioarekin[24]. Bidaian, masiboki hil ziren goseak, hotzak eta gaixotasunak zirela medio[25], eta lekutu zituzten eskualdeetako bizimodu gogorrak milaka bizia kentzen jarraitu zuen hurrengo urteetan[26].

Azkenik, 1939-1940an anexionatutako lurraldeek, hala nola Polonia ekialdea, herrialde baltikoak, Besarabia eta Bukovina, 1940-1941 eta 1944-1945 urteetan, bi sobietizazio bizi izan zuten; benetako eta ustezko aurkari nazionalistak hil ziren, batez ere partisanoekin zer ikusia zutenak, hala nola Basoko Anaiak eta Ukrainako Armada Insurgentea[6].

1944ko maiatzaren 17an, Krimeako tatariarren deportazioa (Sürgün) hasi zen Krimeako SESAko bizileku guztietan. NKVDko 32.000 lagun baino gehiagok hartu zuten parte ekintzan. Krimeako 193.865 tatariar deportatu zituzten, horietatik 151.136 Uzbekistango SESAra, 8.597 Mariko Sobietar Errepublika Sozialista Autonomoara (gaur egun, Mari-El), 4.286 Kazakhstango SSRAra, eta gainerakoak (29.486) Errusiako Sobietar Errepublika Sozialista Federatiboko hainbat oblastetara. 1944ko maiatza eta azaroa bitartean, Krimeako 10.105 tatariar gosez hil ziren Uzbekistango SESAn (Errepublikara deportatutakoen % 7). 30.000 inguru (% 20) erbestean hil zen hurrengo urte eta erdian NKVDren datuen arabera (% 46 Krimeako tatariar aktibisten datuen arabera).

«Kolono berezien» sistema bi milioi eta erdi biztanle izatera heldu zen, eta gutxiengo etniko horiek hartu zuten ordurarte kulakak zuten deportatuen taldeen nagusigoa[27]. Gulag lan-esparruetako bizi-baldintzak ez ziren inoiz 1941-1944 aldian bezain latzak izan; gerrak janari falta handiagoa, epidemiak, masifikazioa, esplotazioa areagotu eta errepresio handiagoa eragin zuen[9]. Hori guztia iraunkorki ezkutatu zuen sobietar historiografiak, 1991n erregimena erori zen arte[28].

1948az geroztik, sobietar agintariak behartuta zeuden langileak modu gizatiarragoan ustiatzera, biziraupena luzatzeko bizi-baldintzak hobetuz. Bigarren Mundu Gerran herrialdeak jasandako giza eta material kostu oso handiagatik izan zen hori[13]. Nahigabeko ondorio gisa, kanpamenduetan diziplina lasaitzea izan zen, produktibitate-tasak jaisten zuten eta elkarren aurka borrokatzera dedikatzen ziren gaizkile arrunten artean bandak sortzea ahalbidetuz. Estatuak ezin zien zaintza egokirik eman, ordurako sistema handiegia baitzen eta oso nekatuta baitzegoen[29]. Beste bat, askoz ere arriskutsuagoa izan zen 1945ean sortutako «erregimen bereziko kanpamenduetan», politikoki erregimenaren kontrako presoak eta gerra garaian borrokan edo antolakuntza-esperientzia zutenak biltzeko zirenak (preso gehienak «lan kolonietara» eta «lanlekuetara» joan ziren); elkarrekin zeuden eta, gainera, preso arruntengandik bereizita, eta horrek istiluak sortzea errazten zieten (erregimen komunistak, bere aurka elkartzea eragozteko, jakin izan zuen gaizkile arrunten eta aurkari politikoen arteko etsaitasuna aprobetxatzen)[30]. Preso horiek, 30eko hamarkadan deportatutakoak ez bezala, ez zuten inozoki sinesten sistema judizialaren akats baten ondorioz zenik berek han egotea, baizik eta bazekiten errepresioaren biktimak zirela eta edozer egiteko prest zeudela galtzeko ezer ez zutelako. Ondorioz, istiluak bata bestearen atzetik joan ziren, Kengir-koa nabarmenduz[30]. Aipatu beharra dago kolonien eta lan-esparruen arteko aldea zela lehenak askoz zentro txikiagoak zirela, arrisku txikiagoko presoentzako eta hiru urte baino gutxiagoko zigorretara kondenatutakoentzat[31].

SESBeko Gulag lan-esparruen kokapenaren mapa.

Asko handiagotu zen espetxe sistema bati irtenbidea eman nahian, 1953an Joseph Stalin hil zenean, bere ondorengoak preso ugari askatzen saiatu ziren[32]. Aldaketaren arrazoiak hainbat dira: buruzagi nagusiak alderdiko hainbat ildo politikoren arteko borroka gogor batean murgilduta zeuden; presoak askatzeak giza kontingente garrantzitsu bat ohiko jarduera ekonomikoan integratzea ahalbidetzen zuen, eta, burokraten eta Alderdiarien aurrean, bere aurrekoaren purga handia errepikatuko ez zuen gizona bezala agertzen zen (horrek azalduko luke Nikita Khrustxov-en garaipena eta bere desestalinizazio proiektua)[33]. Hala, Stalinen azken urteetan handiegia eta etekinik gabekoa zen espetxe sistema apurtzen hasi zen[34]. 1950eko hamarkadaren amaieran eta 1960ko hamarkadaren hasieran, ia preso guztiak delitu txikiak edo errepikatzaileak ziren. Siberiako eta Ekialde Urruneko baliabide naturalak kolonizatzeko eta ustiatzeko hasierako helburua bertan behera geratu zen[35]. 1953an, Stalinen heriotzak erbesteratu asko beren etxeetara legez itzultzea ahalbidetu zuen, nahiz eta gizabanako askok bizitza egin zuten lekuan geratu[36]. Dena den, herriak, kolektibo gisa ulertuta, 1972ra arte utzi zituzten non kokatu aske aukeratzeko baimenik gabe[28], eta, sobietar erregimenaren gainerako garaian, inteligentzia-zerbitzuek zorrotz kontrolatzen zituzten talde horiek beti[37].

Hirugarren Reich-arenganako Armada Gorriaren aurrerapenean eta ondorengoetan, gutxi gorabehera 1950era arte, sobietarrek, euren herrialdeko muga berrietara, milioika alemandar etnikoren kanporaketa sistematikoan parte hartu zuten, haien desio espantsionista berriak saihestu nahian.

Askotan, behin kaleratuta, preso sobietarrak kanpamenduetan barneratzen zituzten traidore, espioi posible eta atzerrian bizitzeaz kutsatuta; era berean, Alemaniako okupaziopean bizi izan zen edonor «kutsaduraren» susmagarri posiblea zen[38].

Antzeko zerbait jasango zuketen Ardatzako gerrako presoek, batez ere alemaniarrek eta japoniarrek, eta poloniarrek beren herrialdearen inbasioaren ostean, baita aurkari posibletzat jotako zibil ugarik ere[39]. Gauza bera gertatu zen Baltikon[40].

1989ko azaroan, perestroikaren garaian, Sobietar Batasuneko Sobiet Gorenak SESBeko herrien deportazioak legez kanpoko ekintzatzat eta delitutzat gaitzetsi zituen[41].

Hona hemen deportatutako pertsonen kopuruaren taula bat, talde etnikoaren arabera sailkatuta eta euren kontingentea lekuz aldatu zen datarekin:

Data Taldea Kopurua Srlekua Helmuga
1933 Kazakhstandarrak 200.000 Kazakhstan Errusiako iparraldea, Txina, Mongolia, Iran, Afganistan eta Turkia
1935[42] Ingriako finlandiarrak|420.000 Leningradeko Oblasta Vologda, Mendebaldeko Siberia, Tajikistan eta Kazakhstan
1935[42] Alemandar eta poloniarrak 412.000 Ukrainako erdialde eta mendebaldea Ukrainako Ekialdea
1935[42] Alemandar eta poloniarrak 45.000 Ukraina, batez ere muga eskualdeak Kazakhstan
1937[42] Kurduak 1.325 Georgia, Armenia, Azerbaijan, Turkmenistan, Uzbekistan eta Tajikistango muga eskualdeak Kazakhstan eta Kirgizistan
1937[42] Korearrak 172.000 Ekialde Urruna Kazakhstango iparraldea eta Uzbekistan osoa
1937[42] Txinatarrak eta Harbin-en esiliatutako errusiarrak 9.000 Ekialde Urruna Kazakhstan eta Uzbekistan
1938[42] Persiar juduak 6.000 Mary probintzia, Turkmenistan Turkmenistango iparraldeko eremu basamortuak
1938[42] Azeriak, persiarrak, asiriarrak eta Kurduak 6.000 Azerbaijan Kazakhstan
1940[42] Poloniarrak 276.000 Poloniako eskualde okupatua Errusiako iparraldea, Uralak, Siberia, Uzbekistan y Kazakhstan
1941[42] Alemanak eta Ingriako finlandiarrak 91.000 Leningradoko Oblasta Kazakhstan, Siberia, Astrakhango Oblasta eta Ekialde Urruna
1941-1942[42] Alemaniarrak 855.674 Povolzhie, Kaukaso, Krimea, Ukraina, Mosku eta Errusia erdialdea Kazakhstan eta Siberia
1942[42] Ingriako finlandiarrak 9.000 Leningradoko Oblasta Siberiako ekialdea eta Ekialde Urruna
1943[42] Karatxaidarrak]] 69.267 Karatxai-Txerkessia Kazakhstan eta Kirgizistan
1943[42] Kalmukoak 93.139 Kalmuk Kazakhstan eta Siberia
1944[42] Txetxeniarrak eta inguxak 800.000 Kaukaso iparraldea Kazakhstan eta Kirgizistan
1944[42] Kalmukoak 3.000 Rostoveo Oblasta Siberia
1944[42] Kurduak eta azeriak 3.000 Tbilisi Georgiako hegoaldea
1944[42] Balkartarrak 100 Georgiako iparraldea Kazakhstan eta Kirgizistan
1944[43] Krimeako tartariarrak 100.000 Krimea Uzbekistan
1944[43] Greziarrak, bulgariarrak, armeniarrak eta turkiarrak 42.000 Krimea Uzbekistan
1944[43] Kalmukoak 26.000 Iparraldeko eskualdeak Ukraina eta Errusiako erdialdea
1944[43] Kalmukoak 1.000 Volgogradeko Oblasta|Sverdlovsk-eko Oblasta
1944[43] Kabardinoak 2.000 Kabardino eta Balkaria Kazakhstan hegoaldea
1944[43] Benetako errusiar ortodoxoak 1.000 Errusia erdialdea Siberia
1944[43] Poloniarrak 30.000 Uralak, Siberia eta Kazakhstan Ukraina eta Errusia europarra
1944[43] Meskhetiarrak, turkiarrak, Kurduak, hamsheniak eta karapapakak 115.000 Georgiako hego-mendebaldea eta Kazakhstan Uzbekistan eta Kirgizistan
1944[43] Lazeak 1.000 Adjaria Uzbekistan, Kirgizistan eta Kazakhstan
1944[43] Volksdeutscheak 1.000 Mineralnie Vody Tajikistan
1948[43] Kulak 49.000 Lituania Siberiako ekialdea
1948[43] Greziarrak eta armeniarrak 57.680 Itsaso Beltzeko Itsasertza Kazakhstango hegoaldea
1948[43] Kulak 1.000 Izmaílgo Oblasta Siberia mendebaldea
1949[43] Kulak 94.000 Baltikoa Siberia eta Ekialde Urruna
1949tik 1952ra[43] Kulak 78.400 Moldavia, Baltikoa, Bielorrusiako mendebaldea eta Ukraina eta Pskov-eko Oblasta Siberia eta Kazakhstan
1951[43] Başmakçı-ak 2.795 Tajikistan Kazakhstango iparraldea
1951[43] Jehovaren lekukoak 9.500 Moldavia Siberiako mendebaldea

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Weth, 1998: 177-178
  2. ↑ Werth, 1998: 180-181
  3. ↑ Werth, 1998: 176
  4. ↑ Werth, 1998: 197
  5. ↑ Werth, 1998: 272-274; Yergin, 1993: 221
  6. ↑ a b Werth, 1998: 263
  7. ↑ Werth, 1998: 255-256
  8. ↑ a b Werth, 1998: 252-253
  9. ↑ a b Werth, 1998: 259
  10. ↑ Werth, 1998: 271, 273
  11. ↑ Werth, 1998: 122
  12. ↑ a b Werth, 1998: 139
  13. ↑ a b Werth, 1998: 276
  14. ↑ Werth, 1998: 266
  15. ↑ Rosefielde, 2009: 83
  16. ↑ Rosefielde, 2009: 84
  17. ↑ Courtois, 1998: 24
  18. ↑ Courtois, 1998: 23; Werth, 1998: 118-119, 122
  19. ↑ Werth, 1998: 119
  20. ↑ Werth, 1998: 123
  21. ↑ Werth, 1998: 249-250
  22. ↑ Werth, 1998: 250-251
  23. ↑ Werth, 1998: 252
  24. ↑ Werth, 1998: 253-254
  25. ↑ Werth, 1998: 255
  26. ↑ Werth, 1998: 256
  27. ↑ Werth, 1998: 258
  28. ↑ a b Werth, 1998: 249
  29. ↑ Werth, 1998: 275
  30. ↑ a b Werth, 1998: 274
  31. ↑ Werth, 1998: 236
  32. ↑ Werth, 1998: 273
  33. ↑ Werth, 1998: 288-289
  34. ↑ Werth, 1998: 290
  35. ↑ Werth, 1998: 294
  36. ↑ Werth, 1998: 293
  37. ↑ Werth, 1998: 296
  38. ↑ Werth, 1998: 264-265
  39. ↑ Werth, 1998: 242
  40. ↑ Werth, 1998: 243, 245
  41. ↑ ВЕРХОВНЫЙ СОВЕТ СССР. ДЕКЛАРАЦИЯ от 14 ноября 1989 года. О признании незаконными и преступными репрессивных актов против народов, подвергшихся насильственному переселению, и обеспечении их прав (en ruso)
  42. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Rosefielde, 2009: 81
  43. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Rosefielde, 2009: 82

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lankide:Joxan_Garaialde/Herrien_deportazioa_Sobietar_Batasunean&oldid=9260216"(e)tik eskuratuta