Belusezko Iraultza

Belusezko Iraultza (txekieraz: sametová revoluce) edo Iraultza Atsegina (eslovakieraz: nežná revolúcia) 1989ko abenduan Txekoslovakian izandako matxinada eta manifestazioen ondorengo erregimen aldaketa izan zen. Matxinadaren ondorioz, Txekoslovakiako Partido Komunistak 41 urtez mantendutako botere politikoaren monopolioa galdu zuen. Varsoviako Itunaren parte ziren zenbait herrialdetan gertatu ziren 1989ko iraultzetako bat izan zen. Ondorio gisa, erregimen parlamentario bat garatu zen zuzenbide-estatu baten kapitalismorako trantsizioari ekin zion sistema ekonomiko baten testuinguruan.

Belusezko Iraultza
1989ko iraultzak
Manifestazioak Pragan
Data	1989ko abenduaren 17–29
Lekua	Txekoslovakia
Emaitza	Erregimen komunistaren amaiera
Gudulariak
Txekoslovakiako Alderdi Komunista Gobernuaren aurkako manifestariak
Buruzagiak
Miloš Jakeš Gustáv Husák Václav Havel Alexander Dubček

Esaten da Rita Klímová-rengatik (1989ko protesta-mugimenduaren bozeramailea) jarri zitzaiola Iraultza Atseginaren izena. Mugimendu honek Belusezko banaketa eragin zuen (Txekia eta Eslovakiaren banaketa) 1993ko urtarrilaren 1ean.

1989ko azaroaren 17an (ikasleen nazioarteko eguna) istiluen aurkako poliziak (riot police) ikasleen manifestazio bat ezeztatu zuen Pragan. Pragako Unibertsitateko nazien aurkako manifestazio bortitz baten 50. urteurrena izan zen. 1939an 1.200 ikasle atxilotu eta 9 hil zituzten. 1989ko ekitaldiak manifestazio batzuk piztu zituen azaroaren 17tik abenduaren amaiera arte, eta manifestazio antikomunista bihurtu zen. Azaroaren 20an, Pragan bildutako manifestarien kopurua aurreko eguneko 200.000 pertsonatik 500.000 pertsonara igo zen. Honen harira, Alderdi Komunistako buruzagi gorenak, Miloš-Jakešk idazkari nagusiak barne, dimisioa eman zuen azaroaren 24an. Azaroaren 27an bi orduko greba orokorra antolatu zen Txekoslovakiako herritar guztiekin.

Varsoviako Itunaren beste gobernu batzuen kolapsoari eta kale protesten gorakadari erantzunez, Txekoslovakiako Alderdi Komunistak azaroaren 28an iragarri zuen boterea utziko zuela eta alderdi bakarreko estatuarekin amaituko zuela. Bi egun beranduago, Parlamentu federalak formalki ezabatu zituen Konstituzioaren atalak, Alderdi Komunistari botere monopolioa emanez. Alanbre-hesia eta beste oztopo batzuk Alemania eta Austriako mendebaldeko mugatik kendu zituzten abenduaren hasieran. Abenduaren 10ean, Gustáv Husák presidenteak 1948tik Txekoslovakiako lehen gobernu ez-komunista izendatu zuen, eta dimisioa eman zuen. Alexander Dubček aukeratu zuten parlamentu federaleko presidente abenduaren 28an, eta Václav Havel Txekoslovakiako presidente 1989ko abenduaren 29an.

1990eko ekainean, Txekoslovakiak bere lehen hauteskunde demokratikoak egin zituen. 1992ko abenduaren 31n, Txekoslovakia bi herrialdetan banatu zen: Txekiar Errepublika eta Eslovakia.

Txekoslovakiaren desegitea, batez ere, eslovakiarren eta txekiarren (Txekoslovakia zaharra osatzen duten bi etnia nagusiak) arteko gobernantza-arazo nazionalengatik gertatu zen.

Aurrekariak

Sobietar Batasunetik zetozen ideia irekitzaile eta liberaleak herrialde aliatu guztietan gauzatu ziren eta erreforma politikoei hasiera eman zieten, Mijaíl Gorbachov-en bidez. Txekoslobakiaren kasuan, 1977an intelektual talde batek Pragako Udaberriaren espirituari jarraituz «Carta 77» izeneko manifestua argitaratu zuen, ezarritako erregimenarekin ados ez zeudela adierazteko.

1987an  Mijaíl Gorbachov Txekoslobakiara joan ondoren, Pragako buruzagi Sobietarrak eraki publiko bat egin zuen Txekoslobakiako gobernu komunistak liberalizazio politikoarekin jarrai zezan. Txekoslobakiako Partidu Komunistako buruzagiek mezua alde batera utzi zuten,  Gustáv Husák eta Miloš Jakešek bideratuta, erregimena ortodoxia marxistaren barruan mantenduko zutela agindu zutenak.

1989ko erdialdean, Erdialdeko Europako egoera politikoa oso ezegonkorra zen, eta eskualdeko erregimen komunista ia guztiek barne-presioak zituzten Sobietar Batasunean bizi izandakoaren antzeko liberalizazioa lortzeko. Txekoslobakiako prentsak, nahiz eta gobernuak zentsuratu, ez zion utzi Ekialdeko Alemaniako gertakariei buruzko informazioa emateari, non milaka herritarrek mendebaldeko sektorera mugarik gabe emigratzea eskatzen zuten, baita Polonian gertatutakoari ere, non 1989an hauteskundeak egin ziren komunistak ez ziren alderdien parte-hartzearekin.

1989. urtearen erdialdean, Alemaniako Errepublika Demokratikoko ehunka emigrante Txekoslobakiara joan ziren. Bertan kokatu ziren Mendebaldeko Alemaniako enbaxada Pragako sarrera-bisaren zain, horrela, Txekoslovakiar biztanleen arreta erakarriz. Abuztu amaieran, Tadeusz Mazowiecki kazetaria Poloniako lehen ministro gisa hautatu zuten (40 urtean kargu hori betetzen zuen lehenengo ez-komunista). Eta irailean, debekatutako Solidarity sindikatuko kideak Poloniako kabinetean sartu ziren. Irailean, Hungariako gobernu komunistak publikoki birgaitu zuen Imre Nagy —1956ko altxamendu porrotaren buruzagia—, eta urrian boterearen monopolioa utzi egin zuen. Hori gutxi balitz, azaroaren 9an, RDAko (Alemaniako Errepublika Demokratikoa) gobernuak mugarik gabeko igarobidea deklaratu zuen Berlingo Harresia, ordu gutxira desegiten hasi zutena Alemaniako Ekialdeko biztanleek. Modu honetan, Txekoslovakia Ekialdeko Blokeko herrialdeetako liberalizazio olatutik urrun zegoela zirudien, auzo komunistak bizitzen ari ziren bitartean, Errumania izan ezik, non abenduan protestak piztu baitziren.

Kronologia

Azaroak 16

Ikasleen Nazioarteko Egunaren bezperan, Eslovakiako institutu eta unibertsitateko ikasleek manifestazio baketsu bat antolatu zuten Bratislavako erdialdean. Eslovakiako Alderdi Komunistak arazoak espero zituen, eta manifestazioa antolatze hutsa aldez aurretik arazotzat jo zuen alderdiak. Indar armatuak adi egon ziren manifestazioa baino lehen. Baina, azkenean, ikasleek lasai jokatu zuten, eta ordezkaritza bat bidali zuten Eslovakiako Hezkuntza Ministeriora, beren eskaerak eztabaidatzeko.

Azaroak 17

Mugimendu berriak sortu ziren Václav Havelen gidaritzapean, gizarte batu baten ideia aldarrikatuz, non Estatua politikoki berregituratuko zen. Gazteen Batasun Sozialistak (SSM) manifestazio jendetsu bat antolatu zuen azaroaren 17an, Ikasleen Nazioarteko Eguna eta nazien gobernuak Jan Opletal ikaslea hil zueneko 50. urteurrena ospatzeko.

Manifestazioa istiluen aurkako polizia batek geldiarazi zuen Nardini kalean. Ihesbide guztiak blokeatu zituzten eta ikasleei erasotu zieten. Manifestariak sakabanatu zirenean, parte hartzaileetako bat, Ludvík Zifčák polizia sekretua, kalean etzanda topatu zuten. Zifčák ez zegoen fisikoki zauritua, ezta hilda zegoelako itxurak egiten ere. Hala ere, poliziek anbulantzia batera eraman zuten.

Beldurraren eta etsipenaren giroak engainu bat sortu zuen Martin Xmíd izeneko ikasle hil bati buruz. Drahomíra Dražskak idatzi zuen istorioa, istiluetan zauritua izan ondoren tratamendua jasotzeko zain zegoen bitartean. Dražskak ikastetxean lan egiten zuen eta bere iruzurra hainbat pertsonekin partekatu zuen, horien artean Petr Uhl kazetariaren emaztea, Radio Free Europe/Radio Libertyko berriemailea. Gertaera honek herria mugiarazi eta iraultza eragin zuen. Gau hartan bertan, antzerkiko ikasle eta aktoreek greba egitea adostu zuten.

Azaroak 18

Bi ikaslek Ladislav Adamec lehen ministroa bisitatu zuten bere egoitza pribatuan eta Nardini kalean gertatutakoa azaldu zioten. Antzerki Errealistako greba iragarri zuten, eta beste antzoki batzuek berehala jarraitu zuten. Antzokiek eztabaida publikoetarako bakarrik irekitzen zituzten beren agertokiak.

Pragako Arte Eszenikoen Akademiako ikasleen ekimenez, Pragako ikasleek greba egin zuten. Greba horrekin bat egin zuten unibertsitateko ikasleek Txekoslovakia osoan. Bestalde, Pragako antzerki langileek eta aktoreek greba egin zuten. Azaroaren 27rako greba orokorra eskatzeko, eszenatokira igo beharrean, aktoreek ikasle eta artisten aldarrikapen bat irakurri zuten ikusleen aurrean, grebarako eskaera aldarrikatuz.

Kartelak eta aldarrikapenak jarri zituzten. Komunikabide guztiak (irratia, telebista, egunkariak) Alderdi Komunistak hertsiki kontrolatzen zituenez, hori zen mezua zabaltzeko modu bakarra.

Gauean, Radio Free Europ-ek jakinarazi zuen ikasle bat (Martin Xmíd izenekoa) poliziak aurreko eguneko manifestazioan hil zuela. Txostena faltsua bazen ere, krisialdiaren sentimendua areagotu zen, eta zalantzetan zeudenak konbentzitu zituen beldurra gainditu eta protestekin bat egiteko.

Azaroak 19

Bratislava, Brno, Ostrava eta beste hiri batzuetako antzokiek greba egin zuten. Arte eta literatura elkarteetako kideek, zein, erakunde eta instituzioek bat egin zuten grebarekin.

Ekimen honetako kideak lehen ministroarekin bildu ziren, eta hark esan zien bi aldiz debekatu ziotela bere karguari uko egitea, eta aldaketak manifestazio jendetsuak eskatzen dituela, Ekialdeko Alemaniakoak bezalakoak (250.000 ikasle inguru). Espero zen aldaketa bitartean "hildako" kopurua minimoan mantentzeko eskatu zien.

500 artista, zientzialari eta buruzagi eslovakiar inguru bildu ziren Bratislavako Arte Foroan (Umelecká beseda) 17:00etan. Pragako ikasleen aurkako erasoa salatu zuten azaroaren 17an eta Indarkeriaren Aurkako Erakunde Publikoa eratu zuten, Eslovakiako oposizioko mugimenduaren atzean indar nagusia izango zena. Bere sortzaileen artean, Milan Kazzo, Ján Budaj eta beste batzuk zeuden.

Pragako antzoki bateko aktoreek eta ikusleek, Václav Havelekin eta 77. gutuneko beste kide nabarmenekin eta beste erakunde disidente batzuekin batera, Foro Zibikoa (Občanské fórum, Txekiar Errepublikaren lurralderako Indarkeriaren aurkako Eslovakiako Erakunde Publikoaren baliokidea) ezarri zuten erreformen aldeko herri-mugimendu masibo gisa. Indarkeriaren arduradun nagusiak kaleratzeko eskatu zuten, baita gertakariaren ikerketa independentea eta preso politiko guztiak askatzea ere.

Unibertsitateko ikasleek greba egin zuten. Telebistan, gobernuko funtzionarioek bakea eskatu zuten, eta hiriaren ohiko negoziora itzultzea. Martin Xamendekin elkarrizketa bat zabaldu zen jendea konbentzitzeko inor ez zutela hil, baina grabaketaren kalitatea eskasa zen eta zurrumurruek jarraitu zuten. Beste egun batzuk beharko ziren inor hil ez zutela baieztatzeko, eta ordurako iraultzak indar handiagoa hartu zuen.

Ekimen Demokratikoko buruzagiek hainbat eskakizun aurkeztu zituzten, besteak beste, gobernuaren dimisioa, azaroaren 25ean indarrean zegoena, eta aldi baterako gobernu bat eratzea, egungo gobernuko kide ez konprometituez osatua.

Azaroak 20

Ikasleak eta antzokiek greba “iraunkorra” egin zuten. Poliziak geldiarazi egin zuen manifestazio bat Pragako gaztelurantz joatea, antzoki deigarrietan sartuko baitzen.

Foro Zibikoko ordezkariek ofizialki negoziatu zuten Adamecekin Gavel gabe, eta Adamecek begi onez ikusten zituen ikasleen eskaerak. Hala ere, egun berean kabineteko bilera berezi batean bozkatua izan zen. Gobernuak, adierazpen ofizial batean, ez zuen kontzesiorik egin.

Fooro Zibikoak eskakizun bat gehitu zueb: Alderdi komunistaren “aginte-jarrera” konstituziotik kentzea. Egunkari ez komunistek interpretazio komunistaren aurkako informazioa argitaratu zuten. Pragako lehen manifestazio jendetsua (100.00 pertsona) eta Bratislavako lehen manifestazioak izan ziren.

Azaroak 21

Foro Zibikoak lehen ministroarekin egin zuen lehen bilera ofiziala aurrera eraman zen. Lehen ministroak pertsonalki bermatu zuen ez zela herriaren aurkako biolentziarik erabiliko; hala ere, "sozialismoa babestuko luke, eta horri buruz ezin da eztabaidatu". Pragako erdiguneko Wenceslas plazan manifestazio jendetsu antolatua egin zen. Aktoreak eta ikasleak Praga barruko eta kanpoko lantegietara joan ziren beste hiri batzuetako lankideei laguntza ematearren.

Manifestazio jendetsu batek eztanda egin zuen Bratislava erdialdeko Hviezdoslav plazan (hurrengo egunetan, Eslovakiako Altxamendu Nazionalaren plazara joan zen). Ikasleek haien eskaerak aurkeztu zituzten eta herritarrei azaroaren 27ko greban parte har dezaten eskatu zieten. Aparteko manifestazio batean, Ján Čarnogurský eslovakiako lehen ministroa aske uztea eskatu zuten, Justizia Jauregiaren aurrean. Aexander Dubček-ek manifestazio hau egin zuen (Velveteko Iraultzan egin zuen lehen agerraldia). Ondorioz, azaroaren 23an askatu zuten. Manifestazio gehiago egin ziren Txekoslovakiako hiri handi guztietan.

František Tomášek kardinalak, bohemiar lurraldeetako erromatar primate katolikoak, ikasleei babesa adierazi zien eta egungo gobernuaren politika kritikatzen zuen adierazpen bat kaleratu zuen. Lehen aldiz Belusezko Iraultzan, Alderdi Komunistaren "buruzagitza" ezartzen duen Konstituzioaren artikulua indargabetzeko demanda "erradikala" adierazi zuen Ľubomír Feldek jaunak Indarkeriaren Aurkako Herriaren bilera batean.

Gauean, Miloš-Jakešek, Txekoslovakiako Alderdi Komunistako presidenteak, hitzaldi berezia eman zuen Telebista Federalean. Ordena gorde behar zela esan zuen, sozialismoa zela Txekoslovakiaren alternatiba bakarra, eta protesta taldeak kritikatu zituen. Gobernuko funtzionarioek, batez ere Alderdi Komunistako buruak (Miloš-Jakeš), beren jarrera gogorrari eutsi zioten. Gauean, "Herri Milizietako" 4.000 kide (Lidové milice, Alderdi Komunistaren menpeko erakunde paramilitarra) Pragara deitu zituzten protestak zapal zitzaten, baina azkebean bertan behera utzi zituzten.

Azaroak 22

Foro Zibikoak bi orduko greba orokorra iragarri zuen azaroaren 27rako. Wenceslas plazako manifestazioko lehen albisteak zuzenean agertu ziren Telebista Federalean (eta berehala moztu zituzten, parte hartzaileetako batek egungo gobernua Alexander Dubčeken alde salatu ondoren).

Ikasle kolpistek Eslovakiako Gobernuaren eta Eslovakiako Alderdi Komunistaren ordezkariak elkarrizketa batean parte hartzera behartu zituzten, eta ordezkari ofizialak berehala jarri zituzten defentsan. Telebista Federaleko Eslovakiako sekzioko langileek Telebista Federaleko buruzagiei herrialdeko gertakariei buruzko benetako informazioa emateko eskatu zieten; bestela, telebistako langileen greba hasiko zuten. Bratislavako manifestazioetatik zentsuratu gabeko zuzeneko txostenak hasi ziren.

Azaroak 23:

Arratsaldeko albistegietan fabrikako langileak Miroslav Štpán, Pragako Idazkari Komunista, txistuka agertzen ziren. Militarrek buruzagi komunistari jakinarazi zioten ekiteko prest zegoela (azken batean, ez zuten inoiz manifestarien aurka erabili). Militarrak eta Defentsa Ministerioa oposizioaren aurkako ekintzak prestatzen ari ziren. Hala ere, bilera amaitu eta berehala, Defentsa ministroak telebistan agerraldi bat eman zuen armadak ez zuela herriaren aurkako ekintzarik egingo iragarriz, eta manifestazioak bertan behera uzteko eskatu zuen.

Azaroak 24

Presidium osoak, Miloš-Jakešk idazkari nagusiak barne, dimisioa eman zuen, eta Karel Urbánek, komunista moderatuagoa, idazkari nagusi izendatu zuten. Telebista Federalak azaroaren 17tik aurrerako irudiak erakutsi zituen lehen aldiz eta Václav Havelen lehen telebista-helbidea aurkeztu zuen, batez ere aurreikusitako greba orokorrari buruzkoa. Oposizioko ordezkariekin izandako eztabaida Telebista Federaleko Eslovakiako sekzioak zabaldu zuen. Oposizioaren ordezkari Ján Budaj, Fedor Gál eta Vladimír Ondrušk izan ziren, eta komunisten ordezkari, berriz, Štefan Chudoba (Bratislavako automozio enpresako zuzendaria), Peter Weiss (Eslovakiako alderdi komunistako Marx-Leninismoaren Institutuko idazkaria) eta Steelkoice Škoice-ko zuzendaria. Txekoslovakiako telebistako lehen eztabaida librea izan zen hasieratik. Ondorioz, Eslovakiako egunkarietako erredaktoreak oposizioarekin bat egiten hasi ziren.

Azaroak 25

Buruzagi komunista berriak prentsaurreko bat eman zuen, Miroslav Štpán barne, Ladislav Adamec alde batera uzten zuen bitartean, baina ez zituen manifestarien eskaerak aintzat hartu. Geroago, Xveikek Pragako idazkari kargua utzi zuen. Prague-Letnako gobernuaren aurkako manifestazio erregularrean 800.000 pertsonak parte hartu zuten. Bratislavako manifestazioek 100.000 parte-hartzaile inguru izan zituzten.

Azaroak 26

Adamec, lehen ministroa, lehen aldiz bildu zen Havelekin. Eslovakiako Pravda egunkariko erredaktoreak, Eslovakiako Alderdi Komunistako egunkari zentrala, oposizioarekin bat egin zuen.

Azaroak 27

Bi orduko greba orokor arrakastatsu batek, mugimendu zibikoek gidatua, hasieran eskaera moderatu batzuk zirenak indartu zituen, gobernu berri baten aldeko oihu bihurtu zirenak. Kultura Ministerioak literatura antikomunista liberatu zuen liburutegietako kontrol publikoetarako, eta zentsura-hamarkadei amaiera eman zien. Foro Zibikoak ordena politikoa nahasteko gaitasuna erakutsi zuen, eta, horrela, nazioaren legezko ahots bihurtu zen Estatuarekiko negoziazioetan. Mugimendu zibikoek greba orokorraren alde egin zuten.

Azaroak 28

Batzar Federalak Alderdi Komunistaren "protagonismoari" buruzko Konstituzioko xedapena ezabatu zuen, Txekoslovakian ofizialki komunisten aginteari amaiera emanez.

Abenduak 10

Gustáv Husák presidenteak lehen gobernuan zin egin zuen 41 urteetan ez zegoela Alderdi Komunistaren menpe. Geroxeago etsi zuen.

Kale protestak Txekoslovakian

Gertaera horien aurrean, Txekoslovakiako desidente politikoek hainbat kale-protesta egin zituzten, beren erregimenaren immobilismoa zela eta, inguruko herrialdeetako politiken antzekoak hartzeko gogoz. Txekoslovakiako aktibismoaren beste funtsezko faktore bat zera zen: Gorbatxov buru zuen Gobernu sobietarrak Varsoviako Ituneko herrialdeetan militarki esku hartzeari uko egiten ziola liberalizazio-olatua gelditzeko, eta Moskuko gobernuak erregimen komunistak bultzatzen zituela perestroika eta glasnost kopiatzera, Kremlinek ohartaraziz ez zituela atzerrira bidaliko Armada Gorriko tropak «marxismo-leninismoaren defentsan».

Azaroaren 16an, ostegunean, ikasleek manifestazio bat egin zuten Bratislavan askatasun politikoak eskatzeko, baina poliziaren baimenik gabe, eta, ondorioz, martxa bortizki sakabanatu zuten. Gertaera laster ezagutu zen Pragan, eta hurrengo egunean, azaroaren 17an, ostirala, poliziak milaka ikasleri eraso zien Txekoslovakiako hiriburuan erregimen komunistaren aurka protestatzen ari zirela, Jan Opletal naziek eraildako ikasle baten KSCk zigortutako oroipen gisa hasi zen bilera batean. Zurrumurrua zabaldu zen errepresioak Martin Šmíd izeneko ikasle bat hil zuela, eta geroago egiaztatu zen faltsua zela. Praga, Txekoslovakia, Belusezko Iraultza hasi zuena.

Gertaera horren ondorioz, manifestaldi gehiago hasi ziren, parte-hartzaile kopuru handiagoarekin, eta azaroaren 18an, larunbata, eta 19an, igandea, antzokietako eta zinemetako grebekin batera, eta horrek agerikoagoa egin zuen protesta politikoa, komunikabideek (guztiak gobernuaren jabetzakoak) ezkutatzen zutena.

Václav Havel antzerkigileak zuzendutako Foro Zibikoa sortu ondoren, egoitza Eskuargi Magikoa antzokian izan zuena, Txekoslovakiako Alderdi Komunistaren barruan, Gustáv Husák bezalako immobilisten eta Ladislav Adamec bezalako erreformisten arteko botere-borrokak nabarmendu ziren, herrialdean tentsio-giroa sortuz. Azaroaren 21ean, asteartea, manifestazioek Bratislavan eta Pragan jarraitu zuten, Alderdi Komunistako idazkari nagusi zen Miloš Jakeš adierazpenek adoretuta. Alderdi Komunistak telebistaz zabaldutako mezu batean, marxismoa "Txekoslovakiarako alternatiba bakarra" zela eta talde disidenteak gaitzesten zituela azpimarratzen zuen. Azaroaren 21ean, Adamecek oposizioko liderrak hartu zituen eta agindu zien ez zituela protestak zapalduko, baita komunistak ez zirenak gobernuan sartuko ere.

Hilaren 23an, Indar armatuetako buruzagiek "gobernuaren defentsan jarduteko prest" egotea onartu zuten, baina zibilen aurka indarra ez erabiltzeko eskatu zuten; hurrengo egunean, gobernuaren aurkako greba prentsako eta irrati-difusioko langileengana zabaldu zen, eta, arratsalde horretan bertan, Bratislavako tokiko telebistak tokiko buruzagi disidenteei zuzeneko elkarrizketak helarazi zizkien, herrialdearen egoerari eta oposizioko erreklamoei buruz argi eta garbi hitz eginez, zentsura oro baliogabetuz. Azaroaren 24an, Alderdi Komunistako Presidumak uko egin zion, Jakeu idazkari nagusia barne, eta bere ondorengo Karel Urbánek aukeratu zuten, komunista moderatu bat. Egun berean, telebista federalak azaroaren 17ko protesten irudiak erakutsi zituen, baita Václav Havelen telebistako lehen hitzaldia ere, nagusiki greba orokorrari buruzkoa. Azaroaren 25ean, larunbatean, kale manifestazioek jarraitu zuten, eta deialdirik handiena Pragan, non 400 000 manifestari inguru joan ziren, eta Bratislavan, non 100.000 parte-hartzaile inguru bertaratu ziren; manifestazioak Brno, Košice eta Ostravara hedatu ziren orain.

Protestak larriagotzea eta erregimena erortzea

1989ko azaroaren 27an Greba orokorra izan zen, eta arrakasta handia izan zuen, herrialdeko ia azpiegitura guztia (garraioak, lantegiak, eskolak eta komunikabideak) bi orduz geldiarazi ondoren. Greba hau mugimendu disidentearen botere erakustaldi bat izan zen, gobernuko agintariek erregimenarekiko herritarren babes falta egiaztatu zutelarik, soilik indarrez eutsi zitekeena.

Egun horretan bertan, Milover Jakeirek eta Txekoslovakiako Alderdi Komunistako beste buruzagi batzuek laguntza eskatu zioten Sobietar Batasunari, baina ez zuten Gorbatxoven aldeko erantzunik jaso; herritarren aurka tropak erabiliz aurre egiteko aukera baztertuta zegoela zirudien, eta horren aurrean gobernuak boterea uztea onartu zuen, azaroaren 29ko goizean konstituzioa aldatuz, Alderdi Komunistak gauzatutako boterearen Monopolioa ezabatuz.

Ordura arte alderdi bakarreko ortodoxiaren babesle izan zen Gustáv Husákek, abenduaren 10ean Errepublikako presidente kargua utzi zuen, komunistak ez ziren hainbat buruzagik ministro karguak hartu ondoren. Gertaerak arindu egin ziren eta, 1989a amaitu baino lehen, Václav Havelek Estatuko buruzagitza eskuratu zuen eta Alexander Dubčekek Parlamentuko presidentetza. 1990eko otsailaren 7an, Fronte Nazionala, Fronte Nazionalak zuzentzen zuena eta alderdi eta mugimendu sozialak biltzen zituena, desegin egin zen. 1990eko ekainean, hauteskunde demokratikoak egin ziren, eta Foro Zibikoa (Obque anskforum) eta Indarkeriaren Aurkako Publikoa (Publico Contra la Violencia) garaile atera ziren..

Belusezko Iraultzaren erakusketetako elementu bat giltzen txin-txin hotsa izan zen, sostengua erakutsiz. Praktikak esanahi bikoitza zuen: ateak irekitzea sinbolizatzen zuen eta manifestariek komunistei esaten zieten modua zen: "Agur, etxera joateko ordua da".

Eslovakiak 2 euroko oroitzapenezko txanpon bat jaulki zuen 2009ko azaroaren 17an, hogeigarren urteurrena zela-eta.Ursula K. Le Guin-ek kontakizun labur bat idatzi zuen, "Abrir el aire", non giltzen txintxinak funtsezko papera bete zuen Orsinia izeneko fikziozko herrialde baten askapenean.

Ondorioak

Iraultzaren garaipena Václav Havel antzerkigile errebeldea eta giza eskubideen aldeko ekintzailea Txekoslovakiako presidente hautatu zutenean amaitu zen, 1989ko abenduaren 29an. Ekitaldia oso koreografizatua eta sinbolikoki esanguratsua izan zen, baita elementu erlijiosoengatik ere, Martin Wein historialariak xehetasunez aztertu duen bezala.

Aste batzuk barru, Havelek tropa sobietar guztiak erretiratzea negoziatu zuen. 73.500, Txekoslovakiakoak. Akordioaren arabera, tropa sobietarrak hilabeteren buruan abiatu ziren. 1990eko ekainean egindako hauteskunde libreek gobernu hau legitimatu zuten eta alderdi komunistaren boterearen hondarrei eta garai komunistaren legatuari aurre egiteko aukera eman zuten.

Egonkortasun politikoaren mehatxu nagusia eta Txekoslovakiaren demokraziarako aldaketaren arrakasta, antza, txekiarren eta eslovakiarren arteko gatazka etnikoen ondorio ziren, komunismoaren ondorengo garaian berpiztu zirenak. Hala ere, adostasun orokor bat zegoen merkatu-ekonomia baterantz aurrera egiteko, eta 1990eko hasieran, presidenteak eta bere aholkulari ekonomiko nagusiek prezioak liberalizatzea, desmonopolizazioa bultzatzea eta ekonomia pribatizatzea erabaki zuten. Komunismoaren amaierak bizitza osoko enpleguaren amaiera eta langabeziaren ondorengo hazkundea ekarri zuen. Horri aurre egiteko, Gobernuak langabezia-prestazioak eta gutxieneko soldata ezarri zituen. Demokraziarako eta merkatu-ekonomiarako trantsizioaren emaitza herrialdez kanpoko bilakaerak aldaketa-prozesua errazten edo zailtzen zuenaren araberakoa izango zen. Bilakaera nabarmena izan zen erlijio-askatasuna areagotzea eta Vatikanoarekin eta Israelekin loturak berritzea.

Izendapena eta kategorizazioa

^{Velvet Revolution terminoa Rita Klímovak sortu zuen, disidenteen ingelesezko itzultzaileak, geroago Estatu Batuetako enbaxadore bihurtu zenak.  Terminoa nazioartean erabili zen iraultza deskribatzeko, nahiz eta txekiarrek ere barruan erabili zuten. 1993an Txekoslovakia desegin ondoren, Eslovakiak Iraultza Leuna terminoa erabili zuen, eslovakiarrek hasieratik iraultzarako erabili zuten terminoa. Txekiar Errepublikak Velveteko Iraultza deitzen dio.}

Iraultzen teorikoek, hala nola Jaroslav Krejčík, argudiatu dute "Belusezko Iraultza" ez zela benetako iraultza, definizioz iraultza batek legez kontrako indarkeriaren bidez gauzatzen duelako aldaketa. Iraultzaren teoria kontrajarriek diote Velveteko Iraultza iraultza zilegi dela, subiranotasun liskartsuaren "egoera iraultzailea" delako botere-eskualdaketa ekarri zuena ("emaitza iraultzailea").

Belusezko iraultza "kolorezko iraultzen" adibide goiztiarra da mundu osoan.

Iraultzaren idealak

Iraultzaren aurreko hilabeteetan eta iraultzan zehar, hiritarrek ideiak sakabanatu zituzten bolanteen bidez. Mezu ezberdinak zituzten ehunka bolante diskretu inprimatu ziren, baina gehienek ideal berberak zituzten. 1989ko udan, gehien zabaldu zen dokumentuetako bat "Elkarrizketaren zortzi arauak" izan zen, egiaren, ulermenaren eta enpatiaren alde egiten zuena, eztabaida informatua eta errespetuzkoa, ad hominem erasoei uko egiten ziena eta jarrera irekia zuena. Beste dokumentu batzuk komunikazio-tekniketan zentratu ziren, eta gehiago idealetan. Demokrazia, askatasuna, indarkeriarik eza, zuzentasuna eta gizatasuna ziren nagusi, baita autoantolaketa, ordezkaritza politikoa eta lan-baldintzak hobetzea ere.

Kanpo faktoreak

1989ko azaroko gertaerek baieztatu zuten kanpoko faktoreak Txekoslovakiaren komunismoaren gainbeherarako katalizatzaile esanguratsuak zirela. Horregatik, Polonia eta Hungariako eraldaketek eta Ekialdeko Alemaniako erregimenaren gainbeherak, biak ere sobietarrek Ekialdeko Europarekiko zuten jarrera berrian oinarrituak, txekiarrak eta eslovakiarrak kalera irtetera bultzatu zituzten, askatasuna irabaztera. Hala ere, faktore nazionalek, krisi ekonomiko eta politikoak eta eraldaketaren alde lan egiten zuten talde eta pertsonen ekintzek, sistemaren laguntza ezegonkortu zuten.

Estatu Batuekiko eta Israelekiko harremanak 1989. urtearen hasieran hasi ziren aldatzen. Loturak berotu egin ziren, eta bilerak eta negoziazioak egin ziren hainbat gairi buruz. Parte hartu zuten alde guztiek loturak hobetzeko interes estrategikoa zuten, eta juduen eta juduen ondarearen tratamendua eta holokaustoaren oroimena hurbiltze orokorraren arrakastarako litmus frogetako bat izan ziren.

Aldaketa erritmoa

Estatuak greben aurrean izan zuen erreakzioak erakutsi zuen isolamendu globalak aldaketa politiko, sozial eta ekonomikorako presioak sortzen zituen bitartean, ezin zirela aurretik zehaztu ondorengo gertaerak. Ia inork ez zuen uste estatu komunista hain azkar eror zitekeenik. Ikasle eta antzoki harrigarriek ez zuten, nonbait, inolako demostraziorik ezabatzeko gauza zen egoera bat kikilduko. Iraultzaren fase "herrikoi" horren ondoren, Foro Zibikoak azaroaren 27ko greba orokorrerako egin zuen mobilizazio arrakastatsuak ahalbidetu zituen garaipenak etorri ziren, Estatuarekiko negoziazioetan nazioaren alde hitz egiteko zilegitasuna ezarri zuena. Azaroaren 17aren ondorengo manifestazio jendetsuek Miloš-Jakešen alderdiaren buruzagitzaren dimisioa ekarri zuten, Alderdia bere rol nagusitik kentzea eta gobernu ez komunista sortzea. Iraultzaren aldekoek berehala hartu behar zuten gobernua zuzentzeko ardura, eta, horrez gain, funtsezko erreformak ezarri behar zituzten antolaketa eta balio politikoetan, egitura ekonomikoan, politiketan eta kanpo-politikan.

Erreferentziak

^{ERREFERENTZIAK:}

1. "How the US embassy in Prague aided Czechoslovakia's Velvet Revolution". brookings.edu. 24 April 2020. Retrieved 18 November 2022.
2. Bellum, Post (25 November 2019). "Živé vzpomínky na revoluci: Pendrekem přes obličej, u černobílého monitoru VB". Deník.cz (in Czech). Archived from the original on 10 July 2023. Retrieved 10 July 2023.
3. "RP's History Online – Velvet Revolution". Archiv.radio.cz. Archived from the original on 17 July 2011. Retrieved 19 January 2013.
4. "Velvet Revolution in Prague Czechoslovakia". Prague-life.com. Archived from the original on 26 November 2013. Retrieved 24 November 2013.
5. Stolarik, M. Mark (2017). The Czech and Slovak Republics: Twenty Years of Independence, 1993–2013. Central European University Press. ISBN 978-9633861530.
6. Wein, Martin J.. A History of Czechs and Jews: A Slavic Jerusalem. United Kingdom: Taylor & Francis Limited, 2019, pp. 185-190 [1]
7. Wolchik, Sharon L. “Czechoslovakia's ‘Velvet Revolution.’” Archived 2024-12-24 at the Wayback Machine 1990. Current History. 89:413–16, 435–37. Retrieved 11 March 2009
8. Wolchik, Sharon L. (1999). "Czechoslovakia on the eve of 1989". Communist and Post-Communist Studies. 32 (4): 437–451. doi:10.1016/S0967-067X(99)00021-5. ISSN 0967-067X. JSTOR 48609377.
9. Glenn, John K. “Competing Challengers and Contested Outcomes to State Breakdown: The Velvet Revolution in Czechoslovakia”. September 1999. Social Forces. 78:187–211. Retrieved 11 March 2009.
10. Kurtz, Lester. "Czechoslovakia’s Velvet Revolution (1989)" Archived 7 November 2017 at the Wayback Machine. March 2008. Retrieved 1 November 2017.
11. "Sametová revoluce – trasa demonstrace: TOTALITA". Totalita.cz. Archived from the original on 5 November 2013. Retrieved 24 November 2013.
12. Shepherd, Robin H. E. (2000). Czechoslovakia' The Velvet Revolution and Beyond. New York: St. Martin's Press.
13. Prvé vysielanie záberov zo 17. novembra 1989 on YouTube Federal Television showed pictures from 17 November for the first time transmitted one week later on 24 Nov.
14. Stanislav Háber: Ako vzniklo prvé Štúdio dialóg "How the first Studio Dialogue was created" Archived 5 November 2013 at the Wayback Machine, Slovak v exile, 17 November 2004
15. Wein, Martin J. A History of Czechs and Jews: A Slavic Jerusalem. United Kingdom: Taylor & Francis Limited, 2019, pp. 185-188 [2]
16. Tomek, Prokop (6 July 2016). "Dvacet tři podivných let pobytu sovětských vojáků v Československu" (in Czech). Military History Institute Prague. Archived from the original on 14 January 2018. Retrieved 13 January 2018.
17. Holy, Ladislav (1996). The Little Czech and The Great Czech Nation: National identity and the post-communist transformation of society. Cambridge, Great Britain: Cambridge University Press.
18. "Thematic Review of the Transition from Initial Education to Working Life, Czech Republic" (PDF). OECD. 1997. Archived (PDF) from the original on 7 November 2017. Retrieved 31 October 2017.
19. "Who is Poor in the Czech Republic? The Changing Structure and Faces of Poverty after 1989" (PDF). sreview.soc.cas.cz. 2004. Archived (PDF) from the original on 7 November 2017. Retrieved 13 October 2017.
20. Wolchik, Sharon L. “Czechoslovakia's ‘Velvet Revolution.’” 1990. Current History. 89:413–16, 435–37. Retrieved 11 March 2009.
21. Wein, Martin J.. A History of Czechs and Jews: A Slavic Jerusalem. United Kingdom: Taylor & Francis Limited, 2019, pp. 185-214 [3]
22. Sebetsyen, Victor (2009). Revolution 1989: The Fall of the Soviet Empire. New York City: Pantheon Books. ISBN 978-0-375-42532-5. Archived from the original on 17 December 2019. Retrieved 7 September 2019.
23. Nelson, Lars-Erik. New Czechoslovakian Leaders Are As Stunned As Their People . New York Daily News, 21 February 1990.
24. Krapfl, Jame (2013). Revolution with a Human Face: Politics, Culture, and Community in Czechoslovakia, 1989–1992. Cornell University Press. ISBN 9780801469428.
25. Wein, Martin J.. A History of Czechs and Jews: A Slavic Jerusalem. United Kingdom: Taylor & Francis Limited, 2019, pp. 185-193 [4]
26. Wolchik, Sharon L. "Czechoslovakia's 'Velvet Revolution.'" 1990. Current History. 89:413–16, 435–37. Retrieved 11 March 2009 (h)
27. "Havel at Columbia: The Velvet Revolution". Havel.columbia.edu. Archived from the original on 5 November 2013. Retrieved 19 January 2013.
28. "Today, at exactly noon in Prague, people flooded into the streets around Wenceslas Square, the central shopping thoroughfare, rattling key chains and tinkling tiny bells. The jingling of keys, acts symbolizing the opening of hitherto locked doors, has become a common gesture in the wave of demonstrations.... On Jungmanova Square, Mr. Havel himself stood beaming broadly on the balcony of a building.... He lustily jingled a bunch of keys." John Tagliabue, "Upheaval in the East; From All Czechoslovakia, a Joyful Noise," The New York Times, Dec. 12, 1989. Archived 8 October 2016 at the Wayback Machine
29. "Slovakia 2009 2 Euro Comm. New image". Ibiblio.org. Archived from the original on 25 October 2012. Retrieved 19 January 2013.
30. Filipec, Josef (1992). «Naše současná společnost, slovní zásoba a slovníky». Consultado el 16 de febrero de 2017. Parámetro desconocido |vydavatel= ignorado (ayuda)
31. Halada, Jan; Ryvola, Miki (1990). Něžná revoluce v pražských ulicích. ISBN 80-7022-066-X. Parámetro desconocido |vydání= ignorado (ayuda); Parámetro desconocido |počet stran= ignorado (ayuda); Parámetro desconocido |vydavatel= ignorado (ayuda)
32. Valeš, Lukáš (2014). «Sametová revoluce v českých obcích, městech a regionech aneb 25 let poté». ISBN 978-80-87472-75-0. Parámetro desconocido |místo= ignorado (ayuda); Parámetro desconocido |počet stran= ignorado (ayuda); Parámetro desconocido |strany= ignorado (ayuda); Parámetro desconocido |vydavatel= ignorado (ayuda)
33. «Wikiwix's cache». archive.wikiwix.com. Consultado el 7 de octubre de 2019.
34. «Václav Havel, mentor de la Revolución de Terciopelo». BBC World. 18 de diciembre de 2011.
35. «IATE Term of the Week: Velvet Revolution -». Terminology Coordination Unit. 1 de junio de 2018. Consultado el 7 de octubre de 2019.
36. Tamkin, Emily. «In Charter 77, Czech Dissidents Charted New Territory». Foreign Policy (en inglés estadounidense). Consultado el 7 de octubre de 2019.
37. Andreu, Jerónimo (6 de noviembre de 2014). «Checoslovaquia, terciopelo rojo». El País. ISSN 1134-6582. Consultado el 7 de octubre de 2019.
38. País, Ediciones El (8 de julio de 1988). «Dubcek relaciona la 'perestroika' y la 'primavera de Praga'». El País. ISSN 1134-6582. Consultado el 7 de octubre de 2019.
39. Gorbachov: El último dirigente de la URSS. 50Minutos.es. 2016. p. 19. ISBN 9782806278432.
40. «Gorbachev on 1989 | The Nation». archive.is. 25 de mayo de 2012. Archivado desde el original el 25 de mayo de 2012. Consultado el 7 de octubre de 2019.
41. Welle (www.dw.com), Deutsche, Former East German refugees mark anniversary of 1989 escape to West | DW | 29.09.2019 (en inglés británico), consultado el 7 de octubre de 2019.
42. País, Ediciones El (25 de agosto de 1989). «Un católico independiente y amante del diálogo». El País. ISSN 1134-6582. Consultado el 7 de octubre de 2019.
43. Kamm, Henry (17 de junio de 1989). «Hungarian Who Led '56 Revolt Is Buried as a Hero». The New York Times (en inglés estadounidense). ISSN 0362-4331. Consultado el 7 de octubre de 2019.
44. Nation, R. Craig (1992). Black Earth, Red Star: A History of Soviet Security Policy, 1917-1991 (en inglés). Cornell University Press. ISBN 9780801480072. Consultado el 7 de octubre de 2019.
45. País, Ediciones El (26 de diciembre de 1989). «El dictador rumano Ceaucescu y su esposa ejecutados por genocidio». El País. ISSN 1134-6582. Consultado el 7 de octubre de 2019.
46. «Czechoslovakia’s Velvet Revolution (1989)». ICNC (en inglés estadounidense). Consultado el 7 de octubre de 2019.
47. «La cara oscura de la Revolución de Terciopelo». Radio Praga. 17 de noviembre de 2019.
48. «Los hijos de la Revolución de Terciopelo». Radio Praga. 17 de noviembre de 2020.
49. Dan Bilefsky, "Velvet Revolution’s Roots Obscure 20 Years Later," New York Times, 17 November 2009.
50. Glenn, John K. (1999). «Competing Challengers and Contested Outcomes to State Breakdown: The Velvet Revolution in Czechoslovakia». Social Forces 78 (1): 187-211. ISSN 0037-7732. doi:10.2307/3005794. Consultado el 7 de octubre de 2019.
51. Opatrný, Josef (2015). «Las relaciones checo-argentinas». Ibero-Americana Pragensia (Karolinum Press) 37: 163. ISSN 1210-6690.
52. «El Foro Cívico, que guio a Checoslovaquia hacia la democracia, se disolvió hace 30 años». Radio Praga. 23 de febrero de 2021.
53. «Linterna Mágica, testigo directo de los sucesos de noviembre de 1989». Radio Praga. 12 de noviembre de 2019.
54. «Czechoslovakians campaign for democracy (Velvet Revolution), 1989 | Global Nonviolent Action Database». nvdatabase.swarthmore.edu. Consultado el 7 de octubre de 2019.
55. «Praga promete incluir a no comunistas en el Gobierno». El País. 22 de noviembre de 1989.
56. ↑ «Praga era una fiesta». El País. 25 de noviembre de 1989.
57. «El Gobierno de Praga líquida el monopolio comunista». El País. 25 de noviembre de 1989.
58. ↑ Prvé vysielanie záberov zo 17. novembra 1989 en YouTube. Federal Television showed pictures from November 17 for the first time transmitted one week later on Nov 24.
59. ↑ «Checoslovaquia 1989: con las llaves en alto». Radiotelevisión Martí. 19 de noviembre de 2014.
60. «En la Asamblea Federal checoslovaca fue cambiando la historia». Radio Praga. 14 de noviembre de 2019.
61. ↑ País, Ediciones El (30 de noviembre de 1989). «El Parlamento checoslovaco aprueba el fin del papel dirigente del partido comunista». EL PAÍS. Consultado el 13 de octubre de 2017.
62. ↑ «Un triunvirato guiará la transición en Checoslovaquia». El País. 11 de diciembre de 1989.
63. ↑ «Los altibajos del último presidente comunista de Checoslovaquia». Radio Praga. 17 de noviembre de 2021.
64. ↑ «Havel, nuevo presidente de Checoslovaquia». El País. 30 de diciembre de 1989.
65. «Dubček elegido presidente del Parlamento checoslovaco». El País. 29 de diciembre de 1989.
66. ↑ «Hace 20 años desapareció el Frente Nacional». Radio Praga. 7 de febrero de 2010.
67. ↑ «Checoslovaquia celebra sus primeras elecciones libres». El País. 9 de junio de 1990.
68. ↑ «El Foro Cívico barre en las elecciones de Checoslovaquia». El País. 10 de junio de 1990.
69. ↑ «El Foro Cívico checoslovaco quiere una coalición, pese a su triunfo electoral». El País. 11 de junio de 1990.
70. ↑ Tagliabue, John (12 de diciembre de 1989). «Upheaval in the East; From All Czechoslovakia, a Joyful Noise». The New York Times (en inglés estadounidense). ISSN 0362-4331. Consultado el 7 de octubre de 2019.
71. «Havel at Columbia: The Velvet Revolution». havel.columbia.edu. Consultado el 7 de octubre de 2019.
72. ↑ Victor Sebestyen (2009). Revolution 1989. Pantheon Books. Consultado el 7 de octubre de 2019.
73. ↑ «Slovakia 2009 2 Euro Comm.- New image». Ibiblio.org. Archivado desde el original el 25 de octubre de 2012. Consultado el 19 de enero de 2013.
74. ↑ «Se abre al público el edificio donde se dividió Checoslovaquia». Radio Praga. 14 de agosto de 2009.
75. ↑ «The Breakup of Czechoslovakia | Slovakia». www.slovakia.org. Archivado desde el original el 10 de octubre de 2017. Consultado el 7 de octubre de 2019.
76. ↑ «NATO Announces 70th Anniversary Summit In London In December». RadioFreeEurope/RadioLiberty (en inglés). Consultado el 7 de octubre de 2019.
77. «La República Checa cumple 30 años». Radio Praga. 1 de enero de 2023.

^NOTAK:

• Kukral, Michael Andrew (1997). Prague 1989: theater of revolution - a study in humanistic political geography. East European monographs. New York: East European Monographs. ISBN 978-0-88033-369-6.
• Glenn, J. K. (September 1999). "Competing Challengers and Contested Outcomes to State Breakdown: The Velvet Revolution in Czechoslovakia". Social Forces. 78 (1): 187–211. doi:10.1093/sf/78.1.187. ISSN 0037-7732.
• Holý, Ladislav (1996). The little Czech and the Great Czech Nation: national identity and the post-communist transformation of society. Cambridge studies in social and cultural anthropology (1 ed.). Cambridge; New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-55469-5.
• Shepherd, Robin H. E. (2001). Czechoslovakia: the velvet revolution and beyond (Nachdr ed.). Basingstoke, Hampshire: Palgrave. ISBN 978-0-312-23068-5.
• Wolchik, Sharon L. (December 1990). "Czechoslovakia's "Velvet Revolution"". Current History. 89 (551): 413–416. doi:10.1525/curh.1990.89.551.413. ISSN 0011-3530.

^{BESTE IRAKURGAI BATZUK:}

• Garton Ash, Timothy (1990). We the people: the revolution of '89 witnessed in Warsaw, Budapest, Berlin & Prague. Cambridge : London, England; New York, NY, USA: Granta Books : Penguin Books. ISBN 978-0-14-014023-1.
• Benda, Marek; Benda, Martin; Klíma, Martin; Dobrovský, Pavel; Pajerová, Monika; Pánek, Šimon (1990). Studenti psali revoluci [Students wrote the revolution] (in Czech). Praha: Univerzum. ISBN 978-80-85207-02-6.
• Schelle, Karel; Lamka, Roman; Tauchen, Jaromír (2009). The process of democratization of law in the Czech Republic, 1989-2009. Ricon, GA: AICELS. ISBN 978-0-615-31580-5.
• Wein, Martin (2015). A History of Czechs and Jews: A Slavic Jerusalem. Routledge. ISBN 978-1-317-60821-9.
• Roberts, Adam; Ash, Timothy Garton (2009). Civil resistance and power politics: the experience of non-violent action from Gandhi to the present. London: Oxford University press. ISBN 978-0-19-955201-6.

^{KANPOKO LOTURAK:}

• Velvet Revolution on web project of Institute of Contemporary History, Prague Detailed documentation, textual and visual, of the Velvet Revolution partly in English.
• The Velvet Philosophical Revolution, City Journal, Winter 2010
• Velvet Revolution on totalita.cz Detailed day-to-day history with key documents quoted (in Czech only). Shortened version was used as a source for Chronology above.
• Velvet Revolution on Prague-life A shortened version of the Velvet Revolution.
• In the footsteps of November 17 – Czech.cz
• After the Velvet, the Existential Revolution? dialogue between Václav Havel and Adam Michnik, English, salon.eu.sk, November 2008
• The Velvet Oratorio An oratorio based on the events of the Velvet Revolution
• Velvet Revolution Diary at the Wayback Machine (archived 9 November 2020) English translation of an authentic diary of a student participating in the revolution plus scans of US articles from that time
• Übersichtsartikel von Radio Prag zum 10. Jahrestag (en checo)
• Informationen zur politischen Bildung (Heft 276) (en checo)
• "1989 :Así se llegó a la Revolución de Terciopelo en Checoslovaquia", video en YouTube

Kanpo estekak

• Datuak: Q182817
• Multimedia: Velvet Revolution / Q182817