Enbata

Artikulu hau fenomeno meteorologikoari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Enbata (argipena)».

Meñakoz, 2023ko maiatzaren 3a. Enbataren sarrera mendebaldetik.

Enbata edo galerna ipar-mendebaldeko haize gogorrak sortzen duen ekaitz bortitza da; Kantauri itsasoko eta Bizkaiko golkoko hainbat eremu astintzen ditu udaberri eta udazken artean. Indar handiena jasaten dutenak Asturias, Kantabria, Bizkaia eta Gipuzkoa izan ohi dira. Ekaitz hau egun bero eta atseginetan azaltzen da, fronte hotz azkar batek tenperaturaren jaitsiera handia sortzen du, haize bortitzak eta askotan prezipitazioak sortuz.

Kostaldean harrapatuta geratzen diren perturbazio gisa sailkatzen dira (ingelesez, Coastally-trapped disturbance - CTD), hauek kostaldean mugitzeko duten izaeragatik.

Gehienetan Bizkaiko golko bertako ziklogenesi batek sorturikoak izaten dira, eta soilik zati txiki bat da kanpoko fronte ozeaniko batek sortua. Ziklogenesi lokala bat-bateko hego-mendebaldeko haize pre-frontal ozeaniko batetik hasten da. Haize hauek lehen mailako fronte bati lehenetsiak dira eta fronte kontinental beroak golko barneraka bultzatzen ditu. Itsasoan sortutako geruza limitea, kostan harrapatuta gera daiteke kantabriako mendikateak sortzen duen hesi topografikoagatik; mendikate honek kanalizazio bat sortzen du, gradiente lokal eta/edo sinoptikoak jarraituz. Kasu honetan galernak intentsifikazio bat sufri dezake, enbataren aurretik sortua den Foehn haizeen ondorioz ibar meteorologiko bat sortzen da mendilerroaren haizebeko aldean; kostako mendebalde-ekialde gradienteak indartuz. Ibar batek jatorri termiko (berokuntza adiabatikoa) eta dinamiko (bortizitate-igoeraren ondorioz sorturiko bateratasuna eta mendikatearen haizebeko aire zutabeen estuera) bat ditu. Enbata indartzearen arrazoietako bat lehen mailako fronteak emandako itxurazko jauziengatik izan daiteke, aldi berean indarra gal dezake, enbata indarra hartzen ari den heinean. Indar hartze hau ondo ikusten da 2015 eko ekainaren 3an Europako Epe Erdiko Iragarpen Meteorologikoen Zentroak (ECMWF) jasotako datuen bitartez. Kasu honetan, beste askotan bezala, galerna frontea ikusezina da satelite bidezko argazkientzat, lainotasunik gabekoa baita.

2015eko ekainaren 3ko galerna, ECMWF-k jasotako datuak.

Laburtuz, esan genezake enbataren sorreran faktore batek baina gehiagok hartzen dutela parte; hasteko itsasoan dagoen aire masa hotz bat hegoaldetik datorren aire masa bero batekin topatzen da, honen ondorioz talka fronte bat sortzen da. Aire hotz eta hezeak beroarekin topo egiten duenean, garapen bertikaleko lainoak sortzen dira, kumuloninbo deiturikoak; haize gogor, euri bortitzak, tximistak eta txingorrak sortu izaten ohi dituzte. Gainera, Kantabriako mendilerroak haizeak azkartzea eragiten du, enbata indartuz.

Muturreko fenomeno meteorologiko honen ondorioz, egoera hego-haizeak sortutako itsaso bare-bare batetik 3-6 metro inguruko olatu bortitzak eta 100 km/h-ko haizeak dituen batera pasa daiteke hogei minutuko tarte batean. Hainbat testigantzak diotenez, hamalau metroko olatuak sortu izan dira. Kasu hauetan, ez ziren galernak, ziklogenesi leherkorrak baizik; ez dira fenomeno berdinak baina bai galernaren bai ziklogenesiaren jatorria nahiko antzekoa da.

Enbataren sarrera egun bero batean.

Enbata Asturias inguruan sortu izan da gehienetan, urte batean gure kostaldeek 4-5 enbata indartsu jasotzen ditu, eta ahulagoak diren beste hainbat. Zifra hauek oso aldakorrak dira urtero, maiatza-ekaina inguruan jaso dira gehienak eta neguan gutxienak; eguerditik hasita arratsalde bukaera arte sartzen dira.  

Historian zehar

Marinelek eta itsasoan ibiltzeko ohitura izan duten pertsonek beti izan diote beldurra fenomeno honi; beraien indarrak dakarren arriskuagatik eta aurreikusteko zailtasunagatik. Galernaren arrisku handienetako bat bere azkartasuna da, minutu gutxi batzuetan itsasoaren kondizioak asko aldatzen baititu. Mendeetan zehar marinel eta arrantzale askoen bizitzak eraman izan ditu aurretik; gaur egungo eredu meteorologikoak lortu arte ez baitzegoen enbatak iragartzeko modurik.

Enbataren ondorioak

Hemen dugo azken mendeetako galerna indartsuenen erregistro bat:

Urtea	Hildakoak	Deskripzioa
1873		Berrogeita hamar itsasontzi inguru galdu ziren kostalde osoan zehar tripulazio osoekin.
1878 ko apirilak 20	322	"Gloria larunbateko enbata" deiturikoa, ehundaka hildako laga zituen.
1879		Bi dozena arrantza itsasontzik naufragatu zuten
1890 ko apirilak 26	54	Laredoko (Kantabria) bost itsasontzik (horien artean Santa Catalina, San Pedro, Nuestra Señora del Carmen y Buenas Noches) naufragatu zuten.
1908 ko ekainak 12	49	Hainbat itsasontzi desagertu ziren Asturiasen, Kantabrian eta Bizkaian
1912 ko abuztuak 12 eta 13 artean	143	Bermeon 143 arrantzale hil ziren.
1987 uztailak 12 eta 13 artean	8	Asturias, Kantabria, Euskal kostaldea eta Frantziako hego mendebaldea astindu zituen galerna, 140 km/h-ko haizeak erregistratu ziren Gijonen.

Euskalkietako sinonimoak

Euskal herrian badira hainbat sinonimo enbata adierazteko; hona hemen adibide batzuk:

Galarren (Lekeitio), txirimillo (Orio), txirimili (Leitza), zirimili edo galerna (Lapurdi), bidazoi (Hondarribia).

Ikus gainera

• Ziklogenesi lehekorra

Kanpo estekak

• Datuak: Q1491966