Lehoinabar

Lehoinabar
	Pliozeno Berantiar-Gaur egun PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Adierazpen errorea: Ustekabeko < eragilea Adierazpen errorea: Ustekabeko < eragilea ;
	Irudi gehiago
Iraute egoera
	; Kaltebera (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Animalia
Filuma	Chordata
Klasea	Mammalia
Ordena	Carnivora
Familia	Felidae
Generoa	Panthera
Espeziea	Panthera pardus; (Linnaeus, 1758)
Azpibanaketa
	Ikusi testua
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Ernaldia	9 egun eta 1
Elikadura iturri nagusia	Ungulatua eta Primatea
Habitat	Sastrakadi eta baso
Haginkadaren indarra	94
Kumaldiaren tamaina	5
Eguneko zikloa	eguneko
Genomaren kokapena	dnazoo.org… eta ensembl.org…

«Pantera» orriak hona dakar. musika taldeari buruzko artikulua hau da: «Pantera (musika taldea)»

Lehoinabarra edo pantera (Panthera pardus) Felidae familiako espezie bat da^[1] eta Panthera generoko lau "katu handien" artean, txikiena (besteak tigrea, lehoia eta jaguarra dira). Behinola Asiako hegoaldean eta Afrikan bizi ziren, Koreatik Hegoafrikara, baina euren habitat galera dela eta, eta batez ere ehizaren ondorioz, orain batez ere Saharaz azpiko Afrikan bizi dira. Pakistan, India, Indotxina, Malasia eta Txinan oraindik talde batzuk badira.^[2]

Gorputz aski luzea eta hanka nahiko motzak dituzte, buruhezur luzearekin. Jaguarraren antza du, baina txikiagoa da. Larrua errosetaz josita dago, baina ez dute barnean beste puntu bat, jaguarrek ez bezala. Lehoinabar beltzek pantera beltza izena hartzen dute.

Ehiza oportunista erabiltzen dute, habitat aldagarria dute eta 58 kilometro orduko abiadura har dezakete. Ehiza dezakeen edozein animalia jaten dute.

Taxonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Colchesterreko Zoologikoan dagoen amurreko lehoinabarra

Lehoinabar mota guztiak galtzeko zorian daude eta badaude mota batzuk besteak baino itxuratiagoak. Hona hemen IUCNek onarturiko bederatzi azpiespezieak:^[3]

Afrikar lehoinabarra (Panthera pardus pardus), (Linnaeus, 1758) — Sahara azpiko Afrikan bizi dena;
Indiako lehoinabarra (Panthera pardus fusca), (Meyer, 1794) — Indian bizi dena;
Javako lehoinabarra (Panthera pardus melas), (Cuvier, 1809) — Javan eta Indonesia.
Arabiar lehoinabarra (Panthera pardus nimr), (Hemprich eta Ehrenberg, 1833) — Arabiar penintsulan bizi dena.
Amurreko lehoinabarra (Panthera pardus orientalis), (Schlegel, 1857) — Asiako ekialdeko muturrean, Koreako penintsulan eta ipar-ekialdeko Txinan bizi dena.
Iparraldeko Txinako lehoinabarra (Panthera pardus japonensis), (Gray, 1862) — iparraldeko Txinan bizi dena.
Pertsiako lehoinabarra (Panthera pardus saxicolor), (Pocock, 1927), Kaukason, Turkmenistanen eta iparraldeko Iranen bizi dena.^[4]
Indotxinar lehoinabarra (Panthera pardus delacouri), (Pocock, 1930) — Indotxinan bizi dena.
Sri Lankar lehoinabarra (Panthera pardus kotiya), (Deraniyagala, 1956) — Sri Lankan bizi dena.

Garezurraren analisi morfologikoa egin ondoren, beste azpiespezie bi onartu zituzten^[4]:

Anatoliar lehoinabarra (Panthera pardus tulliana), (Valenciennes, 1856) — mendebaldeko Turkian bizi dena.
Balutxistago lehoinabarra (Panthera pardus sindica), (Pocock, 1930) — Pakistanen eta, ziur asko, Afganistan eta Irango zenbait eskualdetan bizi dena.

Mota guztietatik gehien ezagutzen dena lehoinabar afrikarra da. Munduko mota guztietatik 7/10 galtzeko zorian daude.^[2]

Ezaugarriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehoinabarra 1 edo 1,8 metro luze da, gehi isatsaren 75 edo 100 zentimetroak: 45 edo 65 cm garai izaten da eta 90 kilogramora iristen da. Ile motza du,^[5] baina mendietan bizi direnek luzeagoa dute: kolorea horixka edo zurixka da, narrio biribil eta beltzekin.^[6]^[6] Lehoinabar batzuk beltzak dira eta animalia horiei pantera beltzak deritze. Buru handia du, eta hanka oso motzak.^[7] Belarriak grisak dira, eta begiak, hori-berdexkak. Bista eta entzumen ona dute.^[8] Zentzumen horiek oso erabilgarriak dira ehiza egiteko. Oso azkarra da, 72 km/h egitera heltzen da.^[9]^[10]

12-15 urte inguru bizi da.^[9] Bakarrik bizi da,^[11] ugaltzeko momentura arte: orduan, beste sexuko lehoinabarra bilatu behar du. Igeri egin dezake, arrainak ehizatzeko, uretan sartu behar duelako.^[9]

Ugalketa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehoinabarraren ugalkortasuna 2-4 kume aldikoa izaten da baina badaude kasu batzuk non 6 kume jaio egin diren. Kumeak 3 hilabetez egoten dira amaren sabelean eta jaiotzean bere ilajea oso leuna izaten da, artilea antzekoa. Emeak bere kumeak urte bat eta bi hilabetera arte zaintzen ditu, hau da, kumeak helduak egiten direnera arte. Hortik aurrera, lehoinabar gazteak, beraiek bakarrik biziko dira, ugaltzeko momentura arte.

Ekologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Dieta[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Iparraldeko Txinako lehoinabarra, Parisko Jardin des Plantes

Animalia txikiez elikatzen da: hegaztiak, tximinoak, sugeak, intsektuak, antilopeak, gazelak, dortokak, untxiak, basurdeak, etab. jaten ditu. Bakarreko ehiza egiten du, gehienetan gauez, egunez normalean atsedena hartzen baitu.^[12]

Berak ehizatutakoaren zati bat zuhaitzetan ezkutatzen du, hainbat egunetan bazkaria izateko. Oso teknika onak erabiltzen ditu bere harrapariak harrapatzeko, batez ere, tximino despistatuak oso gustukoak ditu erraz harrapatzen direlako. Adibidez, zulo bat egiten du lurrean eta bertan ezkutatzen da, normalean animali ugari urbiltzen dira bertara atentzioak deituta, eta bat-batean salto bat emanez harrapakinaren gainean botatzen da. Animali honek beti-beti ez du ehiza egiten bere harrapakinak jateko, batzuetan ehiza egiten du animaliak hiltzeko.

Habitata[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Afrikako eta Asiako, sabana, mendi, oihan, basamortu eta baso askotan bizi dira^[13]. Sahara aldetik oso ugariak izaten dira. Batzuk leku hotzetan bizi dira, adibidez elurreko lehoinabarra.

Portaera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ohitura bereizgarri bat dauka: Zuhaitzak despentsa moduan erabiltzen ditu, hau da, bere harrapakinak zuhaitzetan gordetzen dituzte, horrela janaria bi edo hiru asterako dute eta beste harraparietatik babesten dute. Lehoinabarra normalean gepardo eta jaguarrekin nahasten da, baina berdintasunak ezaugarri fisikoetan bakarrik daude. Izaeran, ez dira oso berdinak: lehoinabarra oso ausarta eta indartsua da, baina lasaia da. Jaguarrak eta gepardoak, ordea, borroka gehiago gustuko dute eta ez dute hainbeste deskantsatzen.

Bitxikeriak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehoinabarra historian zehar, oso erabilgarria izan da gizakiarentzat. Zirkuetan saio asko agin dira katukiekin eta haien artean lehoinabarrak egon dira. Orain dela urte asko, Neanderthalgo gizakiaren garaian, lehoinabarren maurrekoetakoen azala, gizakiaren arropak egiteko erabiltzen ziren.

Baina lehoinabarraren azala zoritxarrez, oraindik erabiltzen da arropak, botak, gerrikoak, etab. egiteko. Gauza hauek egitean animalia hau galtzeko zorian jartzen da.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Edukiaren zati bat www.hizkuntzak.wikispaces.com webgunetik hartu da. Hona hemen artikulua, Commons lizentziarekin argitaratua^{[Betiko hautsitako esteka]}

↑ Kitchener, A. C.; Breitenmoser-Würsten, C.; Eizirik, E.; Gentry, A.; Werdelin, L.; Wilting, A.; Yamaguchi, N.; Abramov, A. V.; Christiansen, P.; Driscoll, C.; Duckworth, J. W.; Johnson, W.; Luo, S.-J.; Meijaard, E.; O’Donoghue, P.; Sanderson, J.; Seymour, K.; Bruford, M.; Groves, C.; Hoffmann, M.; Nowell, K.; Timmons, Z. & Tobe, S. (2017). "A revised taxonomy of the Felidae: The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group". Cat News (Special Issue 11): 73–75.
↑ ^a ^b (Ingelesez) IUCN. (2015-07-11). Panthera pardus: Stein, A.B., Athreya, V., Gerngross, P., Balme, G., Henschel, P., Karanth, U., Miquelle, D., Rostro-Garcia, S., Kamler, J.F., Laguardia, A., Khorozyan, I. & Ghoddousi, A.: The IUCN Red List of Threatened Species 2020: e.T15954A163991139. doi:10.2305/iucn.uk.2020-1.rlts.t15954a163991139.en. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).
↑ Uphyrkina, O.. (2001). «Phylogenetics, genome diversity and origin of modern leopard, Panthera pardus» Molecular Ecology 10 (11): 2617–2633. doi:10.1046/j.0962-1083.2001.01350.x. PMID 11883877..
↑ ^a ^b Khorozyan, I. G., Gennady, F., Baryshnikov, G. F. and Abramov, A. V. 2006. Taxonomic status of the leopard, Panthera pardus (Carnivora, Felidae) in the Caucasus and adjacent areas. Russian Journal of Theriology 5(1): 41–52. pdf
↑ Skinner, J. D.. (2005). The mammals of the southern African subregion.. (Third edition /.. argitaraldia) ISBN 978-1-107-34099-2. PMC 862163330. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).
↑ ^a ^b (Ingelesez) Pocook, R. I.. (1932-07). «26. The Leopards of Africa.» Proceedings of the Zoological Society of London 102 (2): 543–591. doi:10.1111/j.1096-3642.1932.tb01085.x. ISSN 0370-2774. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).
↑ Hoath, Richard. (2009). Field guide to the mammals of Egypt. The American University in Cairo Press ISBN 978-1-61797-516-5. PMC 874101677. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).
↑ Mivart, St George Jackson. (1881). The cat; an introduction to the study of backboned animals, especially mammals. London, Murray (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).
↑ ^a ^b ^c Sunquist, Melvin E.; Sunquist, Fiona. (2002). Wild Cats of the World. Chicago: University of Chicago Press ISBN 0-226-77999-8..
↑ «Catfolk Species Accounts: Leopard (Panthera pardus) [Sub-Sahara Africa»] web.archive.org 2014-02-22 (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).
↑ Estes, Richard. (1991). The behavior guide to African mammals : including hoofed mammals, carnivores, primates. University of California Press ISBN 0-520-05831-3. PMC 19554262. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).
↑ (Ingelesez) Hayward, M. W.; Henschel, P.; O'Brien, J.; Hofmeyr, M.; Balme, G.; Kerley, G. I. H.. (2006-10). «Prey preferences of the leopard ( Panthera pardus )» Journal of Zoology 270 (2): 298–313. doi:10.1111/j.1469-7998.2006.00139.x. ISSN 0952-8369. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).
↑ Nowell, K.; Jackson, P. eds. (1996). Wild Cats. Status Survey and Conservation Action Plan. IUCN/SSC Cat Specialist Group. IUCN, Gland

Datuak: Q34706
Multimedia: Panthera pardus
Espezieak: Panthera pardus

[1] Kitchener, A. C.; Breitenmoser-Würsten, C.; Eizirik, E.; Gentry, A.; Werdelin, L.; Wilting, A.; Yamaguchi, N.; Abramov, A. V.; Christiansen, P.; Driscoll, C.; Duckworth, J. W.; Johnson, W.; Luo, S.-J.; Meijaard, E.; O’Donoghue, P.; Sanderson, J.; Seymour, K.; Bruford, M.; Groves, C.; Hoffmann, M.; Nowell, K.; Timmons, Z. & Tobe, S. (2017). "A revised taxonomy of the Felidae: The final report of the Cat Classification Task Force of the IUCN Cat Specialist Group". Cat News (Special Issue 11): 73–75.

[:0-2] (Ingelesez) IUCN. (2015-07-11). Panthera pardus: Stein, A.B., Athreya, V., Gerngross, P., Balme, G., Henschel, P., Karanth, U., Miquelle, D., Rostro-Garcia, S., Kamler, J.F., Laguardia, A., Khorozyan, I. & Ghoddousi, A.: The IUCN Red List of Threatened Species 2020: e.T15954A163991139. doi:10.2305/iucn.uk.2020-1.rlts.t15954a163991139.en. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).

[Uphyrkina-3] Uphyrkina, O.. (2001). «Phylogenetics, genome diversity and origin of modern leopard, Panthera pardus» Molecular Ecology 10 (11): 2617–2633. doi:10.1046/j.0962-1083.2001.01350.x. PMID 11883877..

[Khorozyan2006-4] Khorozyan, I. G., Gennady, F., Baryshnikov, G. F. and Abramov, A. V. 2006. Taxonomic status of the leopard, Panthera pardus (Carnivora, Felidae) in the Caucasus and adjacent areas. Russian Journal of Theriology 5(1): 41–52. pdf

[5] Skinner, J. D.. (2005). The mammals of the southern African subregion.. (Third edition /.. argitaraldia) ISBN 978-1-107-34099-2. PMC 862163330. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).

[Izenik_gabekoa-1ž7jX-1-6] (Ingelesez) Pocook, R. I.. (1932-07). «26. The Leopards of Africa.» Proceedings of the Zoological Society of London 102 (2): 543–591. doi:10.1111/j.1096-3642.1932.tb01085.x. ISSN 0370-2774. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).

[7] Hoath, Richard. (2009). Field guide to the mammals of Egypt. The American University in Cairo Press ISBN 978-1-61797-516-5. PMC 874101677. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).

[8] Mivart, St George Jackson. (1881). The cat; an introduction to the study of backboned animals, especially mammals. London, Murray (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).

[:1-9] Sunquist, Melvin E.; Sunquist, Fiona. (2002). Wild Cats of the World. Chicago: University of Chicago Press ISBN 0-226-77999-8..

[10] «Catfolk Species Accounts: Leopard (Panthera pardus) [Sub-Sahara Africa»] web.archive.org 2014-02-22 (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).

[11] Estes, Richard. (1991). The behavior guide to African mammals : including hoofed mammals, carnivores, primates. University of California Press ISBN 0-520-05831-3. PMC 19554262. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).

[12] (Ingelesez) Hayward, M. W.; Henschel, P.; O'Brien, J.; Hofmeyr, M.; Balme, G.; Kerley, G. I. H.. (2006-10). «Prey preferences of the leopard ( Panthera pardus )» Journal of Zoology 270 (2): 298–313. doi:10.1111/j.1469-7998.2006.00139.x. ISSN 0952-8369. (Noiz kontsultatua: 2022-09-24).

[13] Nowell, K.; Jackson, P. eds. (1996). Wild Cats. Status Survey and Conservation Action Plan. IUCN/SSC Cat Specialist Group. IUCN, Gland

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]