Milica Vučetić Trepuša

Wikipedia, Entziklopedia askea
Milica Vučetić Trepuša
Bizitza
JaiotzaQ4174081 Itzuli, 1920ko urtarrilaren 21a
HeriotzaČačak, 1944ko urtarrilaren 21a (24 urte)
Jarduerak
Jarduerakabeslaria
Jasotako sariak
Musika instrumentuaahotsa

Milica Vučetić (serbieraz zirilikoz: Милица Вучетић), ezizenez Trepuša (Трепуша) –Ježevica, Čačak udalerria, Jugoslaviako Erresuma (egun, Serbiako Errepublika); 1920ko urtarrilaren 21- Čačak, Okupaziopeko Serbia (egun, Serbiako Errepublika), 1944ko urtarrilaren 21- jugoslaviar eta serbiar partisano komunista izan zen; Jugoslaviako herriaren heroi izendatua izan zena.

Gazte aroa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Irakasleen familia batean jaio zen, Čačak ondoko Ježevica herrixkan. Aita Milija eta ama Ljubica ere irakasleak zituen[1]. Lehen Hezkuntza bere sorterrian ikasi zuen, eta Bigarren Hezkuntza, Čačaken. Gerora Kragujevac hirian irakasle izateko azterketak gainditu zituen. 1939an, Kragujevaceko irakasle-eskolan ikasten ari zela Gazteria Komunistako kide egin zen (eskola horretako beste bederatzi neska ere egin ziren kide)[2]. Irakasle titulua lortuta, Trnava herrira joan zen irakasle lanetan. Gutxira Alderdi Komunistako kide ere egin zen[3][4].

Eskolan hasi eta berehala, Vučetićek emakumeen parekidetasunaren alde propaganda egiteari ekin zion, baserritarren artean hitzaldiak emanaz, bai egunerokotasunaren gaineko aholkuak emanaz zein propaganda politikoa eginez; bai Trnavan bertan, zein Ježevican, Atenican, Viljušan, Banjican eta Vapan[3][4][5].

Partisanoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1941ko apirilean Alemaniak Jugoslavia inbaditu ostean, Milica Vučetićek matxinadarako prestaketa hasi zuen. 1941ko maiatzean[3][4] edo urrian[6] (iturrien arabera), klandestinitatean Gazteria Komunistako Trnavako Barruti-Komiteko idazkari aukeratu zuten.

1941ko ekainean Alemaniak SESB eraso zuenean, Serbiako administrazio kolaborazionistak Serbiako eta bereziki Čačak inguruko komunista guztiak atxilotzeko agindua izan zuen. Vučetićek ozta-ozta libratu zen atxiloketatik, posta-zerbitzuan lan egiten zuen kide batek, Darinka Todorovićek, atxiloketa agindu hori zekarren telegrama bat interzeptatu eta alderdikideak abisuaren gainean jarri zituelako[5].

Serbiako matxinada[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Matxinada hasiera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

SESBren aurkako inbasio horren ostean, uztail hasieran, Serbian matxinada hasi zen okupazio indarren aurka. Nahiz eta zabaldutako bertsio batek komunistak soilik Alemaniak SESB inbaditzerakoan erresistitzen hasi zirela esan[7], egia esan, Titok eta Alderdi Komunistak, lehenago, maiatzean erabaki zuten alemaniarren kontra armez erresistitzea eta orduan planifikatu zuten matxinada[8]. Jugoslaviako Alderdi Komunista, ordea, SESB gudan sartu aurretik ez zen Jugoslavia “burgesaren” eta Alemania naziaren arteko gudarekiko axolagabe, apirilaren 15ean jada Jugoslavia inbaditzea eta zatitzea gaitzetsi zuen[9]; eta maiatzaren 4an okupatzaileen aurkako matxinadara deitu zuen; adibidez, Mazedoniako zuzendaritza komunista Alderditik kanpo utzi zuen Alderdiak hauek Bulgariaren inbasioa onartu zutelako-[10][11].

Hala ere, Alemaniak SESB inbaditzeak, nolabait matxinadarako eta erresistentzia armaturako beharra are premiazkoagoa egin zuen eta horri Alderdia erabat lotu zitzaion[12], Internazional Komunistako buru Dimitrovek Titori esan zion moduan, “orain Alderdi osoa guda-makina bat bihurtu beharra dago”[13]. Ekainean komunistek zenbait sabotaia-ekintza egin zituzten, adibidez Belgrad-Zagreb trenbidean, telefono-kableetan edo okupatzaileen ibilgailu militarren eta prensa kolaborazionistaren kontra[14]. Uztailaren 4a izan zen Alderdia sabotaia txikiak egitetik matxinada egitera pasatzea erabaki zuen eguna[13]; nahiz eta matxinadaren datzat berez uztailaren 7a hartzen da, Bela Crkva herrian partisanoen eta okupazioaren peko jendarme arteko tiroketa batean[14]. Alderdi Komunistak uztailean Jugoslavia txoko guztietara bidali zituen bere ordezkariak matxinada has zezaten, hala ere, lehen momentuan Serbian eta Montenegron soilik eragin zuen[15]. Bestetik, apirileko errendizioa onartu ez zuten Jugoslaviako Armadako soldadu eta ofizialek ere erresistentzia nukleo bat gotortu zuten Serbia erdialdean, Ravna Gora mendiaren inguruan, miliziano horiek “txetnikak” izenez ezagutu zituzten laster batean, Jugoslaviar Armadaren errenditu gabeko unitate dispertsoak batuz, Dragoljub Draža Mihailović koronela buru. Txetnikek maiatzaren 11n egin zuten euren burua publiko eta Jugoslaviako armadaren ondorengo deklaratu zuten euren burua, maiatz eta ekain artean sabotaia txikiak eginez[16][17][18]. Txetnikek ere bat egin zuten matxinadarekin, hasieran behintzat[19]; hala ere, euren estrategia sabotaia materiala eta nolabait aurrez-aurreko borrokak ekiditea izan zen Draža Mihailovićek uztailaren 22an irratiz esan bezala[20] (Jozo Tomasevichen arabera, “momentu egokiari itxarotea nahiago zuten”[21][22][23]). Matteo Milazzoren arabera, txetnikek matxinadarekin bat egiteko arrazoi handiena “matxinoen artean posizioa eta zilegitasuna ez galtzea” izan zen, Milazzoren arabera Mihailovićen ustez baldintzak ez ziren nahikoak alemaniarren aurkako matxinada bat hasteko, eta gainera, matxinada handitzeak “serbiarren arteko borroka” handitu zezakeen[24][25][26].

Bestetik, herriaren parte handi batek ere bat egin zuen matxinadarekin, Titok esan zuen moduan “Jugoslavian azken 150 urteetan 39 matxinada eta atzerritarren kontrako hamar guda izan ziren”, beraz komunistek nolabait serbiar eta jugoslaviar herriaren tradizio matxinoan konfidantza handia zuten[13]. Bestetik, partisanoek esperientzia handiko borrokalariak zituzten euren burutzan, Espainiako Guda Zibilean brigadista izandakoak, Sreten Zujović, Petar Stambolić eta Koča Popović esaterako –Tito irailaren 16ra iritsi zen matxinadaren gunera-[27].). Irailaren 19an partisanoek eta txetnikek, Struganik herrixkan topo egin zuten matxinadan inguruko negoziaketetarako, baina ez zuten akordio politikorik lortu, lortutako akordio bakarra elkarri tirorik ez egitearena izan zen[28][29][30][31].

Matxinadaren garapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Matxinada honek arrakasta handia izan zuen, adibidez Montenegron hasiera batean ia hiri guztiak askatu zituzten (italiarrek abuztuan berriz kontrolatu zuten lurraldea, parte batean Milovan Djilasen akats politikoak zirela eta, matxinadak babesa galdu zuelako)[32]. Serbian, Mendebaldean lur handiak askatu zituzten, Matteo Milazzoren arabera, “abuzturako Serbiako Mendebalde osoa askatu zuten”[33]. Abuztuaren hasieran, argi zegoen alemaniar tropak nahiko gainezka eginda zeudela eta Danckelmann komandanteak batailoi berriak eskatu zituen matxinadari aurre egiteko[34]. Uztailaren hasieratik abuztuaren 15 arte, matxinoek 246 eraso egin zituzten, kolaborazionisten datuak esaten dutenaren arabera[22][35]. Alexander Prusinen arabera, uztailaren 30rako 68 polizi-komisaldegi suntsitu zituzten[14], eta irailean 552 sabotai ekintza izan ziren[36].

Matxinadaren beste ondorio politiko bat, alemaniarrek matxinada zapaltzeko “serbiar” Gobernu kolaborazionista bat, Milan Nedić jenerala buru jartzea izan zen –Nedić Lehen Mundu Gudan serbiar jenerala izan zen eta gudan heroi izandakoa zen, beraz titulu patriotiko handiak zituen pertsona bat zen, horrez gain antikomunista ere bazen; honelako pertsona bat buru jarrita, Frantzian Pétainekin egin bezala, masek kolaborazionistengan konfidantza jarriko zutela uste zuten[37]-. Nedić jartzea beharrezkoa izan zen alemaniarrentzat, izan ere euren indarrez matxinada zabaltzea ezgai zirenez, “serbiar” administrazio batek baina militarki gizon gehiago errekrutatuko zituela, eta bestetik matxinoen propaganda geldituko zuela uzte baitzuten[38]. Nedićek irailean ultimatum bat adierazi zuen, Alemania garaitezina zela esanez, eta matxinoak etxera bueltatzeko deia eginez[39].

Hala ere halako maniobrek hasiera batean ezin izan zuten matxinada geldiarazi; abuztuan bertan alemaniarren txosten batean “matxinada hedatzen ari da” informatzen zen[40]. Abuztuan bertan, Nedići bere poliziaburuak bidalitako txosten batean ere hori komunikatu zioten. Abuztuaren 31n txetnikek Loznica hiria askatzea lortu zuten, ahal ere, beren buru Veselin Misita borroka horretan hila gertatu zen[20][41]. Horrez gain, abuztuan partisanoek 432 sabotai egin zituzten, baita ere trnabideen kontra. Alemaniar tropen mugimendua zailduz, eta Estatu kolaborazionistaren aparailuaren funtzionamendua oztopatuz[14]. Abuztuaren 2an Gornji Milanovac hiria askatu zuten[42]. Abuztuaren hasieran matxinoek Maćva eskualdean borroka izan zuten alemaniarren kontra[43]. Abuztuaren bukareran Nišen partisanoek alemaniar ofizialen hotel baten kontrako sabotai-ekintza handi bat egin zuten[44]. Irailean matxinoek Valjevo hiria eraso zuten[33], eta irail bukaeran, Kruševac, askatu ez zutena, baina alemaniarrei kalte handiak eragin zizkieten[43]. Urrian Šabac, Krupanj eta Kraljevo eraso zituzten, nahiz eta azken hau hartzerik ez zuten izan[42][43][45]. Urri horretan, alemaniarren informeek esan zuten “mugimendu txetnika Serbian zehar norabide guztietara ari da hedatzen”[46]. Azaroan Valjevo hiria askatzen berriz saiatu ziren matxinoak (hala ere, une horretarako jada partisanoen eta txetniken harremana hautsia zegoen). Hala ere, Alexander Prusinen arabera, “nahiz eta propaganda komunistak matxinada hau masiboa zela esan, egiea esan, iraultzaile profesionalen lana izan zen, baserritarrak begira zeudelarik”[47]. Matxinadaren garairik gorerenean (1941ko irail bukaeran), Alexander Prusinen arabera, “matxinoek Drina ibaitik bulgariar okupazio zonaldera arteko lurra kontrolatzeko gai izan ziren, garai horietan bi fakzioen arteko harremanak onak izan ziren “mitin bateratuak ere izan ziren herrixka askatuetan”[43]. Prusinek dioen moduan, “Jugoslaviakoa lehen aldia izan zen alemaniarrek gerrilla-armada bati aurre egin behar ziotena”[36]. Une horretan ematen zuen matxinadak garaipena lortuko zuela, Edvard Kardeljen arabera, “partisanoen patruilak Belgradetik hamabost kilometrotara agertzera iritsi ziren"[48]. Hala ere, Alexander Prusinen arabera, partisanoek eta oro har matxinoek Serbia Iparraldean, Banat eskualdea ez zuten hainbesterako arrakastarik izan “hango lurra laua zelako (…) eta bertako alemaniar etnikoen artean alemaniarrek babes handia zutelako”[14].

Matxinada horretako ekintzarik ikusgarrietan partisanoen esku izan zen: Užice eta Čačak hiri handiak askatu zituzten, zeintuzek Serbia mendebaldeko lur askatuaren zentru bihurtu zituzten: “Užiceko Errepublika” deitutako administrazioaren pe. Užice irailaren 24an askatu zuten, eta askapen honekin batera matxinoek, kasu honetan partisanoek, lurralde handi bat azalera-jarraikortasunarekin eta hiri handiekin izan zuten euren esku, modu honetan Estatu bat antolatzeko aukera zutela[31]. Hau izan zen matxinadaren momenturik handiena: Irailean Hitlerrek Greziatik tropa berriak ekarri behar izan zituen matxinada zanpatzeko[27][45].

Kopuruak ikusita, txetniken jarrera bata ala bestea izan, ematen du partisanoen papera askoz ere handiagoa izan zela. Momentu batean, Titok sobietarrei bidalitako telegrama batean 100.000 partisano “eta beste 30.000 txetnik” matxinadan zirela esan zuen, baina litekeenez zenbaki hori oso gainezka egina dago, Pirjevecen arabera, 40.000 inguru partisano izango ziren[48]. Velimir Vukšićen arabera, 80.000 partisano eta 20.000 txetnik izan ziren 1941ko bukaeran[49]. Simon Trewren arabera, partisanoek zuten matxinadaren burutza, batez ere Alderdi Komunistak Serbian zituen 2.000 koadro politikoren zuzendaritzari esker. Trewren arabera, matxinadaren burutza erraz hartu zuten partisanoek eta Mihailovićekin negoziatzeko beharra izan bazuten “honek erresistentzia antolakundea hilabete batzuk lehenago antolatu zituelako eta horrek prestigio neurri bat eman ziolako” izan zen, honen indar koantitatiboagatik baino gehiago[50][51]. Alemaniarren arabera, azaroan argi zegoen matxinadaren buru partisanoak zirela, ez txetnikak[52].

Užiceko Errepublika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hala ere matxinadari bigarren itzuli politiko bat ere eman zioten partisanoek eta Alderdi Komunistak. Irailaren 26 eta 27 artean, Stolice herrian egindako bilera batean, “Jugoslavia berriaren” ideia (eta ez zaharra berrezartzea) plazaratu zuten; hau da, askatutako zonaldeetan instituzio berriak edo “Udal herrikoiak” (Tokiko Nazio Askapenerako Komiteak) sortuz, eta ikur gisa izar gorria ezarriz (hau da matxinadari izaera politiko definitu bat emanaz)[48]. Horrez gain, aurreko epaitegiak aldatu eta nazionalizazioak eta erreforma ekonomikoak egin zituzten askatutako lurraldeetan[53]. Gainera bilera honetan, “partisano” esaera zabaltzea adostu zuten, bestelako izendapenak alde batera utziz, nolabait beren fakzio armatuari definizio propio eta bereizi bat emanaz[54] (Pirjevecen arabera, komite hauek azaltzea izan zen txetniken eta partisanoen artean alianza oztopatzeko arrazoietako bat[28]). Honez gain, euren aldeko brigada matxino guztiak organismo militar zentralizatuen, Estatu Nagusien, pe ezartzea erabaki zuten[55]. Gainera, Užice hiriburu zuen Gobernu bat ezartzeko gai ere izan ziren partisanoak, Užiceko Errepublika. Užicen partisanoek ezarri zuten Errepublikak, kolore sozialista nabarmena izan zuen bai ikurren aldetik, zein politika aldetik (zerga progresiboaren joera handiagoa, zor batzuen kantzelatzea, soldaten berfinkatzea, nazionalizazioak eta abar)[56]. Errepublika honek funtzionaltasuna izan zuen, eskola-sistema, trenbide-sistema eta komunikabide-sistema ere ezarri[57].  Azaroan, partisanoek “Nazio Askapenerako Kontseilu Nagusia” ezarri zuten, teorian Serbia askatu osoaren gaineko agintea izango zukeena[58][59]. Kontuan izan behar da baita hiriko Banketxe Zentrala okupatu zutela partisanoek, han 36 milioi dinar aurkituz, Titoren arabera “honek ahalbideratu zigun baserritarrei ezer eskatu edo lapurtu gabe bizirautea, txetnikek zakuratu egin behar zutelarik, honek gure mugimenduari popularitate handia eman zion”[48]. (Jože Pirjevecen arabera, 19.000 kilometro karratu eta 300.000 biztanle barnebiltzen zituen Estatu partisano horrek[48]).

Alemaniarren kontraofentsiba[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1941ko irailean, alemaniarrek, Franz Böhme jeneralaren pe, partisanoen aurkako lehen ofentsiba handia hasi zuten, Užice Operazioa, edo jugoslaviar historiografian, Etsaiaren Lehen Ofentsiba –Hitlerrek bi mugimenduak, partisanoak zein txetnikak suntsitzeko agindua eman zuen irailaren 16an[27]-. 70.000 eta 80.000 soldadu artean batu zituen Böhmek 15.000 partisanori aurre egiteko. Hala ere, partisanoek gogor eutsi zioten, lehen erasoak geratu egin baitzituzten; irailaren bukaeran alemaniar mendizko tropak (Jagdkommandos) Čačak hartzen saiatu ziren baina partisanoek hiriari eutsi zioten[60]. Momentu horretan, irailaren 16an alemaniarren Böhme komandanteak bidali zuen “hildako alemaniar soldadu bakoitzarengatik ehun zibil serbiar exekutatuak izango dira, eta zauritutako bakoitzeko, berrogei eta hamar”[61][62][63]; eta laburrean, 1.700 pertsona hil zituzten Kraljevon[64] eta 2.800 bat Kragujevacen[65]. Böhmek aurreko alemaniar jenderal Danckelmann ordeztu zuen (hau “epelegia” zela egotzi zioten Berlinetik), eta alemaniarrek tropa gehiago ekarri zituzten, 80.000 bat tropa batuz[66]. Hala, militarki, alemaniarrek urrian aurrerapen batzuk egin zituzten “frontea toki konkretuetan kontzentratuz”, azkenean Serbiako erdialdeko lurrak berriz berreskuratu ziruzten, matxinoak hego-mendebaldean gordez (Užice eta Čačak aldean)[67].

Böhmeren bigarren ofentsiba azaroaren bukaeran, 25ean, heldu zen, bulgariar tropen laguntzarekin (bulgariar tropa hauek Vranje eta Leskovac hirien inguruan errepresio-lanak egin zituzten)[68]. Hala ere, ordurako, kolaborazionisten presioaren handitzeaz gain, matxinadaren barneko barne-zatiketa gertatu zen baita Serbian bertan, partisanoen eta txetniken artean. Urriaren 26 eta 27 artean, Suvobor mendiaren magaleko Brajići heriran Titok eta Draža Mihailovićek berriz egin zuten topo, baina sinatu zuten “akordioa” oso lausoa izan zen, praktikan hertsapen punturik ez zuena[69][70]. Izan ere, Titok Mihailovići, egia da, Užicen hartuako fusilak eta dirua partekatzea eskaini dion, eta baita ere aginte militarra, baina Draža Mihailovićek eskaera politikoak egin zituen, hau da, matxinada kolore politikorik gabeko abertzaletasunak gidatua egon zedin, zeinak ziurrenik partisanoen nazio-askapenerako komiteak –eta batez ere Nazio Askapenerako Komite Nagusia- desegitea esan nahiko zuen[69][71][72][73] (Jože Pirjevecen arabera, erbesteko Jugoslaviar Gobernuak eta britainiarrek Mihailović Jugoslaviar Gobernuaren ordezkari bezala aintzatesteak, txetnikak Jugoslaviako mugimendu oro politikoki eta militarki beren pe egon behar zirela pentsaraztera eraman zituen[74]). Bestetik, Matteo Milazzoren arabera, Milan Nedićen aldeko tropekiko jarrerak ere banatu zituen bi liderrak –Mihailovićek uste zuen hauek erasotzeak “serbiar mugimendu nazionala” kalte zezakeela, berak Nedićen aldeko tropa asko erakartzeko ustea zuela eta-[73]. Alexander Prusinen arabera, elkartze hau Kragujevaceko masakrearen ondoren (erasoen kontrako erantzun ebazala, alemaniarrek 2.700 pertsona hil zituzten hiri horretan urriaren 20 eta 21 artean) gertatu izanak ez zien akordiorako aiherra ekarri bi buruzagiei, batez ere Mihailovićen mesfidantza handitu zuen[71].

Partisanoen eta txetniken arteko guda zibila[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Txetniken eta partisanoen arteko guda zibila urriaren 31n eta azaroaren 1aren artean hasi zen. Ez dago oso argi nork hasi zuen guda hori, baina badirudi txetnikak izan zirela tiro egiten lehenak, nahiz eta Mihailovićek hori ukatu[75][76]. Baina ematen duenez bi aldeek espero zuten guda bat izan zen, partisanoen aldetik, Milovan Djilasek esan zuen moduan pozez hartu zen guda honen hasieran “klase borrokaren eztanda” bezala ikusi zelako[77]. Txetnikek Čačak bera eraso zuten 1941ko azaroaren 1ean –iturri batuzen arabera alemaniarrekin jada hitz egin zuten ordurako, akordiorik ez bazegoen ere[69], data berean Valjevon alemaniarrei eraso baitzieten[78]-, eta 2an, Užice[79]. Hala ere partisanoek eutsi egin zieten. Požega herrian txetnikak garaitu zituzten[80], eta azaroaren 7 eta 8 artean Čačaken eta Užicen[71][74][80], txetnikek kontrolatutako lurra Ravna Gora mendiaren ingurura murriztuz[78]: txetnikek sueten bat eskatu behar izan zuten, Milazzoren arabera, azaroaren 20an sinatu zuten suetenerako itun hori, britainiarrek ahalegina eginda[81][82][83] (eta nolabaiteko keinuak izan ziren, adibidez partisanoek preso txetnikak askatzea)[69]. Hala ere, bien arteko harremana hautsita egon zen, eta laster, aste batzuen buruan, bi jugoslaviar fakzioen arteko guda zibila berriz hasi zen[84]. Momentu horietan Milica Vučetićen garrantzia politikoa handitu egin zen: azaroaren 23 eta 24an Čačaken burututako Alderdi Komunistaren Barruti-Konferentzian, Vučetić Čačakerako Barruti-Komiteko kide aukeratu zuten[3][4][5].

Matxinadaren azken porrotean txetnikek izan zuten papera eztabaida-bazka da da; gerora jugoslaviar historiografiak alemaniarrekin kolaboratu zuteneko kontakizuna ezarri zuen –egia da bien arteko negoziaketak izan zirela, hala ere, ez zen adostasunik izan[85], eta are negoziazio batzuk hasi zituztela txetnikek Nedićen Gobernu kolaborazionistarekin[86][87]-. Egia izan zen, momentu batean komunistekin aliantza hautsi zutela, nahiz eta britainiarrak eta sobietarrak alianza hori mantentzen gogor saiatu[31][88][89][90][91][92]. Horretarako hiru arrazoi aipatzen dira: lehenik, urruntasun ideologikoa, bestetik, Mihailovićek bere burua indar guztien buru –Jugoslaviako Gobernuaren ordezkari zilegizko bakar- gisa ikustea, eta hirugarrenik, alemaniarrek egindako sarraskiek txetnikei erresistentziak halakoak proboka zitzakeenaren, eta berez, serbiar herriaren aurkako genozidioa ekar zuketenaren pentsamendua eragitea, hala “serbiar herriaren iraupen fisikoa” lehenesteraino.

Lehen arrazoia, hau da, txetniken programa kontserbakorra eta monarkiaren berrezarkuntzaren aldekoa, eta komunisten programa aurrerakoia (Jugoslavia berria eraikitzea, zaharra berrezarri ordez), guztiz kontrakoak ziren, eta beraz, aliantzak ezin zezakeen iraun. Egile batzuen arabera, hura zen aliantza puskatzeko arrazoi nagusia[93][94]. Esaterako, txetniken eta partisanoen arteko elkarrizketetan txetniken eskakizun bat partisanoak eraikitzen ari ziren egitura politiko berria, “nazio askapenerako komiteak” disolbatzeko eskatu zuten, hauek botere berri alderdikoi bat zirelakoan[27]. Bigarren arrazoiari dagokionez, kontuan izan behar dugu, gainera, momentu horretan izan zela erbesteko jugoslaviar Gobernuak txetnikak eta Mihailović euren ordezkari ofizial bezala ezarri zituztenekoa, azaroaren 15ean komunikatu zuen hori BBCn Jugoslaviako erbesteko armadaburu Dušan Simovićek[95], eta 1942ko urtarrilean Mihailović erbesteko Gobernuko defentsa-ministro izendatu zuten[96]; hori dela eta txetnikek izena ofizialki aldatu zuten “Jugoslaviar Armada Aberri-barnean” deituz[74][93][96] -beste iturri batek, Aleksandar Petrovićek, dioenez, britainiar misioa urriaren 25ean txetnikengana iritsi izanak eman zion zilegitasuna Mihailovići[97][98]-. Hala ere, kontuan izan behar dugu Dušan Simovićek azaroaren 15ean bere adierazpena egin orduko jada txetniken eta partisanoen aliantza jada puskatua zegoela, beraz, honek jada hartuta zegoen erabaki bat indartu zuela. Hala ere, egile batzuen arabera, britainiarrek bat egin zuten edota are inspiratu egin zuten txetnikek partisanoekin puskatzea; batzuk eta besteek urriaren 25ean topo egin ostean, britainiarren ondorioa izan zen txetniken “itxarote eta ezkutuko antolamendua ahalik eta gehien gordetzeko” erresistentzia-plana partisanoen erasorako plana baino eurenkoiagoa zelako”[74][99][100][101][102][103] -kontuan izan behar da britainiarrek azaroan bi aldeen arteko itunak bilatu zituztela, euren aukera, diplomaziaz, indar guztiak Mihailovićen pe integratzea zelarik-[104][105]. Hala ere, faktore honek ezin du aurreko faktorea ilundu: txetnikek nahiz eta britainiarren aldetik zilegitasuna izan, bazekiten borrokagunean partisanoak baino ahulagoak zirela[52]. Hirugarren arrazoiari dagokionez, txetniken artean alemaniar errepresioak inpaktu handia izan zuen, eta txetniken helburuen artean “serbiar herria bizirautea”; “alemaniarren kontrako erresistentziaren” gainetik jartzea ekarri zuen[21][106][107]. Kontuan izan behar dugu 1941ko uztaila eta azaro artean, matxinoek 200 soldadu alemaniar hil zituztela, baina alemaniarrek 4.000 matxino eta 35.000 bat zibil hil zituztela[24][95][108][109]. Nahiz eta erresistentzia pasiborako joera bat txetniken artean betidanik egon, baliteke halako politika bat Londresen aterpe hartuta zegoen erbesteko jugoslaviar gobernutik etorri izana, norabide horretan mezu batzuk iritsi ziren: erbesteko lehen ministro Dušan Simovićek urriaren 29an britainiar kanpo ministro Anthony Edeni esan zion “bere jendeari kontuz eta poliki aritzeko” esan ziola[110] –baina ez dakigu mezu horiek zein puntutaino ziren determinanteak-[111].

Txetniken eta partisanoen arteko antagonismoa 1941an argia eta garbia bazen ere, hain zuen ere partisanoak nazien kontra borrokatzen ari zirelarik, beste gauza bat da antagonismo honen ondorio edo bat-etortze moduan txetniken eta alemaniarren arteko kolaborazioa egon ote zen (bi faktore hauen arteko korrelazioa edo kausalitatea izan ote zen)[39]. Egia esan, ez dirudi 1941ko udazken-negu garai horietan alemaniarren eta txetniken arteko plan bateraturik zegoenik, azken hauek partisanoen kontra aldi berean borrokatzen hasi baziren ere –azaroaren hasieran txetnikek partisanoekiko guda zibilean hasita ere, alemaniarrak Valjevon eraso zituzten[78]-; are gehiago, Hitlerren azaroan txetnikak suntsitzeko agindua eman zuen. Halere, kontuan izan behar dugu alemaniarrekin ez bazen, Mihailovićen txetnikek Nedićen Gobernu kolaborazionistarekin elkarrizketak hasi zituztela[112]. Elkarrizketa hauek emaitza batzuk izan zituzten eta itun batzuk egitera iritsi ziren. Elkarrizketa hauetan txetniken aldetik, epe luzeko kolaborazioa edo Ardatzaren aldera pasatzea baino Nedićen administrazioa infiltratzea eta handik aldekoak lortzea –kontuan izanik soziologikoki bi mugimenduetan antzeko jendea egon zitekeela, nazionalista, antikomunista eta aurreko erregimenari lotutakoa,  nahiz eta politikoki alde ezberdinetan egon[113]. Itun horiek ere segituan puskatu zituzten –bi indarren helburuak oso ezberdinak zirelako-[114][115], baina 1941ko azaro horretan nolabaiteko komunikazioa bai egon zela txetnikak partisanoen kontra “guda zibila” borrokatzen ari zirela[116].

Gauzak honela, azaro hasieran, Mihailovićek aurretik Brajićin eta Čačaken egindako proposamenak atzera bota zituen alemaniarren erasoa heldu zenean, eta praktikoki partisanoek bakarrik borrokatu behar izan zuten alemaniarren aurka[117]. Halere, momentu horretan komunistarik garrantzitsuenek, Vladimir Dedijerrek esaterako, txetnikek komunistak ingelesen inspiraziopean eraso zituztela esan zuten[118]. Egia esan, Hitlerrek bai partisanoak zein bai txetnikak, biak erasotzea agindu zuen, beraz badirudi txetnikek ez zutela alemaniarrekin kolaborazio-itunik egin momento honetan[117][119][120]. Litekeena da hilabete hauetan alemaniarrekin aliantzan egon ez izana[121][122], baina egia da baita partisanoekin aliantza ukatzea, hauek alemaniarren erasopean zeudela, matxinada ahultzea eta alemaniarren aurrean oso ahul agertzea ekarri zuela.

Matxinadaren bukaera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1941ko bukaeran alemaniarrek eta kolaborazionistek matxinada zapaldu eta askatuak ziren herri eta hiri guztiak berrokupatu zituzten. Franz Böhmek Užice, Čačak eta Šabac eraso zituen aldi berean, bai aurrez-aurreko erasoak eta herrien okupazioak bilbatuz –modu honetan partisanoen janari eta aterpe eta atseden baseak ezabatuz-. Partisanoek ezin zuten ezer ere egin, bai armen zein soldaduen kopuru aldetik askoz ere gutxiago zirelako. Alemaniarrek bi ardatzetan zehar eraso zuten Užicerako norabidean: bata Valjevo zehar eta bestea Kraljevo eta Čačak zehar[123]. Čačak azaroaren 27an izan zen okupatua[124], eta Užice abenduaren 3an[125] (azaroaren 29an jada partisanoek hiria utzi egin zuten)[123]. Hala ere, ematen duenez partisanoek erresistentzia handia eta heroikoa baina alferrikakoa jarri zuten “Termopiletako batailaren antzekoa”–eta buruzagi batzuek Tito kritikatu omen zuten hainbeste borrokalariren bizitza sakrifikatzeagatik, Tito momentu horretan dimisioa emateko izan zen[126]-. Titok geroago esan zuen alemaniarren operazio hau “labana gurinean sartzearen antzekoa zela”[127]. Čačak, konkretuki SDK (Srpski Dobrovoljački Korpus, Serbiar Indar Boluntarioa) milizia ljotićzaleak[128] okupatu zuen, zeinak zibilen hilketa bat egin zuen[129]. Ez zen kolaborazionistek egindako hilketa bakarra izan, izan ere Niš hrian, azaro bukaeran ere kolaborazionistek partisanoak edo hauen aldekoak hil baitzituzten[124]. Abenduaren 3aren eta 8aren artean Alemaniarrek txetniken gotorleku Ravna Gora eraso zuten, laurehun preso eginez[124][130][131] -Mihailović bera ozta-ozta ez zuten harrapatu-, eta matxinada guztiz zapalduz.

Partisanoen erretiratzea eta birmoldaketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1941ko bukaeran, Serbian matxinatutako partisanoak garaituak izan ziren, eta Serbia eta Montenegro arteko Sandžak eskualdean gorde ziren[117][127]-Ardatzak egin zuen banaketaren arabera, Sandžak italiarren peko Montenegroko Erresumaren parte izan zen, eta italiarren kontra borrokatzea alemaniarren kontra borrokatzea baino errazagoa izan zen-. 1942an indar partisanoek, Bosniara egin zuten, txetnikekin jada guda zibila hasita; 1942ko urtarrilean partisanoen Estatu Nagusiaren bilera Bosniako Ivančići herrian egin zuten[132][133]. Marko Attila Hoareren arabera, Serbiatik Bosniara 2.000 partisano mugitu ziren, “partisanoen armadaren nukleoa” izango zena[125]. Honek aldaketa handia ekarri zuen partisanoen antolakuntzan, ordutik aurrera, brigada proletarioak montatu zituzten, alderdikideek osatutakoa soilik[134], errekruta espontaneo bidezko baserritarrak ez zituzten brigada berezi honetan onartzen[135]. Halako brigada horiek izan ziren armadaren burua, politikoki erabateko fidagarritasuna zuena. Nukleo hau batu egin zen jada NDHn matxinatutako partisano-joerako baserritarrekin, armada partisanoa berreginez; baina kasu honetan alderdiarekiko menpekotasun handiagoarekin eta diziplina gogorragoarekin: aldaketa honekin alde batetik nukleo gogor eta ideologikoki koherente bat izatea asmo (masan errekrutatutako baserritaren gorabeherez apartatzeko iraunkortasunaren bermearen ekarri asmo zuena), eta bestetik, logistikoki, dibisio “mugikorrak”, Jugoslaviako edozein aldetan borrokatu zezaketenak eta behin-behineko base geografikoei lotuta egongo ez zirenak sortu nahi zituzten[136]. Hurrengo urteetan, 1942 eta 1944 artean, armada partisanoak krajinetan (Bosniako Ipar-Mendebaldean eta Kroaziako Hego-Mendebaldean) izan zuen gotorlekua.

Matxinada osteko urteak eta heriotza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Iturri batzuen arabera, Milica Vučetić Bosniara joan eta 1942an Serbiara itzuli zen[3][4], beste iturri batzuen arabera, Serbian lerroen atzean egon zen beti[5]; argi dagoena da Dragačevo probintzian finkatu zela eta probintzia horretako Alderdiaren idazkari aukeratu zutela[3][4][5]. Bere ospea nahiko handia izan zen, izan ere 1942ko maiatzaren Kraljevo inguruko barrutiko funtzionario kolaborazionistek hau “bilatu eta harrapatzeko” ordena eman zuten[1]. 1942ko abuztuan[5] edo 1943an[3][4] Trnavako probintziara lekualdatu zuten eta probintzia horretako idazkari ardura hartu zuen. Baina momentu horretan Vučetić bi indarren kontra ari zen borrokan eta horiekiko klandestinitatean, bai Alemaniaren okupazioaren kolaboratzaile zen Gobernuaren indarrekiko eta baita txetnikekiko[3][4].

24 urte betetzen zituen egunean, Čačakera Alderdiaren egintza bat betetzera zihoala, bera eta beste bi kide segadan harrapatu zituzten txetnikek. Zauritua zela, txetnikek bizirik harrapa ez zezaten bere buruaz beste egin zuen[3][4] (Milica Vučetić ez zen bere familian txetnikek hil zuten bakarra, izan ere 1943an Vučetićen gurasoek etxean hartutako Ljubica Aničić hil baitzuten)[137].

Oroimena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1953an, Jugoslaviako Herri Errepublika Federaleko lehendakari Titoren dekretu bidez, Jugoslaviako Herriaren Heroi titulua eman zioten Vučetići[3][4]. Belgraden eta Čačaken kale bana daude bere izena daramatenak.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b (Serbokroazieraz) ASKOREN ARTEAN. (1975). Жене Србије у НОБ (Serbiako emakumeak Herri-Askapen Gudan). Belgrad: Nolit, 444 or..
  2. ↑ (Serbokroazieraz) ASKOREN ARTEAN. (1975). Жене Србије у НОБ (Serbiako emakumeak Herri-Askapen Gudan). Belgrad: Nolit, 261 or..
  3. ↑ a b c d e f g h i j (Serbokroazieraz) BIJELIĆ, Krste. (1980). Heroine Jugoslavije (Jugoslaviako Emakumezko Heroiak).. Zagreb: Spektar.
  4. ↑ a b c d e f g h i j (Serbokroazieraz) ASKOREN ARTEAN. (1982). Народни Хероји Југославије (Jugoslaviako Herriaren Heroiak). 2 Belgrad: Народна Књига (Herriaren Liburua)..
  5. ↑ a b c d e f (Serbokroazieraz) ASKOREN ARTEAN. (1975). Жене Србије у НОБ (Serbiako emakumeak Herri-Askapen Gudan). Belgrad: Nolit, 410 or..
  6. ↑ (Serbokroazieraz) ASKOREN ARTEAN. (1975). Жене Србије у НОБ (Serbiako emakumeak Herri-Askapen Gudan). Belgrad: Nolit, 407 or..
  7. ↑ Bertsio oker honi eusten dio, adibidez, Marko Attila Hoarek: HOARE, Marko Attila: “The Partisans and the Serbs” in RAMET, Sabrina eta LISTHAUG, Ola: Serbia and the Serbs in World War Two (109-127 orr.). Palgrave Macmillan. New York, 2011, 205. or.
  8. ↑ (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press, 66-68 or..
  9. ↑ (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades.. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press, 64-65 or..
  10. ↑ PIRJEVEC, Jože: Tito and his comrades. University of Wisconsin Press. Wisconsin (AEB), 2018 [2011], 65. orr. Edvard Kardeljen arabera, “ez zen hain erraza izan burkide asko matxinatzeko konbentzitzea. Askoren arabera “une egokiari” itxaron behar genion”. Pirjevecen arabera, kroaziar komunista asko ere ez zeuden Jugoslaviaren alde lehiatzeko prest, eta horietako batzuek –Andrija Hebrangek adibidez-, SESB gudan sartu aurretik akaso, Alemaniak ezarritako ordena berria eta honekin zetorren “Kroazia independentea” begi onez ikusten zuten (66-67. eta 71. orr.). Koča Popović komandantearen arabera, matxinadara Gazteria Komunistak bultzatu zuen: “gazte asko zeuden matxinadaren esperoan” (68. orr.).
  11. ↑ (Ingelesez) SHOUP, Paul. (1968). Communism and the Yugoslav National Question.. New York/Londres: Columbia University Press, 63 eta 98 or..
  12. ↑ (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press., 69-70 or..
  13. ↑ a b c (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades.. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press, 70 or..
  14. ↑ a b c d e (Ingelesez) PRUSIN, Alexander. (2017). Serbia under the Swastika. A World War II Occupation.. AEB: University of Illinois Press, 76 or..
  15. ↑ Alemaniarrek menpeko Kroaziako Estatu Independente faxistak (NDHk) okupatutako Kroazian eta Bosnia-Herzegovinan matxinadak gertatu ziren (maiatzean bat eta ekainean beste bat, biak laster zapaldutakoak, eta beranduago, uztail bukaeran beste bat, arrakastatsua), baina hauek “behetik piztutako” matxinadak ziren, helburu politikoak baino “egunerokotasunarekiko” helburuak zituztenak. Alderdi Komunistak NDHn uztail bukaeran gertatutako matxinada horren gaineko eragina izan zuen, baina matxinada gertatu ostean lerrokatu zuen bere programara, berez ez zuen matxinada inspiratu.
  16. ↑ NIKOLIĆ, Kosta eta STAMBOLIJA, Nebojša: “Royalist Resistence in Yugoslavia during the Second World War (9-36 orr.)” in Istorija XX. veka (XX. mendearen historia), 36-2 zkia., 2018, 14. orr. Nikolić eta Stambolijaren arabera, Mihailovićek ondo ezagutzen zuen ingurua, Lehen Mundu Gudan zehar han borrokatu baitzuen. Berdin dio Alexander Prusinek: PRUSIN, Alexander: Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. University of Illinois Press. AEB, 2017, 71. or.
  17. ↑ TREW, Simon: Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942. Palgrave Macmillan. Erresuma Batua, 1998, 6-8. orr. Simon Trewren arabera, ekainean izan zuten Britainia Handiak eta erbesteko jugoslaviar Gobernuak (hau da, orduan Jugoslaviatik kanpo zeuden aktoreek) Mihailovićen zuzendaritzapeko txetniken berri, Istanbulen zeuden agente jugoslaviarren bidez (31-33 orr.).
  18. ↑ (Ingelesez) MILAZZO, Matteo J.. (2019). The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance.. Baltimore (AEB): Johns Hopkins University Press, 14 or..
  19. ↑ (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades.. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press, 68 or..
  20. ↑ a b (Ingelesez) NIKOLIĆ, Kosta; STAMBOLIJA, Nebojša. (2018). «“Royalist Resistence in Yugoslavia during the Second World War (9-36 orr.)”» Istorija XX. veka (XX. mendearen historia),: 15..
  21. ↑ a b (Ingelesez) PETROVIĆ, Aleksandar. (2011). The Transformation of Mihailović’s Chetnik Movement: From Yugoslav Royalist Forces to Serb Nationalist Guerrillas.. Simon Fraser Unibertsitatea. Doktorego-tesia., 89 or..
  22. ↑ a b (Ingelesez) TOMASEVICH, Jozo. (2001). War and revolution in Yugoslavia, 1941-1945. Occupation and Collaboration. Stanford (AEB): Stanford University Press, 178 or..
  23. ↑ Ideia hori zuen baita ere erbesteko jugoslaviar Gobernuak: abuztuaren 22an Dušan Simović jeneralak BBC irratiaren bidez esan zuen “matxinada goiztiarrak kaltegarriak zirela”. PETROVIĆ, Aleksandar: The Transformation of Mihailović’s Chetnik Movement: From Yugoslav Royalist Forces to Serb Nationalist Guerrillas. Doktorego-tesia. Simon Fraser Unibertsitatea. 2011, 59. or. Milazzok antzeko zerbait ere badio: MILAZZO, Matteo J.: The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance. Johns Hopkins University Press. Baltimore (AEB), 2019, 17. or. Berdin pentsatzen du Alexander Prusinek: PRUSIN, Alexander: Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. University of Illinois Press. AEB, 2017, 71. or. Simon Trewren arabera, Lehen Mundu Gudan, 1917an, Toplica inguruan bulgariar okupatzaileen kontra serbiar matxinadak jasotako porrotaren eta ondorengo populazioarentzako hondamendiaren oroitzapenak pisu handia zian zuten txetnikengan. TREW, Simon: Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942. Palgrave Macmillan. Erresuma Batua, 1998, 61. or.
  24. ↑ a b (Ingelesez) MILAZZO, Matteo J. (2019). The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance.. Baltimore (AEB): Johns Hopkins University Press, 31 or..
  25. ↑ Simon Trewren arabera, 1941ko udan behintzat, estrategia pasibo honek britainiarren oniritzia zuen, britainiarren arabera, garrantzia handiagoa baitzuen “erresitentzia zentru konpaktuak eraikitzea” bermerrik gabeko zuzeneko ekintza hastea baino. Trewren arabera, britainiarrek jada ezagutzen zuten Mihailović, zeinak 1940an britainiar ofizialekin harremana izan zuen eta aliatuzale bezala ikusten zuten, eta euren erresitentzia pasiboaren taktikarekin bat egingo zuelakoan zeuden. TREW, Simon: Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942. Palgrave Macmillan. Erresuma Batua, 1998, 7-8., 36-37. eta 49. orr. Trewk dioenez, 1941ko azaroan hasi ziren britainiarrak ekintza aktiboren alde jokatzen (72-75. orr.). Marcia Kurapovnak ere badio estrategia pasiboak britainiaren oniritzia zuela (83. or.) zein SOEn Mihailović ezagutzen zutela eta hartaz iritzi ona zutela (54. eta 110. orr.). KURAPOVNA, Marcia: Shadows of the Mountain. The Allies, The Resistence and the Rivalries that Doomed WWII Yugoslavia. John Wiley & Sons. New Jersey, 2010.
  26. ↑ (Ingelesez) KURAPOVNA, Marcia. (2010). Shadows of the Mountain. The Allies, The Resistence and the Rivalries that Doomed WWII Yugoslavia.. John Wiley & Sons, 83-85 or..
  27. ↑ a b c d (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press, 73 or..
  28. ↑ a b (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press, 74 or..
  29. ↑ (Ingelesez) MILAZZO, Matteo J. (2019). The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance. Baltimore (AEB): Johns Hopkins University Press, 25 eta 30-31 or..
  30. ↑ (Ingelesez) TREW, Simon. (1998). Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942. Erresuma Batua: Palgrave Macmillan, 62-63 or..
  31. ↑ a b c (Ingelesez) PRUSIN, Alexander. (2017). Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. AEB: University of Illinois Press, 82 or..
  32. ↑ (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press, 72 or..
  33. ↑ a b (Ingelesez) MILAZZO, Matteo J. (2019). The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance. Baltimore (AEB): Johns Hopkins University Press, 21 or..
  34. ↑ (Ingelesez) TOMASEVICH, Jozo. (2001). War and revolution in Yugoslavia, 1941-1945. Occupation and Collaboration. Stanford (AEB): Stanford University Press, 67 or..
  35. ↑ Simon Trewren arabera, matxinada benetan uztailaren azken astean hasi zen arrakasta izaten, “Iturri komunistek bestelakorik dioten arren”. TREW, Simon: Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942. Palgrave Macmillan. Erresuma Batua, 1998, 16. or.
  36. ↑ a b (Ingelesez) PRUSIN, Alexander. (2017). Serbia under the Swastika. A World War II Occupation.. AEB: University of Illinois Press, 93 or..
  37. ↑ TOMASEVICH, Jozo: War and revolution in Yugoslavia, 1941-1945. Occupation and Collaboration. Stanford University Press. Stanford (AEB), 2001, 180-181. orr. Tomasevichen arabera, Nedićek alemaniar garaipena ziurra zela sinesten zuen, baina baliteke bere kontrako mehatxu pertsonal (preso hartzea) edota politikoak (Serbia lau zati egin eta ondoko herrialdeei ematea) egin zizkiotela, baina ez du hau baieztatzerik izan. Azken mehatxu honi buruz, Alexander Prusinen arabera, 1941ko azaroan izan zen, jada karguan zegoela, Nedićek okupazio-politika batzuekin desados zeogela-eta, dimititzeko asmoa erakutsi zuenean (mehatxu horren asmoa bera, dimisioa eragoztea izan zen, ez izendapenaren onarpena behartzea). PRUSIN, Alexander: Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. University of Illinois Press. AEB, 2017, 48. or.
  38. ↑ TOMASEVICH, Jozo: War and revolution in Yugoslavia, 1941-1945. Occupation and Collaboration. Stanford University Press. Stanford (AEB), 2001, 68. eta 178-179. orr. Egun batzuk lehenago, 307 “Intelektual eta bestelako serbiar ezagunek” “Herri Maiteari Adierazpena” bidali zuten, kolaboratzeko eskatuz, baina “ez zen nahikoa matxinada itzaltzeko”.
  39. ↑ a b (Ingelesez) TOMASEVICH, Jozo. (2001). War and revolution in Yugoslavia, 1941-1945. Occupation and Collaboration. Stanford (AEB): Stanford University Press, 183 or..
  40. ↑ (Ingelesez) KURAPOVNA, Marcia. (2010). Shadows of the Mountain. The Allies, The Resistence and the Rivalries that Doomed WWII Yugoslavia. New Jersey: John Wiley & Sons, 192 or..
  41. ↑ (Ingelesez) TREW, Simon. (1998). Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942. Erresuma Batua: Palgrave Macmillan, 62 or..
  42. ↑ a b (Ingelesez) MILAZZO, Matteo J. (2019). The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance.. Baltimore (AEB): Johns Hopkins University Press, 27 or..
  43. ↑ a b c d (Ingelesez) PRUSIN 2017, 81. or., Alexander. (2017). Serbia under the Swastika. A World War II Occupation.. AEB: University of Illinois Press, 81 or..
  44. ↑ (Ingelesez) PRUSIN, Alexander. (2017). Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. AEB: University of Illinois Press, 79 or..
  45. ↑ a b (Ingelesez) GLENNY, Misha. (2012). The Balkans. Nationalism, War and the Great Powers. 1804-2012. Toronto: Anansi Press, 490 or..
  46. ↑ (Ingelesez) MILAZZO, Matteo J. (2019). The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance. Baltimore (AEB): Johns Hopkins University Press, 30 or..
  47. ↑ (Ingelesez) PRUSIN, Alexander. (2017). Serbia under the Swastika. A World War II Occupation.. AEB: University of Illinois Press, 77 or..
  48. ↑ a b c d e (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press, 75 or..
  49. ↑ (Ingelesez) VUKŠIĆ, Velimir. Tito’s Partisans 1941-1945. Osprey Publishing, 10-11 or..
  50. ↑ (Ingelesez) TREW, Simon. (1998). Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942.. Erresuma Batua: Palgrave Macmillan, 60-61 or..
  51. ↑ Misha Glennyren arabera, ordea, txetnikek serbiar baserritarrengan babes handiagoa zuten, nahiz eta “militarki dizilina txikiagoa izan” eta “urralde jakin batekiko komunitate batekiko – Užiceko Errepublika moduko- aginterik ez izan”. GLENNY, Misha: The Balkans. Nationalism, War and the Great Powers. 1804-2012. Anansi Press. Toronto. 2012, 488. orr.
  52. ↑ a b (Ingelesez) MILAZZO, Matteo J. (2019). The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance.. Baltimore (AEB): Johns Hopkins University Press, 38-39 or..
  53. ↑ (Ingelesez) PRUSIN, Alexander. (2017). Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. AEB: University of Illinois Press, 78-79 eta 83 or..
  54. ↑ Ordura artean –agian Serbian baino gehiago NDHn- “matxinatuak” edo “gerrilariak” bezalako izendapenak oso zabalduak zeuden. Simon Trewren arabera, erabaki hau ofizial “urrian” egin zen. TREW, Simon: Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942. Palgrave Macmillan. Erresuma Batua, 1998, 55. or.
  55. ↑ (Ingelesez) RAMET, Sabrina; LISTHAUG, Ola. (2011). «HOARE, Marko Attila: “The Partisans and the Serbs” (201-221 orr.)» Serbia and the Serbs in World War Two. New York: Palgrave Macmillan, 205 or..
  56. ↑ (Ingelesez) PRUSIN, Alexander. (2017). Serbia under the Swastika. A World War II Occupation.. AEB: University of Illinois Press, 83 or..
  57. ↑ (Ingelesez) GLENNY, Misha. (2012). The Balkans. Nationalism, War and the Great Powers. 1804-2012. Anansi Press, 487 or..
  58. ↑ (Ingelesez) RAMET, Sabrina; LISTHAUG, Ola. (2011). «HOARE, Marko Attila: “The Partisans and the Serbs” (201-221 orr.)» Serbia and the Serbs in World War Two. New York: Palgrave Macmillan, 208 or..
  59. ↑ Prusinen arabera, “Nazio Askapenerako Kontseilu” hau Mihailovićekiko negoziaketetan oztopo bat izan zen, Mihailovićek hau abolitzea eskatzen baitzuen. PRUSIN, Alexander: Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. University of Illinois Press. AEB, 2017, 84. or.
  60. ↑ (Ingelesez) PRUSIN, Alexander. (2017). Serbia under the Swastika. A World War II Occupation.. AEB: University of Illinois Press, 94 or..
  61. ↑ Simon Trewren arabera, ordena hori Wilhelm Keitel jeneralak eman zuen. TREW, Simon: Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942. Palgrave Macmillan. Erresuma Batua, 1998, 63. or.
  62. ↑ Hala ere esan beharra dago alemaniar masa-exekuzioak ordena hori baino aurretiagoak gertatu zirela, 1941ko apirilean gertatu ziren, oraindik matxinadarik, eta are antolatutako partisano edo txetnikik, ez zegoela, herritar armatuen eta okupazio-indarren arteko tiroketei erantzuteko alemaniarrek masa hilketa batzuk egin zituzten. PRUSIN, Alexander: Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. University of Illinois Press. AEB, 2017, 89. or.
  63. ↑ Prusinen arabera, ordena honen aurretik ere masa-hilketak erabili zituzten alemaniarrek zigor gisa, lehen aldiz apirilean, Mačvan. PRUSIN, Alexander: Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. University of Illinois Press. AEB, 2017, 80. or.
  64. ↑ (Ingelesez) GLENNY, Misha. (2012). The Balkans. Nationalism, War and the Great Powers. 1804-2012. Toronto: Anansi Press, 491 or..
  65. ↑ (Ingelesez) TOMASEVICH, Jozo. (2001). War and revolution in Yugoslavia, 1941-1945. Occupation and Collaboration. Stanford (AEB): Stanford University Press, 68 or..
  66. ↑ (Ingelesez) PRUSIN, Alexander. (2017). Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. AEB: University of Illinois Press, 96 or..
  67. ↑ (Ingelesez) TOMASEVICH, Jozo. (2001). War and revolution in Yugoslavia, 1941-1945. Occupation and Collaboration. Stanford (AEB): Stanford University Press, 69-70 or..
  68. ↑ (Ingelesez) PRUSIN, Alexander. (2017). Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. AEB: University of Illinois Press, 95 or..
  69. ↑ a b c d (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press, 78 or..
  70. ↑ (Ingelesez) TREW, Simon. (1998). Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942. Erresuma Batua: Palgrave Macmillan, 65 or..
  71. ↑ a b c (Ingelesez) PRUSIN, Alexander. (2017). Serbia under the Swastika. A World War II Occupation.. AEB: University of Illinois Press, 84 or..
  72. ↑ (Ingelesez) GLENNY, Misha. (2012). The Balkans. Nationalism, War and the Great Powers. 1804-2012. Toronto: Anansi Press, 488 or..
  73. ↑ a b (Ingelesez) MILAZZO, Matteo J. (2019). The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance. Baltimore (AEB): Johns Hopkins University Press, 32 or..
  74. ↑ a b c d (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press, 78-79 or..
  75. ↑ (Ingelesez) PETROVIĆ, Aleksandar. (2011). The Transformation of Mihailović’s Chetnik Movement: From Yugoslav Royalist Forces to Serb Nationalist Guerrillas. Simon Fraser Unibertsitatea (Doktorego-tesia), 89-90 or..
  76. ↑ Marcia Kurapovnaren arabera “bi fakzioek elkarri tiro egiten lehenak izatea leporatu zioten”. KURAPOVNA, Marcia: Shadows of the Mountain. The Allies, The Resistence and the Rivalries that Doomed WWII Yugoslavia. John Wiley & Sons. New Jersey, 2010, 87. or.
  77. ↑ (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press., 87 or..
  78. ↑ a b c (Ingelesez) TREW, Simon. (1998). Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942. Erresuma Batua: Palgrave Macmillan, 76 or..
  79. ↑ (Ingelesez) TREW, Simon. (1998). Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942. Erresuma Batua: Palgrave Macmillan, 75 or..
  80. ↑ a b (Ingelesez) MILAZZO, Matteo J. (2019). The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance. Baltimore (AEB): Johns Hopkins University Press, 37 or..
  81. ↑ (Ingelesez) MILAZZO, Matteo J. (2019). The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance. Baltimore (AEB): Johns Hopkins University Press, 39 or..
  82. ↑ (Ingelesez) PRUSIN, Alexander. (2017). Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. AEB: University of Illinois Press, 86 or..
  83. ↑ Simon Trewren arabera, sueten hori azaroaren 17an hasi zen profilatzen, partisanoek Ravna Gora hartu ezingo zuketenaz jabetu zirenean. TREW, Simon: Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942. Palgrave Macmillan. Erresuma Batua, 1998, 87-88. orr.
  84. ↑ (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press, 79-80 or..
  85. ↑ (Ingelesez) MILAZZO, Matteo J. (2019). The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance.. Baltimore (AEB): Johns Hopkins University Press, 36-38 or..
  86. ↑ TOMASEVICH, Jozo: War and revolution in Yugoslavia, 1941-1945. Occupation and Collaboration. Stanford University Press. Stanford (AEB), 2001, 214-215. orr. Tomasevichen arabera, akordio horien muinean Mihailovićek Nedićen Estatu-aparailua eta armada infiltratzeko asmoa zegoen (kontuan izan behar da, Aliatuen edo Ardatzaren aldeko hautuaz gaindi, bi fakzioetan zeudela serbiar nazionalista kontserbakor eta antikomunistak, eta Mihailovićek agian oraindik Nedićen alde paratutakoen artean eragina izateko asmoa eta ustea zituela. Nedićen inguruan bazeuden ofizial batzuk Mihailović eta bere txetnikak “beren zakura ekarri” zitezkeela uste zutenak). Matteo Milazzoren arabera, Mihailovićek uste zuen Nedićen alde paratutako ofizial asko bere egin zitzakeela, hori beste arrazoi bat zen Mihailovićentzat matxinada gehiegi larritzearekiko mesfidantzarako. MILAZZO, Matteo J.: The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance. Johns Hopkins University Press. Baltimore (AEB), 2019, 31. or.  Hala ere, elkarrizketa hauen ondorioz, apenas sinatu zuten baliozko ezer, alemaniarrek, hau da, Nedićen patroiek, Mihailović etsai bezala ikusten zutelako.
  87. ↑ Milazzoren arabera, urrian Mihailovićek uko egin zion Nedićen aldeko tropak erasotzeari buruzko Titoren proposamenari. MILAZZO, Matteo J.: The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance. Johns Hopkins University Press. Baltimore (AEB), 2019, 32. or.
  88. ↑ PIRJEVEC, Jože: Tito and his comrades. University of Wisconsin Press. Wisconsin (AEB), 2018 [2011], 77. orr. Momentu horietan, propaganda txetnikzalea sobietar irratiek zabaltzen zuten baita. Azaroan, bi fakzioen arteko borrokak hasi zirelarik –eta txetnikek alemaniarren kontrako borrokan intentsitatea jaitsi zutelarik- haserre handia piztu zuen honek Titorengan. Azken honetarako, baita: KURAPOVNA, Marcia: Shadows of the Mountain. The Allies, The Resistence and the Rivalries that Doomed WWII Yugoslavia. John Wiley & Sons. New Jersey, 2010, 195. eta 197-199. orr.
  89. ↑ (Ingelesez) AUTY, Phyllis; CLOGG, Richard. (1975). «SWEET-ESCOTT, Bickham: “SOE in the Balkans” (3-21. orr.)» British Policy towards Wartime Resistance in Yugoslavia & Greece. Londres: Macmillan Press, 12 or..
  90. ↑ (Ingelesez) AUTY, Phyllis; CLOGG, Richard. (1975). «BARKER, Elizabeth: “British decisión-making over Yugoslavia” (22-58. orr.)» British Policy towards Wartime Resistance in Yugoslavia & Greece. Londres: Macmillan Press, 23 eta 31-32 or..
  91. ↑ (Ingelesez) AUTY, Phyllis; CLOGG, Richard. «BAILEY, S. W.: “British Policy Towards General Draža Mihailović” (59-92. orr.)» British Policy towards Wartime Resistance in Yugoslavia & Greece.. Londres: Macmillan Press, 62 eta 64 or..
  92. ↑ (Ingelesez) KURAPOVNA, Marcia. (2010). Shadows of the Mountain. The Allies, The Resistence and the Rivalries that Doomed WWII Yugoslavia.. New Jersey: John Wiley & Sons, 85-86 eta 88 or..
  93. ↑ a b (Ingelesez) BATINIĆ, Jelena. (2015). Women and Yugoslav Partisans. A History of World War II Resistance. AEB: Cambridge University Press, 21 or..
  94. ↑ (Ingelesez) SHOUP, Paul. (1968). Communism and the Yugoslav National Question. New York/Londres: Columbia University Press, 63 or..
  95. ↑ a b (Ingelesez) NIKOLIĆ, Kosta; STAMBOLIJA, Nebojša. (2018). «Royalist Resistence in Yugoslavia during the Second World War (9-36 orr.)» Istorija XX. veka (XX. mendearen historia) 36-2: 16..
  96. ↑ a b (Ingelesez) NIKOLIĆ, Kosta; STAMBOLIJA, Nebojša. (2018). «“Royalist Resistence in Yugoslavia during the Second World War (9-36 orr.)”» Istorija XX. veka (XX. mendearen historia) 36-2: 17..
  97. ↑ (Ingelesez) PETROVIĆ, Aleksandar. (2011). The Transformation of Mihailović’s Chetnik Movement: From Yugoslav Royalist Forces to Serb Nationalist Guerrillas. Simon Fraser Unibertsitatea (Doktorego-tesia)., 61 or..
  98. ↑ (Ingelesez) MILAZZO, Matteo J. (2019). The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance. Baltimore (AEB): Johns Hopkins University Press, 33-35 or..
  99. ↑ Inpresio hau bera du Matteo Milazzok. MILAZZO, Matteo J.: The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance. Johns Hopkins University Press. Baltimore (AEB), 2019, 33-35. or.
  100. ↑ Jovan Marjanović historiagile partisanoak hipotesi hau posibletzat jotzen du. MARJANOVIĆ, Jovan: "Velika Britanija i Narodnooslobodilacki Pokret u Jugoslaviji, 1941-1945" (Britainia Handia eta Jugoslaviako nazio-askapen mugimendua, 1941-1945) in Jugoslovenski Istorijski Časopis, 2. zkia, 1963, 31-42. orr.
  101. ↑ Frederick Deakinen arabera, baliteke ingelesek txetniken eraso antipartisanoarekin bat egitea, baina alderantzizko faktoreen ordena azaltzen du, honen ustez txetnikak izan ziren asmo zuten plan antipartisanoaz britainiarrak konbentzitu zituztenak, eta hauek argi bertea eman zioten. DEAKIN, Frederick: The Embattled Mountain. Oxford University Press. New York, 1971.
  102. ↑ Alexander Prusinen arabera, britainarren misioa berarengana iristeak Mihailovići konfindatza eta segurtasuna eman zion partisanoak erasotzeko, baina ez du esaten britainarrek zuzenean ezer aholkatu zutenik. PRUSIN, Alexander: Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. University of Illinois Press. AEB, 2017, 84. or.
  103. ↑ Simon Trewren arabera, britainiarren lehen asmoa Mihailovićen taktika pasiboa lehenestea bazen ere, Hudson kapitainaren urriko misioaren kausaz, bi taldeek bat egitea bultzatzen hasi ziren, hala ere Mihailovićen zuzendaritzapean. TREW, Simon: Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942. Palgrave Macmillan. Erresuma Batua, 1998, 52-60. or. Hala ere, batasunaren eta txetniken zuzendaritzaren artean, 1941ko urri horretan, britainiarrentzat zein faktore ote zen garrantzizkoagoa dugu galdegai, eta Trewk ez du erantzun argirik ematen, hala ere britainiarrek alianza hori puskatzean paper garrantzitsurik jokatu ez zutela uste du (65-66. orr.).
  104. ↑ (Ingelesez) MILAZZO, Matteo J. (2019). The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance. Baltimore (AEB): Johns Hopkins University Press, 39-40 or..
  105. ↑ Marcia Kurapovnaren arabera, zera esan zuen Titok: “Jada Mihailović akabatu ez badugu, britainiarrek geratu gaituztelako izan da”. KURAPOVNA, Marcia: Shadows of the Mountain. The Allies, The Resistence and the Rivalries that Doomed WWII Yugoslavia. John Wiley & Sons. New Jersey, 2010, 195. or.
  106. ↑ (Ingelesez) TREW, Simon. (1998). Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942. Erresuma Batua: Palgrave Macmillan, 63 or..
  107. ↑ Alexander Prusinen arabera, nekazal-herrixka bazuetako ordekaritzek eskatu zioten Mihailovići “odol-isurketa e propokatzeko” erasorik ez egiteko. PRUSIN, Alexander: Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. University of Illinois Press. AEB, 2017, 81. or.
  108. ↑ (Ingelesez) AUTY, Phyllis; CLOGG, Richard. (1975). «BAILEY, S. W.: “British Policy in Towards General Draža Mihailović” (59-92. orr.)» British Policy towards Wartime Resistance in Yugoslavia & Greece. Macmillan Press. Londres, 63 or..
  109. ↑ Aleksandar Petrovićen arabera, baliteke alemaniarren “Serbia zatitzeko” mehatxuek –zeintzuez Mihailović Belgraden eta Estatu-aparailuan zituen kontaktuen eta espioien bidez jakitun izango zen- txetnikak partisanoekiko aliantza haustara eramatera. Kasu honetan, beste maila batean bada ere, Nedić kolaborazionismora eraman zuen eskema berak eragina izango zukeen Mihailovićen politikan. PETROVIĆ, Aleksandar: The Transformation of Mihailović’s Chetnik Movement: From Yugoslav Royalist Forces to Serb Nationalist Guerrillas. Doktorego-tesia. Simon Fraser Unibertsitatea. 2011, 89. or.
  110. ↑ (Ingelesez) AUTY, Phyllis; CLOGG, Richard. (1975). «BARKER, Elizabeth: “British decisión-making over Yugoslavia” (22-58. orr.)» British Policy towards Wartime Resistance in Yugoslavia & Greece.. Londres: Macmillan Press, 30 or..
  111. ↑ Simon Trewren arabera, 1941ko azarotik aurrera britainiarrek erresistentzia pasiborako estrategia erresistentzia aktiborako beste batez ordeztearen alde egin zuten (bai errusiar frontean alemaniarrek egindako aurrerapenek sortutako premiengatik, eta baita ere jugoslaviar matxinada ezberdinen inguruan izandako baikortasunagatik). Hala ere Mihailovićek ez zuen testuinguru berri hau ondo irakurri, agian partisanoen aldean askoz ere ahulagoa zelako, eta matxinada aktiboarekin jarraitzeak azken hauen alde egin zezakeenaren usteak erasanda. TREW, Simon: Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942. Palgrave Macmillan. Erresuma Batua, 1998, 72-75. orr.
  112. ↑ (Ingelesez) TOMASEVICH, Jozo. (2001). War and revolution in Yugoslavia, 1941-1945. Occupation and Collaboration. Stanford (AEB): Stanford University Press, 214-215 or..
  113. ↑ (Ingelesez) PETROVIĆ, Aleksandar. (2011). The Transformation of Mihailović’s Chetnik Movement: From Yugoslav Royalist Forces to Serb Nationalist Guerrillas. Simon Fraser Unibertsitatea (Doktorego-tesia), 84 eta 96-97 or..
  114. ↑ (Ingelesez) «RAMET, Sabrina eta LAZIĆ, Sladjana: “The Collaborationist Regime of Milan Nedić” (17-43 orr.)» Serbia and the Serbs in World War Two. New York: Palgrave Macmillan.
  115. ↑ (Ingelesez) TOMASEVICH, Jozo. (2001). War and revolution in Yugoslavia, 1941-1945. Occupation and Collaboration. Stanford (AEB): Stanford University Press, 184-185 or..
  116. ↑ Milazzok esaten du ez dagoela argi hizketaldi horietan akordiorik lortu ote zen, eta “litekeena” zela alemaniarrek ez jakitea Nedićen elkarrizketez. MILAZZO, Matteo J.: The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance. Johns Hopkins University Press. Baltimore (AEB), 2019, 31. or.
  117. ↑ a b c (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press, 79 or..
  118. ↑ PIRJEVEC, Jože: Tito and his comrades. University of Wisconsin Press. Wisconsin (AEB), 2018 [2011], 78-79. orr. Britainiarren papera azaltzen duten iturri gehiago: MILAZZO, Matteo J.: The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance. Johns Hopkins University Press. Baltimore (AEB), 2019, 33-35. orr.; MARJANOVIĆ, Jovan: "Velika Britanija i Narodnooslobodilacki Pokret u Jugoslaviji, 1941-1945" (Britainia Handia eta Jugoslaviako nazio-askapen mugimendua, 1941-1945) in Jugoslovenski Istorijski Časopis, 2. zkia, 1963, 31-42. orr.  eta DEAKIN, Frederick: The Embattled Mountain. Oxford University Press. New York, 1971.
  119. ↑ (Ingelesez) AUTY, Phyllis; CLOGG, Richard. (1975). «BAILEY, S. W.: “British Policy Towards General Draža Mihailović” (59-92. orr.)» British Policy towards Wartime Resistance in Yugoslavia & Greece.. Londres: Macmillan Press, 61 or..
  120. ↑ Milazzoren arabera, azaroaren lehen asteetan izan ziren txetniken eta alemaniarren arteko elkarrizketa batzuk, laster puskatu zituztenak alemaniarrek txetniken erabateko errendizioa eskatu zutelako. MILAZZO, Matteo J.: The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance. Johns Hopkins University Press. Baltimore (AEB), 2019, 36-38. orr.
  121. ↑ Simon Trewren arabera, azaroaren 29an Titoren eta Mihailovićen arteko azken komunikazioa izan zen telefonoz, Titok deituta. Mihailovićek esan omen zuen “ezin zuela Užicen lagundu, bera ere alemaniarren aurka borrokan ari zelako”. Trewk arrazoi hau balekotzat ematen du. TREW, Simon: Britain, Mihailović and the Chetniks, 1941-1942. Palgrave Macmillan. Erresuma Batua, 1998, 90. orr.
  122. ↑ Jozo Tomasevichen arabera, txetnik unitate batzuek kolaboratu egin zuten 1941eko azarotik aurrera. TOMASEVICH, Jozo: War and revolution in Yugoslavia, 1941-1945. Occupation and Collaboration. Stanford University Press. Stanford (AEB), 2001, 192. orr.
  123. ↑ a b (Ingelesez) PRUSIN, Alexander. (2017). Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. University of Illinois Press, 99 or..
  124. ↑ a b c (Ingelesez) PRUSIN, Alexander. (2017). Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. AEB: University of Illinois Press, 101 or..
  125. ↑ a b (Ingelesez) RAMET, Sabrina; LISTHAUG, Ola. (2011). «[HOARE, Marko Attila: “The Partisans and the Serbs” (201-221 orr.)]» Serbia and the Serbs in World War Two. New York: Palgrave Macmillan, 209 or..
  126. ↑ (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press, 80-81 or..
  127. ↑ a b (Ingelesez) PRUSIN, Alexander. (2017). Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. AEB: University of Illinois Press, 100 or..
  128. ↑ Dimitrije Ljotić buruzagi faxistaren eta haren Zbor (“Zbor” hiltzak “Batzea” esan nahi du, baina aldi berean Združena Borbena Organizacija Rada –Lanaren Erakunde Borrokalari Batua- izenaren siglak dira) alderdiaren jarraitzaileei deitzen zitzaien ljotićzale (ljotićevci). SDK Zborren indar paramilitarra zen.
  129. ↑ (Ingelesez) PRUSIN, Alexander. (2017). Serbia under the Swastika. A World War II Occupation. AEB: University of Illinois Press, 58 or..
  130. ↑ (Ingelesez) MILAZZO, Matteo J. (2019). The Chetnik Movement and the Yugoslav Resistance. Baltimore (AEB): Johns Hopkins University Press, 40-41 or..
  131. ↑ (Ingelesez) TREW, Simon. (1998). Britain, Mihailović and the Chetniks. Erresuma Batua: Palgrave Macmillan, 92 or..
  132. ↑ (Ingelesez) REDŽIĆ, Enver. (2005). Bosnia and Herzegovina in the Second World War. AEB/Kanada: Frank Cass, 223 or..
  133. ↑ (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press, 82 or..
  134. ↑ (Ingelesez) RAMET, Sabrina; LISTHAUG, Ola. (2011). «HOARE, Marko Attila: “The Partisans and the Serbs” (201-221 orr.)» Serbia and the Serbs in World War Two. New York: Palgrave Macmillan, 211 or..
  135. ↑ (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press, 81 or..
  136. ↑ (Ingelesez) PIRJEVEC, Jože. (2018 [2011]). Tito and his comrades. Wisconsin (AEB): University of Wisconsin Press, 81-82 or..
  137. ↑ (Serbokroazieraz) ASKOREN ARTEAN. (1975). Жене Србије у НОБ (Serbiako emakumeak Herri-Askapen Gudan). Belgrad: Nolit, 448 or..

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Milica_Vučetić_Trepuša&oldid=8998860"(e)tik eskuratuta