Thomas More

Thomas More

Thomas More (1527)
Datu pertsonalak
Jaio	1478ko otsailaren 7a
	Londres (Ingalaterrako Erresuma)
Hil	1535eko uztailaren 6a
	Basilea (Suitza)
Sinadura

Thomas More, edo San Tomas Moro santu izenez, (Londres, 1478ko otsailaren 7a - 1535eko uztailaren 6a) abokatu, idazle, politikari eta humanista ingelesa izan zen. Hainbat lanpostu publiko bete zituen, Ingalaterrako kantzilerra barne 1529 eta 1532 artean. Utopia hitza asmatu eta izen bereko liburua idatzi zuen, alegiazko uharte-nazio bati buruzkoa. Liburuan, bertako sistema politikoa aurkeztu zuen.

Biografia

Anglikanismoaren arrakastak Thomas Moreren ospearen beheraldi bat ekarri zuen arren, estatuko paperak argitaratu zirenean haren irudi osoa eta benetakoa berregin zen. Hala prestatu zen bidea More dohatsu egiteko (1886) aurrena, eta santu egiteko gero. Gizona idazlea baino handiagoa izan bazen ere, Utopia-k, bere «urrezko liburutxo»ak, ospe handiagoa eman zion martiri izateak baino, eta orobat ingelesezko lanetako milaka hitzek baino.

Hezkuntza humanistikoa izan zuen, Oxforden. Erasmo Rotterdamgoaren adiskide handia eta lankidea izan zen -harekin batera itzuli zuen Luzianoren Elkarrizketakeko parte handi bat-, eta William Lylyrena -zeinarekin poeta grekoen bilduma bat egin baitzuen, ingeles hizkuntzara itzulia-. Abokatu famatua zen, eta 1504an Ingalaterrako Legebiltzarrean sartu zen. Postu horretan, bere etorri dotorearekin, Henrike VII.aren politika fiskalaren kontrako borrokan jardun zuen, gero eta abantaila gehiago ematen baitzizkion gorteari herriaren kaltetan. Bizitza publikotik aldendu zuten, baina, Henrike VIII.a errege egin zutenean, politikagintzar itzuli zen; errege haren lankide garrantzitsua izan zen, hainbesteraino non lord kantziler kargura jaso baitzuen (1529). Ez zion uko egin nahi izan aita santuak erlijio-auzietan zuen aginpideari, eta ez zuen onetsi nahi izan Henrike VIII.aren eta Aragoiko Katalinaren ezkontza desegitea. Horregatik, Londresko dorrean espetxeratu zuten, eta burua moztuta hiltzera kondenatu.

Moreren hilketaren albisteak izugarrizko oihartzuna izan zuen Europa osoan. Erasmok biziki deitoratu zuen bere adiskidearen heriotza. «Haren arima elurra baino garbiagoa zen, haren jenioa hain handia non Ingalaterrak ez baitzuen inoiz halakorik izan eta ez duen berriz izango». Moreren traidore-irudi «ofiziala» ez zuten inon sinetsi, ezta lurralde protestanteetan ere.

1935ean, heriotzatik laurehun urtera, Pio XI.a aita santuak kanonizatu egin zuen, eta abokatu eta plazagizonen zaindari izendatu. Haren ospakizun-eguna ekainaren 22an da.

Utopia

Sakontzeko, irakurri: «Utopia (liburua)»

Utopia liburuaren 1518ko argitalpena
Ambrosius Holbein-en xilografia

Utopia da (1516), latinez idatzia, Thomas Moreren lan nagusia, Erasmoren Encomium Moriae-rekin batera, ingeles humanismoaren adierazpen nagusietako bat da. Bertan, Morek errepublika idealaren egitura politiko-soziala deskribatzen du: estatu demokratiko bat, buruzagia bere postutik ken daitekeena baldin eta tiraniara jotzen badu, eta erlijio-tolerantzia onartzen dena. Gerra, heriotza-zigorra eta jabetza pribatua dira gaitzik okerrenak, baztertu beharrekoak; herritar guztiek lan egin behar dute, guztiek salatu behar dituzte ustelkeria eta bizioa, eta horiek dira bertako biztanleen betebeharrak; biztanleen zoriona gorputzaren atsegin moderatuetan eta adimenaren plazeretan dago. Egileak ohar batzuk eman zituen Utopiako errepublika geografian kokatzeko, eta ohar horiek irudimenezko bidaien literatura baten bultzatzaile izan ziren. Utopia hori, beraz, hiri-estatu paganoa eta komunista da, non arrazoiak gobernatzen dituen oso-osorik erakundeak eta politikagintza. Halako estatu baten ordenak eta duintasunak ikaragarrizko kontrastea sortzen zuen Europa kristauaren gobernu-sistemarekin, interes guztiz bereziek sakabanaturik eta aginpide eta ondasunen desirak harturik baitzegoen. Egoera hori agertu zuen Morek I. liburuan. Utopiaren deskribapena bidaiari misteriotsu baten ahoan ipini zuen, Raphael Hythloday, eta, era horretan, argudiatu ahal izan zuen egileak komunismoa dela bizitza publiko eta pribatuko berekoikeriaren irtenbide bakarra.

Utopian lantzen diren gaien artean, kriminologia, estatuak kontrolaturiko hezkuntza, erlijio-aniztasuna, dibortzioa, eutanasia eta emakumeen eskubideak daude. Liburuan erakutsi zituen jakituria, asmamen eta talentuak ospe handia eman zioten, eta humanista nagusien artean ipini zuten. Laster itzuli zuten Europako hizkuntza nagusietara, eta literatura-genero berri baten aitzindari egin zen, utopiazko eleberriena.

Utopian, gizakien arteko berdintasunaren alde egin zuen. Haren utopiaren ezaugarri nagusiak hauek ziren:

• Berdintasuna ekonomikoa: Jabetza pribaturik ezak lehia desagerraraziko luke, eta lanaren fruituak denen artean elkarbanatu.

• Diruaren desagerpena: Dirua debekaturik, laguntza, lan-trukea eta truke ekonomikoa lirateke ekonomiaren oinarria.

• Egitura politiko demokratikoa: Ordezkari politikoak boto sekretuen bitartez aukeratuko lirateke, baina hautesleek "zin egin behar dute herritarrik egokiena aukeratuko dutela".

• Gizarte-antolamenduaren oinarrizko instituzioa familia litzateke.

• Guztizko planifikazioa: Arlo guztiak kontrolaturik lirateke: jatorduak, lanorduak, seme-alaben heziketa.

• Hezkuntzaren bi oinarriak lanbide-heziketa eta gizarte-bizitzaren estimua lirateke.

• Tolerantzia, elkarbizitzaren oinarrizko printzipio gisa: "nork bere sentimenduekin bat egiten duen erlijioa aukeratuko du".

«

Azaldu dizuedan errepublika horri, aparta ez ezik, bakar ere baderitzot. Beraz, sobera merezi du izen hau: benetako Errepublika. Beste alde batzuetan ere izan dute hizpide gizarte osoaren ongia, baina beti sartu izan dute tartean norberaren onurak eragindako zerbait. Utopian, berriz, denon ongia baino ez da izan kontuan, eta ez norberaren interesak (...) Utopian, guztiona da dena. Tomas Moro, Utopia

»

Moreren gainerako obren artean, aipagarriak dira History of Richard III (1514, "Rikardo III.aren historia"), Shakespeareren Rikardo III.a dramaren jatorrian dagoena, eta Dialogue of Comfort against Tribulation (hil ondoan argitaratua, 1553, "Kontsolamenduaren eta atsekabearen arteko elkarrizketa"), Londresko dorrean idatzia, heriotza-zigorra noiz beteko zain zegoela.

Kanpo loturak

Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Thomas More

• Thomas Morern idazlanak irakurgai. Guttenberg Proiektua (Ingelesez) (Alemanez)