100 metroko lasterketa

2007ko Munduko Txapelketan.

100 metroko lasterketa atletismoaren probarik laburrena da korrika egiten dena, estali gabeko pistan betiere. Lasterketa hau lerro zuzenean egiten da eta korrikalariek 100m-ko distantzia ahal duten azkarren egin behar dute. Errekorra duena Usain Bolt izena duen gizonezko jamaikarra da (09:58), 2009an lorturikoa, eta emakumezkoena Florence Griffith estatubatuarrak ezarri zuen 1988an (10:49).

Beste korrikalari oso ezagunak izan dira historian alor honetan: gizonezkoetan Jesse Owens, Jim Hines, Silvio Leonard kubatarra, Valery Borzov errusiarra, Don Quarrie jamaikarra, hala nola Carl Lewis, Calvin Smith, Ben Johnson, Tyson Gay edo Asafa Powell; emakumezkoetan Wilma Rudolph, Evelyn Ashford, Marita Koch, Marlies Göhr, Merlene Ottey edo Gail Devers, besteak beste.

100 metroko lasterketaren helburua oztoporik gabeko 100 metro ahalik eta azkarren egitea da. Nagusiki, abiadurako lasterketen artean garrantzitsuena bezala hartzen da. Atleta onenek 10 segundoko denboran egiten dute, 37km/h bataz besteko abiaduraz eta 45 oinkadetan. Olinpiar Jokoetako programan sarturik dago gizonezkoentzat lehenengoz ospatu zirenetik, eta emakumezkoentzat 1928.eko Amsterdameko Olinpiar Jokoak ospatu zirenetik. Froga honetan errekorra duten atletak, gizonezkoen mailan, Usain Bolt da 9'58 segundorekin, eta emakumezkoen artean Florence Griffith Joyner da 10'49 segundoko markarekin.

§Historia.

Gizonezkoen artean 100 metro lauetako froga Atenasen 1896.ean ospatu ziren aro modernoko lehen Olinpiar Jokoen programaren parte izan zen. Emakumezkoak ez ziren froga honetan lehiatuko 1928an Amsterdamen Olinpiar Jokoak ospatu ziren arte. Lehenengo Joko horietan errauts eta ikatzez osatutako pista batean lehiatu ziren. Irteerako posizioa librea zen eta atleta bakoitzak bere ustez hoberena zen posizioa hartzen zuen. Lasterketa honetan Thomas Burke estatubatuarra irabazle atera zen; eskuak pistan finkatu eta lurrera hobeto eusteko zulotxo batzuk egin zituen atleta bakarra izan zen. 1912an, Nazioarteko Atletismo Federazioen (IAAF) sorkuntzarekin batera, froga honen lehenengo mundu errekorra dokumentatu zen, Donald Lippincotten eskutik; 10'6 segundotako marka egin zuen Estokolmoko pista olinpikoan. 1928an George Breshnahan eta William Tuttle Ipar Amerikarrek irteera takoak asmatu zituzten, eta horrela irteerako euskarria eta bultzada hobetu zen. Hauek asmatu arte, errautsezko pistan zulotxo batzuk egiten ziren non oinak sartzen ziren. Hala ere, IAAF-ek ez zituen irteerako takoak 1937. urtera arte onartu. 1938an IAAFek 2m/s-ko aldeko haizea jarri zuen muga bezala lasterketaren marka balioztatzeko. 1968ko ekainaren 20an, Sakramenton, Mexikoko Olinpiar Jokoetan lehiatu behar zuen Estatu Batuetako taldea aukeratzeko frogetan, Jim Hines, Ronnie Ray Smith eta Charles Greene historian lehenengo aldiz 10 segundotatik jaistea lortu zuten froga honetan, muduko errekorra 9'9 segundotan finkatuz. 1977ko urtarrilaren 1ean, IAAFek eskuzko kronometrajea alde batera utzi zuen, 1932tik kronometraje elektronikoarekin batera erabiltzen zena. Ondorioz, edozein erregistrok balio ofiziala izan ahal izateko elektronikoki hartua izan behar zuen.

§Irteera.

Frogaren hasieran, atleta batzuk truku psikologikoak erabiltzen dituzte, irteera takoetan azkenekoa finkatzea bezala. Intimidazio zuzenagoren bat kirol sentipen eza bezala hartzen da. Irteera arbitroak korrikalariak irteera takoetan mantenduko ditu 2 segundotako denbora ezin jakin batean, ondoren tiro egingo du.

§Erreakzio denbora.

Tiroaren eta irteera takoetarik ematen den lehen oinkadaren artean pasatzen den denbora, pistolan dauden sentsore elektronikoen bidez neurtzen da. Edozein denbora 0'1 segundoetatik beherakoa izatean irteera nulua bezala hartuko da ( “irteera ehiztatzea” deitzen zaio). Erregela hau martxan jarri zen tiroaren soinua airean zabaltzeko behar duen denbora, korrikalarien belarrietara ailegatzeko behar den denbora eta gizakion soinuarekiko erreakzio denbora kontuan hartuta.

§Irteera nuluak edo balio gabezkoak

Urte askotan zehar, 2 irteera nuluren arduraduna zen korrikalaria deskalifikatu egiten zen. Honen ondorioz, irteeraren errepikapenak mugagabeak ziren, honek atletek kontzentrazioa galtzea eragiten zuen. Gaur egun, ordea, irteera nulua egiten duen atleta segituan lasterketatik kanpo geratuko da.

§Baldintza klimatikoak

Baldintza klimatikoek eragin handia dute froga honen garapenean. Irteeratik helmugarainoko norabidea duen haizeak (buztan haizea) oso onuragarria da korrikalarientzat, baina helmugatik irteera takoetarantz doan haizeak (buruko haizea) korrikalariei kontra egiten die. Hori dela eta, onartzen den gehiegizko buztan haizea 2 m/s da. Haizearen kontrako erresistentziak modu garrantzitsu batean eragiten du frogan. Hortaz, abiadura-lasterkariek denbora marka hobeak egiten dituzte zonalde garaietan, non airearen gaineko erresistentzia txikiagoa den.

§Munduko markarik onenak dituzten atletak

2012-08-05ean eguneratua

Errekorra	Maila	Marka (s)	Atleta	Herrialdea	Tokia	Data
Mundukoa (WR)	Gizonezkoak	9,58	Usain Bolt		Berlin	2009ko abuztuaren 16a
	Emakumezkoak	10,49	Florence Griffith-Joyner		Indianapolis	1988ko uztailaren 16a
Olinpikoa (OR)	Gizonezkoak	9,63	Usain Bolt		Londres	2012ko abuztuaren 5a
	Emakumezkoak	10,62	Florence Griffith-Joyner		Seul	1988ko irailaren 24a
Europarra (ER)	Gizonezkoak	9,86	Francis Obikwelu		Atenas	2004ko abuztuaren 22a
	Emakumezkoak	10,73	Christine Arron		Budapest	1998ko abuztuaren 19a
Iparramerikarra (NA)	Gizonezkoak	9,58	Usain Bolt		Berlin	2009ko abuztuaren 16a
	Emakumezkoak	10,49	Florence Griffith-Joyner		Indianapolis	1988ko uztailaren 16a
Afrikarra (AF)	Gizonezkoak	9,85	Olusoji Fasuba	Txantiloi:NGR	Doha	2006ko maiatzaren 12a
	Emakumezkoak	10,79	Blessing Okagbare	Txantiloi:NGR	London	2013ko uztailaren 27a
Asiarra (AS)	Gizonezkoak	9,99	Samuel Francis		Amman	2007ko uztailaren 26a
	Emakumezkoak	10,79	Xunmei Li		Shanghai	1997ko urriaren 18a
Ozeaniarra (OC)	Gizonezkoak	9,93	Patrick Johnson		Mito	2003ko maiatzaren 5a
	Emakumezkoak	11,12	Melinda Gainsford		Sestriere	1994ko uztailaren 31a
Hegoamerikarra (SA)	Gizonezkoak	10,00	Robson da Silva		Mexiko Hiria	1988ko uztailaren 22a
	Emakumezkoak	11,05	Ana Cláudia Lemos		São Paulo	2013ko maiatzaren 12a

§Historia osoko gizonezkoen marka onenak

2012-08-05 eguneratua

posizioa	Marka (s)	haizea (m/s)	Atleta	Herrialdea	Data	Tokia	Lehiaketa	Posizioa
1	9,58	+0,9	Usain Bolt		2009 abuztuaren 16a	Berlín	Atletismo mundiala	Lehena (final) RM
2	9,69	+2,0	Tyson Gay		2009ko irailaren 20a	Shanghai	Diamante Liga	Lehena (final)
		-0,1	Yohan Blake		2012 abuztuaren 23a	Lausana	Diamante Liga	Lehena (final)
3	9,72	+0,2	Asafa Powell		2008ko irailaren 2a	Lausana	IAAF Premio Handia	Lehena (final)
4	9,78	+0,9	Nesta Carter		2010eko abuztuaren 29a	Rieti	IAAF Premio Handia	Lehena (final)
5	9,79	+0,1	Maurice Greene		1999ko ekainaren 16a	Atenas	IAAF II Premio Handia	Lehena (final)
		+1,5	Justin Gatlin		2012ko abuztuaren 5a	London	Olinpiadak	Hirugarrena (final)
6	9,80	+1,3	Steve Mullings		2011ko ekainaren 4a	Eugene	Diamante Liga	Lehena (final)
7	9,84	+0,7	Donovan Bailey		1996ko uztailaren 27a	Atlanta	Olinpiadak	Lehena (final) RM/RO
		+0,2	Bruny Surin		1999ko abuztuaren 22a	Sevilla	Atletismo mundiala	Bigarrena (final)
8	9,85	+1,2	Leroy Burrell		1994ko uztailaren 6a	Lausana	Súper Gran Premio IAAF	Lehena (final) RM
		+1,7	Olusoji Fasuba	Txantiloi:NGR	2006ko maiatzaren 12a	Doha	Super Gran Premio IAAF	Lehena (final)
		+1,0	Richard Thompson	Txantiloi:TRI	2011 abuztuaren 13a	Puerto España	Lehiaketa nazionala Trinidad eta Tobago	Lehena (final)
		+1,3	Mike Rodgers		2011ko ekainaren 4a	Eugene	Diamante Liga	Bigarrena (final)
9	9,86	+1,2	Carl Lewis		1991eko abuztuaren 25a	Tokio	Atletismo mundiala	Lehena (final)
		−0,4	Frank Fredericks		1996ko uztailaren 3a	Lausana	IAAF Premio Handia	Lehena (final)
		+1,8	Ato Boldon	Txantiloi:TRI	1998ko apirilaren 19a	Walnut	Ez IAAF	Lehena (final)
		+0,6	Francis Obikwelu		2004 abuztuaren 22a	Atenas	Olinpiadak	Bigarrena (final) RC
		+1,4	Keston Bledman	Txantiloi:TRI	2012 ekainaren 23a	Puerto España	Lehiaketa nazionala Trinidad y Tobago	Lehena (final)

RM= errekor Mundiala, RO= errekor Olinpiarra, RC= errekor kontinentala

§Historia osoko emakumezkoen marka onenak

2012-06-15 eguneratua

posizioa	Marka (s)	haizea (m/s)	Atleta	Herrialdea	Data	Tokia
1	10,49	0,0	Florence Griffith Joyner		1988 uztailaren 16a	Indianapolis
2	10,64	+1,2	Carmelita Jeter		2009ko irailaren 20a	Shanghai
3	10,65	+1,1	Marion Jones		1998ko irailaren 12a	Johannesburgo
4	10,70	+0,1	Shelly-Ann Fraser		2012ko ekainaren 29a	Jamaika
5	10,73	+2,0	Christine Arron		1998 abuztuaren 19a	Budapest
6	10,74	+1,3	Merlene Ottey		1996ko irailaren 7a	Milán
7	10,75	+0,4	Kerron Stewart		2009ko uztailaren 10a	Roma
8	10,76	+1,7	Evelyn Ashford		1984ko abuztuaren 22	Zúrich
		+1,1	Veronica Campbell-Brown		2011ko maiatzaren 31a	Ostrava
9	10,77	+0,9	Irina Privalova	Txantiloi:Bandera2	1994ko uztailaren 6a	Lausana
		+0,7	Ivet Lalova		2004ko ekainaren 19a	Plovdiv
10	10,78	+1,0	Dawn Sowell		1989ko ekainaren 3a	Provo
		+1,8	Torri Edwards		2008ko ekainaren 28a	Eugene

§Olinpiar txapeldunak

Para medallistas ver Anexo:Atletismoko atleta medailadunak olinpiadetan (Gizoneskoen 100 metroetan)

Jokoak	Urtea	Maila	Atleta	Herrialdea	Marka (s)
Atenas	1896	Gizonezkoak	Tom Burke		12,0
		Emakumezkoak	Ez zuten parte hartu
París	1900	Gizonezkoak	Frank Jarvis		11,0
		Emakumezkoak	Ez zuten parte hartu
San Luis	1904	Gizonezkoak	Archie Hahn		11,0
		Emakumezkoak	Ez zuten parte hartu
Londres	1908	Gizonezkoak	Reginald Walker	Sudáfrica	10,8
		Emakumezkoak	Ez zuten parte hartu
Estokolmo	1912	Gizonezkoak	Ralph Craig		10,8
		Emakumezkoak	Ez zuten parte hartu
Amberes	1920	Gizonezkoak	Charlie Paddock		10,8
		Emakumezkoak	Ez zuten parte hartu
Paris	1924	Gizonezkoak	Harold Abrahams		10,6
		Emakumezkoak	Ez zuten parte hartu
Amsterdam	1928	Gizonezkoak	Percy Williams		10,8
		Emakumezkoak	Elizabeth Robinson		12,2
Los Angeles	1932	Gizonezkoak	Thomas Edward Tolan		10,3
		Emakumezkoak	Stanislawa Walasiewicz		11,9
Berlin	1936	Gizonezkoak	Jesse Owens		10,3
		Emakumezkoak	Helen Herring Stephens		11,5
London	1948	Gizonezkoak	Harrison Dillard		10,3
		Emakumezkoak	Fanny Blankers-Koen		11,9
Helsinki	1952	Gizonezkoak	Lindy Remigino		10,4
		Emakumezkoak	Marjorie Jackson		11,5
Melbourne	1956	Gizonezkoak	Bobby Joe Morrow		10,62
		Emakumezkoak	Betty Cuthbert		11,82
Roma	1960	Gizonezkoak	Armin Hary		10,2
		Emakumezkoak	Wilma Rudolph		11,0
Tokio	1964	Gizonezkoak	Robert Hayes		10,0
		Emakumezkoak	Wyomia Tyus		11,4
México	1968	Gizonezkoak	Jim Hines		9,95
		Emakumezkoak	Wyomia Tyus		11,1
Munich	1972	Gizonezkoak	Valeri Borzov		10,14
		Emakumezkoak	Renate Stecher		11,07
Montreal	1976	Gizonezkoak	Hasely Crawford	Txantiloi:TRI	10,06
		Emakumezkoak	Annegret Richter		11,08
Mosku	1980	Gizonezkoak	Allan Wells		10,25
		Emakumezkoak	Lyudmila Kondratyeva		11,06
Los Angeles	1984	Gizonezkoak	Carl Lewis		9,99
		Emakumezkoak	Evelyn Ashford		10,97
Seul	1988	Gizonezkoak	Carl Lewis		9,92
		Emakumezkoak	Florence Griffith Joyner		10,54
Barcelona	1992	Gizonezkoak	Linford Christie		9,96
		Emakumezkoak	Gail Devers		10,82
Atlanta	1996	Gizonezkoak	Donovan Bailey		9,84
		Emakumezkoak	Gail Devers		10,94
Sidney	2000	Gizonezkoak	Maurice Greene		9,87
		Emakumezkoak	Marion Jones		10,75
Atenas	2004	Gizonezkoak	Justin Gatlin		9,85
		Emakumezkoak	Yulia Nesterenko		10,93
Pekín	2008	Gizonezkoak	Usain Bolt		9,69
		Emakumezkoak	Shelly-Ann Fraser		10,78
Londres	2012	Gizonezkoak	Usain Bolt		9,63
		Emakumezkoak	Shelly-Ann Fraser		10,75

§Kanpo loturak

• (Ingelesez)Gizonen zerrenda osoa historian zehar
• (Ingelesez)Emakumeena

Sede	Urtea	Maila	Atleta	Herrialdea	Marka (s)
Helsinki	1983	Gizonezkoak	Carl Lewis		10,07
		Emakumezkoak	Marlies Göhr		10,97
Erroma	1987	Gizonezkoak	Carl Lewis		9,93
		Emakumezkoak	Silke Gladis-Möller		10,90
Tokio	1991	Gizonezkoak	Carl Lewis		9,86
		Emakumezkoak	Katrin Krabbe		10,99
Stuttgart	1993	Gizonezkoak	Linford Christie		9,87
		Emakumezkoak	Gail Devers		10,82
Gotemburgo	1995	Gizonezkoak	Donovan Bailey		9,97
		Emakumezkoak	Gwen Torrence		10,85
Atenas	1997	Gizonezkoak	Maurice Greene		9,86
		Emakumezkoak	Marion Jones		10,83
Sevilla	1999	Gizonezkoak	Maurice Greene		9,80
		Emakumezkoak	Marion Jones		10,70
Edmonton	2001	Gizonezkoak	Maurice Greene		9,82
		Emakumezkoak	Zhanna Pintusevich-Block		10,82
Paris	2003	Gizonezkoak	Kim Collins		10,07
		Emakumezkoak	Torri Edwards		10,93
Helsinki	2005	Gizonezkoak	Justin Gatlin		9,88
		Emakumezkoak	Laury Williams		10,93
Osaka	2007	Gizonezkoak	Tyson Gay		9,85
		Emakumezkoak	Veronica Campbell		11,01
Berlín	2009	Gizonezkoak	Usain Bolt		9,58
		Emakumezkoak	Shelly-Ann Fraser		10,78
Daegu	2011	Gizonezkoak	Yohan Blake		9,92
		Emakumezkoak	Carmelita Jeter		10,90
Mosku	2013	Gizonezkoak	Usain Bolt		9,77
		Emakumezkoak	Shelly-Ann Fraser		10,71
	Artikulu hau Kirolari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.