Estatu-kolpe: berrikuspenen arteko aldeak

← Aurreko ezberdintasuna Hurrengo ezberdintasuna →

Ezabatutako edukia Gehitutako edukia

Lerroan

14:08, 13 martxoa 2012ko berrikusketa

Estatu kolpea indarrean dagoen boterearen usurpazioari deritzo, pertsona talde baten partetik, nagusiki indar armatu matxinatuak edo gizarteko sektore haserreak, horretarako Estatuaren legezkotasuna bortxatuz.

Estatu kolpeak diktadura baten ezarpenarekin amaitzen dira nagusiki, baina hau ez da beti horrela. Definizioz, edozein gobernu motaren aurka egin daiteke, autoritarioa izan edo ez. Zentzu peioratiboan, ordea, diktaduraren bat ezartzeko saiakerak aipatzeko erabiltzen da.

Herrialde baten legezkotasunaren eta burujabetzaren aurkako eraso honek berauen gordetzaile diren erakundeen bahiketa eskatzen du. Erakunde hauek gobernua edo parlamentua izan daitezke herrialde demokratikoetan, edo erregea edo diktadorea beste motatako gobernu sistemetan. Komunikabideen kontrola, oposizioaren debekua eta zuzenbide estatuaren kentzea ere ohikoa da.

Estatu kolpeak nahiko ohikoak izan dira XIX. eta XX. mendeetan mundu osoan.

XX. mendeko estatu-kolpeak

Ondorengo hauek izan dira XX. mendean estatu-kolpea egin dutenak:

1913: Victoriano Huerta, Mexikon.
1913: Gazte Turkiarrak, Otomandar Inperioan.
1914: Oscar R. Benavides, Perun.
1917: Alderdi boltxevikea, Errusian.
1919: Augusto B. Leguía y Salcedo, Perun.
1923: Adolf Hitler, (Garagardotegiko Putscha) Alemanian (arrakastarik gabe).
1923: Miguel Primo de Rivera, Espainian.
1926: Jozef Pilsudski, Polonian.
1930: Hipolito Yrigoyenen gobernuaren erorketa Argentinan.
1932: José Sanjurjo, Espainian (arrakastarik gabe).
1932: Txilen Txileko Errepublika Sozialista, ezarri zen.
1933: Gabriel Terra, Uruguaiko Ekialdeko Errepublikan.
1935: Grezian.
1936: Espainiako Bigarren Errepublikaren kontrako estatu-kolpea, Gerra Zibila, piztu zuena.
1943: Arturo Rawson, Argentinan.
1944: Bulgarian, SESBren babesarekin.
1944: El Salvadorren, Maximiliano Hernandez Martinezen diktadore militarraren erorketa.
1945: Venezuelan Isaías Medina Angaritaren kontra.
1947: Anastasio Somoza, Nikaraguan
1947: Thailandian.
1948: Manuel A. Odria, Perun.
1952: Egipton.
1952: Fulgencio Batista, Kuban.
1953: Gustavo Rojas Pinilla, jenerala Kolonbian
1954: Alfredo Stroessner, Paraguain.
1955: Argentinan Juan Domingo Peronen aurka.
1960: Turkian.
1961: Park Chung Hee, Hego Korean.
1962: Argentinan Arturo Frondiziren aurka.
1962: Myanmarren
1962: Ricardo Pérez Godoy, Perun.
1963, Dominikar Errepublikan.
1963: Hego Vietnamen Ngo Dinh Diemen aurka.
1963: Ekuadorren.
1963: Sirian.
1963: Iraken.
1964: Brasilen Joao Goularten aurka.
1964: Hego Vietnamen Duong Van Minhen aurka.
1965: Mobutu Sese Seko, Kongoko Errepublika Demokratikoan (Zaire).
1966: Ghanan.
1966: Argentina, Arturo Umberto Illiaren aurka.
1967: Grezian.
1968: Baath alderdia, Iraken.
1968: Juan Velasco Alvarado, Perun.
1968: Panama, Arnulfo Ariasen aurka.
1969: Muammar al Kadafi, Libian.
1970: Bolivian.
1971: Marokon (arrakastarik gabe). Turkian.
1973: Juan María Bordaberry, Uruguain.
1973: Augusto Pinochet, Txilen.
1974: Portugalen.
1975: Francisco Morales Bermudez, Perun.
1976: Ekuadorren.
1976: Argentinan Isabel Peronen aurka.
1979: El Salvadorren.
1979: Chun Doo-hwan, Hego Korean.
1980: Turkian.
1980: Bolivian.
1981: Espainian (arrakastarik gabe).
1991: Sobietar Batasunean, Mikhail Gorbatxeven aurka (arrakastarik gabe).
1992: Alberto Fujimori, Perun.
1992: Hugo Chavez, Venezuelan (arrakastarik gabe).
1997: Zambian.
1999: Pakistanen.
2000: Fijin.
2000: Ollanta Humala, Perun (arrakastarik gabe).

XXI. mendeko estatu kolpeak

2002: Venezuelan Hugo Chavezen aurka (Arrakastarik gabe).
2002: Boli Kostan (Arrakastarik gabe).
2002: Afrika Erdiko Errepublikan.
2003: Mauritanian.
2003: Sao Tome eta Principen.
2003: Ginea Bissaun.
2004: Haitin Jean-Bertrand Aristideren aurka.
2005: Antauro Humala Perun (Arrakastarik gabe).
2005: Mauritanian.
2006: Filipinetan Gloria Macapagal-Arroyoren aurka.
2006: Thailandian.
2006: Fijin.
2007: Hamas mugimendua Gazako lurraldean (Palestina) (Palestinaren Askapenerako Erakundearen arabera).
2008: Mauritanian.
2008: Ginean.
2009: Madagaskarrren (Arrakastarik gabe).
2009ko ekainaren 28a: Hondurasen.

@@ 8. lerroa: / 8. lerroa: @@
 == XX. mendeko estatu-kolpeak ==
-* [[1913]]: [[Victoriano Huerta]] [[Mexiko]]n.
+Ondorengo hauek izan dira XX. mendean estatu-kolpea egin dutenak:
-* [[1913]]: [[Gazte Turkiarrak]] [[Otomandar Inperio]]an.
-* [[1914]]: [[Oscar R. Benavides]] [[Peru]]n.
-* [[1917]]: [[Boltxevike|Alderdi boltxevikea]] [[Errusia]]n.
+* [[1913]]: [[Victoriano Huerta]], [[Mexiko]]n.
-* [[1919]]: [[Augusto B. Leguía y Salcedo]] [[Peru]]n.
+* [[1913]]: [[Gazte Turkiarrak]], [[Otomandar Inperio]]an.
-* [[1923]]: [[Adolf Hitler]] ([[Garagardotegiko Putscha]]) [[Alemania]]n (arrakastarik gabe).
+* [[1914]]: [[Oscar R. Benavides]], [[Peru]]n.
-* [[1923]]: [[Miguel Primo de Rivera]] [[Espainia]]n.
+* [[1917]]: [[Boltxevike|Alderdi boltxevikea]], [[Errusia]]n.
-* [[1926]]: [[Jozef Pilsudski]] [[Polonia]]n.
+* [[1919]]: [[Augusto B. Leguía y Salcedo]], [[Peru]]n.
+* [[1923]]: [[Adolf Hitler]], ([[Garagardotegiko Putscha]]) [[Alemania]]n (arrakastarik gabe).
+* [[1923]]: [[Miguel Primo de Rivera]], [[Espainia]]n.
+* [[1926]]: [[Jozef Pilsudski]], [[Polonia]]n.
 * [[1930]]: [[Hipolito Yrigoyen]]en gobernuaren erorketa [[Argentina]]n.
-* [[1932]]: [[José Sanjurjo]] [[Espainia]]n (Arrakastarik gabe).
+* [[1932]]: [[José Sanjurjo]], [[Espainia]]n (arrakastarik gabe).
-* [[1932]]: [[Txile]]n [[Txileko Errepublika Sozialista]] ezarri zen.
+* [[1932]]: [[Txile]]n [[Txileko Errepublika Sozialista]], ezarri zen.
-* [[1933]]: [[Gabriel Terra]] [[Uruguai|Uruguaiko Ekialdeko Errepublikan]].
+* [[1933]]: [[Gabriel Terra]], [[Uruguai|Uruguaiko Ekialdeko Errepublikan]].
 * [[1935]]: [[Grezia]]n.
-* [[1936]]: [[Espainiako Bigarren Errepublika]]ren kontrako estatu-kolpea, [[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibila]] piztu zuena.
+* [[1936]]: [[Espainiako Bigarren Errepublika]]ren kontrako estatu-kolpea, [[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibila]], piztu zuena.
-* [[1943]]: [[Arturo Rawson]] [[Argentina]]n.
+* [[1943]]: [[Arturo Rawson]], [[Argentina]]n.
 * [[1944]]: [[Bulgaria]]n, [[SESB]]ren babesarekin.
 * [[1944]]: [[El Salvador]]ren, [[Maximiliano Hernandez Martinez]]en diktadore militarraren erorketa.
 * [[1945]]: [[Venezuela]]n [[Isaías Medina Angarita]]ren kontra.
-* [[1947]]: [[Anastasio Somoza]] [[Nikaragua]]n
+* [[1947]]: [[Anastasio Somoza]], [[Nikaragua]]n
 * [[1947]]: [[Thailandia]]n.
-* [[1948]]: [[Manuel A. Odria]] [[Peru]]n.
+* [[1948]]: [[Manuel A. Odria]], [[Peru]]n.
 * [[1952]]: [[Egipto]]n.
-* [[1952]]: [[Fulgencio Batista]] [[Kuba]]n.
+* [[1952]]: [[Fulgencio Batista]], [[Kuba]]n.
-* [[1953]]: [[Gustavo Rojas Pinilla]] jenerala [[Kolonbia]]n
+* [[1953]]: [[Gustavo Rojas Pinilla]], jenerala [[Kolonbia]]n
-* [[1954]]: [[Alfredo Stroessner]] [[Paraguai]]n.
+* [[1954]]: [[Alfredo Stroessner]], [[Paraguai]]n.
 * [[1955]]: [[Argentina]]n [[Juan Domingo Peron]]en aurka.
 * [[1960]]: [[Turkia]]n.
-* [[1961]]: [[Park Chung Hee]] [[Hego Korea]]n.
+* [[1961]]: [[Park Chung Hee]], [[Hego Korea]]n.
 * [[1962]]: [[Argentina]]n [[Arturo Frondizi]]ren aurka.
 * [[1962]]: [[Myanmar]]ren
-* [[1962]]: [[Ricardo Pérez Godoy]] [[Peru]]n.
+* [[1962]]: [[Ricardo Pérez Godoy]], [[Peru]]n.
-* [[1963]] [[Dominikar Errepublika]]n.
+* [[1963]], [[Dominikar Errepublika]]n.
 * [[1963]]: [[Hego Vietnam]]en [[Ngo Dinh Diem]]en aurka.
 * [[1963]]: [[Ekuador]]ren.
@@ 46. lerroa: / 49. lerroa: @@
 * [[1964]]: [[Brasil]]en [[Joao Goulart]]en aurka.
 * [[1964]]: [[Hego Vietnam]]en [[Duong Van Minh]]en aurka.
-* [[1965]]: [[Mobutu Sese Seko]] [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]]n (Zaire).
+* [[1965]]: [[Mobutu Sese Seko]], [[Kongoko Errepublika Demokratikoa]]n (Zaire).
 * [[1966]]: [[Ghana]]n.
-* [[1966]]: [[Argentina]] [[Arturo Umberto Illia]]ren aurka.
+* [[1966]]: [[Argentina]], [[Arturo Umberto Illia]]ren aurka.
 * [[1967]]: [[Grezia]]n.
-* [[1968]]: [[Baath Alderdi Arabiar Sozialista|Baath alderdia]] [[Irak]]en.
+* [[1968]]: [[Baath Alderdi Arabiar Sozialista|Baath alderdia]], [[Irak]]en.
-* [[1968]]: [[Juan Velasco Alvarado]] [[Peru]]n.
+* [[1968]]: [[Juan Velasco Alvarado]], [[Peru]]n.
-* [[1968]]: [[Panama]] [[Arnulfo Arias]]en aurka.
+* [[1968]]: [[Panama]], [[Arnulfo Arias]]en aurka.
-* [[1969]]: [[Muammar al-Gaddafi]] [[Libia]]n.
+* [[1969]]: [[Muammar al Kadafi]], [[Libia]]n.
 * [[1970]]: [[Bolivia]]n.
-* [[1971]]: [[Maroko]]n (Arrakastarik gabe). [[Turkia]]n.
+* [[1971]]: [[Maroko]]n (arrakastarik gabe). [[Turkia]]n.
-* [[1973]]: [[Juan María Bordaberry]] [[Uruguai]]n.
+* [[1973]]: [[Juan María Bordaberry]], [[Uruguai]]n.
-* [[1973]]: [[Augusto Pinochet]] [[Txile]]n.
+* [[1973]]: [[Augusto Pinochet]], [[Txile]]n.
 * [[1974]]: [[Portugal]]en.
-* [[1975]]: [[Francisco Morales Bermudez]] [[Peru]]n.
+* [[1975]]: [[Francisco Morales Bermudez]], [[Peru]]n.
 * [[1976]]: [[Ekuador]]ren.
 * [[1976]]: [[Argentina]]n [[Isabel Peron]]en aurka.
 * [[1979]]: [[El Salvador]]ren.
-* [[1979]]: [[Chun Doo-hwan]] [[Hego Korea]]n.
+* [[1979]]: [[Chun Doo-hwan]], [[Hego Korea]]n.
 * [[1980]]: [[Turkia]]n.
 * [[1980]]: [[Bolivia]]n.
-* [[1981]]: [[Espainia]]n (Arrakastarik gabe).
+* [[1981]]: [[Espainia]]n (arrakastarik gabe).
-* [[1991]]: [[Sobiet Batasuna]]n [[Mikhail Gorbatxev]]en aurka (Arrakastarik gabe).
+* [[1991]]: [[Sobietar Batasun]]ean, [[Mikhail Gorbatxev]]en aurka (arrakastarik gabe).
-* [[1992]]: [[Alberto Fujimori]] [[Peru]]n.
+* [[1992]]: [[Alberto Fujimori]], [[Peru]]n.
-* [[1992]]: [[Hugo Chavez]] [[Venezuela]]n (Arrakastarik gabe).
+* [[1992]]: [[Hugo Chavez]], [[Venezuela]]n (arrakastarik gabe).
 * [[1997]]: [[Zambia]]n.
 * [[1999]]: [[Pakistan]]en.
 * [[2000]]: [[Fiji]]n.
-* [[2000]]: [[Ollanta Humala]] [[Peru]]n (Arrakastarik gabe).
+* [[2000]]: [[Ollanta Humala]], [[Peru]]n (arrakastarik gabe).
 == XXI. mendeko estatu kolpeak ==