Guam

Guamgo Lurraldea
Territory of Guam Guåhån
Ereserkia: Stand Ye Guamanians (en)
Goiburua: Where America's Day Begins (Amerikako eguna hasten den lekua)
flag of Guam (en)
LocationGuam.png
Geografia
Hiriburua	Hagåtña 13°28′48″N 144°45′0″E
Hiririk handiena	Dededo
Azalera	544 km² (196.) Ura %63,23
Punturik altuena	Mount Lamlam (en)
Punturik sakonena	Ozeano Barea
Kontinentea	Ozeania
Mugakideak	Ipar Marianak eta Mikronesia
Administrazioa
Gobernu-sistema	Demokrazia
Gobernadorea	Félix Pérez Camacho
Governor of Guam (en)	Lou Leon Guerrero (en)
Legebiltzarra	Legislature of Guam (en)
Epai autoritatea	Supreme Court of Guam (en)
Demografia
Biztanleria	153.836 (2020) (179) −13.936 (2018)
Dentsitatea	282,79 bizt/km² (37)
Hizkuntza ofizialak	ikusi ingeles Chamorro
Erabilitako hizkuntzak	ikusi ingeles, ingeles eta Chamorro
Ezkontzeko adina	genero guztiak: 18
Emankortasun-tasa	2,386 (2014)
Bizi-itxaropena	79,575 (2016)
Ekonomia
Historia
Sorrera data: 1898
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+1671
ISO 3166-1 alpha-2	GU
ISO 3166-1 alpha-3	GUM
Ordu eremua	ikusi UTC+10:00
Elektrizitatea	110 V. 60 Hz.NEMA 1-15 (en) eta NEMA 5-15 (en)
Internet domeinua	.gu
guam.gov

Guam, (chamorroz,Guåhån eta ingelesez Guam), Ozeano Bareko mendebaldeko uhartea da, Estatu Batuetako lurralde ez elkartua da. Marianetako uhartetatik handiena da. Hiriburua Hagåtña du.

Historia

1521eko martxoaren 6an, Fernao de Magalhaes uhartea ikusteko lehendabiziko europarra izan zen, munduari buelta ematen ari zela. Espainiako erregearentzat uhartearen jabetza aldarrikatu zuen, beste Marianekin batera. Migel Lopez Legazpikoa euskaldunak berretsi zuen aldarrikapena 1565ean, baina espainolen kolonizazioa ez zen hasi 1668an aita Diego Luis de San Vitores etorri eta lehenengo mandatu katolikoa sortu arte. 1898 arte izen ofiziala Guaján izan zen (jatorrizko chamorro izena gaztelaniazko grafiaren arabera).

1898an, Estatu Batuek Espainia mendean hartu zutenean, Guam izena erabiltzen hasi zen, beste Marianak bereizteko asmotan. 1941ean, Japoniak uhartea konkistatu zuen eta 1944an estatubatuarrek berreskuratu zuten,Guamgo Bataila 1944ko uztailaren 21etik abuztuaren 10era iraun zuen.

Estatu Batuek 1950ean uharteari barruko autonomia eman zioten, aldi berean, Guamgo biztanleei estatubatuar nazionalitatea eman zieten.

Ozeano Barean bere kokapen estrategikoa dela eta,bertako AEBetako armadaren kanpamentuak ozeanoko inportanteenak dira, batez ere, Filipinetako kanpamentuak itxi zituztenetik.

Geografia

Guam 13.5°I 144.5°E koordinadeetan kokatuta dago eta bai Marianetatako bai Mikronesiako uharterik handiena da. Uharte lerro hau Pazifiko plakak eta Filipinetako plakak elkar jo zutenean sortua da. 10.911 metrotara dagoen Marianetako fosa, Lurreko lekurik sakonena, Guamgo hego-mendebaldean dago. Bestetik, Guamgo lekurik altuena Lamlam mendia da, 406 metrokoa. Guam uharteak 48 kilometroko luzera eta 6 - 12 kilometroko zabalera ditu, hau da, 544 kilometro karratutako area.

Noizbehinka, uhartean lurrikarak Pazifiko plakak eta Filipinetako plakak elkar jotzen dutenean. Ikerketen arabera, Guametik gertu epizentroa izan duten lurrikarak 5.0tik 8.7ra Richter eskalaren gradukoak izan dira. Beste Marianak ez bezala, Guamen ez dago sumendirik. Hala ere, gertuko Anatahan sumendiaren aktibitatea Guamera ere heldu da.

Uharteko iparraldeko aldea koraletan jatorria duen kareharrizko lautada da, hegoaldekoa berriz baso eta larrez betetako gailurrak dira. Uhartearen inguruan koralezko uharri asko daude, Ozeano Barean eta Filipinetako itsasoan ahoa duten ibaien badietan izan ezik. Biztanleria gehiena erdialdeko eta iparraldeko eskualdetan dago.

Banaketa administratiboa

Guam uhartean badaude hemeretzi herri eta zenbait AEBetako armadaren kanpamentu. 19 herrietatik Dededo da biztanle gehien dituena.

Hau da zerrenda:

Guamgo herriak 2006an

Herria	Biztanle (2000ko errolda)
Agana Heights	3.940
Agat	5.656
Asan-Maina	2.090
Barrigada	8.652
Chalan-Pago-Ordot	5.923
Dededo	42.980
Hagåtña	1.100
Inarajan	3,052
Mangilao	13.313
Merizo	2.152
Mongmong-Toto-Maite	5.845
Piti	1.666
Santa Rita	7.500
Sinajana	2.853
Talofofo	3.215
Tamuning (Tumon barne)	18.012
Umatac	887
Yigo	19.474
Yona	6.484

Demografia

2000 AEBetako erroldaren arabera, Guamek 154.805 biztanle zituen.2007rako kalkulatutako biztanleria 173.456koa da.2005ean, biztanleriaren hazkundea %1.76koa izan zen.

Herrialdeko talde etniko nagusia bertako Chamorroak dira, biztanleriaren %57. Badaude beste talde batzuk ere: filipinarrak %25.5, kaukasoarrak %10, txinatarrak, japoniarrak, korearrak, eta beste.

Gaur egun, eliza katolikoa da gehien hedatua, biztanleriaren %85. Uhartearen hizkuntza ofizialak ingelesa eta Chamorro dira.

Politika

Guam gaur egun herri-bozkaren bidez Hautatutako gobernatzaileak zuzenduta dago (orain Félix Pérez Camacho) eta 15 kideko ganbera. Guamek Kongresu Federalerako bozkatzeko eskubiderik ez duen ordezkari bat hautatzen du, orain Madeleine Bordallo da. Estatu Batuetako presidentziarako hauteskundetan, Guamgo biztanleek ere bozkatzen dute, baina bere antzeko hauteskundea ez da kontutan hartzen hauteskunde orokorretan.

1980ko hamarkadan eta 1990eko hamarkadaren hasieran, Guamen Estatu Batuetako mankomunitatearen (Commonwealth) lurralde bat izateko mugimendu handia zegoen, Puerto Ricoko edo Iparraldeko Mariana Uharteetako status antzekoarekin. Hala ere, AEBetako gobernu federalak ez zuen erantzun Guamen eskaera eta Guamgo buruzagiek proposamena baztertu zuten. Badaude beste proposamenik, adibidez, beste Marianekin batera mankomunitate askea sortzearena, baina ideia ez dauka etorkizunik AEBak kontra ari direlako Guamek finantza-egonkortasunik ez duen aitzakiarekin.

Erreferentziak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Guam