Iñaki Larrañaga

Iñaki Larrañaga
	;
Bizitza
Jaiotza	Lazkao, 1933
Herrialdea	Gipuzkoa, Euskal Herria
Heriotza	2021eko uztailaren 3a (87/88 urte)
Hezkuntza
Hizkuntzak	euskara; gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	idazlea, apaiz katolikoa eta soziolinguista
Lan nabarmenak	ikusi SIADECO; Bizi-Hitza Fundazioa;
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Erromatar Eliza Katolikoa

Artikulu hau soziolinguistari buruzkoa da; margolaria gaitzat duena beste hau da: «Iñaki Larrañaga Iglesias»

Iñaki Larrañaga Irizar (Lazkao, 1933 – Itsasondo, 2021eko uztailaren 3^[1]) apaiza, soziologoa, soziolinguista eta SIADECO kooperatibaren nahiz Bizi-Hitza Fundazioaren sortzaileetako bat izan zen^[2]. Euskal soziolinguistikan eta hizkuntzaren soziologian aitzindaria, besteak beste, euskararen erabileraren neurketaren metodologia diseinatu zuen. Anaia zuen Prontxio Larrañaga, Legazpiko alkate eta Gipuzkoako ahaldun ohia.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ikasketak eta apaizgoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lazkaon jaio zen 1933. urtean. Lazkaoko eskola txikian ikasi zuen euskara hutsean, harik eta 1939an, sei urterekin, eskola nazionalera pasatu zuten. Bertan euskaraz hitz eginez gero, zigorrak eta kolpeak jasotzen zituzten ikasleek. Beasaingo lantegitik kaleratu ostean aitak lana Legazpin aurkitu zuen eta hara aldatu ziren 1940an. Bertako eskolako giroa Lazkaokoaren antzekoa zen. Ondoren lasalletar fraideenean ikasi zuen erdara hutsean.

Hamabi urterekin, 1945ean, apaizgaitegira joan zen, lehendabizi Saturraranen egon zen lau urte, gero Gasteizen beste lau eta 1953tik aurrera Donostian. Inork bultzatu gabe hartu zuen erabakia, izan ere, hasiera batean ez zioten joaten utzi nahi. Mutiko bihurria omen zen eta beldur ziren ez ote zuten kaleratuko. Hala ere, joan egin zen; bai eta 1957an apaiztu ere, Jaume Font Donostiako lehendabiziko apezpikuaren hitzaldi etsigarriaren ostean. Urtero, baina, udako oporrak amaitzean, aita etortzen zitzaion eta apaizgaitegian gustura ez bazegoen, etxean lasai gelditzeko esaten zion.

Euskaraz erdi isilean jarduten ziren, Elizako buruen jarrera oso aurkakoa baitzen. Hain zuzen ere, agintariak, Larrañagak Lurdarako erromesaldian agertutako euskaltzaletasunagatik, gazte hura apaiztu barik uzteko zorian egon ziren. Gero, Donostiako apaizgaitegian irakasle jardun ordez, Getariara bidali zuten eta urtebete eman zuen han.

Apaizgaitegian ikasitako filosofiak eta teologiak euskal gizartearekiko zituen kezkak asetzen ez zizkiotela-eta, 1958-1962 arteko urteak Parisen igaro zituen soziologia ikasten. Unibertsitate Katolikoan lehen bi urteak eta Sorbonan beste biak. Larrañaga psikologia sozialean eta demografian lizentziatu zen. Ramon Iruretagoiena apaiz adiskidea, aldiz, zientzia politiko eta ekonomikoetan. 1961ean Aljerreko Estatu Kolpea gertatu zenean, Txillardegirekin eta Karlos Santamariarekin bilduta zegoen Larrañaga.

Hango egonaldiak distantzia hartu, lotura sakondu eta hizkuntza, euskal kultura eta euskal izaeraren garrantzia eta balioa arrazoitzeko balio izan zion. Han, soziologiako ikasketa orokorrek eta bereziki hizkuntzaren soziologiakoek antropologiaren mundura eta beste hainbat diziplinatarako atea ireki zioten. Beraz, ordura arte sentimenduz bizi izandakoak arrazionalizatu eta jarrera aktiboagoa hartzera eraman zuten. Parisko Saint-Germain-des-Prés auzoan bizi zen eta gizarte erabat laikoa ezagutu zuen; laikoa ez ezik, agnostikoa eta ateoa ere bai. Aldi berean, erlijioa bizitzeko guztiz modu sakon eta serioa ezagutu zuen. Apaizaren bideari eusteko erabaki sendoa hartu zuen bizitzan hirugarren aldiz.

1962-1964 urteak Hernaniko parrokian eman zituzten, bertako erretoreak eskatuta, hierarkiaren eta agintarien oso gustuko izan ez zen bertako azterketa soziologikoa (urbanismoa, ekonomia, erlijioa...) egiten. Aldi berean Donostian gizarte laguntzako eskolan klase ematen aritzen ziren Larrañaga eta Iruretagoiena. Ikerketaren emaitza Ramon Iruretagoiena eta biek Hernani 1962 liburuan (1964) argitara eman zuten. Population aldizkariak liburuaz 1965ean argitaratutako iruzkinak honela zioen: "Leur conclusions n'ont pas laissé de soulever quelques remous en Espagne". 1964 urteaz geroztik, Itsasondoko parrokian dago. Lorenzo Bereziartua apezpiku izendatu berriak Donostiatik Iruretagoiena Irunera eta Larrañaga Itsasondora bidali baitzituen zigortzeko asmotan, Elizaren erakundeari zioten atxikimendu tipiagatik.

SIADECO eta soziolinguistika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aldaketa giro nabarmenean (Vatikanoko II. kontzilioa, sekularizazioa, euskal kultura eta politikaren biziberritzea, immigrazioa...), 1967an, SIADECO sozioekonomia eta hirigintzaren ikerketarako taldea sortu zuen beste lagun batzuekin (soziologoak, ingeniariak, arkitektoak, ekonomistak...) garapenkeriak zekartzan arazoei nola edo hala aurre egitearren. Kooperatiba horretan egin zuen lan 1996. urtera arte; hogeita hamar urtean, hortaz.

1967an, beraz, SIADECOn sozioekonomia ikerketa taldea, ikerketa aplikatuaren talde gisa, sortu zen eta, euskarari buruzko informazioa beti jasotzen zuten nahiz udalerri mailako ikerketetan, nahiz eskualdekoetan, nahiz beste hainbat ikerketa egiten zituztenean. Ikuspegia soziologikoa izaten zen eta hori guztia uztartu nahi izaten zuten nolabait udalerri edo eskualde bakoitzak zituen ezaugarri sozio-demografiko, sozio-ekonomiko, sozio-kultural eta abarrekin. Hala nola, hizkuntzaren hedapena edo higadura kasu bakoitzean zergatik sortu ziren eta horietan zein erakundek izan zuten zerikusia eta eragina: eskolak edo administrazioak edo industrigintzaren sorrerak eta immigrazioak eta gaineratikoak, ikuspegi aplikatutik betiere.

Urte horietakoak dira SIADECOk Arrasateko (1972) eta Goierriko (1974, 1975) egoeraz egindako azterketa soziologiko mardulak. Bestalde, 1970ean Tolosako haurtzaindegia euskaraz izan zedin eta ez elebidun Iñakiren informazioa eta aholkuak erabakigarriak izan ziren. Baionako 1971ko Euskal Astean parte hartu zuen Beñat Laxaguerekin bat eta ondoren Udako Euskal Unibertsitatea sortu zenetik aurrera ikastaro ugari eman zituen bertan. 1977 aldera Zumarragako Ospitalea izango zenaren aldeko ekintzetan parte hartu zuen Goierriko hainbat alkate, langile eta elkarterekin bat.

"Soziolinguistika" izena aipatuz egin zuten lehen ikerketa 1975-1977 urteen artekoa izan zen. Urte horietan bi lan egin zituzten: bata, Euskararen liburu zuriaren (1978) edukiak diseinatu eta haren apailatzea koordinatu. Bestea, euskararen egoera soziolinguistikoa aztertu. Hura izan zen Euskal Herrian aurreneko aldiz egin zen gisa horretako egitasmoa: "Euskararen soziolinguistika azterketa" eta "Hizkuntz Plangintza baten oinarriak". Lan horiek Euskaltzaindiaren babesaz eta eraginez egin ahal izan zituzten.

Azterketa soziolingustikoaren azalpenak hainbat lekutan eman zituen Larrañagak, adibidez, Gipuzkoako ikastolek 1976an antolatutako elebitasun biltzarrean. Ez zen erraza izan lanok bideratzea, jende askok soziolinguistika zer zen ere ez baitzekien. Erabakiak hartu behar zituzten agintariek hitz horrekin mesfidantza izugarria zuten. Horregatik, hitz hori aipatuz egin zen lehenbiziko proposamena atzera bota zuten ikerketa hori finantzatu behar zutenek. Hala ere, emaitza nagusiak Martin Ugaldek bildu zituen Hizkuntz borroka Euskal Herrian liburuan (1979).

1978ko urrian Euskaltzaindiaren batzarrean "Euskararen normalizapenerako plangintza baten oinarriak" txostena aurkeztu zuen. Urte horretako Euskaltzaindiaren Bergarako Biltzarrerako, euskara batuaren erabilera irakaskuntza munduan zertan zen aztertu zuten. 1979an Eusko Kontseilu Nagusiaren Hezkuntza Saileko Mikel Zalbidek zuzentzen zuen "Euskal Kulturaren Beharrizan Unibertsitarioetarako Lantaldea"n aritu zen.

Soziolinguistika teorikoari dagokionez, Lluís Vicent Aracil izan zen Estatu Batuetatik 1952an plazaratu zen terminoa ekartzen lehena. Larrañagak Parisen emandako urteetan ez zegoen soziolinguistikako katedrarik, beti "hizkuntzaren soziologia" izaten zen jorratutako ikuspegia eta beti hautazko gai moduan. Larrañagak Aracil 1976 inguruan ezagutu zuen. Escola d'Estiu antolatzen zen Katalunian eta Larrañaga saio batera eraman zuten. Geroztik urte luzetan izan dituzte harremanak eta biak elkarrekin Tolosan izan ziren soziolinguistika aplikatuari buruz oinarri teorikoak eta aplikatzeko bideak eztabaidatzen. Hitzaldiok liburu batean bildu ziren: Euskara gizarte bizitzan (1984).

Euskararen erabileraren neurketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aracilen bidez, hortaz, amerikar soziolinguistikaren berri izan zuen: Joshua Fishman, Quebeceko eskola, William F. Mackey eta abar. Izenoi Rafael Ninyolesena, Francesc Vallverdúrena, Jose Maria Sanchez Carrionena eta Louis-Jean Calvetena gehitu behar zaizkie; ordurako guztiak aztertuak baitzituen Larrañagak. Erreferentzia teoriko horietan oinarrituz diseinatu zuten azterketa soziolinguistikoa egiteko oinarrizko inkesta, jendeari galdetu nahi ziotena, alegia. Baliabide tekniko eta materialak oso eskasak ziren. Herriz herri, udaletxeetara joan eta erroldak aztertzen ibili ziren, zozketa irizpideak aplikatuz lagina egiteko datuak ateratzeko, nori egin inkesta, bildutako informazioa nola landu...

Azterketa soziolinguistiko orokorraren ondoren egindako ikerlan zehatza Gipuzkoako Foru Aldundiak eskatutakoa izan zen. Erroldaren azterketa zuen oinarria. Gipuzkoako biztanleen herriz herriko ezagutza maila aztertu zuten. Gero euskararen erabilera objektiboari buruzko azterketa egin zuten. Alegia, erroldan jendeak zer esaten zuen jasotzen zuten, neurketa objektiboarekin euskara erabiltzen zenbati entzuten zitzaion neurtu nahi zuten, 1982-1983a zen. Larrañagak, Gipuzkoako erabilerari buruzko artikulua idatzi zuen, askoren arteko Hizkuntza minorizatuen soziologia (1986) liburuan. Diagnostikorako bi metodologia oso berritzaile aurkeztu zituen: hizkuntza paisaia neurtzekoa eta kale erabilera neurtzekoa; biak ere, osteko hizkuntza plangintzako diagnostikoetan ezinbestekoak.

Horren ondoren, herri eta hiriburuen egoera aztertzeari ekin zioten. Garai horretakoak dira, Tolosaldeko (1978), Tolosako (1983), Irungo (1983), Basauriko (1985), Iruñeko (1986), Donostiako (1986), Gasteizko (1986), Bilboko (1990), Errenteriako (1990), Ipar Euskal Herriko (1987, 1991) eta Getxoko (1994) egoera soziolinguistikoaren azterketak, besteak beste.

Nabarmentzekoak dira, orobat, 1988an egin zuten Euskal Autonomia Erkidegoko Soziolinguistika-mapa eta 1993an egin zuten euskararen familia bidezko transmisioaren azterketa EAEn.

Txepetxekin elkarlana[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Larrañagak Jose Maria Sanchez Carrion "Txepetx" hizkuntzalaria 1972tik autore gisa eta 1981etik bertatik ezagutzen zuen.

1983koa da "Iruinean Sortua" izeneko agiria. Txepetx, Aracil, Larrañaga eta beste batzuen artean deia zabaldu eta katalan, galego eta euskaldun talde bat (António Gil Hernández, Sagrario Aleman, Txillardegi, Kike Amonarriz, Antoni Artigues, Esther Bonet, Teresa Marbà, Kontxesi Pedroarena, Antonina Tugores... guztira 35 lagun) batu zen "El idioma del Estado y el estado de los idiomas" gaiaren inguruan eztabaida eta gogoeta egiteko.

Handik sortu zen 1984ean Getxon egin zen Hizkuntz Minorizatuen Soziologia kongresua. Bertara bildu zen adituen taldeaz gainera (Aracil, Txepetx, William F. Mackey, Juan Cobarrubias eta abar) hizkuntza minorizatuen gaiaz kezkaturik zeuden hainbat jende bildu zen, bereziki Euskal Herriko, Galiziako eta Katalan Herrietako ikasle, irakasle eta ikertzaile talde bat. Carlos Garaikoetxea lehendakariak sostengua adierazi zion biltzarrari, baina laster Ajuriaeneatik egotzi zuten.

1990ean lankidetza areagotu egin zuten Txepetx SIADECOn sartzearekin bat. Txepetxi zegokion oinarrizko kudeaketa, hau da, ekarpen teorikoak formulatu eta berritzen joatea. Larrañagaren eta SIADECOren egitekoa, aldiz, ikerketa aplikatua egitea eta ekarpen teoriko haiek esperientziarekin kontrastatzea zen: hezkuntza plangintzak ikastetxeetan, gazteen erabilera sustatzea, haur erdaldunentzako jolasak, gazte erdaldunentzako irratsaioak, irakasleentzako ikastaroak... Elkarlan horren baitan aipa daiteke Gabriel Aresti Euskaltegiko irakasleei emandako laguntza ere, Bilboko Zenbat Gara elkartearen eta Kafe Antzokiaren prestatze zein gogoeta lanean.

Esan bezala, 1990ean Biboko azterketa soziolinguistikoa egin zuen SIADECOk, Larrañaga eta Kike Amonarriz buru zirela. Azterketaren laburpena Euskara Bilbon (1991) liburuan argitaratu zuten, Txepetxen ekarpen eta guzti. Bilboko Udalak antolatutako I. Jardunaldiak Soziolinguistikaz-en aurkeztu zituzten emaitzak halaber. Bildutako datuen gogoeta eta kontestualizazio teoriko sakon-sakona, ordea, hamar urte geroago etorriko ziren, politikaren gorabeheren harira: Txepetxen Aplicación sociolingüística de la territorialidad (1999).

Bestalde, Egunkaria Sortzen sozietate mugatuaren kide sortzaileetako bat izan zen 1990ean. Sozietate mugatu hori Euskaldunon Egunkariaren akziodun nagusia izango zen.

1993-1994 ikasturtean Lurdes Rada eta Joseba Alvarez ezkertiar abertzaleen tutorea izan zen Euskal Herriko Unibertsitateak eskaintzen zuen hizkuntza plangintza ikastaroan. Haien Ikastaro amaierako lanak "Talde politiko baten euskalduntze plangintza" izena zeraman. Herri Batasuna alderdiak hizkuntza politika berria abiatu zuen 1996an.

1996an erretiratu eta utzi egin zuen ogibideari dagokion oro, baina apaiz lana egiten jarraitzen du. Betiere afizioz, noski, izan ere inoiz ez du apaiz lanagatik soldatarik jaso, aske izatekotan. Gisa berean, 2002an eratu zenetik Bizi-Hitza Fundazioaren idazkaria da. Xabier Mendiguren Elizegiri Arbelaren gainean (2004) libururako Itsasondoko meategien langile mugimenduaren berri eman zion. 2006an Euskal Y-aren aurka agertu zen eta 2010ean José Antonio Pagolari sostengua adierazi zion. 2017an platinozko ezteiak ospatu zituen Donostiako elizbarrutian eta SIADECOk omenaldia eskaini zion, Txepetxekin batera.

2021eko uztailaren 3an hil zen.

Lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sakontzeko, irakurri: «Iñaki Larrañaga Irizarren lanen zerrenda»

AGIRRE ARREGI, Inazio (2009-02-05): "Gogoeta 21: lehengo lepotik burua", Gara.[1]
AGIRRE, Inazio (2010): "Euskal soziolinguistikaren gentlemana", Bat, 77 (2010, 4), 169-179.[2]
AIZPURU MURUA, Mikel (2003): Udako Euskal Unibertsitatea euskal kulturgintzan: hasierako urteak 1973-1984. Bilbo: Udako Euskal Unibertsitatea. 31.[3]
ALVAREZ, Joseba (2010-11-18): "Auzolanaz zurrunbiloa indartu", Gara.[4]
AMONARRIZ, Kike (1993): "Euskararen erabilpenaren kale neurketa 1993: abiapuntu berria", Bat, 13-14, 77-90.[5]
AMONARRIZ, Kike (2013-07-29): "Euskararen egoera 1983an. Duela 30 urteko irakurketa bat", Argia.com. [6]
ARRUTI, Iñaki eta ZUBIRIA, Pello (1995-12-10): "Kike Amonarriz: Euforiak pasata, euskalgintzan une kritiko batera iristen ari gara", Argia, 1555, 22-26.[7]
ARTETXE SÁNCHEZ, Karmele (2010): Komunitate zientifiko euskalduna: azterketa historikoa eta bibliometrikoa. Euskal Herriko Unibertsitatea. 353, 416, 509.[8]
AZURMENDI, Maria-Jose (2010): "BAT Soziolinguistika Aldizkariaren XX. urteurrena ospatzen: hausnarketak", Bat, 76 (2010, 3), 22-24.[9]
BOLETÍN OFICIAL DEL ESTADO (2003-07-26): "ORDEN ECD/2125/2003, de 1 de julio, por la que se inscribe en el Registro de Fundaciones la denominada «Fundación Vida y Lenguas», de Donostia-San Sebastián", BOE, 178, 29102. [10]
COBARRUBIAS, Juan (2008): "History of the “Normalization” of Basque in the Public Administration Sphere", in TOTORICAGÜENA, Gloria eta URRUTIA, Iñigo (2005): The legal status of the Basque language today : one language, three administrations, seven different geographies and a diaspora. Donostia: Eusko Ikaskuntza. 144.[11]
ERIZE ETXEGARAI, Xabier (1997): Soziolinguistika historikoa eta hizkuntza gutxituen bizitza: Nafarroako euskararen historia soziolinguistikoa (1863-1936). Euskal Herriko Unibertsitatea. 51, 56, 63, 152, 260.[12]
EUSKADI IRRATIA (2017-12-14): "Ur emari handiko iturria izan dira Iñaki Larrañaga eta Txepetx"[13]
EUSKO LEGEBILTZARRA (2002-10-18): "Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako Sozialista Aber tzaleak Legebiltzar Taldeak egindako legez besteko proposamena, Jaurlaritzak azaroaren 24ko 10/1982 Euskararen Erabileraren Normalizaziorako Oinarrizko Legea betetzeari buruzkoa. Eztabaida eta behin betiko ebazpena", 44. [14]
EUSKO LEGEBILTZARRA (2004-10-27): "Kultura-sailburuaren agerraldia, berak eskatuta, funtzionarioen euskalduntze-prozesuari buruzko argibideak emateko", 22. [15]
GOIERRIKO AHT GELDITU! ELKARLANA (2006-05-16): "Atxikimendua agertu dutenen zerrenda"[16]
GOIKOETXEA, Garikoitz (2017-12-19): "Modernizatu egin behar dira ikerketa soziolinguistikoak", Berria [17]
IBARGUTXI, Felix (2017-12-16): "Siadeco celebra sus 50 años con un homenaje a Iñaki Larrañaga y 'Txepetx'", El Diario Vasco. [18]
INTXAUSTI, Joseba (2007): "Joanes Etxeberri egitasmoa (2007-2008)", Euskera, 52 (2007, 1), 250-251.[19]
IZENGABE (1979): "SIADECO: euskararen hedapenaren plangintzarako oinarriak", Euskera, 24, 1, 391-393.[20]
IZENGABE (1979): "Pasado, presente y futuro de la lengua : [Presentación del Libro blanco del euskara]", Euskera, 24 (1979, 1), 405-413.[21]
IZENGABE (1982-04-25): "SIADEKOkoekin elkar-hizketa", Argia, 931, 20-24.[22]
IZENGABE (2001-04-01): "El Manifest d'Iruñea", L'Estel, 456, 16.[23]
IZENGABE (2014-07-15): "Aquellas asociaciones de padres", El Diario Vasco. [24]
J.A. (1969-08-17): "SIADEKO: Euskalerriaren alde lanean", Zeruko Argia, 337, 14.[25]
J.H. (1965): "Larranaga I. et Iruretagoyena R. — Hernani 1962. Estudio sociologico de un pueblo industrial guipuzcoano...", Population, 20/1, 149.[26]
JUARISTI LARRINAGA, Patxi (2011): "Euskal soziolinguistika aplikatua: bilakaera metodologikoa eta teknikoa", Bat, 78 (2011, 1), 103.[27]^{[Betiko hautsitako esteka]}
LARRAÑAGA, Iñaki eta IRIGARAY, Jose Angel (1996): "Jose Maria Sanchez Carrión "Txepetx"en ekarpen eta aplikazioaz", Bat, 18, 23-37.[28]
LARRINAGA RENTERIA, Ane (2006): Kulturgintza esparruko eragileen tradizio intelektualak: kulturgileak gizarte mugimenduetan. Euskal Herriko Unibertsitatea. 604, 622.[29]
LASALLE, Xabier: "SIADECO", Auñamendi Entziklopedia. [30]
LIMIA, Cristina (2010-05-26): "Legazpi dio el último adiós a Prudencio Larrañaga", El Diario Vasco. [31]
MENDIGUREN ELIZEGI, Xabier (2004): Arbelaren gainean. Donostia: Elkarlanean. [32]
MOLLARRI, Joxe (1983-01-16): "Lluis Arazil: Konfliktorik gabe ez dago hizkuntza aurrera ateratzerik", Argia, 960, 15-19.[33]
ODRIOZOLA, Joxe Manuel (2010): "Ohiz kanpoko begirada", Bat, 76 (2010, 3), 157-166. [34]
ODRIOZOLA, Joxe Manuel eta ESNAOLA, Imanol (2000): "Iñaki Larrañaga: Orain Euskal Herri osoan euskaldun elebidunak %22,5a omen gara, eta orain dela hogei urte ere hala ginen. Non dago, beraz, euskaldungoaren gorakada?", Bat, 35. [35]^{[Betiko hautsitako esteka]}
OLEA, Inozentzio (1997): Bizitza izbide. Zarautz: Sendoa. 129-130, 183-184. [36]
RODRIGUEZ, Txerra (2008-07-01): "Inkestatik inkestara", Garaigoikoa: Hizkuntza soziologia (edo soziolinguistika). [37]
ROLLO DE SALA Nº 21/05, Sumario 44/04, Juzgado Central de Instrucción nº 6, 18. [38]
SÁNCHEZ CARRIÓN, José María (2011): "(Re)pensar el discurso". In MARTÍNEZ LEMA, Paulo & SANMARTIN REI, Goretti (2011): Unha outra guía para a intervención lingüística. A Coruña: Universidade da Coruña. 96. [39]
UGALDE, Martin (1977): "Euskararen liburu zuria", Euskera, 22 (1977, 2), 889-897. [40]
UNZUETA, Peru (1984-11-11): "Hizkuntz normalizazioaren prozesuari heldu nahi izan diogu", Argia, 1035, 35.[41]
URCELAY, José Mari (2009-06-05): "El Hospital de Zumarraga, un gran logro", Diario Vasco. [42]
URIBARREN, Patxi (1991): "Euskara Bilbon", Karmel (1991, 2), 33-60. [43]^{[Betiko hautsitako esteka]}
VELEZ DE MENDIZABAL, Josemari (2011-02-01): "Euskararen erabileraz kezkatuta Arrasaten", Etorkizuna etorkizun. [44]
VILLASANTE, Luis (1975): "Gure egoera eta lanen kontu errendatzea: datorren urte bikoari begira: Bilbon, 1975-I-31", Euskera, 20, 466-467.[45]
VILLASANTE, Luis (1977): "Urtebikoaren plangintza: 1977-1978", Euskera, 22 (1977, 1), 227. [46]
ZABALETA, Jesus M. (1984): "Euskara gizarte bizitzan", Senez, 1.[47]
ZALAKAIN GARAIKOETXEA, Jesus Mari (1992): Euskal prentsa herri-proiektua da. Euskal Herriko Unibertsitatea. 231, 383-384, 416, 418.[48]
ZALBIDE, Mikel (1998): "Normalización lingüística y escolaridad: un informe desde la sala de máquinas", RIEV, 43, 363. [49]
ZALBIDE, Mikel (2010): "Hizkuntza-soziologiaren ibilia gurean", Bat, 77 (2010, 4), 38-39. [50]
ZARRAGA, Arkaitz et al. (2010): Soziolinguitika eskuliburua. Gasteiz: Eusko Jaurlaritza. 46, 323-324, 342, 356, 380. [51]
ZUBEROGOITIA ESPILLA, Aitor (2003): Euskararen presentzia gaur egungo prentsa elebidun abertzalean. Euskal Herriko Unibertsitatea. 1, 18, 27-28, 31, 94, 113-115, 118-120, 214, 444, 448.[52]