Edukira joan

San Zernin

Wikipedia, Entziklopedia askea
San Zernin
Alde Zaharra, Iruñea

Bandera


Armarria


Map
Izen ofiziala San Zernin
SorreraXI. mendea
Kokapena
UdalerriaIruñea
Probintzia Nafarroa Garaia
Herrialdea Euskal Herria
Altuera454 m
AuzotarraSan Zerninar
Posta kodea31001

San Zernin (Jaun Done Satordi jasoa euskarazko tradizioan)[1] Iruñeko Alde Zaharreko historiko burgu bat da, hiri zaharreko iparraldean dago. San Nikolas burgua hegoaldean dago eta Nabarreria burgua ekialdean dago.

San Zernin burgua Nabarreria burgutik kanpo sortu zen auzo bat da, hasiera batean Petri Rodezkoa gotzainaren babespean 1100. eta 1115 urteen artean. Belaunaldi bakar baten ondoren, Alfontso I.a Borrokalaria errege aragoitar-nafarrak burgu berriaren erregimena agindu zuen, haren bizilagunei Jakako forua esleituz 1129an, gotzainaren prerrogatibei kalterik egin gabe. Hauxe esaten da Alfontso erregeak erromantzez esleitu gutunean: "...avos totz les francx qui poblaretz en aquella plana de Sent Cernin de Iruyna".[2]

Barrutiaren barruan infantzoiak, elizgizonak eta nafarrak finkatzea debekatu zen, ñabardurak ñabardura. Gainera, frankoen seme-alabak ziren bizilagun burgesentzat erreserbatutako jarduera profesionalak zehazten ziren.[3] Bertan ezarri ziren frankoek merkataritza eta artisautza jarduerak egiten zituzten[4], eta batzuek gerora bankari eta prestamista izango zirenaren aurrekarian egiten zuten lana: txanpon aldaketan[5].

Bere hiri-eskemak, formatu hexagonal eta simetrikoan, bi kale perpendikularrek gurutzatua, hirigintza-planteamendu global batean pentsarazten du. Gainera, harresiz kanpo handitu zen, Merkatuko Herri Berriarekin (gaur egungo Takonera parkea) eta Frantziskotar eta Mesedeetako komentuarekin (gaur egungo Basotxoa).[6]

Ildo beretik, pixkanaka areagotu zen haien arteko lehia, bai hiri zaharreko bizilagun nafarrekin, batez ere haiek juridikoki haiekin parekatu zituztenetik, bai San Nikolas. Etsaitasunaren ondorioz, liskar bortitzak izan ziren, baita gerra bat ere, zeinetatik, Antso VII.a Azkarraren laguntzarekin, burtsa irabazi zuen 1222n.

Batasun Pribilegioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hurrengo urteetan, Nabarreriak gorputza hartu zuen berriz ere eta, XV. mendean, aldameneko burguak beren esklusibotasuna eta hizkuntza bera galduz joan ziren. 1423an, Batasun Pribilegioa eman zen eta, haren bidez, hiru burguek bat egin zuten eta elkarren arteko mugak legez behintzat hautsi egin ziren, Iruñeko udal bakarra eratuz.

Elkartzearen ondorioen artean, San Zernin Nabarreria eta San Nikolas burguetatik banatzen zuten ekialdeko eta hegoaldeko harresiak bota ziren. Gainera, Mercaderes kalea, Merkatu kalea edo Xabier kalea sortu ziren, orain bateratuta dauden burgu ezberdinak elkarlotzeko. San Nikolas eta San Zernin artean San Frantzisko enparantza eraiki zen eta Nabarreria eta San Zernin artean Udal plaza.[7]

San Zernin burgua, Gares, Lizarra, Biana, Bastida Errioxa edo Bastida Arberoa bezala, bastida bat da. Iruñeko ordokiko lautada batean dago finkatuta, harresiaren eta Arga ibaiaren eta San Nikolas burguaren artean. Kale nahiko zuzenak dira oro har, kurbaduraren bat dute burguen muturretan eta plaza zabalak barnealdean.

Burguak lau plaza ditu:

Nafarroako Foru hauteskundeak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

San Zernin burgua Alde Zaharra hautes-barrutia da, Iruñeko barrutian. Hauek dira hauteskunde-barruti horren emaitzak azken foru-hauteskundeetan:

2019ko Nafarroako hauteskundeak Alde Zaharran[8]
Alderdia Bozak %
Euskal Herria Bildu 1 737 %30,49
Geroa Bai 1 339 %23,50
Navarra Suma 1 268 %22,26
Nafarroako Alderdi Sozialista 619 %10,87
Ahal Dugu 323 %5,67
Izquierda-Ezkerra 255 %4,48
Vox 50 %0,88
Equo 45 %0,19
Nafarroako Ordezkaritza Kannabikoa 15 %0,26
Sain 9 %0,16
Libertate Nafarra 8 %0,14
Guztira 5 713 %100
2015ko Nafarroako hauteskundeak Alde Zaharran[9]
Alderdia Bozak %
Euskal Herria Bildu 1 567 %26,60
Geroa Bai 1 283 %21,78
Nafar Herriaren Batasuna 1 041 %17,67
Ahal Dugu 947 %16,08
Nafarroako Alderdi Sozialista 308 %5,23
Izquierda-Ezkerra 267 %4,53
Nafarroako Alderdi Popularra 144 %2,44
Herritarrak - Herritarron Alderdia 102 %1,73
Equo 40 %0,68
Animalien Tratu Txarren Kontrako Alderdia 33 %0,56
Sain 31 %0,53
Nafarroako Ordezkaritza Kannabikoa 30 %0,51
Batasuna, Aurrerapena eta Demokrazia 22 %0,37
Libertate Nafarra 14 %0,24
Guztira 5 923 %100
2011ko Nafarroako hauteskundeak Alde Zaharran[9]
Alderdia Bozak %
Euskal Herria Bildu 1 483 %26,11
Nafar Herriaren Batasuna 1 289 %22,69
Nafarroa Bai 1 276 %22,46
Izquierda-Ezkerra 537 %9,45
Nafarroako Alderdi Sozialista 457 %8,05
Nafarroako Alderdi Popularra 211 %3,71
Ekologistak Martxan 100 %1,76
Nafarroako Ordezkaritza Kannabikoa 90 %1,58
Nafarroako Demokraten Elkargunea 46 %0,81
Sain 36 %0,63
Batasuna, Aurrerapena eta Demokrazia 32 %0,56
IXN 21 %0,37
Naparra ta Españico Escuñe 12 %0,21
Guztira 5 590 %100

Auzo honetan Eskualdeko Hiri Garraioaren 6 linea daude:

Artikulu nagusia: «Iruñeko Bidegorrien sarea»

Bizikletek galtzada erabiltzen dute, autoek eta oinezkoek bezala, azken horiek kale guztiak oinezkoentzat jarrita dauden burgu batean baitute lehentasuna.

Kale guztiak oinezkoentzat egokituta daudenez, debekatuta dago bertan aparkatzea. Gainera, Iruñeko Udalak kudeatutako sarbide-kontrol automatikoko sistema baten bidez baimendutako ibilgailuek baino ezin dute zirkulatu.

Monumentu eta leku intersgarriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
San Zernin eliza
Atari Berria

San Zernin burguko monumentu eta eraikin garrantzitsuenak honakoak dira:

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. Iñigo, A.; Salaberri, P.. «Nafarroako antroponimia XVI. eta XVII. mendeetan» Euskera (Euskaltzaindia): 1422..
  2. Lopez de Luzuriaga, Iñaki. (2021). Nafarroako erresumaren inbasioa (1199-1200). (1. argit. argitaraldia) Nabarralde Fundazioa ISBN 978-84-09-28872-4. PMC 1260196145. (Noiz kontsultatua: 2021-11-14).
  3. Nafarroako Entziklopedia Handia | Iruñeko San Zernin. (Noiz kontsultatua: 2020-11-20).
  4. VALDEAVELLANO, LUIS GARCIA DE. (1991-01-01). ORIGENES DE LA BURGUESIA EN LA ESPAÑA MEDIEVAL. (Noiz kontsultatua: 2021-09-18).
  5. Martinena, Ricardo Cierbide. (1992). «La lengua de los francos de Estella: intento de interpretación» Archivo de filología aragonesa (48): 9–46. ISSN 0210-5624. (Noiz kontsultatua: 2021-09-18).
  6. (Gaztelaniaz) Molins Mugueta, José Luis. «San Zernin Burgua Erdi Aroan» www.unav.edu (Nafarroako Unibertsitatea) (Noiz kontsultatua: 2020-11-20).
  7. «Iruña Harresiak dira» Iruñeko Udala (Noiz kontsultatua: 2020-11-20).
  8. (Gaztelaniaz) «Udal eta Autonomia Hauteskundeak 2019 - Foru Hauteskundeak - Alde Zaharra barrutia - Iruña» Libertad Digital (Noiz kontsultatua: 2020-06-20).
  9. a b (Gaztelaniaz) «Udal eta Autonomia Hauteskundeak 2015 - Foru Hauteskundeak - Alde Zaharra barrutia - Iruña» Libertad Digital (Noiz kontsultatua: 2020-06-20).

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]