Itsaso Horia

Wikipedia, Entziklopedia askea
Itsaso Horia
Mar Amarillo - BM WMS 2004.jpg
Datu orokorrak
Azalera380.000 km²
Sakonera152 m
Geografia
Bohai Sea map hr.svg Map
Koordenatuak35°N 123°E / 35°N 123°E / 35; 12335°N 123°E / 35°N 123°E / 35; 123
Honen parte daOzeano Barea
Hidrografia
Betebidea

Itsaso Horia[1] (txinera tradizionalez: 黃海; txinera sinplifikatuz: 黄海; pinyinez: Huáng Hǎi; japonieraz: Wong4 Hoi2; Hangul: 황해 edo 서해; Hanja:  黃海 edo 西海; RR: Hwanghae edo Seohae; MR: Hwanghae edo Sŏhae) Ozeano Barearen mendebaldeko adarra da, Ekialdeko Txinako itsasoaren iparraldea hartzen duena, Txinaren eta Koreako penintsularen artean.[2]

Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ibai Horiak ematen dion kolorearen aipamena egiten du izenak. Hego Korean Mendebaldeko Itsasoa (Hangul: 황해) izena ematen zaio.[3]

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

417.000 kilometro koadroko eremua du; sakonera txikikoa da, gehienez ere 105 metro. Ibai Horiaren bokalean sortzen den badia erraldoiari Bohai itsasoa izena ematen zaio. Petrolio hobi ugari dago azpian.[4]

Flora eta fauna[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Itsaso aberatsa da, alga (batez ere kelp eta kombu dira), zefalopodo, krustazeo, itsaski, txirla eta, batez ere, zianobakterio berde-urdinxketan, udan loratzen baitira eta uraren koloreari laguntzen baitiote. Adibidez, 1979an eta Txinan bakarrik tokiko algen ekoizpena 1,5 milioi tonakoa izatera iritsi zen. Landare- eta animalia-espezie horien guztien ugaritasuna handitu egiten da hegoalderantz, eta itsasoaren produktibitate handia adierazten du; horrek azaltzen du arrain-espezieen aniztasuna eta itsasoaren arrantza-errendimendu handia.[5] Duela gutxi bertan gobio espezie berri batzuk topatu dituzte.[6]

Itsaso Horiaren hegoaldean, Koreako mendebaldeko kostalde osoa barne, marearteko paduren 10 kilometroko zabalera duen gerriko bat dago. Guztira 2.850 km²-ko azalera du eta 4-10 metrora mantentzen da. Ikerketek hegazti migratzaileentzako Ekialdeko Asiaren eta Australasiaren arteko migrazio-ibilbide osoan tokirik garrantzitsuena dela adierazten dute, eta 35 espezie adierazgarri baino gehiago daudela. Gutxienez bi milioi hegazti igarotzen dira handik, eta kopuru horren erdiak, gutxi gorabehera, hegoalderako migrazioan erabiltzen du.[7][8] 300.000 hegazti migratzaile inguru ibiltzen ziren urtero Saemangeumgo marea-lautadan. Hala ere, estuario hori Hego Koreak bildu zuen 1991 eta 2006 urteen artean, eta horrek lurra lehortzea eragin zuen.[9] 1950 eta 2002 urteen artean Txinako marearteko eremuaren % 65 ere berreskuratu zuten,[10] eta 2005ean beste % 45 berreskuratzeko planak zeuden.[11]

Megafauna ozeanikoaren populazioak, hala nola itsas ugaztunak, itsas dortokak eta arrain handiagoak, murriztu egin dira garai modernoetan, kutsaduragatik ez ezik ehizagatik ere. Baleen japoniar ehiza industriala[12] eta Sobietar Batasunak Japoniaren laguntzarekin egindako legez kanpoko operazio masiboak biztanleriaren murrizketaren bultzatzaile nagusiak izan dira.[13] Gaur egun, eremu horretan bizi diren espezieen artean, phoca largha espezieko fokak eta zetazeoak daude, hala nola zere txikiak, orkak,[14] pseudorca crassidensak eta neophocaena phocaenoides espezieko mazopak, baina zerrendatutako espezieen ale guztien kopurua oso txikia izan daiteke. Historikoki, tamaina handiko baleak oso ugariak ziren udan zein neguan Itsaso Horian eta Bohain. Adibidez, historikoki populazio bakar bat bizi zen zere arruntak eta balea grisak egoiliarrak,[15] edo ziurrenik eubalaena japonica batzuk[16][17] eta xibartak (2015ean Changhai konderrian hiru balea ikusi ziren, Phocoena generoko bikote bat barne)[18][19] urte osoan zehar, banako migratzaileez gain, eta beste espezie migratzaile asko, hala nola berardius bairdiiak,[20] balea urdinak, zalophus japonicusak, dugong dugonak (hegoaldeko eskualdeetan bakarrik)[21] eta laut dortokak Itsaso Horira eta Bohai itsasora ugaldu edo migratu ohi ziren.[22]

Neophocaena phocaenoidesak Itsaso Horian bizi den foka espezie bakarra dira. Baengnyeongdon santutegi bat dago foka hauentzat, mazopengatik ere ezaguna dena.[23] Izan ere, marrazo zuriek fokak ehizatzen dituzte bere inguruan.[24]

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Itsaso Horiko kostaldeak oso jendetsuak dira, kilometro karratuko 250 biztanle inguru baitituzte.[25] Beheko geruzak arrainetan bereziki aberatsak dira. 200 arrain espezie inguru ustiatzen dira merkataritzan, batez ere bisiguak, arrano-berrugetaak, otarrainxkak, zerra-arraina, txitxarro arruntak,[26] txipiroiak, aingirak, berdelak eta marmokak.[27] Adibidez, Txinako ekoizpen-bolumenak 1985eko 619.000 tonatik 1996ko 1.984.400 tonara pasa ziren.[28] Hala ere, espezie guztiak gehiegi ustiatuta daude eta, harrapaketa guztiak gora egiten duten arren, arrain-populazioa etengabe jaisten da espezie gehienentzat.[29][30]

Nabigazioa Itsaso Horiko beste jarduera tradizional bat da. Txinako portu nagusiak Dalian, Tianjin, Qingdao eta Qinhuangdao dira. Hego Koreako portu nagusiak Incheon, Gunsan eta Mokpo dira, eta Ipar Koreakoa Nampho da, Piongiangerako irteera portua. Bohaiko trenaren ferryak lasterbide bat eskaintzen du Liaodong penintsularen eta Shandong penintsularen artean.[29] 1999ko azaroaren 24an itsas istripu larri bat gertatu zen Yantain, Shandongen (Txina), 9.000 tonako Dashun ferry txinatarrak su hartu eta irauli egin zenean itsaso sorgortuaren erdian. 300 pertsona inguru hil ziren, eta horrek Txinako itsas istilurik larriena bihurtu zuen.[31]

Petrolioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Petrolio-esplorazioak Txinako eta Ipar Koreako itsas aldeetan arrakasta izan du, 9.000 eta 20.000 milioi tona inguruko erreserbekin, hurrenez hurren.[32]

2007an, China National Petroleum Corporationek petrolio-hobi garrantzitsu bat aurkitu zuen, ia mila milioi tonakoa, kostaldean eta Itsaso Horiko plataforma kontinentalean. Hebei probintzian dagoen hobiaren azalera osoa 1570 km²-koa da, eta horietatik bi heren plataforma kontinentalean daude. Aztarnategi berria petrolio gordinaren iturri garrantzitsua izango litzateke Txinarentzat, herrialde horrek hidrokarburoen inportazioarekiko duen mendekotasun-maila murrizten saiatzen baita.

Hala ere, itsasoaren azterketa eta esplorazioa zertxobait oztopatzen dira, tartean dauden herrialdeen arteko informazio-trukea nahikoa ez delako. Txinak atzerriko petrolio-enpresekin lankidetzan hasi zen 1979an, baina gerora ekimen horrek behera egin zuen.[29]

2010eko uztailaren 16an, petrolio-isuri garrantzitsu bat gertatu zen, Dalian ipar-ekialdeko portuan oliobide batek eztanda egin eta sute handi bat eragin zuenean. Horrek 1.500 tona petrolio inguru sakabanatu zituen 430 km²-ko itsas eremu batean. Portua itxi egin zuten eta arrantza abuztuaren amaierara arte eten zuten. 800 arrantza-ontzi eta 40 ontzi espezializatu mobilizatu ziren ingurumen-kalteak arintzeko.[33]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Euskaltzaindia. (2012-06-29). 171. araua: Asiako toponimia. (Noiz kontsultatua: 2013-02-10).
  2. ↑ Lur entziklopedietatik hartua.
  3. ↑ Lur entziklopedietatik hartua.
  4. ↑ Lur entziklopedietatik hartua.
  5. ↑ (Chikuni 1985, 8, 16, 19 orr. )
  6. ↑ esa. Earth from Space: The Yellow Sea of China. .
  7. ↑ Barter, M.A. (2002). Shorebirds of the Yellow Sea – importance, threats and conservation status. Wetlands International Global Series Vol. 9. International Wader Studies Vol. 12. Canberra ISBN 90-5882-009-2
  8. ↑ Barter, M.A. (2005). Yellow Sea – driven priorities for Australian shorebird researchers. pp. 158–160 in: "Status and Conservation of Shorebirds in the East Asian – Australasian Flyway". Proceedings of the Australasian Shorebird Conference, 13–15 December 2003, Canberra, Australia. International Wader Studies 17. Sydney.
  9. ↑ Saemangeum and the Saemangeum Shorebird Monitoring Program (SSMP) 2006–2008, Birds Korea
  10. ↑ Murray, Nicholas J.; Clemens, Robert S.; Phinn, Stuart R.; Possingham, Hugh P.; Fuller, Richard A.. (2014). «Tracking the rapid loss of tidal wetlands in the Yellow Sea» Frontiers in Ecology and the Environment 12 (5): 267–72. doi:10.1890/130260..
  11. ↑ David Lindenmayer, Mark Burgman, Mark A. Burgman (2005) Practical conservation biology, ISBN 0-643-09089-4 p. 172
  12. ↑ «The western gray whale: a review of past exploitation, current status and potential threats» J. Cetacean Res. Manage 4 (1): 7–12..
  13. ↑ Berzin A.; Ivashchenko V.Y.; Clapham J.P.; Brownell L. R.Jr.. (2008). «The Truth About Soviet Whaling: A Memoir» DigitalCommons@University of Nebraska - Lincoln.
  14. ↑ «Distribution of Whales and Dolphins in Korean Waters Based on a Sighting Survey from 2000 to 2010» ocean.kisti.re.kr.
  15. ↑ «A Gray Area: On the Matter of Gray Whales in the Western North Pacific (PDF Download Available)» ResearchGate.
  16. ↑ «我国沿海鲸类（一）——须鲸篇（下）_科学公园_传送门» chuansong.me.
  17. ↑ Monsarrat, Sophie. (2016). «A spatially explicit estimate of the prewhaling abundance of the endangered North Atlantic right whale» Conservation Biology 30 (4): 783–791. doi:10.1111/cobi.12664. PMID 26632250..
  18. ↑ 长海又现鲸鱼 这回是好几条. .
  19. ↑ 大连长海又见鲸鱼一家亲！三条！四条
  20. ↑ Huogen W.; Yu W.. (1998). «A Baird's Beaked Whale From the East China Sea» Fisheries Science, 1998-05 (CNKI – The China National Knowledge Infrastructure).
  21. ↑ Yellow Sea | WWF. .
  22. ↑ Mr.Z. Charlie. 2008. 我国的渤海里有没有鲸鱼 Sogou - Wenwen
  23. ↑ 백령도 어부들의 친구 쇠돌고래. .
  24. ↑ «백상아리, 백령도서 물범 공격장면 국내 첫 포착 - 민중의소리» www.vop.co.kr.
  25. ↑ Population Density, NASA, 1994
  26. ↑ (Chikuni 1985, 25 orr. )
  27. ↑ Agence France-Presse. (2016-11-22). «China's jellyfish-hauling mules a dying breed» Asia Times.
  28. ↑ Fishing Industry, noaa.gov
  29. ↑ a b c Yellow Sea, Encyclopædia Britannica on-line
  30. ↑ (Chikuni 1985, 37, 47, 55 orr. )
  31. ↑ Ferry sinks in Yellow Sea, killing hundreds, 24 November 1999
  32. ↑ China found new large oil field in the Yellow Sea, News.ru, 2007-5-3. (Errusieraz)
  33. ↑ «China's worst-ever oil spill threatens wildlife as volunteers assist in clean-up» The Guardian 2010/7/21.

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Itsaso_Horia&oldid=9084195"(e)tik eskuratuta