Txipironer

Wikipedia, Entziklopedia askea
Txipironer edo batteleku, 6 metro gutxi gorabeherako arrantza-ontzia, erdiko diesel motor txiki batekin hornitua[1].

Txipironer bat edo batel edo batteleku edo traineru edo "gazolina" euskal kostaldeko kostaldeko arrantza-unitate tradizional txikienetako bat da. Jatorriz egurrez egina, 4,50 eta 8 metro bitarteko luzera duena, bere lerroak Euskal Herriko[1] ontzigintzaren tradizio luzearen ezaugarriak dira. Lehenengo maniobrak belaz eta arraunez. Arraun-propultsio horrek ahaleginaren ekonomian eta haren optimizazioaren bilaketan eragina izan zuen eta kostaldeko nabigazio-ontzien arkitekturan eragin handia izan zuen. Forma luze, estu, arin eta sakonera gutxiko itsasontziak ekoizten zituen[2]. Itsasontzi hauek 20. mendearen hasieran hartu zuten motorra 1920tik aurrera[3]. Tripulazioa bost gizonek osatzen dute.

Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Txipironer hitzaren jatorria da txipiroiak (txibiak euskaraz) arrantzatzeko erabiltzen dela maiz[3].

Aurrekariak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Donostiaren 1352ko zigilua, ondo ezarritako ontzigintzaren tradizioa erakusten duen euskal ontzia.
Poliesterrezko txipironierra Ciboure-n
Udako - Pasaian 1960an eraikitako zurezko txipironera - 5,6 × 1,6 × 0,5
2023an, Fontarabieren portuan kabina txiki bat duen poliesterrezko txipironer txikia. Horrela, euskal kostaldeko arrantza-unitate handienak imitatzen ditu

Aspalditik daude arrantza-ontzi txikiak (1353an idatzitako Bermeoko Ermandadearen ordenantzetan garrantzi ertainekotzat aipatzen dira battelak).[4] Eraikuntza mota hori gutxienez XIII. mendetik dokumentatu da. Izan ere, Parisko artxibo nazionaletan Donostiako zigiluaren argizari-aztarna ikus daiteke, 1297. urteko dokumentu batean.

Erabilera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Txipiroiak (txibiak), antxoak, txintxarra eta legatza arrantzatzeko asko erabiltzen da. Tretza, mailasare txikiak eta krustazeoentzako nasak ere arrantzatzeko ere balio du. Batzuk, zubi estalia ez dutenez, ohikoa edo oso gomendagarria ez den arren, itsasotik urrundu egiten dira udako egun onetan, hegalaburra arrantzatzera, kostatik 10-15 mila ingurura hurbiltzen denean[3].

Eraikuntza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1980ko hamarkadara arte egurrez eraikita, zenbait ontziola, besteak beste Olaziregi[5] à Hondaribia[6], poliesterrezko zuntzak eraikitzera igaro ziren, eta berrogei urtean ia zurezko txipironero guztien ordez zuntzezko txipironieroak jarri zituzten.Baionako portuetan, Bermeon, euskal itsasertz osoan, ehunka poliesterrezko txipironero ikus daitezke, bata bestearen ondoan lerrokatuta, eta oso gutxi irauten dute portu horietan. Hala ere, zubirik gabeko itsasontzi bat geratzen da, eta horrek ezaugarri berezi bat ematen dio, ez baita ohikoa beste kosta batzuetan, eta are gehiago Gaskoniako golfean, egunero ez baitago lasai. Zuntzez eginda daudenek ere ez dute estalkirik, unitate arraro batzuk izan ezik[3].

Zura fabrikatzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bere egurrezko eraikuntzak ezagutza tekniko garrantzitsuak behar ditu eta horrek ezinezkoa egiten du amateurren eraikuntza, edo, behintzat, oso zaila egiten duena. Batez ere eraikuntza hauek gehienetan oskol erditik eginak zirelako eta ez planoetatik. Oskola erdia egurrezko eraikuntzaren oinarrizko elementua da. Desmuntagarria, bertatik hartzen dira ur-lerroak eta etorkizuneko txipiron fabrikatzailearen dimentsio guztiak. Itsasontziaren planoa osatzen du. Erdi kaskoa ur-lerroa markatzen duten bi egur ezberdinez egina dago[7].

Txipiroinketari baten lerroak oso ezaugarriak dira, baina hala ere aldakuntza kopuru jakin bat onartzen dute. Bere kroskoaren forma honela defini daiteke: Branka, oro har, zuzena da, pixka bat irtena eta oso tulipa-formakoa, alboak apur bat fragatatuta, txopa estutua, alderantzizko txopa oso nabarmena, xafla positiboa nahiko nabarmena da. Oholak oso txikituta daude. Altzairuzko babes-fitxa bat (tradizionalki brontzez egindako banda leuna) gilaren azpian jartzen da, zurtoinetik popa-zutoinera. Batez ere haien tamaina da itsasontzi hauek bereiztea ahalbidetzen duena. Jakitea krosko luzeenek aldaketa teknikoak eragin dituztela, hala nola marko korrituak eta akazia bero-tolestuan dauden beste batzuen arteko txandakatzea. Bere egitura pichpin (korapilorik gabeko egur bigunak, gogortasuna ia hariztiarena ia iristen den) edo iparraldeko pinuez osatuta dago, hariztizko armazoi eskalatuak (zerratuak), lurrunez berotutako akazia-zoruak errazago tolestu eta bero errematxatuak. oholak (teknika hau zuraren lerroa errespetatzen duena da) eta haritz-gila bat. Haritz zatiak kontu handiz aukeratzen dira, egur-zuntzek hortik aterako den piezaren kurbei jarrai ditzaten.

Ezaugarri formal hauek bakarrik aplikatzen zaizkie Euskal Herriko hainbat itsasontziri, eta horien luzera 4,50 metrotik 20 metro pasatxora aldatzen da. Ontzi-multzo horren barruan daude: batteleku, batel, traineru, trainerilla, lera, lera eta beste hainbat arrantza-unitate. Gaur egun, Labourden ordezkari gutxi geratzen dira: Baionako Patchikua eta “Aïrosa” gisa sailkatutako sardina arraina-atunontzia-argia Donibane Lohitzun portuan, 1954[8] Zurezko txipironer eraikin tradizionala erabat desagertu ondoren, Albaola[9] elkarteak, Gipuzkoako Pasaiako portua lantegian, baita Euskal Batel Eroak[10] elkartea ere Lekeitio, Egurrezkoa[11] elkartea eta Itsas Begia[12] elkartea eta Marin[13] obra, Donibane Lohizun-Ziburu. Gixune, Les Escumayres Talasta[14] elkartea

Txipironeroak edo batelak gasolinazko motor txikiekin hornitzen ziren lehen (hortik "gazolin" ezizena)[3] gero diesel motorrekin. Horretarako laginketa handitu, zabalera handitu eta giltza lodi bat gehitzeak helize-ardatzaren igarotzea ahalbidetzen zuen.

Atzeko bizkarrean masta txiki bat dago, bela triangeluar finkoa duena. Bere funtzioa ez da dirudien bezala gidatzea, ibiltzea ekiditeko eta haizeari aurre egiteko baizik, bai nabigatzean, bai arrantzan aritzean motorra geldituta. Posizio- eta nabigazio-argiak jarri ohi dira bertan. txipironer saltzaile batzuk ere ikus ditzakegu kabina txiki batekin. Horretan euskal kostaldeko arrantza-unitate handienak imitatzen dituzte. Baina ohikoagoa da Kantabriako portuetan euskal portuetan baino[3].

Berritzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

6m-ko egurrezkoa txipironer, 21 hp-ko 3 zilindroko diesel motor batez hornitua, 2023an Otoserroi-Wulfram Larrieu euskal ontzigileak eraikia.

Egurrezko txipironer eraikuntza tradizionala erabat desagertu ostean, euskal itsas arotz bat berreraikitzen ari da 2023az geroztik. Elkano izena du, 6 metro luze, 21 zaldiko hiru zilindro diesel batek bultzatuta. Pasaiako itsas jaialdian inauguratuko da 2024ko maiatzaren 9tik 12ra[15].

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b gipuzkoakultura.net: http://bertan.net /23/fran/18.php
  2. ↑ gipuzkoakultura.net : http://bertan.gipuzkoakultura.net/23/eus/20.php
  3. ↑ a b c d e f Madera & Salitre Cantabrico Oriental de Carlos Pueyo-2002-EAN/ISBN: {0}2100001362041
  4. ↑ gipuzkoakultura.net : http://bertan.gipuzkoakultura.net/23/eus/8.php
  5. ↑ Auñamendi Eusko Entziklopedia : https://aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus/fr/astilleros-olaciregui-de-hondarribia/ar-143477
  6. ↑ La construccion naval en Hondarribia de Lourdes Odriozola Oyarbide, 2003-ISBN 84-932722-6-4
  7. ↑ https://www.culture.gouv.fr/fr/content/download/99287/file/Ethno_Fance_2011_545_b_Fiches.pdf
  8. ↑ https://www.culture.gouv.fr/fr/content/download/99287/file/Ethno_Fance_2011_545_b_Fiches.pdf
  9. ↑ https://albaola.org/fr/restauration-dembarcations/
  10. ↑ https://euskalbateleroak.blogspot.com//sauvegarde/
  11. ↑ https://www.egurrezkoa.fr/sauvegarde/
  12. ↑ https://itsasbegia.over-blog.com/s/
  13. ↑ http://www.Ziburun-paysbasque.com/il_etait_une_fois/chantier_marin.php/
  14. ↑ www.http://escumayres-talasta.over-blog.com//sauvegarde/
  15. ↑ https://pasaiaitsasfestibala.org/fr/bateaux-immatricules/

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Txipironer&oldid=9794988"(e)tik eskuratuta