Bernardo Bertolucci

Bernardo Bertolucci
	; (2011) Irudi gehiago
	Ahotsa
; Epaimahaiko presidentea Cannesko Zinemaldian	; 1990 - 1990 ; ← Wim Wenders - Roman Polański →
; Epaimahaiko presidentea Cannesko Zinemaldian
Bizitza
Jaiotza	Parma, 1941eko martxoaren 16a
Herrialdea	Italia ; Italiako Erresuma (1941eko martxoaren 16a - 1946ko ekainaren 18a); Italia (1946ko ekainaren 18a - 2018ko azaroaren 22a)
Bizilekua	Parma
Heriotza	Erroma, 2018ko azaroaren 22a (77 urte)
Heriotza modua	berezko heriotza: birikako minbizia
Familia
Aita	Attilio Bertolucci
Ezkontidea(k)	Adriana Asti ; Maria Paola Maino (1967 - 1972); Clare Peploe (1979 - 2018ko azaroaren 26a)
Haurrideak	ikusi Giuseppe Bertolucci;
Hezkuntza
Heziketa	Erromako La Sapienza Unibertsitatea
Hizkuntzak	italiera; ingelesa
Jarduerak
Jarduerak	film-zuzendaria, gidoilaria, zinema ekoizlea, zinema aktorea, film-muntatzailea, poeta, antzerkigilea, zinema gidoilaria, errealizadorea eta autorea
Jasotako sariak	ikusi Zuzendari onenaren Oscar Saria (1988ko apirilaren 11) : The Last Emperor; Egokitutako gidoi onenaren Oscar Saria (1988ko apirilaren 11) : The Last Emperor; Sutherland Trophy (1970) : The Conformist (en) ; National Society of Film Critics Award for Best Director (1971) : The Conformist (en) ; Golden Globe Award for Best Screenplay (1987) : The Last Emperor; Zuzendari onenaren Urrezko Globo Saria (1987) : The Last Emperor; Directors Guild of America Award for Outstanding Directing – Feature Film (1987) : The Last Emperor; David di Donatello for Best Director (1988) : The Last Emperor; David di Donatello for Best Film (1988) : The Last Emperor; César Award for Best Foreign Film (1988) : The Last Emperor; BAFTA Award for Best Film (1989) : The Last Emperor; Leopard of Honour (1997) ; Arte Ederretako Merituaren Urrezko Domina (2001) ; Grand Officer of the Order of Merit of the Italian Republic (1988ko ekainaren 2a) ; European Film Academy Special Jury Award (1988) : The Last Emperor; European Film Academy Lifetime Achievement Award (2012) ; Izarra Hollywoodeko Ospearen pasealekuan (2008ko otsailaren 19a) ; honorary doctorate from the University of Parma (2014ko abenduaren 16a) ; Gold Medal of the Italian Order of Merit for Culture and Art ;
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	ateoa

Bernardo Bertolucci (Parma, 1941eko martxoaren 16 – Erroma, 2018ko azaroaren 26) italiar idazle eta zinema zuzendaria izan zen. Bere bizitzako zenbait gai (gurasoekiko maitasuna, haurtzaroa) eta obsesio pertsonalak oinarri dituen estilo berezia moldatu zuen; bertan, erromantizismoa, kritika soziala, opera eta nouvelle vague frantsesaren izpiritua biltzen dira.^[1] Marxistatzat jotzen zuen bere burua.

Gidoilari eta zuzendari, 1970eko hamarkadan egin zituen filmek egin zuten ezagun (Il Conformista, Last Tango in Paris, Novecento), eta arrakasta komertzial handia eskuratu zuen 1987an zuzendutako The Last Emperor, Txinako azken enperadorearen biografia lanarekin. Film horrekin bederatzi Oscar sari irabazi zituen 1988an, zuzendari onenarena barne.^[2]^[3]

Bizitza

Attilio Bertolucci poeta eta zinema kritikariaren eta Ninetta Giovanardi irakaslearen semea, txikitatik heldu zion poesiari, eta hainbat lan argitaratu zituen Erromako Unibertsitatean ikasketak egiten ari zela. Anaia Giusepperekin batera hasi zen zineman murgiltzen: kamera txiki bat eskuetan, inguruko kontuak grabatzen aritzen ziren biak, harik eta, aitaren lagun Pier Paolo Pasolini italiar zinemagile ospetsuaren bultzadari esker, industrian sartzea lortu zuen arte. Pasoliniren laguntzailea izan zen Accatone (1961) filmean, 20 urte zituela. Handik urtebetera ekoitzi zuen bere lehen lana: La commare secca. Erromako aldirietako bizitza deskribatzen zuen pelikulak, baina oharkabean pasatu zen.^[4]

Aita eta Pasolini, biak izan zituen eredu; eta, ideologikoki ere eragin zuten zinemagile gaztearengan, marxismoaren gertukoak baitziren biak. 1969an hasi zen Italiako Alderdi Komunistarekin harremanetan; 1968ko maiatzeko gertakarien ondoren. Parisen bertan bizi izan zuen 1968ko maiatza Bertoluccik, eta han bizi izandakoak bizitza osorako aztarna utzi ziola aitortu zuen behin baino gehiagotan.^[4]

1970eko hamarkadan ekoitzitako filmekin lortu zuen arrakasta: La strategia del ragno eta Il Conformista lanekin. Musoliniren erregimen faxistan kokatutako istorioa kontatzen du azken lan horrek, eta Oscar Sarietarako izendatuta egon zen, gidoiagatik. Nolanahi ere, ondoren ekoitzitako filmek izan zuten oihartzunak handitu zuten zinemagilearen itzala.^[4]

Estreinatu zutenetik polemikari lotuta egon zen Last Tango in Paris (1972), zuen erotismoagatik. Estreinatu eta jarraian, Italian zentsuratu zuten, eta bi hilabeteko espetxe zigorra ere ezarri zioten zuzendariari, “lizunkeria” leporatuta. Areago, bost urtean, boto eskubidea kendu zioten. Italian ez ezik, filma beste hainbat herrialdetan ere debekaturik egon zen: frankismoaren menpeko Hego Euskal Herrian, kasu. Ipar Euskal Herriko zinemetara jo zuten askok lana ikustera.^[4]

Zentsura ez zen izan filmaren arazo bakarra, bortxaketaren itzala ere izan baitzuen filmak. Marlon Brando aktore eta pertsonaia nagusiak Maria Schneider bortxatu zuen filmean, zuzenean, eta Bertolucciren onespenarekin egin zuela azaldu zuen Schneiderrek, gerora.^[2] Orduan, inork ez zuen emakumearen akusazioa sinetsi, baina kasua berriz azaldu zen jendaurrera 2016an. Bertoluccik aitortu zuenez: “Ez nuen nahi Schneiderrek umiliatze momentu hori antzeztea, zuzenean sentitzea nahi nuen”. Schneider hil eta bost urtera onartu zuen bortxatzea zinemagileak, baina ez zuen damu izpirik agertu. “Errudun sentitzen naiz, baina ez naiz damutzen”.^[4]

Gertatutakoak gertatuta ere, garaiko zinemagintzaren ikurra izan zen filma eta, Oscar Sarietan, zuzendaririk onenaren saria jasotzeko hautagaia izan zen Bertolucci. Arrakastaz beterik zegoela ondu zuen bere ibilbideko egitasmorik handiena: Novecento (1976). Robert de Niro, Donald Sutherland, Gerard Depardieu eta Burt Lancaster aktore ezagunek parte hartu zuten. XX. mendeko lehen hamarkaden historia du ardatz; zehazki, Italiako faxismoaren hastapenetik, erregimenaren erorketara bitarteko aldia kontatu zuen zinemagileak, 314 minutuko iraupena duen filmean. Komunismo italiarrari gorazarre egitea leporatu zioten Bertolucciri, eta filma zabaltzeko arazoak izan zituen horregatik.^[4]

Nahiko oharkabean igaro ziren La luna (1979) eta La tragedia di un uomo ridicolo (1981), baina 1987an indartsu itzuli zen pantaila handira. The Last Emperorren Pu Yi Txinako azken enperadorearen bizitza kontatu zuen, eta arrakasta handia izan zuen, bederatzi Oscar sari irabazteraino —besteak beste, film eta zuzendari onenarenak—. Handik aurrera, film komertzialak —Little Buddha (1993)—, eta pertsonalagoak —O ballo da sola (1996), Besieged (1998)—, tartekatu zituen.

2003an gauzatu zuen 1968ko maiatzari buruzko The Dreamers filma. Matthew trukaketako ikasle gisa Parisen bizi den gazte estatubatuarra da. Bertan Isabelle eta Theo ezagutzen ditu, Pariseko zinematekara maiz joaten diren anai-arrebak. Askotan ikusi ditu baina haiekin soilik hitz egiten hasiko da Zinematekan Pariseko Maiatzarekin lotutako manifestaldia antolatzen dutenean. Matthewk bere hotela utzi eta haiekin bizitzera joango da, gurasoek egun batzuetarako etxean bakarrik utzi baitituzte anai-arrebak. Etxe horretan jakingo du anai-arrebak siamdarrak izan zirela jaiotzean eta elkarrekin film klasikoetako zenbait eszena birsortzera jolasten dute. Ideia politiko, kultural eta sozialei buruz eztabaidatuko dute, euren iritzi ezberdinak eta kontraesanak azaleratuz. Bertolucci bere gaztarora, 68ko Maiatzera, itzuli zen eta goraipamenik onenak jaso zituen.^[5]

Novecento-ren hirugarren atala filmatzeko aukera aztertzen ari zela sortu zitzaion film hori egiteko ideia; Bertoluccik adierazi zuen 1968ko gertakariei buruzko ezagutza eskasa zegoela, eta hutsune hori bete nahi zuela filmarekin. 2012an azkeneko filma egin zuen: Io e Te. 2018an hil zen, 77 urte zituela, gaixotasun luze baten ondorioz.^[4]

Zuzendutako filmen aktoreak, ekoizlea eta izenburuak

Taula honetan ikus daitezke filmaren bi aktore, enpresa ekoizlea eta beste izenburuak beste hizkuntza batera itzuli bada (gaztelania, frantsesa, euskara, katalana edo galiziera):

Urtea	Filma	Antzezleak	Ekoizlea	Hizkuntzak
1962	La commare secca	Gabriella Giorgelli, Carlotta Barilli	Cineriz	frantsesez: Les Recrues
1964	Before the Revolution -Prima della rivoluzione	Adriana Asti, Francesco Barilli	--	gaztelaniaz: Antes de la revolución frantsesez: Prima della rivoluzione
1966	Il Canale
1967	La via del petrolio	Nino Castelnuovo, Riccardo Cucciolla	RAI
1968	Partner	Pierre Clémenti, Stefania Sandrelli	--
1969	Love and Anger - Amore e rabbia "il Fico Infruttuoso" atala	Marco Bellocchio, Julian Beck	--	gaztelaniaz: Amor y rabia frantsesez: Amore e rabbia katalanez: Amore e rabbia galizieraz: Amor e rabia
1970	The Spider's Stratagem - La Strategia del ragno	Giulio Brogi, Alida Valli	--	gaztelaniaz: La estrategia de la araña frantsesez: La Stratégie de l'araignée
1970	The Conformist - Il Conformista	Jean-Louis Trintignant, Stefania Sandrelli	--	gaztelaniaz: El conformista frantsesez: Le Conformiste katalanez: Il conformista
1972	Last Tango in Paris - Ultimo tango a Parigi	Marlon Brando, Maria Schneider	Produzioni Europee Associati	gaztelaniaz: El último tango en París frantsesez: Le Dernier Tango à Paris katalanez: L'últim tango a París
1976	1900 (Part Two) edo Novecento	--	--
1976	1900 (Part One) edo Novecento	--	--
1976	1900	Robert De Niro, Gérard Depardieu	Paramount Pictures	gaztelaniaz: Novecento euskaraz: «Novecento» katalanez: Novecento
1979	La Luna	Jill Clayburgh, Matthew Barry	--	gaztelaniaz: La luna (película de 1979) frantsesez: La luna katalanez: La lluna galizieraz: A Lúa
1981	Tragedy of a Ridiculous Man - La Tragedia di un uomo ridicolo	Ugo Tognazzi, Anouk Aimée	--	gaztelaniaz: La tragedia de un hombre ridículo frantsesez: La Tragédie d'un homme ridicule katalanez: La tragedia di un uomo ridicolo
1984	Farewell to Enrico Berlinguer	--	Unitelefilm	gaztelaniaz: L'addio a Enrico Berlinguer frantsesez: L'addio a Enrico Berlinguer katalanez: L'addio a Enrico Berlinguer
1987	The Last Emperor	John Lone, Joan Chen	Recorded Picture Company	gaztelaniaz: El último emperador frantsesez: Le Dernier Empereur katalanez: L'últim emperador galizieraz: O derradeiro emperador
1989	12 registi per 12 città	--	--	gaztelaniaz: 12 directores para 12 ciudades frantsesez: Dodici registi per dodici città
1990	The Sheltering Sky	Debra Winger, John Malkovich	Recorded Picture Company	frantsesez: Un thé au Sahara
1993	Little Buddha	Keanu Reeves, Ying Ruocheng	--	gaztelaniaz: Pequeño Buda katalanez: El petit buda
1996	Stealing Beauty	Liv Tyler, Jeremy Irons	Searchlight Pictures	gaztelaniaz: Belleza robada frantsesez: Beauté volée katalanez: Bellesa robada
1998	Besieged	Thandiwe Newton, David Thewlis	--	gaztelaniaz: Pasión frantsesez: Shandurai euskaraz: «L'assedio»
1998	L'assedio
2002	Histoire d'eaux	--	--
2002	Ten Minutes Older: The Cello	Valeria Bruni-Tedeschi, Chiara Mastalli	--
2003	The Dreamers	Michael Pitt, Eva Green	Recorded Picture Company	gaztelaniaz: Soñadores frantsesez: Innocents: The Dreamers katalanez: Els somiadors
2012	Me and You - Io e te	Jacopo Olmo Antinori, Sonia Bergamasco	Medusa Film	gaztelaniaz: Tú y yo frantsesez: Moi et toi euskaraz: «Io e Te (filma)»

Gidoilari eta ekoizle

Urtea	Izenburua	Kredituetan			Oharrak
Urtea	Izenburua	Zuzendaria	Gidoigilea	Ekoizlea	Oharrak
1962	La Commare Secca	Bai	Bai	Ez
1964	Before the Revolution Prima della rivoluzione	Bai	Bai	Ez
1967	How to Win a Billion... and Get Away with It	Ez	Bai	Ez
1968	Partner	Bai	Bai	Ez	Nominatua - Golden Lion
1968	Once Upon a Time in the West	Ez	Bai	Ez
1969	Amore e Rabbia	Bai	Bai	Ez	Zatia: Agonia Nominatua - Golden Bear
1970	The Conformist	Bai	Bai	Ez	Nominatua - Academy Award for Best Adapted Screenplay Nominatua - Golden Bear
1970	The Spider's Stratagem	Bai	Bai	Ez
1972	Last Tango in Paris Ultimo tango a Parigi	Bai	Bai	Ez	Nominatua - Academy Award for Best Director Nominatua - Directors Guild of America Award for Outstanding Directing Nominatua - Golden Globe Award for Best Director
1976	1900 (edo Novecento)	Bai	Bai	Ez
1979	La Luna	Bai	Bai	Ez
1981	Tragedy of a Ridiculous Man	Bai	Bai	Ez	Nominatua - Palme d'Or
1987	The Last Emperor	Bai	Bai	Ez	Academy Award for Best Director Academy Award for Best Adapted Screenplay BAFTA Award for Best Film César Award for Best Foreign Film David di Donatello for Best Director David di Donatello for Best Screenplay Directors Guild of America Award for Outstanding Directing Golden Globe Award for Best Director Golden Globe Award for Best Screenplay Nominatua - BAFTA Award for Best Direction
1990	The Sheltering Sky	Bai	Bai	Ez	Nominatua - Golden Globe Award for Best Director
1993	Little Buddha	Bai	Bai	Ez
1996	Stealing Beauty	Bai	Bai	Ez	Nominatua - David di Donatello for Best Director Nominatua - Palme d'Or
1998	Besieged L'assedio	Bai	Bai	Ez	Nominatua - David di Donatello for Best Director
2001	The Triumph of Love	Ez	Bai	Bai
2002	Ten Minutes Older: The Cello	Bai	Bai	Ez	Zatia: Histoire d'eaux
2003	The Dreamers	Bai	Ez	Ez
2012	Me and You Io e te	Bai	Bai	Ez	Nominatua - David di Donatello for Best Film Nominatua - David di Donatello for Best Director Nominatua - David di Donatello for Best Screenplay
2021	The Echo Chamber	Ez	Bai	Bai

Dokumentalak

Urtea	Izenburua	Kredituetan		Oharrak
Urtea	Izenburua	Zuzendaria	Gidoigilea	Oharrak
1966	Il canale	Bai	Bai	Dokumental laburra
1971	La salute è malata	Bai	Ez	Dokumental laburra
1984	L'addio a Enrico Berlinguer	Bai	Bai
1989	12 registi per 12 città	Bai	Ez	Zatia: Bologna

Erreferentziak

↑ Lur entziklopedietatik hartua.
↑ ^a ^b Lizarralde, Mikel. (2018-11-28). «Bernardo Bertolucci hil da» Berria (kontsulta data: 2024-05-26).
↑ The Last Emperor. sansebastianfestival.com (kontsulta data: 2018-11-27).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Larrabe Arnaiz, Ainhoa. Bortxaren itzala duen ikurra. Berria egunkaria, 2018ko azaroak 27, CC BY-SA 4.0, berria.eus (kontsulta data: 2018-11-27).
↑ «Soñadores - Bertolucci in memoriam - Nafarroako Filmoteka» www.filmotecanavarra.com (kontsulta data: 2024-05-26).

Bibliografia

Paolo Di Paolo; Aa.Vv.; Bianco e Nero vol. 593 Monografico su Bernardo Bertolucci; Centro Sperimentale di Cinematografia, Edizioni Sabinae, 2019; ISBN 978-88-986-2391-4
Stefano Socci, Bernardo Bertolucci, Il Castoro Cinema n. 174, Editrice Il Castoro, 2003, ISBN 9788880334651
Giancarlo Alviani, Un'aspirina e un caffè con Bernardo Bertolucci. Regista e attori si raccontano, Mimesis Edizioni, 2015, ISBN 978-88-575-2606-5

Ikus, gainera

Pier paolo pasolini

Kanpo estekak

Larrabe Arnaiz, Ainhoa, Bortxaren itzala duen ikurra, Berria egunkaria, 2018ko azaroak 27, berria.eus
Lizarralde, Mikel, Bernardo Bertolucci hil da, Berria egunkaria, 2018ko azaroak 26, berria.eus

Datuak: Q53009
Multimedia: Bernardo Bertolucci / Q53009

[1] Lur entziklopedietatik hartua.

[:0-2] Lizarralde, Mikel. (2018-11-28). «Bernardo Bertolucci hil da» Berria (kontsulta data: 2024-05-26).

[3] The Last Emperor. sansebastianfestival.com (kontsulta data: 2018-11-27).

[larrabe-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Larrabe Arnaiz, Ainhoa. Bortxaren itzala duen ikurra. Berria egunkaria, 2018ko azaroak 27, CC BY-SA 4.0, berria.eus (kontsulta data: 2018-11-27).

[5] «Soñadores - Bertolucci in memoriam - Nafarroako Filmoteka» www.filmotecanavarra.com (kontsulta data: 2024-05-26).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

i e a Zuzendari onenaren Oscar Saria
1927–1950	Frank Borzage (1927/28) Lewis Milestone (1927/28) Frank Lloyd (1928/29) Lewis Milestone (1929/30) Norman Taurog (1930/31) Frank Borzage (1931/32) Frank Lloyd (1932/33) Frank Capra (1934) John Ford (1935) Frank Capra (1936) Leo McCarey (1937) Frank Capra (1938) Victor Fleming (1939) John Ford (1940) John Ford (1941) William Wyler (1942) Michael Curtiz (1943) Leo McCarey (1944) Billy Wilder (1945) William Wyler (1946) Elia Kazan (1947) John Huston (1948) Joseph L. Mankiewicz (1949) Joseph L. Mankiewicz (1950)
1951–1975	George Stevens (1951) John Ford (1952) Fred Zinnemann (1953) Elia Kazan (1954) Delbert Mann (1955) George Stevens (1956) David Lean (1957) Vincente Minnelli (1958) William Wyler (1959) Billy Wilder (1960) Jerome Robbins eta Robert Wise (1961) David Lean (1962) Tony Richardson (1963) George Cukor (1964) Robert Wise (1965) Fred Zinnemann (1966) Mike Nichols (1967) Carol Reed (1968) John Schlesinger (1969) Franklin J. Schaffner (1970) William Friedkin (1971) Bob Fosse (1972) George Roy Hill (1973) Francis Ford Coppola (1974) Miloš Forman (1975)
1976–2000	John G. Avildsen (1976) Woody Allen (1977) Michael Cimino (1978) Robert Benton (1979) Robert Redford (1980) Warren Beatty (1981) Richard Attenborough (1982) James L. Brooks (1983) Miloš Forman (1984) Sydney Pollack (1985) Oliver Stone (1986) Bernardo Bertolucci (1987) Barry Levinson (1988) Oliver Stone (1989) Kevin Costner (1990) Jonathan Demme (1991) Clint Eastwood (1992) Steven Spielberg (1993) Robert Zemeckis (1994) Mel Gibson (1995) Anthony Minghella (1996) James Cameron (1997) Steven Spielberg (1998) Sam Mendes (1999) Steven Soderbergh (2000)
2001–egun	Ron Howard (2001) Roman Polański (2002) Peter Jackson (2003) Clint Eastwood (2004) Ang Lee (2005) Martin Scorsese (2006) Joel Coen eta Ethan Coen (2007) Danny Boyle (2008) Kathryn Bigelow (2009) Tom Hooper (2010) Michel Hazanavicius (2011) Ang Lee (2012) Alfonso Cuarón (2013) Alejandro G. Iñárritu (2014) Alejandro G. Iñárritu (2015) Damien Chazelle (2016) Guillermo del Toro (2017) Alfonso Cuarón (2018) Bong Joon-ho (2019) Chloé Zhao (2020/21) Jane Campion (2021) Daniel Kwan eta Daniel Scheinert (2022) Christopher Nolan (2023) Sean Baker (2024)