Kaspiar itsasoa

Kaspiar itsasoa
Datu orokorrak
Garaiera	−28 m
Luzera	1.200 km
Zabalera	435 km
Azalera	386.400 km²
Sakonera	1.025 m 211 m
Bolumena	78.700 km³
Eponimoa	Kasita
Geografia
Koordenatuak	42°0′0″N 51°0′0″E
Leku geografikoa	Aral-kaspiar sakonunea
Hidrografia
Ibaiadarrak	ikusi Ural Terek Kura Kuma (en) Sardab River (en) Atrek River (en) Emba River (en) Sulak (en) Samur River (en) Sefid-Rud Volga Delta (en) Pirsaat River (en) Kura (en) Astarachay (en) Sumgayit River (en) Rubas (en) Shuraozen (en) Ulluchay (en) Belinsky Bank (en) Buzan (en) Vasilyevsky Bank (en) Vilesh (en) Gorganrud (en) Kirvoy Bank (en) Qudyalçay (en) Qusar River (en) Samur-Absheron channel (en) Stary Igolkinsky Bank (en) Yurinsky Bank (en) Tajan River (en) Babol River (en) Talar River (en) Siah Rud (Mazandaran) (en) Kamyzyak (en) Darvagchay (en) Haraz River (en) Karachay river (en) Q28667643 Volga Neka River (en)
Betebidea	ikusi Volga, Kura, Terek, Ural eta Emba ibaiak
Hustubidea	Lurrunketa
Arroaren azalera	3.500.000 km²
Arro hidrografikoa	Q82268699

Kaspiar itsasoa (azerbaijaneraz: Xəzər Dənizi, errusieraz: Каспийское море, Kaspískoie more, kazakheraz: Каспий теңізі, Kaspij teñizi, turkmeneraz: Hazar deňzi, persieraz: دریای مازندران یا دریایخزر , Daryâ-ye Mâzandarân) Asia eta Europa artean, Kaukaso mendien ekialdean eta Erdialdeko Asiako estepa zabalaren mendebaldean dagoen ur masa itxi bat da. Azaleraz munduko ur masa itxirik handiena da, 371.000 km² baititu, Garabogazköleko laguna kenduta eta 78.200 kiometro kubo ur. Bere salinitatea %1,2 da (12 g/l), itsasoen batezbestekoaren herena. Kazakhstanekin inguratzen du bere iparreko erditik ekialdeko erdira, Errusiak iparralde-erditik mendebalde erdira, Azerbaijanek hego-mendebaldean, Iran hegoaldean eta Turkmenistanek hegoaldeko eta ekialdeko kostaldean.

1.200 kilometroko luzera du iparraldetik hegoaldera eta 320 kilometroko zabalera bataz beste. Bere gainazala itsasoaren maila baino 27 metro beherago dago. Ur geza Europako ibairik luzeenak ematen dio, Volgak, iparraldean itsasoratzen dena, sakonera eskaseko uretan. Bere erdialdean eta hegoaldean sakonune handiak ditu eta, horregatik, tenperatura, salinitatea eta ekologia oso aldakorrak dira maila horizontalean. Hegoaldeko punturik sakonena itsasoaren maila baino 1.023 metro beherago dago, itsasoetatik kanpo dagoen bigarren sakonunerik handiena, Baikal lakuak dituen 1.180 metroen atzetik. Antzina inguruan bizi ziren biztanleek idatziz utzi zuten Kaspiar itsasoa ozeanotzat zutela, ziurrenik tamainagatik eta ur gazia izateagatik.

Kaspiar itsasoan hainbat arrain espezie bizi dira, eta famatua da bai bere kabiarragatik zein petrolioaren industriagatik. Industria horrek, eta, maila txikiagoan, bertara ura isurtzen duten ibaiek, kutsadura maila altuak eragin dituzte.

Arroko herrialdeak

Kosta duten herrialdeak

• Azerbaijan
• Iran
• Kazakhstan
• Errusia
• Turkmenistan

Kostarik ez duten arroko herrialdeak

• Armenia (osorik)
• Georgia (ekialdeko aldea)
• Turkia (ipar-ekialdeko gune txikiak)
• Uzbekistan (mendebalde urruneko eremuak)

Ezaugarri fisikoak

Sorrera

Tetis ozeanoa eta Paratetis itsasoen hedapena, Rupeliar garaian.

Kaspiar itsasoa, Itsaso Beltza bezala, antzinako Paratetis itsasoaren zatia da. Bere itsas hondoa, beraz, ez da granito kontinentala, baizik eta basalto ozeanikoa. Orain dela 5,5 milioi urte guztiz itxita geratu zen esfortzu tektonikoen eta itsas mailaren jaitsieraren ondorioz. Denboraldi epel eta lehorretan, itsaso hau ia osorik lehortu zen, ebaporitazko sedimentu geruza lodiak utziz, halitazkoak bezala. Deposito hauek haizeak eramandako hautsak estali zituen eta, berriro klima hezeagoa etortzerakoan, arroa bete zen. Gaur egun sartzen den ur gehiena iparraldetik Volgaren bidez sartzen denez, Kaspiar itsasoa ia ur geza da iparraldean, baina gaziagoa egiten da hegoalderantz. Irango kostaldean dago gatz kontzentraziorik altuena, bertatik ia ez delako ur gezarik iristen. Gaur egun, Kaspiar itsasoaren gatz kontzentrazioa ozeanoaren batezbestekoaren herena da. Garabogazkölen dagoen badia 1980ko hamarkadan lehortu zen Kaspiarretik ur gehiago ez zelako etortzen, baina beranduago berreskuratu da; bere gatz kontzentrazioa ozeanoaren batezbestekoaren halako 10 da.

Geografia

Kaspiar itsasoak, aspaldiko denboretan Caspium Mare edo Hyrcanium Mare deitua, 371.000 km²ko azalera (1.200 km luze, eta 320 km zabal) eta 78.200 km³ko bolumena ditu. Itsas maila baino 28 m beherago dago. Sakontasun handiena 1.025 metrokoa du.

Mendebaldean Errusia du, Azerbaijan hego-mendebaldean, Iran hegoaldean, Turkmenistan ekialdean eta Kazakhstan ipar zein ekialdean. Iparraldeko eta ekialdeko ertzak apalak dira; hegoaldekoak eta mendebaldekoak berriz garaiak eta labartsuak, hego-mendebaldean Kaukaso mendilerroa eta hegoaldean Elburz mendiak baitaude. Ekialdeko bazterrean, Turkmenistanen, Kara-Bogaz-Gol itsas aintzira dago, oso handia eta sakontasun gutxikoa.

Volga, Ural eta Terek ibaiek ematen diote ura. Kuma-Manitx ubideak Kaspiar eta Azov itsasoak lotzen ditu.

Historia

Kostan dauden hiriak

• Sari (Iran) (Iran)
• Baku (AZE)
• Astara (Iran)
• Astara (AZE)
• Landaran (AZE)
• Sumqayit (AZE)
• Neft Dashlari (Oil Rocks) (AZE)
• Khachmaz (AZE)
• Astrakhan (Errusia)
• Derbent (Errusia)
• Bandar Anzali (Iran)
• Rasht (Iran)
• Ramsar (Iran)
• Chalous (Iran)
• Nushahr (Iran)
• Nur (Iran)
• Türkmenbaşy (TKM) (lehen Krasnovodsk deitua)
• Atyrau (Kazakhstan) (lehen Guriev deitua)
• Aktau (Kazakhstan) (lehen Xevtxenko deitua)

Ekonomia

Ekonomiari dagokionez, garrantzi handia dute petrolio hobiek eta nekazaritzak. Itsasoak berak garrantzi handia du, orobat, inguruko herrialdeen arteko merkatari bide gisa.

Ikus, gainera

• Asiako geografia

Kanpo estekak

• Datuak: Q5484
• Multimedia: Caspian Sea