Olerkigintza: berrikuspenen arteko aldeak
No edit summary Etiketa: 2017 wikitestu editorearekin |
|||
29. lerroa: | 29. lerroa: | ||
== Euskal poetak == |
== Euskal poetak == |
||
=== Klasikoak === |
|||
Olerkari klasikoen artean, aipagarriak dira: |
Olerkari klasikoen artean, aipagarriak dira: |
||
* [[Jose Maria Iparragirre]] |
* [[Jose Maria Iparragirre]] |
||
41. lerroa: | 43. lerroa: | ||
* [[Telesforo Monzón|Telesforo Monzon]] |
* [[Telesforo Monzón|Telesforo Monzon]] |
||
=== Garaikideak === |
|||
Egile garaikide ezagunak ditugu, bestela: |
Egile garaikide ezagunak ditugu, bestela: |
||
* [[Joxean Artze]] |
* [[Joxean Artze]] |
01:04, 6 ekaina 2019ko berrikusketa
Olerkigintza, olertia edo poesia (grezieratik: ποίησις, poiesis, "egitea" edo "sortzea") literaturaren agerpen berezia da. Estetika, erritmoa eta hizkuntzaren baliabideak erabiltzen ditu, hala nola eufonia, sinbolismoa eta metrika, testuaren esanahiari gehitzeko beste geruza bat.
Olerkigintzak historia luzea du, historiaurrean jada Afrikan erabiltzen baitzen ehizari buruzko poesia, eta Nilo, Niger eta Volta ibaien inguruan poesia panegiriko eta elegiatikoa garatu zen[1]. Afrikan egindako lehen poema idatziak Piramideko Testuetan agertzen dira[2], K. a. XXV. mendean; Sundiataren Epika da garai honetako gorteko poesiaren adibiderik ezagunena[3]. Mendebaldeko Asian ezagutzen den olerkirik zaharrena, Gilgamexen epopeia[4], sumerieraz idatzita dago. Eurasian egindako lehen poemak abestietatik eratorriak dira, Txinako Shijing gisa, edo ahozko literatura gordetzeko helburuarekin, sanskritoko Vedak, Zoroastroren Gatha edo Homeroren epikak bezala, Iliada eta Odisea. Antzinako Grezian poesia definitzen saiatu ziren, adibidez Aristotelesen Poetika bezala, erretorika, drama, abestia eta komedia aipatuz. Beranduago saiatu ziren beste ezaugarri batzuk biltzen, hala nola errepikapena, bertsoen forma, errima eta estetika. Poesia prosatik bereizteko saiakera objektiboak izan ziren.
Historia
Poesia lirikoa Grezian sortu zen k.a. VII mendean, eta VI. mendean iritsi zen goreneko mailara. Antzinako Greziako bizitza publikoan, garrantzi handiko generoa izan zen lirika.
Erdi Aroan, bide berriak urratzen hasi zen olerkaritza. XIII. mendetik XVII. mendera arte, genero lirikoak indar ikaragarria hartu zuen Europan, eta urrezko aroa bizi izan zuen. XX. mendean, formari dagokionez batez ere, sortu ziren abangoardiako mugimendu guztiak, eta olerkaritzan, berebiziko eragina izan zuten.
Baliabide poetikoak
Baita ere Figura erretorikoak:
...
Arestiren esanetan
Gabriel Arestik zera esan zuen Ondarroan poesiari buruz 1964an, "Lengo eta oraingo euskal poesia erritarra" izeneko hitzaldian:
"Gaurko poetak bi klasetakoak gara, bersolariak eta olerkariak. Lehengoak erriaren ganean artzen dabe oña, eta bigarrenak (olerkariak) kultura guzurrezko batean. Horregatik lenengoak eskola bat dadukate, eta bigarrenak bapere ez. Bersolaritzak badaduzka bere erregela eta lege jakin eta bereziak... eta erregela orreik eskola baten babesa emoten deutsie bertsolaritzeari.
Olerkariak beriz, nor bere aldetik dabil, lege barriak kreatu nairik, iñongo aldrebeskeriak asmatzeko deseotan. Agirian dago olerkarien artean ez dagoala bapere eskolarik eta bai erretolika ugari. Ejenplo onegaz bere, argiro probatzen dogu bereizkuntza orren guzurrezkotasuna. Alde batetik, erriak ez dau ezer sortzen, beste aldetik, bere eskolea daduka, jenteen eta populuaren esperientziak istorian zear eskeintzen deutsena.
Poesia pertsona batek sortzen dau beti. Gero erriak onartzen eta ukatzen dau. Onartzen dauana poesia erritarra da, ukatzen dauana erritik kanpoko poesia da. Ori da guretzat bereizkuntza bakarra. Ganerakoa alferreriatik dator, uskeriatik. Beste bereikuntza bat bere egin da, agozko poesia eta poesia eskribitua. Baina berdin egingo litzake poesia kantatua eta poesia kantatu bagakoa"
Euskal poetak
Klasikoak
Olerkari klasikoen artean, aipagarriak dira:
- Jose Maria Iparragirre
- Bilintx
- Jon Mirande
- Xabier Lizardi
- Estepan Urkiaga "Lauaxeta"
- Gabriel Aresti
- Joan Batista Elizanburu
- Inazio Eizmendi
- Nikolas Ormaetxea "Orixe"
- Telesforo Monzon
Garaikideak
Egile garaikide ezagunak ditugu, bestela:
- Joxean Artze
- Mikel Lasa
- Bernardo Atxaga
- Xabier Lete
- Rikardo Arregi
- Joxe Azurmendi[5][6]
- Igor Estankona
- Jose Angel Irigarai
- Joseba Sarrionandia
- Castillo Suarez
- Kirmen Uribe, besteak beste.
Erdal poetak
- Homeros
- William Shakespeare
- W. H. Auden
- Mario Benedetti
- Lord Byron
- Walt Whitman
- Edgar Allan Poe
- Ruben Dario
- Salvador Espriu
- Jose Hernandez
- Charles Baudelaire
- Juan Ramon Jimenez
- Ramon Llull
- Antonio Machado
- Miguel Hernández
- Luis Cernuda
- Pablo Neruda
- Blas de Otero
- Fernando Pessoa
- Rainer Maria Rilke
- Gabriel Zelaia
- Angela Figuera Aymerich
- José Fernández de la Sota
- Pablo González de Langarika
Erreferentziak
- ↑ Finnegan, Ruth. (2012-09). «The 'Oral' Nature of African Unwritten Literature» Oral Literature in Africa (Open Book Publishers): 3–27. ISBN 9781906924706. (Noiz kontsultatua: 2019-06-04).
- ↑ (Ingelesez) Allen, James P.; Manuelian, Peter Der. (2005). The Ancient Egyptian Pyramid Texts. Society of Biblical Lit ISBN 9781589831827. (Noiz kontsultatua: 2019-06-04).
- ↑ Conrad, David C.. (1992). «Searching for History in the Sunjata Epic: The Case of Fakoli» History in Africa 19: 147–200. doi: . ISSN 0361-5413. (Noiz kontsultatua: 2019-06-04).
- ↑ Myths from Mesopotamia : creation, the flood, Gilgamesh, and others. (Rev. ed. argitaraldia) Oxford University Press 2000 ISBN 0192835890. PMC 47780554. (Noiz kontsultatua: 2019-06-04).
- ↑ Aizpuru, A. 2013: Suak Erreko ez balu(I), hAUSnART, 3: 102-121
- ↑ Estankoa, I. 2010: Artean gazte eta berde: Azurmendiren Hitz berdeak eta Manifestu atzeratua, Hegats, 45: 71-83
Ikus, gainera
Kanpo loturak
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Olerkigintza |
- (Gaztelaniaz)(Frantsesez)(Alemanez)(Ingelesez) Basque Poetry, euskal poesiaren ataria.