Salvador Dalí

Salvador Dalí
(1939) Irudi gehiago
Ahotsa
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Salvador Domingo Felipe Jacinto Dalí i Domènech
Jaiotza	Figueres, 1904ko maiatzaren 11
Herrialdea	Katalunia
Bizilekua	Figueres New York
Lehen hizkuntza	katalana
Heriotza	Figueres, 1989ko urtarrilaren 23a (84 urte)
Hobiratze lekua	Dalí antzoki-museoa
Heriotza modua	berezko heriotza: bihotz-biriketako geldialdia
Familia
Aita	Salvador Dalí i Cusí
Ama	Felipa Domènech i Ferrés
Ezkontidea(k)	Gala Dalí  (1958ko abuztuaren 8a -  1982ko ekainaren 10a)
Bikotekidea(k)	ikusi Amanda Lear
Seme-alabak	ikusi Jose Van Roy Dalí (en)
Haurrideak	ikusi Anna Maria Dalí (en)
Hezkuntza
Heziketa	San Fernandoko Arte Ederren Errege Akademia (1922 - 1926)
Hizkuntzak	ingelesa gaztelania frantsesa katalana
Ikaslea(k)	ikusi International Chrysis
Jarduerak
Jarduerak	margolaria, eskultorea, idazlea, aktorea, film-zuzendaria, gidoilaria, argazkilaria, zinema aktorea, eszenografoa, ilustratzailea, bitxi diseinatzailea, artista grafikoa eta holographer (en)
Parte-hartzailea Documenta III (en) Jewelry by Contemporary Painters and Sculptors (en) Scultura Aurea (en) De Calder à Koons, Bijoux d'Artistes, La Collection Idéale de Diane Venet (en) dOCUMENTA (13)
Lantokia(k)	Madril Paris Mauritshuis Prinsenhof (en) Frantzia Ameriketako Estatu Batuak Espainia Tel Aviv Singapur Manhattan Delft eta Haga
Lan nabarmenak	ikusi Oroimenaren iraupena Christ of Saint John of the Cross (en) The Sacrament of the Last Supper (en) Masturbatzaile handia Soft Construction with Boiled Beans (en) The Face of War
Jasotako sariak	ikusi Elisabet Katolikoaren Ordenaren Gurutze Handia  (1964) Karlos III.aren Ordenaren Gurutze Handia  (1981) Kataluniako Generalitatearen Urrezko Domina Arte Ederretako Merituaren Urrezko Domina  (1971) Gold Medal for Tourism Merit  (1986)
Influentziak	Friedrich Nietzsche, Pablo Picasso eta Jeronimo Bosch
Kidetza	Arte Ederren Akademia (Frantzia) Royal Academy of Science, Letters and Fine Arts of Belgium
Mugimendua	surrealismoa
Izengoitia(k)	Dali, Salvador eta Dalí Domènech, Salvador
Genero artistikoa	izadi hila genero-margolana erretratua paisaia margolaritza allegory (en) arte sakroa
salvador-dali.org

Salvador Domingo Felipe Jacinto Dalí Doménech (Figueres, Katalunia, 1904ko maiatzaren 11a – 1989ko urtarrilaren 23a) margolari, eskultore, diseinatzaile, idazle eta zinemagile izan zen.

Irudi surrealista zirraragarri eta onirikoengatik da ezaguna Salvador Dalí. Bere gaitasun piktorikoak arte errenazentistaren eragin eta mirespenari egozten zaizkio. Marrazkilari aditua ere izan zen.​​ Baliabide plastiko daliniarrek zinema, eskultura eta argazkigintza ere landu zituen, eta horrek ikus-entzunezko beste artista batzuekin kolaborazio ugari izatera eraman zuen. Estilo guztiz pertsonala eta lehen ukituaz ukigarria lantzeko gaitasuna izan zuen, zeina, egia esan, oso eklektikoa baitzen, eta besteren berrikuntzetatik «xurgatu» zuena. Bere margolan ospetsuenetako bat Oroimenaren iraupena (La persistencia de la memoria) (Erloju bigunak izenez ere ezaguna) da, 1931n egina.

Artista guztiz irudimentsua izanik, nartzisismoaren eta megalomaniaren aldeko joera nabarmena adierazi zuen, arreta publikoa erakartzea helburu. Jokabide horrek sumindu egiten zituen haren artea estimatzen zutenak, eta justifikatu egiten zituen bere kritikariak, haiek gaitzetsi egiten baitzituzten beren jokabide eszentrikoak, beren arte-ekoizpena baino are deigarriagoa zen publizitate-erakarpen gisa.​ Dalík «urre-kolorekoa den eta gehiegizkoa den guztiarekiko maitasuna, luxuarekiko grina eta ekialdeko modarekiko maitasuna» autoaldarrikatutako «leinu arabiar» bati egozten zizkion; zeinaren sustraiak Iberiar penintsularen arabeen menderatze garaietara eramaten baitzituen.

«	… nire artearen esanahia ez ezagutzeak ez du esan nahi ez dudanik… Zoro baten eta nire arteko alde bakarra da ni ez nagoela erotuta.	»
Salvador Dalí

Madrilen eta Parisen ikasi zuen, Luis Buñuel, Federico García Lorca, André Breton eta Pablo Picasso egileak ezagutu zituen, besteak beste.

Surrealismoaren jenio handienetarikoa izan zen.

Bizitza eta bilakaera

Haurtzaroa

Dalí familia 1910ean: ezkerretik, María Teresa izeba, gurasoak, Catalina izeba (aitaren bigarren emaztea), Ana María arreba eta Ana, amona.

Salvador Dalí 1904ko maiatzaren 11n jaio zen, 8:45ean, Figueresko Monturiol kaleko 20. zenbakian, Gironako probintzian, Kataluniako Empordà eskualdean.​ Daliren anaia zaharrena, Salvador baita ere (1901eko urriaren 12an jaioa eta Salvador Galo Anselmo izenez bataiatua),​ «katarro gastroenteritis infekzioso» batek jota hil zen bederatzi bat hilabete lehenago (1903ko abuztuaren 1ean). Horrek asko markatu zuen artista gerora, eta nortasun-krisialdi bat izan zuen, bera anaia hilaren kopia zelakoan.​ Bere aita, Salvador Dalí i Cusí, klase ertaineko abokatua eta notarioa zen, izaera zorrotzekoa, baina Felipa Domènech i Ferrés emazteak leundua, zeinak Salbador gaztearen interes artistikoak sustatzen zituen. Bost urterekin, gurasoek anaiaren hilobira eraman zuten, eta bera haren haragitzea zela esan zioten, sinesteraino sartu zitzaion ideia.​​ Anaiari buruz, Dalík esan zuen:

«

... bi ur-tanta bezalakoak ginen, baina erreflexu desberdinak ematen genituen... Nire anaia, segur aski, neure buruaren lehen ikusmena zen, baina kontzepzio absolutuegi baten arabera

»

Dalík arreba bat ere izan zuen, Anna Maria Dalí, Salvador bera baino lau urte gazteagoa.​ 1949an, anaiari buruzko liburu bat argitaratu zuen, Dali bere arrebak ikusita (Dali visto por su hermana) izenekoa. Haurtzaroan, F.C. Barcelonako jokalari izango zirenen lagun egin zen, Emilio Sagi Liñán eta Josep Samitier, besteak beste. Opor garaian, loratzen ari zen Cadaques herrian, hirukoteak denbora asko ematen zuen futbolean.

1916an, pintura garaikidea aurkitu zuen Cadaquesera egindako bisita batean, non Ramón Pichoten familia ezagutu zuen. Pichot bertako artista bat zen, Parisera maiz bidaiatzen zuena, garai hartan artearen hiriburua.​ Pichoten aholkuei jarraituz, aitak margolaritza klaseetara bidali zuen Juan Núñez maisuarekin. Hurrengo urtean, aitak ikatz-zirien erakusketa antolatu zuen familiaren etxean. 1919an, hamalau urte zituela, Dalík herriko artisten erakusketa kolektibo batean parte hartu zuen Figueresko udal antzokian, eta, Bartzelonan beste batean, unibertsitatearen babespean, non Unibertsitateko Errektore saria jaso baitzuen.

1919an, Ramon Muntaner institutuan batxilergoko seigarren maila egiten ari zela, Studium hilabetekaria argitaratu zuten lagun batzuen artean. Argitalpen horretan, ilustrazioak, testu poetikoak eta margolariei buruzko hainbat artikulu zeuden, hala nola Goya, Velázquez edo Leonardo da Vinciri buruzkoak.

1921eko otsailean, bere ama umetokiko minbizi baten ondorioz hil zen. Dalik hamasei urte zituen. Amaren heriotzari buruz geroago esango zuen: «bizitzan jaso dudan kolperik gogorrena izan zen. Biziki maite zuen. Ezin nuen etsi nire arimaren orban saihestezinak ikusezin bihurtzeko neukan izakia galdu nuenean...».​ Ama hil ondoren, Daliren aita hildako emaztearen ahizparekin ezkondu zen. Dalík ez zuen inoiz hori onartu.

Gaztaroa Madril eta Parisen

Dalík bi eragin posible izan zituen zeraman bibotearentzat: ezkerrera, Josep Margarit, soldadu katalan bat zeinaren erretratua artistaren aitaren etxeko egongelan zintzilik zegoen; eskuinera, Diego Velázquez, katalandar jenioak miresten zuen andaluziar maisu margolaria.

1922an, Madrilgo Ikasleen Egoitza ezagunean hartu zuen ostatu Dalík, eta San Fernandoko Arte Ederren Errege Akademian hasi zituen ikasketak.​ Dalík berehala erakarri zuen arreta bere dandy xelebre izaeragatik. Ile luzea zuen, patillak, gabardina, galtzerdi eta polainekin, artista viktoriarren erara. Hala ere, bere margolanak izan ziren (zeinetan Dalík kubismoa haztatzen zuen), bere egoiliarren eta akademiako kideen arreta deitu zutenak; horien artean etorkizuneko espainiar artearen figurak zeuden, hala nola Maruja Mallo, Federico García Lorca eta Luis Buñuel. Garai hartan, beharbada, Dalík ez zituen guztiz ulertzen printzipio kubistak: iturri bakarrak prentsan argitaratutako artikuluak eta Pichotek emandako katalogo bat ziren, garai hartako Madrilen ez baitzegoen margolari kubistarik.

1924ko maiatzaren 21ean, Salvador Dalí atxilotu zuten Alfontso XIII.ak Figueresera egindako bisitan. Hamabi egun egon zen Gironako espetxean (Figueresekoan ere bai seguruenik), bere espedientean atxilotzearen arrazoia alboratuz. Iturri batzuen arabera, gertaera hori bere aitaren monarkiaren aurkako adierazpenen errepresalia izan zitekeen. Urte horretan bertan, artean ezezaguna zen Salvador Dalí batek liburu bat ilustratu zuen lehen aldiz, Les Bruixes de Llers katalanezko poemaren argitalpen bat, Carles Fages de Climent poetarena, erresidentziako bere lagunetako bat. Dalí laster ohitu zen dadaismora, eta eragin horrek markatu zuen bizitza osoan. Erresidentzian harreman sutsua izan zuen Lorca gaztearekin ere, baina Dalík atzera bota zituen poetaren amodiozko amuak.

Federico García Lorcaren eta Salvador Dalíren postala Antonio de Luna Garcíari.

1926an, azken azterketak baino lehentxeago, Dalí akademiatik kanporatu zuten, ez zegoela inor bera aztertzeko moduan adierazteagatik.​ Baliabide piktorikoen maisutasuna islatzen da 1926an margotutako Ogi saskia (Cesta de Pan) lan bikain eta errealistan.​ Urte horretan bertan, Parisen izan zen lehen aldiz, eta Pablo Picasso ezagutu zuen, Dalí gazteak biziki miretsiko zuena. Ordurako, Picassok jasoak zituen Joan Mirók Daliri buruz egindako zenbait iruzkin goraipagarri. Denboraren poderioz eta estilo propioa garatuz, Dalí, aldi berean, erreferentzia eta faktore eragingarri bihurtu zen horien pinturan.

Garai hartako Dalíren pinturaren ezaugarri batzuk bereizgarri bihurtu ziren bere ondorengo obra osorako. Dalík estilo artistiko askoren eraginak bereganatzen zituen, akademizismo klasikotik hasi eta abangoardia apurtzaileenetaraino. Bere eragin klasikoak Rafael, Bronzino, Zurbaran, Vermeer eta, jakina, Velazquezenak ziren.​ Teknika tradizionalak eta sistema garaikideak tartekatzen zituen, batzuetan obra berean. Garai hartan, Bartzelonan egindako bere obraren erakusketek arreta handia erakarri zuten, non kritika zatitu batek sortutako laudorioak eta eztabaidak nahasten ziren.

Garai hartan, Dalík Diego Velázquez margolari ospetsuarena imitatzen zuen bibote ikusgarri bat hazten utzi zuen, bere bizitza osoan bere bereizgarri pertsonaletako bat izango zena.

1929tik Bigarren Mundu Gerrara

1929an, Luis Buñuel ikasle-egoitzako lagunarekin batera, Txakur andaluz bat (Un chien andalou) film labur polemikoaren idazketan lagundu zuen Dalík. Lan horretan, iruditeria surrealistaren berezko eszenak erakusten ziren. Dalík adierazi zuen funtsezko zeregina izan zuela filmaren errodajean, arte garaikidearen historiografiak alderdi hori baieztatu ez badu ere.​ Urte bereko abuztuan bere musa eta emazte izango zen Gala ezagutu zuen. Jaiotzez ​Elena Ivanovna Diakonova izenarekin, etorkin errusiarra zen, Dalí baino hamaika urte zaharragoa eta, garai hartan, Paul Éluard poeta frantsesarekin ezkondua. Urte horretan bertan, Dalík erakusketa erregularrak egiten jarraitu zuen, profesional gisa, eta ofizialki Parisko Montparnasse auzoan finkatutako talde surrealistarekin bat egin zuen. Hurrengo bi urteetan, bere lanak eragin handia izan zuen surrealismoaren norabidean, eta metodo paranoiko-kritikoaren sortzaile gisa txalotu zuen, Horrek, esaten zenez, inkontzientera iristen laguntzen zuen arte-energia sortzaileak askatuz.

«	Hogeita zazpi urterekin, Parisera iritsi berritan, historiara pasa diren bi film egin nituen Buñuelekin elkarlanean: Txakur andaluz bat eta Urrezko Aroa. Gero, Buñuelek bakarrik egin zuen lan, eta beste bi film zuzendu zituen, Hartara, Txakur andaluz bat eta Urrezko Aroaren itxura bikaina nori zor zitzaion eta nori oinarrizko itxura jendeari aditzera emateko zerbitzu ordainezina egin zidan. Nire pelikula filmatzera iristen banaiz ziurtatu nahi dut hasieratik bukaerara, etenik gabe, mirari bat izango dela, ez baitu merezi arduratzea sentsazionalistak ez diren ikuskizunak ikustera joateko. Nire publikoa zenbat eta handiagoa izan, orduan eta diru gehiago emango dio pelikulak egileari, hain justu Avida Dollars goitizenez bataiatua.	»
Salvador Dalí, 1953ko ekaina

Etxeko gauzei dagokionez, Dalík aitarekin zuen harremana haustetik gertu zegoen. Salvador Dalí i Cusík ez zuen onartzen artista gazteak Galarekin zuen maitasun-harremana, eta surrealismoaren artistekin zuen lotura ere gaitzesten zuen —garaiko iritzi publikoaren parte handi batek bezala—, endekapen moralerako joera zuten elementutzat jotzen zituelako. Tentsioa gero eta handiagoa zen, eta, azkenean, norgehiagoka pertsonal bat izatera iritsi zen Daliri buruz prentsan argitaratutako albiste baten ondorioz; albisteak zioen Parisen erakutsitako Jesukristoren Bihotz Sakratua marrazki baten inskripzio batean idatzirik zegoela: «Batzuetan, tu egiten dut amaren erretratuan, entretenitzeko». Irainduta, aitak jendaurreko gogobetetzea eskatu zuen. Dalík uko egin zion, agian, talde surrealistatik kanporatua izateko beldurragatik, eta, 1929ko abenduaren 28an, aitak bortizki bota zuten etxetik. Aitak oinordekotza kendu, eta Cadaquesera itzultzea debekatu zion. Ondoren, Dalík esan zuen, nola kapitulu horretan bertan, bere esperma zuen preserbatibo erabili bat aurkeztu zion aitari, hitz hauekin: «Tori. Dagoeneko ez dizut ezer zor!». Hurrengo udan, Dalík eta Galak arrantzale baten txabola txiki bat alokatu zuten Portlligat inguruko badia batean. Lursaila erosi, eta, urteetan, handituz joan zen, gaur egun museo-etxe bihurtu den itsasondoko bere etxe arranditsu bihurtu arte. Gala eta Dalí 1934an ezkondu ziren Parisen egindako zeremonia zibil batean, eta, 1958ko abuztuaren 8an, berriro ezkondu ziren, orain erritu katolikoaren bidez, Los Angeleseko santutegian, Gironako probintzian, eta gaur egun Dalí antzoki-museoan ikusgai dagoen Cadillac batean iritsi ziren.

Salvador Dalíren erretratua, Federico García Lorca (1927).

1931n, Dalík bere lanik ezagunenetako bat margotu zuen, Oroimenaren iraunkortasuna (La persistencia de la memoria), Erloju bigunak (Los relojes blandos) ere deitua. Teoria batzuen arabera, denbora, entitate zurrun edo determinista gisa, errefusatzen zuela erakutsi zuen. ​Ideia hori obraren beste irudi batzuek bermatzen dute, hala nola paisaia zabalak edo intsektuek irentsitako poltsiko-erloju batzuek.​ Intsektuak, bestalde, izaki suntsitzaile natural gisa, Daliren iruditeriaren parte izango ziren, eta, bere memorietan azaldu zuenez, haurtzaroan zehaztutako oroitzapen batetik zetorren.

Julien Levy martxanteari esker iritsi zen Dalí Estatu Batuetara 1934an. Daliren lan batzuen erakusketak —Memoriaren iraunkortasuna ospetsua barne— zalaparta handia piztu zuen New Yorken. Dalí Ball dantzaldia antolatu zen haren omenez, eta bertara joan zen titi-zorro bat zeramala kristalezko kutxa batean bularrean zintzilik.​ Urte berean, Dalík eta Galak maskara dantza bat eskaini zuten New Yorken, Caresse Crosby oinordekoaren eskutik. Lindberghen haurtxoaz eta haren bahitzaileaz mozorrotu ziren, lehentxoagoko gertakari dramatiko bati erreferentzia eginez. Prentsan agertutako eskandalua hain izan zen gogorra, ezen Dalík publikoki barkamena eskatu zuela. Parisera itzuli zenean, surrealisten aurrean azaldu behar izan zuen, ez baitzuten ulertzen zergatik desenkusatu zen surrealistatzat jotako ekintza batengatik.

Surrealismoaren zatirik handiena ezkerreko ideia politikoei atxikita bazegoen ere, Dalík jarrera anbiguoa zuen artearen eta aktibismo politikoaren arteko harremanen auzian. Mugimenduko liderrek, batez ere André Bretonek, Hitlerren fenomenoaren «berria» eta «irrazionala» defendatzea leporatu zioten, Dalík gezurtatu egin zuen akusazio hori, esanez «ez naiz hitleriarra, ez izatez, ez intentzioz».​ Testuinguru apolitiko batean surrealismoa existitu zitekeela azpimarratzen zuen Dalik, eta Alemaniako erregimen faxista publikoki salatzeari uko egin zion. Horrek eta beste faktore batzuek eragin zioten bere ospea galtzea bere lagun artisten artean, 1934aren amaieran, Dalíri «epaiketa surrealista» egin zioten, eta, ondorioz, mugimendutik ia-ia kanporatua izan zen. Dalík, hala ere, erantzun ospetsua hau eman zuen: «Ni naiz surrealismoa» erantzun zuen. Hala ere, geroago, 1948an, Franco Espainiako diktadore faxistari emandako babesarengatik kanporatua izan zen.​

Hala ere, 1936an, Londresen egindako erakusketa surrealista batean parte hartu zuen berriro, oraingoan nazioarte mailakoa. Hitzaldia, Fantômes paranoiques authentiques izenekoa, urpekari jantziarekin eman zuen, kasko eta guzti.​ Billar-makila batekin eta errusiar ehiza-txakur pare batekin iritsi zen konferentziara, eta kaskoa kendu behar izan zuen arnasa hartu ahal izateko. Horren harira aipatu zuen: «giza adimenean sakonki murgiltzen ari nintzela erakutsi nahi nuen, besterik gabe».

Garai hartan, Dalíren mezenas Edward James diruduna zen; artistaren gorakadari eskuzabaltasunez lagundu zion artelan ugari erosiz eta bi urtez dirua utziz. Lagun onak bihurtu ziren, eta Daliren Beltxargak elefanteak islatzen obran agertzen da James. Era berean, mugimenduaren bi ikono adierazgarrienetakoak sortzen lagundu zuten elkar: Mae West-en ezpainetako sofa eta Telefono otarraina lanetan.

1939an, Bretonek Avida Dollars mespretxuzko izengoitia sortu zuen Dalik diruarekiko zuen grina kritikatzeko. Bere artearen negozio indartsuari buruzko aipamen sarkastiko horrek leporatu nahi zion megalomania ere ospearen eta diruaren bidez landu izana. Surrealista batzuk Daliri buruz iraganaldian hitz egiten hasi ziren, ordurako hilda balego moduan. Talde surrealista batzuek, eta geroago atxikitako kideek, Ted Joans kasu, Daliren aurka polemika gogorra izan zuten hil zen egunera arte iritsi zena (baita geroago ere).

1940an, Dalí eta Gala, emaztea, Ameriketako Estatu Batuetara joan ziren Europan Bigarren Mundu Gerra zegoelako.

Dali (ezkerrean), surrealismoko beste artista batekin, Parisen, 1934ko ekainak 16.Carl Van Vechtenen argazkia.

New Yorken, Bosgarren hiribidean (Fith Avenue), Dalík biltegi bat dekoratu zuen, baina, bere baimenik gabe, biltegiaren jabeak aldaketak egin zituen. Hori dela eta, Dalík erakusleihoa apurtu zuen, eta poliziek atxilotu egin zuten Dalí. Epaileak aske utzi zuen. Izan ere, epaileak egile-eskubideak defendatzen ari zela hartu zuen irizpide.

1949tik aurrera, Dalí Katalunian bizi izan zen. Horregatik, Dalík surrealismoko beste artistekin arazoak eduki zituen, lagunek ez baitzuten ulertzen zelan Dalí Espainiako diktaduran bizi zitekeen. Apurka-apurka, Dalík katolizismoa hartu zuen erlijiotzat. Erlijioarekiko aldaketan, Hiroshimako lehergailua eta garai nuklearraren hasierak eduki zuten eragina.

1960tik 1974ra bitartean, Dalík, bere etxean, Figueresen, antzokia eta museoa eraiki zituen. Garai horretan, Dalí pertsona ezaguna zen, eta gauza ezberdinak egiten zituen. Horri lotuta, 1968. urtean, Dalík telebistan txokolate baten iragarkia egin zuen. Hurrengo urtean, Chupa Chups markaren irudia diseinatu zuen, bai eta Eurovisionen publizitate kanpainan parte hartu ere. 1980an, Dalí eta emaztearen egoera fisikoa ez zen ona. Dalík Parkinson gaixotasuna pairatu zuen. 1982an, Joan Karlos I.a Espainiako erregeak Púbolgo markes izendatu zuen Dalí. Horren ondorioz, Dalík erregearentzat azkeneko margoa egin zuen, Europako burua izenekoa. Urte berean, emaztea hil zen. Gainera, Dalík bere buruaz beste egin nahi izan zuen, baina ez zuen lortu. Horregatik, etxe aldaketa egin zuen; Figueresetik, Púbol gaztelura joan zen, baina, etxe horretan ere, istripu bat eduki zuen; bere logelak sua hartu zuen, Dalí bizirik irten bazen ere. Guzti horren ondorioz, Dalí Figueresko etxera itzuli zen. Badirudi azkeneko urteetako margoak ez direla Dalírenak. Izan ere, zaintzaileek Dalí margo zuriak sinatzera behartu zuten susmoa dago.

Dalí 1972an.

1989an, Dalí musika entzuten hil zen Figueresko etxean. Gala-Salvador Dalí fundazioa da Dalíren ondare kudeatzailea.

Faxismoarekiko jarrera

Urteetan zehar, Dalík hainbat adierazpen polemiko egin zituen Hirugarren Reicharen eta Francoren diktaduraren inguruan. Izan ere, Dalí kide zen artista surrealisten taldeak Dalí epaitu zuen 1934an (talde barneko epaiketa izan zen, ez epaiketa legala), hark Adolf Hitlerrenganako zeukan ustezko obsesioa zela eta. André Breton surrealisten buruzagiak egin zuen gogorren Dalíren aurka, eta, epaiketarako idatzitako eskutitz batean, «Dalíren anti-humanitarismoak nazka ematen» ziola idatzi zuen, eta hura surrealismoarekin bateraezina zela, baita Dalí gobernu nazia laudatzen entzun zuela ere. Eskutitz horren bukaeran, Bretonek Dalíri faxismoa publikoki arbuiatzea eskatu zion, eta haren adierazpen eta ikuspuntua defendatu eta Hitlerren alde zegoela ukatu zuen arren, uko egin zion faxismoa arbuiatzeari. Barne epaiketaren ondoren, talde surrealistak Dalí ez kanporatzea erabaki zuen.

1936an, Espainiako Gerra Zibila hasi zenean, gerra irudikatzeko Kanibalismoa udazkenean artelana margotu zuen, non bi figura elkar jaten ageri diren. Artelanaz hitz egiteko orduan, Gerra Zibilaren alegoria zela azaldu zuen, eta, hura azaltzean, «Gerra Zibila historia naturalaren gertaera» gisa ulertzen zuela esan zuen, «Picassok ez bezala, gertaera politiko gisa ulertzen duela». Horrela, faxisten eta errepublikazaleen arteko gudan neutraltzat aurkeztu nahi izan zuen bere burua, baina, faxistek irabazi ondoren eta Francoren diktaduran zehar, diktadura eta diktadorea babestu zituen. Izan ere, gerra bukatuta, Dalík ondokoa idatzi zion bere lagun Luis Buñueli:

«	Espainiaren mundu hegemonia segurua da. "Arriba España" surrealista bat!	»
Salvador Dalí

1939tik 1975era, Dalík hainbatetan bisitatu zuen Francisco Franco espainiar diktadore faxista; askotan defendatu zuen, eta Francoren bilobaren erretratoa margotu zuen: Carmen Bordiú Francoren zaldizko erretratua (1972). 1975an, Txiki eta Angel Otaegi etakideak eta FRAPeko hiru kide fusilatu zituztenean, Dalík «Espainiako heroirik handiena» eta «pertsona zoragarria» izendatu zuen Franco, baita hildakoei buruz honako hau esan ere:

«	Ikusiko dugu Espainia, hilabete batzuk barru, terrorismorik gabeko herrialdea izango dela, arratoien gisa akabatuko dituztelako. Hiru bider exekuzio gehiago behar dira. Baina nahikoak izan dira momentuz.	»
Salvador Dalí

Margolanak

Salvador Dalíren margo, olio eta bernizak Portlligateko bere etxeko eskilarape baten.

• Paisaia Figueresetik hurbil (1910)
• Vilabertran (1913)
• Jaia Figueresen (1916)
• Cadaquéseko bistak Pani mendiaren itzalarekin (1917)
• Ilunabarreko zaharra (1918)
• Cadaquéseko portua (Gauez) eta autorretratua estudioan (1919)
• Artistaren aita Llanerko hondartzan eta Portdoguerako bistak (1920)
• Llanerko lorategia (Cadaqués) eta autorretratua (1921)
• Cabareteko eszena eta amets noktambuloak (1922)
• Port Alguer (1923)
• Autorretratua gizatasunarekin eta autorretratu kubista La Publicitatekin (1923)
• Bodegoia ardo botilarekin eta Luis Buñelen erretratua (1924)
• Neskatoa leihoan (1925)
• Nire aitaren erretratua (1925)
• Ogi otzara eta Figueresko gaztea (1926)
• Konposizioa hiru figurarekin (Academia neo-kubista) eta Eztia odola baino gozoagoa da (bere lehen garrantzizko obra surrealista) (1927)
• Masturbatzaile handia (1929)
• Gizon ikusezina (1929)
• Desiraren enigma (1929)
• Plazer argituak (1929)
• Paul Eluard-en erretratua (1929)
• Udaberriaren lehen egunak (1929)
• Urrezko aroa (1930)
• Memoriaren persistentzia (bere obrarik ezagunena, Erloju bigunak ere izendatua) (1931)
• Guillermo tell-en zahartzaroa (1931)
• Guilermo Tell Gradiva (1931)
• Sex Appeal espektroa (1932)
• Desira likidoen jaiotza (1932)
• Ogi antropomorfikoa (1932)
• Arrautza frijituak platerrean platerra gabe (1932)
• Emakumezko busto atzerakoia (eskultura teknika mixtoarekin) (1933)
• Galaren erretratua sorbaldan bi txuleta dituela orekan (1933)
• Gala leihoan (1933)
• Vermeer Delften mamua mahai modura erabil daitekeena (1934)
• Harpari buruzko meditazioa (1932-1934)
• Abiaduraren inpresio bat (1934)
• Mae West-en erretratoa apartamentu surrealista modura erabil daitekeena (1935)
• Angelus-en Reminiszentzia arkeologikoa (1935)
• Millet eta Heriotzaren Zalduna (1935)
• Udazkeneko kanibalismoa (1936)
• Telefono-langosta (1936)
• Eraikin biguna babarrun egosiekin (1936)
• Narciso-ren metamorfosia (1937)
• Beltxargak elefanteak islatzen (1937)
• Jirafa sutan (1937)
• Ametsa (1937)
• Hitlerren enigma (1937)
• Mae West-en ezpainetako sofa (1937)
• Kanibalismoa udazkenean (1937)
• Momentu sublimea (1938)
• Afrikako inpresioak (1938)
• Atleta kosmikoa (1943)
• Nire emaztea biluzik (1945)
• Leda atomikoa (1949)
• Cabeza Rafaelesque explotando (1951)
• Galatea de las esferas (1952)
• Gurutziltzatzea (1954)
• Amerikaren aurkikuntza (1955)
• Nire anaia hilaren erretratua (1963)
• La Toile Daligram (1972)
• Dalí, atzetik Gala margotzen (1973)

Eskultura

Ezagunenak:

• Emakume jirafa (1973)
• Aingeru grailea (1976)
• Perseo, Benvenuto Celliniri omenaldia (1976)
• Alizia herrialde miresgarrian (1977)
• Tepsicoreri omenaldia, dantzaren musa (1977)
• Newton surrealista (1977)
• Denboraren profila (1977)
• Denboraren dantza (seriea) (1979)
• Denbora Zaldi gainean (1980)
• Elefante berezia (1980)
• Emakumea sutan (1980)

Literatura

Bere lagun Federico García Lorcak bultzaturik, literatura sorkuntzan saiatu zen, «eleberri puru» bat egiteari helduta. Egin zuen literatura lan bakarrean, Dalík aristokrata talde bitxi baten intrigak eta amodioak deskribatzen ditu, haien luxuzko bizimodu sofistikatuarekin 1930eko hamarkada azalduz.

Museografia

Dalíren obren bilduma nagusia Dalí antzoki museoan (Figueres, Katalunia) dago. Bigarren bildumarik handiena, berriz, Salvador Dalí Museum delakoan dago, Ameriketako Estatu Batuetako Saint Petersburg herrian (Florida), han jaso baitzen A. Reynolds Morseren eta haren emaztearen bilduma pribatua. Dalíren 1500 pieza inguru ditu. Beste zenbait bilduma nabarmen Reina Sofia Museoa (Madril), Salvador Dalí Gallery (California), Espace Dalí (Paris) eta Dalí Universe (Londres) guneetan dituzte.

Erakusketa bereziena, Rikers kartzelan (New York) egin zuten. Gurutziltzaketa baten zirriborro bat, egileak oparitua, 16 urtez ikusgai izan zuten jantokian. Gero, kartzelako bulegoetara eraman zuten, segurtasunagatik. Marrazkia 2003an lapurtu zuten, eta ez da berriro agertu.

Dalíren obrak jende kopuru handiak erakartzeko indarra du; horrela, Pompidou zentroak (Paris), 1979an, 840.000 lagun baino gehiago erakarri zituen, eta, 2012-2013 denboraldian, 790.000 ikusle baino gehiago izan zituen erakusketak iraun zuen bost hilabetean. Erakusketak museo hartako errekorra du; hurrengoa Matisseren erakusketa da (1993koa, 734.896 ikusle); eta, hurrengoa, Kandinskirena (2009koa, 702.905 ikusle).

Zinema

• Jean-Christophe Averty & Robert Descharnes. Salvador Dalí (1970)
• Carlos Saura. Buñuel eta Salomon erregearen mahaia (2001)
• Mugarik gabe (Paul Morrison), Robert Pattinson Salvador Dalíren paperean (2009)
• Gauerdia Parisen (Woody Allen), Adrien Brody Salvador Dalíren paperean (2011)

Ikus, gainera

• Frida Kahlo
• Leonor Fini
• Leonora Carrington
• René Magritte
• Remedios Varo
• Surrealismo

Bibliografia

• Carré d'Art (Salvador Dalí), Jean-Pierre Thiollet, Anagramme, 2008. ISBN 2-35035-189-6

Katalogo arrazoitua

• Pinturen katalogo arrazoitua

Obra osoa

Ediciones Destino argitaletxeak eta Gala-Salvador Dalí fundazioak Salvador Dalíren obra osoa argitaratu dute, zazpi liburukitan:

• Volumen I: Textos autobiográficos 1. 2003 ISBN 978-84-233-3569-5..
• Volumen II: Textos autobiográficos 2. 2003 ISBN 978-84-233-3570-1..
• Volumen III: Prosa, teatro, cine y poesía. 2004 ISBN 978-84-233-3626-5..
• Volumen IV: Ensayos I. 2005 ISBN 978-84-233-3779-8..
• Volumen V: Ensayos II. 2005 ISBN 978-84-233-3780-4..
• Volumen VI: Álbum. 2004 ISBN 978-84-233-3627-2..
• Volumen VII: Entrevistas. 2006 ISBN 978-84-233-3880-1..

Dalíri buruz

• ADES, Dawn. (2004). Dalí. Madrid: La esfera de los libros ISBN 978-84-9734-226-1..
• DALÍ, Salvador. (1993). Vida secreta de Salvador Dalí. Barcelona: Editorial Antártida ISBN 84-7596-414-1..
• DESCHARNES, Robert. (2005). Dalí. La obra pictórica. Colonia: Taschen ISBN 978-3-8228-1213-6..
• GENZMER, Herbert. (1998). Dalí und Gala. Der Maler und die Muse. Reinbek: Rowohlt Verlag ISBN 3-87134-338-2..
• GIBSON, Ian. (2002). Salvador Dalí. Stuttgart ISBN 3-421-05133-X..
• LEAR, Amanda. (1985). Dalí – 15 Jahre mit Salvador Dalí. München: Goldmann Verlag ISBN 3-442-06805-3..
• LLONGUERAS, Luís. (2004). Dalí. Bartzelona: Ediciones B ISBN 8466613439..
• SABLER, Linde. Dalí. Londres: Haus Publishing ISBN 978-1-904341-75-8..
• SCHIEBLER, Ralf. (2004). Dalí – Die Wirklichkeit der Träume. München: Prestel Verlag ISBN 3-7913-2979-0..
• THIOLLET, Jean-Pierre. (2008). Carré d'Art: Salvador Dalí. Paris: Anagramme Ed. ISBN 2 35035 189 6..
• WEIDEMANN, Christiane. (2007). Salvador Dalí. München: Prestel Verlag ISBN 978-3-7913-3815-6..

VR 360°

• Dreams of Dalí: bidaia bat Salvador Dalíren burutik YouTuben

Irudiak

• Cuadros del periodo 1910-1928 (Ingelesez)
• Cuadros del periodo 1929-1935 (Ingelesez)
• Cuadros del periodo 1936-1939 (Ingelesez)
• Cuadros del periodo 1939-1946 (Ingelesez)
• Cuadros del periodo 1946-1962 (Ingelesez)
• Cuadros del periodo 1962-1989 (Ingelesez)
• Treinta y seis cuadros de Dalí
• Algunos de sus principales cuadros
• La mayor pinacoteca virtual: 1174 obras de Salvador Dalí

Webguneak

• Sitio web de la Fundación Gala-Salvador Dalí |url=https://web.archive.org/web/20090314052450/http://www.salvador-dali.org/es_index.html |data=20090314052450 }}
• Triángulo Daliniano - Salvador Dalí |url=https://web.archive.org/web/20180710200521/http://docdocfilms.com/project/triangle-dalinia-docdoc-films/?lang=es |data=20180710200521 }}
• Entrevistas y apariciones de Dalí en la televisión francesa
• Un perro andaluz, cortometraje completo
• Fototeca especializada en Dalí
• Museo Dalí de Brujas
• Dalí París, en Montmartre (Frantsesez)
• Real Círculo Artístico de Barcelona — Colección Dalí |url=https://web.archive.org/web/20081218071504/http://www.dalibarcelona.com/ |data=20081218071504 }}
• Obras de Salvador Dalí en las colecciones públicas francesas de arte moderno y contemporáneo (Frantsesez)
• Biografía y obras de Dalí
• Salvador Dalí. Obra literaria
• Página sobre el proyecto Destino, de Dalí y Walt Disney
• Dalí diseñó una falla
• El desnudo en la obra de Dalí

Artkuluak

• «La de Lorca y Dalí fue una historia de amor», por Ian Gibson.
• ABC de Sevilla, «Dalí fue un tímido patológico», por Ian Gibson.

Dokumentalak

• RTVEren dokumentala Revelando a Dalí
• Doc Doc Films-en dokumentala Dalí, la última gran obra

Elkarrizketak

• [1] A fondo saioaren 1977ko azaroaren 27ko emanaldia, Joaquín Soler Serranorekin.
  • Elkarrizketaren aurkezpena Soler Serranok berak emana 2001ean.
• Jacobo Zabludovskyk Salvador Dalírekin izandako elkarrizketa .
• Salvador Dalíren azken adierazpen publikoak hil aurretik YouTuben

Kanpo estekak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Salvador Dalí

Wikiesanetan badira aipuak, gai hau dutenak: Salvador Dalí

• (Katalanez)(Gaztelaniaz)(Ingelesez)(Frantsesez) Fundació Gala-Salvador Dalí

• Datuak: Q5577
• Multimedia: Salvador Dalí / Q5577