Altza

Altza
	Euskal Herria
	Altza auzoaren aireko ikuspegia.
Kokapena
Herrialdea	Gipuzkoa
Udalerria	Donostia
Administrazioa
Posta kodea
Geografia
Koordenatuak	43°18′50″N 1°56′05″W / 43.31389°N 1.93472°W
Garaiera	93 metro
Demografia

Altza Donostiako auzorik ekialdekoena da, baina ez du inoiz bere herri izaera galdu.^[1]

Gaur egungo Donostian Altzak duen itxura eta herri zenekoa ez dira inola ere berdinak. Altzako muga historikoek egun Donostiako auzotzat ditugun Bidebieta, Martutene (Sarrueta), Intxaurrondo eta Uliako bertako zati bat ere biltzen zituzten. Adibidez, Uliako Mintegietako parkean dagoen bide asfaltatua Donostia eta Altzaren arteko muga zen, eta garai hartako mugarri bat ikus daiteke oraindik parkean, Soroborda ur-biltegiko etxeko iskin batean.

Lehen aipamena agiri historikoetan 1141koa da eta bertan herri gisa ageri da. Egun, Donostiako auzoa da, 1940az geroztik, baina autonomia osoa izan du bere historiako bi epetan. Horietako lehena 1821etik 1823a bitarte doan denbora tarte laburra izan zen. Bigarrena, luzeagoa, 1879tik 1940ra (1910etik hiribildu izendapenarekin, gainera).

1390ean altzatarrek eliza eraikitzeko baimena eskatu zioten Iruñeko apezpikuari eta San Martziali eskainitako parrokia sortu zuten. 1940az ondorengo bilakaerak eraikuntzen eta biztanleen masifikazioa izan du oinarri. 1960ko eta 1970eko hamarkadetan Espainiatik lanera etorritako jende uholdearen bizitoki bilakatu zen Altza, eta gaur egun ia 25.000 biztanle ditu, antzinako Altzako udalerriaren barneko beste auzoak zenbatu gabe. Gaur, Altza osatzen dituen zonaldeak Alde Zaharra, Auditz-Akular, Bista eder, Erroteta, Garbera, Harria, Herrera, Jolastokieta, Larratxo, Lauaizeta, Molinao, Nerekan, Oleta, Santa Barbara eta Txingurri dira.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

‘Alça’ren lehenengo aipua 1141koa da, Nafarroako Errege Gartzia Berrezarleak emandako agiri batean agertua. 1178an, Altza ageri da Iruñeko elizbarrutiak Donostialdean dituen eremuen artean. 1390ean, San Martzial eliza eraiki zen. 1397an, Gipuzkoako Batzarrak, Getarian bilduta, Altza aipatzen du bere Ordenantza Koadernoan.

Erdi Arotik aurrera, nabariagoa bilakatu da, hala Donostialdean nola Gipuzkoako historian. Lurralde osoan behin eta berriro aipatu dira haren jarduera ekonomikoa (sagardoa, merkataritza, abeltzaintza...), erlijiosoa (istilutsua maiz), eta izen altzatarrak (Arzak, Aduriz, Txipres, Berra, Miraballes; Garbera, Kasares, Sius...).

Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Altzako Bixenta Arrieta^[2] (Ahotsak^[3] proiekturako)

Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Altzan Beterriko euskaraz^[4] egiten da, gipuzkeraren edo erdialdeko euskalkiaren aldaera. Herriak hainbat bertsolari eta idazle eman ditu. Ezagunenak hauek dira: Txirrita (1860-1936), bertsolaria. Hernanin jaioa baina Altzan bizi izandakoa, Joan Mari Irigoien (1948-2023), Koldo Izagirre (1953), iFelipe Juaristi (1957-) Azkoitian jaioa baina Intxaurrondon bizi da, eta Josu Landa Ijurko (1960). Halaber, aipagarriak dira Anizeto Zugasti (1904-1983, Imanol Irigoien (1948-) eta Juan Gorostidi (1940) dazleak ere, baita beste hainbat idazle bersolari ere: Jose Garmendia Zabala (1885-1924), Juan Jose Makazaga (1887-1963). Jose Ramon Erauskin (1906- ?), Joxe Aierbe (1934-2012),

Altzako Historia Mintegia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Altzako Historia Mintegia 1986a sortu zen, Casares Kultur Etxea berriaren ekinbide gisa, herriaren iragana eta egungo errealitatearen ikerketa eta ezaguera lantzeko. Hasieran, elkartearen lehenengo urtean “Altzatar Ikasketen Mintegia” izena erabili zuten.^[5]

Geroago, 1993an, bazkideek elkarte independente gisa eratu zuten. Orduan hauek ziren zuzendaritza Batzordeko dinamizatzaileak: Jon Serrano, presidentea; Iñigo Landa, idazkaria; Antxon Alfaro, diruzaina; Luis Mari Ralla, Antxoni Loro, Pili Lázaro, Mikel Ubillos, Joxerra Fernández, eta Joaquín Garrido, batzordekideak. Joaquín Garrido kideak logotipoa sortzen du eta, urte berean, Angel Calvo, Javier Cantera eta Juan Carlos Mora lan taldean sartuko dira; Maribel Manzano 2003. urtean.^[5]

Urtetan antolatu dituzten jardueren artean hauek dira aipagarrienak: AltzaNatura, Altzanet, Dokumentazio zentroa, genealogia, ikerketak, kultur asteak, erakusketak, topaketak, kontzertuak, eta herria erakusteko Ibilaldiak.^[6]

Biztanleriaren bilakaera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Biztanleriaren bilakaera
1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1975	1981	1986
2.103	2.683	4.005	5.425	7.224	8.857	16.413	32.531	38.718	42.765	44.384

Honako hau da egitura demografikoa (1996ko Donostiako Biztanleen Udal Erroldaren Ustiaketa) sexuaren eta adinaren araberako osaketa:

**Adin-tarteak Altzagaina/Larratxon eta Herreran**
	Altzagaina eta Larratxo			Herrera
Adin tartea	Biztanleriaren %	Emakumezkoak	Gizonezkoak	Biztanleriaren %	Emakumezkoak	Gizonezkoak
0-14 urte	% 13,2	1.331	1.445	% 10	86	94
15-29 urte	% 27,5	2.829	2.986	% 23,7	206	226
30-44 urte	% 23,6	2.739	2.447	% 21,5	214	177
45-59 urte	% 11,5	2.013	2.112	% 17,8	170	152
60-74 urte	% 11,9	1.338	1.133	% 19,7	202	157
>75 urte	% 4,2	571	290	% 7,3	82	51

Hauek dira Altzagaina, Larratxo eta Herrera auzoetako biztanleen jaiolekuak

**Altzagaina, Larratxo eta Herrera auzoetako biztanleen jaiolekuak**
Jatorria	Biztanleak	%
Donostia	12.622	57,3
Donostialdea	886	5,4
Gipuzkoa	701	4,5
Araba	113	0,4
Nafarroa	649	3,4
Bizkaia	232	1,6
Espainia	7.291	25,5
Beste	429	1,8

Auzuneak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Altza gaina

Arria
Auditz Akular
Buenavista
Eskalantegi
Herrera
Larratxo
Molinao: Pasai Antxorekin elkarbanaturik.
Oleta

Merkataritza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1997an Altza eta Intxaurrondo auzoen artean Garbera merkatalgunea ireki zen.

Eraikinak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Parkeak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Harriako parkea. Gune urbano nagusian kokatuta dago. Berdegunearen goreneko zatian, hondar arkeologikoak daude. Parkearen atzealdetik Pasaiako badiaren ikuspegi panoramikoa dauka. 32.000 metro karratu ditu.

Larratxo parkea edo Lau Haizeta parkea Larratxo auzunean dago. Bertan egurrezko eserlekuak eta mahaiak daude. Landaretza hostotsua eta ondo zaindua du. Horrez gainera, egurrezko bi zubik parkea edertzen dute. Parkearen mendebaldeko aldetik Garbera merkatalgunera atera daiteke.

Heraldika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

XIV. mendean azaltzen zaizkigu Altzako oinetxeak sortuko dituzten abizenak: Arriaga, Artzak, Arnaobidao, Berra, Casares, Casanao, Larrerdi, Sius, Merkader, Carbuera (edo Garbera), Larratxao, Parada, Miraballes, Aduritz, Estibaos, Txipres eta Zapirain. Abizen horietako askok gaskoi jatorria dute, Altzako aurreneko biztanleen jatorriaren adierazgarri (Artzak, Arnaobidao, Casanao, Carbuera, Aduritz, Estibaos).^[7]

Aipatu abizenetako batzuk gaur egun galduak dira, baina garai batean Donostiako eta Gipuzkoako dokumentazioan behin eta berriro azaltzen ziren (Arnaobidao, Casanao, Sius edo Estibaos). Besteak, egun Euskal Herrian oso zabalduta daude (Arriaga, Artzak, Berra, Aduritz, Casares edo Zapirain). XVI. mendetik aurrera, horietako batzuk armarri heraldikoak hartzen hasi ziren.