Zortzimilako

Wikipedia, Entziklopedia askea
(«Zortzimilakoak» orritik birbideratua)
Hamalauak mapan kokatuta.
14 zortzimilakoak

Nazioarteko Mendi eta Eskalada Federazioak (UIAA) zortzimilakoak itsas mailatik 8.000 metro baino gehiagoko altuera duten 14 mendiak direla onartzen du, eta inguruko tontorretatik aski independentetzat jotzen ditu. Hala ere, independentzia ebaluatzeko erabilitako irizpideen definizio zehatzik ez dago eta, 2012az geroztik, UIAA prozesu batean sartuta egon da zerrenda 20 menditara zabaldu beharko litzatekeen erabakitzeko. Zortzimilako guztiak Himalaia eta Karakorum mendikateetan daude, Asian, eta haien gailurrak Heriotzaren eremuan daude.

14 zortzimilakoen tontorrera iritsi zen lehen pertsona Reinhold Messner Hego Tiroldarra izan zen, 1986an, balentria oxigeno osagarriaren laguntzarik gabe amaitu zuena. 2010ean. 1986ko urriaren 16an, seigarrena, Juanito Oiarzabal euskalduna; eta hamargarrena, Alberto Iñurrategi. Edurne Pasaban tolosarra 14 zortzimilakoen gailurrera iritsi zen lehen emakumea izan zen, baina oxigeno osagarriaren laguntzarekin; 2011n, Gerlinde Kaltenbrunner austriarra bihurtu zen 14 zortzimilakoen gailurrera iritsi zen lehen emakumea, oxigeno osagarriaren laguntzarik gabe.

1950etik 1964ra, 14 zortzimilakoen gailurrak zapaldu ziren zen, baina 2021eko urtarrilera arte ez ziren igo, K2 Nepalgo igoerarekin, guztiak neguko denboraldian.

2019ko urriaren 29an, Nirmal Purja eskalatzaile nepaldarrak abiadura errekorra ezarri zuen zortzimilako guztiak 6 hilabete eta 6 egunetan igotzean.

Igoeren historikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zortzimilako baten lehen saiakera 1895ean izan zen, Albert F. Mummery, Geoffrey Hastings eta J. Norman Colliek, Pakistango Nanga Parbat eskalatzen saiatu zirenean. Saiakerak porrot egin zuen Mummery eta bi Gurkhas (Ragobir Thapa eta Goman Singh) elur-jausi baten ondorioz hil zirenean.

Zortzimilako batean erregistratutako lehen igoera arrakastatsua Maurice Herzog eta Louis Lachenal frantziarrek egin zuten, 1950eko ekainak 3an Annapurnako gailurrera iritsi zirenak "1950 Frantziako Annapurna Espedizioan". Zortzimilako baten neguko lehen igoera Andrzej Zawadak zuzendutako talde poloniar batek egin zuen Everesten. Bi eskalatzaile, Leszek Cichy eta Krzysztof Wielicki, 1980ko otsailak 17an gailurrera iritsi ziren.

14 zortzimilakoak igo zituen lehen pertsona Reinhold Messner izan zen, 1986ko urriak 16an. 1987an, Jerzy Kukuczka eskalatzaile poloniarra izan zen balentria hau lortu zuen bigarren pertsona. Kukuczka zortzimilako nagusietan ibilbide berrienak ezarri zituen pertsona ere bada. Messnerrek 14 tontor bakoitzaren gailurrera iritsi zen botilaratutako oxigenoaren laguntzarik gabe. Balentria hau bederatzi urte beranduago arte ez zuen errepikatu Erhard Loretan suitzarrak 1995ean. Nepalgo Phurba Tashik zortzimilakoen igoera handiena egin du, 30 igoera 1998 eta 2011 artean. Juanito Oiarzabalek osatu du bigarren errekorra, 1985 eta 2011 artean 25 igoera egin baititu.

Simone Moro italiarrak zortzimilakoen neguko lehen igoera gehienak egin zituen; Jerzy Kukuczka ere lau aldiz igo zen neguan, baina bat errepikapena izan zen. Neguko denboraldian igo zen azken zortzimilakoa K2 izan zen, 2021eko urtarrilaren 16an 10 pertsonako Nepalgo talde batek osatu zuena.

2010ean, Edurne Pasaban eskalatzaile euskalduna 14 zortzimilakoetara iritsi zen lehen emakumea izan zen. 2011ko abuztuan Gerlinde Kaltenbrunner eskalatzaile austriarra 14 zortzimilakoak oxigeno osagarririk gabe eskalatu zituen lehen emakumea izan zen.

14 zortzimilakoak elkarrekin gainditu zituen lehen bikotea eta taldea Mives Meroi (oxigeno gehigarririk gabeko bigarren emakumea) eta bere senarra Romano Benet izan ziren. Bikotea estilo alpinoan igo zen, oxigeno osagarririk eta bestelako laguntzarik gabe.

2018ko azaroan, 14 zortzimilakoak igo dituzten eskalatzaile gehien dituen herrialdea Italia da, zazpi eskalatzailerekin, Hego Korea bost eskalatzailerekin. Euskal Herriak, Kazakhstanek eta Poloniak "Himalaiako koroa" (14 zortzimilakoak) osatu duten hiru eskalatzaile dituzte.

2019ko urriaren 29an, Gurka eta Special Boat Service (SBS) Nirmal Purja Nepaleko eliteko soldadu ohiak abiadura errekor berri bat ezarri zuen 14 zortzimilakoak 6 hilabete eta 6 egunetan igotzean, 8 urte baino gutxixeagoko aurreko errekorra hautsiz.

Mendien zerrenda[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hona hemen zortzimilakoak, altueraren arabera ordenatuta, eta bakoitzaren aurreneko igoera:

# Mendia Altuera Kokapena Lehen igoera Mendizaleak Neguko 1.igoera Mendizaleak
1 Everest 8.848 m  Nepal Txina 1953ko maiatzaren 29a Zeelanda Berria Edmund Hillary (†)

Nepal Tenzing Norgay (†)

1980-2-17 PoloniaKrzysztof Wielicki

Polonia Leszek Cichy

2 K2 8.611

m

 Pakistan Txina 1954ko uztailaren 31 Italia Achille Compagnoni (†)

Italia Lino Lacedelli (†)

2021-1-16 Nepal Nirmal Purja

Nepal Gelje Sherpa

Nepal Mingma David Sherpa

Nepal Mingma G

Nepal Sona Sherpa

Nepal Mingma Tenzi Sherpa

Nepal Pem Chhiri Sherpa

Nepal Dawa Temba Sherpa

Nepal Kili Pemba Sherpa

Nepal Dawa Tenjing Sherpa

3 Kanchenjunga 8.586 m  Nepal India 1955eko maiatzaren 25a Erresuma Batua George Band (†)

Erresuma Batua Joe Brown (†)

Polonia Krzysztof Wielicki

Polonia Jerzy Kukuczka (†)

4 Lhotse 8.516 m  Nepal Txina 1956ko maiatzaren 18a Suitza Fritz Luchsinger (†)

Suitza Ernst Reiss (†)

Polonia Krzysztof Wielicki
5 Makalu 8.463 m  Nepal Txina 1955eko maiatzaren 15a Frantzia Jean Couzy (†)

Frantzia Lionel Terray (†)

Italia Simone Moro

Kazakhstan Denis Urubko

6 Cho Oyu 8.201 m  Nepal Txina 1954ko urriaren 19a Austria Joseph Joechler

Nepal Pasang Dawa Lama

Austria Herbert Tichy (†)

Polonia Maciej Berbeka (†)

Polonia Maciej Pawlikowski

7 Dhaulagiri 8.167 m  Nepal 1960ko maiatzaren 13a Austria Kurt Diemberger

Alemania Peter Diener

Nepal Nawang Dorje,
Nepal Nima Dorje

Suitza Ernst Forrer

Austria Albin Schelbert

Polonia Andrzej Czok

Polonia Jerzy Kukuczka

8 Manaslu 8.163 m  Nepal 1956ko maiatzaren 9a Japonia Toshia Imanishi

Nepal Gyalzen Norbu

Polonia Maciej Berbeka (†)

Polonia Ryszard Gajewski

9 Nanga Parbat 8.125 m  Pakistan 1953ko uztailaren 3a Austria Hermann Buhl (†) Pakistan Muhammad Ali Sadpara

Italia Simone Moro

Euskal Herria Alex Txikon

10 Annapurna 8.091 m  Nepal 1950eko ekainaren 3a Frantzia Maurice Herzog (†)

Frantzia Louis Lachenal (†)

Polonia Jerzy Kukuczka (†)

Polonia Artur Hajzer

11 Gasherbrum I 8.068 m  Pakistan Txina 1958ko uztailaren 5a Ameriketako Estatu Batuak Andrew Kauffman

Ameriketako Estatu Batuak Pete Schoening

Polonia Adam Bielecki

Polonia Janusz Gołąb

12 Broad Peak 8.047 m  Pakistan Txina 1957ko ekainaren 9a Austria Hermann Buhl (†)

Austria Kurt Diemberger

Austria Marcus Schmuck
Austria Fritz Wintersteller (†)

Polonia Maciej Berbeka (†)

Polonia Adam Bielecki

Polonia Tomasz Kowalski

Polonia Artur Małek

13 Gasherbrum II 8.035 m  Pakistan  Txina 1956ko uztailaren 7a Austria Josef Larch

Austria Fritz Moravec (†)

Austria Hans Willenpart (†)

Italia Simone Moro

Kazakhstan Denis Urubko

Ameriketako Estatu BatuakCory Richards

14 Shishapangma 8.027 m  Txina 1964ko maiatzaren 2a Txinako Herri Errepublika Hsu Ching

Txinako Herri Errepublika Chang Chun-yen

Txinako Herri Errepublika Wang Fu-zhou,
Txinako Herri Errepublika Chen San

Txinako Herri Errepublika Cheng Tien-liang

Txinako Herri Errepublika Wu Tsung-yue,
Txinako Herri Errepublika Sodnam Doji

Txinako Herri Errepublika Migmar Trashi

Txinako Herri Errepublika Doji
Txinako Herri Errepublika Yonten

Polonia Piotr Morawski

Italia Simone Moro

Zortzimilakoen proposatutako zabalpena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2012an, giza presioa arintzeko, munduko mendirik altuenean pilaketaren problema konpontzeari ekin zitzaion, Everesteko espedizioei murrizketa handiagoak ezarriz. Zaborrarekin, kutsadurarekin eta sherpen eta mendebaldeko eskalatzaileen arteko liskarrekin gero eta arazo gehiago daude. Baina, 8.848 metroko gailurrera iristea espero dutenak baretzeko asmoz, Nepalgo gobernuak 8.000 metrotik gora dauden beste bost tontorretarako sarbidea irekiko du eta eskalada-turismoa garatuko du. Nepalek Eskalada eta Mendizaletasunaren Nazioarteko Federazioa (UIAA) presionatu zuen bost gailur (bi Lhotsen eta hiru Kanchenjungan) zortzimilako independente bezala birsailkatzeko, Pakistanek seigarren gailur baten alde egin zuen bitartean (Broad Peaken). UIAAk 2012an hasi zuen Aruga proiektua, 8.000 metrotik gorako tontor berriek nazioarteko errekonozimendua lor dezaketen ikusteko. Proiektu horren baitan, Nepalek bost tontor berri aurkeztu zituen eta Pakistanek bat. Birsailkatzeko proposatutako sei gailurrak oraingo zortzimilakoen gailur subsidiarioak dira, baina 8.000 metrotik gora ere badaude, 60 m-tik gorako prominentziarekin.

14 zortzimilakoen tontor subsidiarioen zerrenda
Proposatutako zortzimilako berria Altuera

(m)

Prominentzia

(m)

Nagusitasuna

(Prom / Altuera)

Nagusitasun

sailkapena

Broad Peak Central 8011 181 2,26 B2
Kangchenjunga W-Peak (Yalung Kang) 8505 135 1,59 C1
Kangchenjunga S-Peak 8476 116 1,37 C2
Kangchenjunga C-Peak 8473 63 0,74 C2
Lhotse C-Peak I 8410 65 0,77 C2
Lhotse Shar 8382 72 0,86 C2
K 2 SW-Peak 8580 30 0,35 D1
Lhotse C-Peak II 8372 37 0,44 D1
Everest W-Peak 8296 30 0,36 D1
Yalung Kang Shoulder 8200 40 0,49 D1
Kangchenjunga SE-Peak 8150 30 0,37 D1
K 2 P. 8134 (SW-Ridge) 8134 35 0,43 D1
Annapurna C-Peak 8013 49 0,61 D1
Nanga Parbat S-Peak 8042 30 0,37 D1
Annapurna E-Peak 7986 65 0,81 C2
Shisha Pangma C-Peak 8008 30 0,37 D1
Everest NE-Shoulder 8423 19 0,23 D2
Everest NE-Pinnacle III 8383 13 0,16 D2
Lhotse N-Pinnacle III 8327 10 0,12 D2
Lhotse N-Pinnacle II 8307 12 0,14 D2
Lhotse N-Pinnacle I 8290 10 0,12 D2
Everest NE-Pinnacle II 8282 25 0,30 D2

Zortzimilako guztiak igo dituzten mendizaleen zerrenda[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ez dago egiaztatutako Himalaiako igoeren iturri bakar bat, baina, Elizabeth Hawleyren "The Himalayan Database", Nepalgo Himalaientzako iturri garrantzitsutzat jotzen da. Interneteko igoeren datu-baseek fidagarritzat hartzen dute "The Himalayan Database", "AdventureStats.com" webgunea eta "Eberhard Jurgalski zerrenda". Hainbat mendizaletasun aldizkarik, Alpine Journalek eta American Alpine Journalek, erregistro eta artxibo zabalak dituzte, baina ez dute beti igoerei buruzko iritzirik ematen.

Egiaztatutako igoerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Reinhold Messner, 14 zortzimilakoak igotzen lehena, baita oxigeno gehigarrik gabe.
Edurne Pasaban, 14 zortzimilakoak igo zituen lehen emakumea, Oh Eun-sunen aldarrikapena zalantzan jarri ostean.
Gerlinde Kaltenbrunner, 14 zortzimilakoak oxigeno gehigarririk gabe igo zituen lehen emakumea.

     Lehen gizona 14 zortzimilakoen gailurrera iristen, eta lehena oxigeno osagarririk gabe egiten      14 zortzimilakoen gailurrera iritsi den lehen emakumea; oxigeno osagarriarekin      14 zortzimilakoen gailurrera iritsi den lehen emakumea; oxigeno osagarririk gabe      14 zortzimilakoen igoerarik azkarrena      14 zortzimilakoak igo dituen pertsonarik gazteena

Ordena Oxigenorik gabe Izena Urteak Jaiotze-urtea Adina Herrialdea
1 1 Reinhold Messner 1972-1986 1944 42  Italia
2 Jerzy Kukuczka (†) 1979-1987 1948 39  Polonia
3 2 Erhard Loretan (†) 1982-1995 1959 36  Suitza
4 Carlos Carsolio 1985-1996 1962 33  Mexiko
5 Krzysztof Wielicki 1980-1996 1950 46  Polonia
6 3 Juanito Oiarzabal 1985-1999 1956 43  Euskal Herria
7 Sergio Martini 1976-2000 1949 51  Italia
8 Park Young-seok (†) 1993-2000 1963 38  Hego Korea
9 Um Hong-gil 1993-2001 1960 40  Hego Korea
10 4 Alberto Iñurrategi 1991-2002 1968 33  Euskal Herria
11 Han Wang-yong 1994-2003 1966 37  Hego Korea
12 5 Ed Viesturs 1989-2005 1959 46 Ameriketako Estatu Batuak AEB
13 6 Silvio Mondinelli 1993-2007 1958 49  Italia
14 7 Ivan Vallejo 1999-2008 1959 49  Ekuador
15 8 Denis Urubko 2000-2009 1973 35  Kazakhstan
16 Ralf Dujmovits 1990-2009 1961 47  Alemania
17 9 Veikka Gustafsson 1993-2009 1968 41  Finlandia
18 Andrew Lock 1993-2009 1961 48  Australia
19 10 João Garcia 1993-2010 1967 43  Portugal
20 Piotr Pustelnik 1990-2010 1951 48  Polonia
21 Edurne Pasaban 2001–2010 1973 36  Euskal Herria
22 Abele Blanc 1992-2011 1954 56  Italia
23 Mingma Sherpa 2000-2011 1978 33  Nepal
24 11 Gerlinde Kaltenbrunner 1998–2011 1970 40  Austria
25 Vassily Pivtsov 2001–2011 1975 36  Kazakhstan
26 12 Maxut Zhumayev 2001–2011 1977 34  Kazakhstan
27 Kim Jae-soo 2000–2011 1961 50  Hego Korea
28 13 Mario Panzeri 1988–2012 1964 48  Italia
29 Hirotaka Takeuchi 1995–2012 1971 41  Japonia
30 Chhang Dawa Sherpa 2001–2013 1982 30  Nepal
31 14 Kim Chang-ho (†) 2005–2013 1970 43  Hego Korea
32 Jorge Egocheaga 2002–2014 1968 45  Espainia
33 15 Radek Jaroš 1998–2014 1964 50  Txekia
34/35 16/17 Nives Meroi 1998–2017 1961 55  Italia
34/35 16/17 Romano Benet 1998–2017 1962 55  Italia

 Eslovenia

36 Peter Hámor 1998–2017 1964 52  Eslovakia
37 18 Azim Gheychisaz 2008–2017 1981 37  Iran
38 Ferran Latorre 1999–2017 1970 46  Katalunia
39 19 Òscar Cadiach 1984–2017 1952 64  Katalunia
40 Kim Mi-gon 2000–2018 1973 45  Hego Korea
41 Sanu Sherpa 2006–2019 1975 44  Nepal
42 Nirmal Purja 2014–2019 1983 36  Nepal
43 Mingma Gyabu Sherpa 2010–2019 1989 30  Nepal

Zalantzazko igoerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreklamazioak egin dira igoera bat egiaztatzeko froga nahikorik eman ez denean. Kasu gehienetan, Elizabeth Hawley Himalaiako kronikagilea behin betiko iturritzat hartzen da. "The Himalayan Database" Himalaiako igoeren beste online datu-base batzuen iturria da (adibidez, AdventureStats.com). Cho Oyu eta Shishapangma mendi problematikoak izaten dira, tontor dualak eta bereiziak dituztelako. Hawleyk Ed Viesturs Shishapangmako benetako gailurrera iritsi ez zela ebatzi zuen, eta berriro igo zen bere igoera behin betiko ezartzeko.

Mendizalea Epea Jaiotza-urtea Adina Herria
Fausto De Stefani (Lhotse 1997)

(Sergio Martini taldekidea 2000n igo zen Lhotsera 14 tontorrak egiaztatzeko)

1983–1998 1952 46  Italia
Alan Hinkes (Cho Oyu 1990)

(Hinkesek atzera bota zuen Hawleyk Cho Oyura igo izana "ez aitortzeko" hartutako erabakia)

1987–2005 1954 53  Britainia Handia
Vladislav Terzyul (Shishapangma (West) Gailurra 2000, Broad Peak 1995)

(Shishapangmako gailur nagusia aldarrikatu ez zuenez, ez da oso litekeena hau aldatzea).

1993–2004 (hilda) 1953 49  Ukraina
Oh Eun-sun (Kangchenjunga 2009)

(14en lehen igotzaile potentzial gisa, lehia hau nazioartean jarraitu zen)

1997–2010 1966 44  Korea
Carlos Pauner (Shishapangma 2012)

(Paunerrek bere ziurgabetasuna aitortu zuen, ilun baitzegoen, baina esan du berriro eskalatu ahal izango zuela zalantza ezabatzeko)

2001–2013 1963 50  Espainia
Zhang Liang (Shishapangma 2018)

(Txinako hedabide estatalen eta The Himalayan Times egunkariaren arabera, Zhangek beste hiru eskalatzailerekin osatu zituen 14 tontorrak 2018ko Shishapangma espedizio txinatarrean, bakarrik Erdiko Gailurrera iritsi ziren susmoa baitago).

2000–2018 1964 54  Txina

Hildakoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hainbat zortzimilako, espaziotik ikusita.

2013ko datuen arabera, horrela geratu ziren ordenatuta zortzimilakoak, heriotza tasari eta hildako pertsonen kopuruari dagokienez:

  1. Annapurna: % 33,5 (191 igoera / 61 hildako).
  2. K2: % 29,5 (306 / 81).
  3. Nanga Parbat: % 20,7 (335 / 68).
  4. Dhaulagiri: % 15,7 (448 / 69).
  5. Kangchenjunga: % 14,5 (283 / 40).
  6. Manaslu: % 9,9 (661 / 65).
  7. Makalu: % 8,9 (361 / 31).
  8. Gasherbrum I: % 8,9 (334 / 29).
  9. Shishapangma: % 8,4 (302 / 25).
  10. Broad Peak: % 5,3 (404 / 21).
  11. Everest: % 4,0 (5.656 / 223).
  12. Lhotse: % 2,8 (461 / 13).
  13. Gasherbrum II: % 2,3 (930 / 21).
  14. Cho Oyu: % 1,4 (3.138 / 44).

Iruditegia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Zortzimilakoak
Everest (8.848 m) • K2 (8.611 m) • Kanchenjunga (8.586 m) • Lhotse (8.516 m) • Makalu (8.462 m) • Cho Oyu (8.201 m) • Dhaulagiri (8.167 m)
Manaslu (8.156 m) • Nanga Parbat (8.125 m) • Annapurna (8.091 m) • Gasherbrum I (8.080 m) • Broad Peak (8.047 m)
Gasherbrum II (8.035 m) • Shishapangma (8.013 m)
Montaña.svg
Bestelakoak: Zazpi Gailurrak
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Zortzimilako&oldid=8589237"(e)tik eskuratuta