Ozeano Atlantikoa: berrikuspenen arteko aldeak
t Robota: Testu aldaketa automatikoa (-\{\{Vikidia\|.*\}\} +) |
t Robota: Aldaketa kosmetikoak |
||
1. lerroa: | 1. lerroa: | ||
{{Ur eremu infotaula |
{{Ur eremu infotaula |
||
| izena = Ozeano Atlantikoa |
| izena = Ozeano Atlantikoa |
||
24. lerroa: | 22. lerroa: | ||
| sakonera = batez bestekoa: 3.900 m<br />handiena: 9.200 m |
| sakonera = batez bestekoa: 3.900 m<br />handiena: 9.200 m |
||
}} |
}} |
||
'''Ozeano Atlantikoa'''<ref>{{erreferentzia|abizena= |izena= |url= http://www.euskaltzaindia.eus/dok/eaeb/arauak/Araua_0052.pdf |izenburua= Euskaltzaindiaren 52. araua: Munduko geografiako zenbait izen (mendiak, ibaiak, itsasoak) |bilduma = | argitaletxea= euskaltzaindia.eus |sartze-data= 2016-7-25}}</ref> [[Amerika]] (mendebaldean) eta [[Europa]] eta [[Afrika]] (ekialdean) bereizten dituen [[ozeano]]a da. [[Ekuatore]]ak erdibitzen du, bi zati hauek eratzeko: Ipar Atlantikoa eta Hego Atlantikoa. |
'''Ozeano Atlantikoa'''<ref>{{erreferentzia|abizena= |izena= |url= http://www.euskaltzaindia.eus/dok/eaeb/arauak/Araua_0052.pdf |izenburua= Euskaltzaindiaren 52. araua: Munduko geografiako zenbait izen (mendiak, ibaiak, itsasoak) |bilduma = | argitaletxea= euskaltzaindia.eus |sartze-data= 2016-7-25}}</ref> [[Amerika]] (mendebaldean) eta [[Europa]] eta [[Afrika]] (ekialdean) bereizten dituen [[ozeano]]a da. [[Ekuatore]]ak erdibitzen du, bi zati hauek eratzeko: Ipar Atlantikoa eta Hego Atlantikoa. |
||
== Geografia == |
== Geografia == |
||
56. lerroa: | 54. lerroa: | ||
==== Hegoaldekoak ==== |
==== Hegoaldekoak ==== |
||
* [[Cabo Verde]] |
* [[Cabo Verde]] |
||
* [[Hego Atlantikoko Uharteak]] |
* [[Hego Atlantikoko Uharteak]] |
||
* [[Falklandak|Falkland uharteak]] |
* [[Falklandak|Falkland uharteak]] |
||
* [[São Tomé eta Príncipe|Sao Tome eta Principe]] |
* [[São Tomé eta Príncipe|Sao Tome eta Principe]] |
||
67. lerroa: | 65. lerroa: | ||
Aurkikunde garaietatik aurrera, mendeetan luzatu ziren emigrazio oldeak txandakatu ziren etenik gabe Europatik Ameriketara, itsasoa zeharkatuz. [[XX. mendea]]ren lehen hamarkadetan egin ziren Atlantikoa airez zeharkatzeko lehen saioak. |
Aurkikunde garaietatik aurrera, mendeetan luzatu ziren emigrazio oldeak txandakatu ziren etenik gabe Europatik Ameriketara, itsasoa zeharkatuz. [[XX. mendea]]ren lehen hamarkadetan egin ziren Atlantikoa airez zeharkatzeko lehen saioak. |
||
==Erreferentziak== |
== Erreferentziak == |
||
{{ lur | data=2014/08/28}} |
{{ lur | data=2014/08/28}} |
||
{{erreferentzia zerrenda}} |
{{erreferentzia zerrenda}} |
||
74. lerroa: | 72. lerroa: | ||
{{Ozeano aurkibidea}} |
{{Ozeano aurkibidea}} |
||
{{Itsasoen_aurkibidea}} |
{{Itsasoen_aurkibidea}} |
||
[[Kategoria:Ozeano Atlantikoa]] |
[[Kategoria:Ozeano Atlantikoa]] |
23:47, 4 martxoa 2019ko berrikusketa
Ozeano Atlantikoa | |
---|---|
Kontinentea | Europa, Afrika eta Amerika |
Koordenatuak | 0°N 30°W / 0°N 30°W |
Azalera | 106.400.000 km² |
Luzera | 14.700 km (I-H) |
Zabalera | batez bestekoa: 4.870 km handiena: 11.800 km |
Sakonera | batez bestekoa: 3.900 m handiena: 9.200 m |
Ozeano Atlantikoa[1] Amerika (mendebaldean) eta Europa eta Afrika (ekialdean) bereizten dituen ozeanoa da. Ekuatoreak erdibitzen du, bi zati hauek eratzeko: Ipar Atlantikoa eta Hego Atlantikoa.
Geografia
14.700 km luze eta 106.400.000 km² inguru ditu (munduko bigarrena Ozeano Barearen ondotik). Muga hauexek ditu: Ozeano Artikoa, iparraldean; Ozeano Antartikoa, hegoaldean. Itsaso garrantzitsuak ageri dira haren ondoan, luzakin gisa: Ipar Itsasoa, Itsaso Baltikoa, Mediterraneoa, Karibe Itsasoa.
Ozeano Atlantikoak «S« luze eta zabal baten itxura du, antzina elkarturik zeuden Amerika eta Afrika bereizi ondoren sortu bide zena. Iparretik hegoaldera hedatzen den urpeko mendilerro batek (Atlantikoko bizkarra) sakonune handiak ezkutatzen dituzten bi aldeetan banatzen du ezkerretik eskuinera Ozeano Atlantikoa.
Mendilerro horretako alde bolkaniko batzuk uraren gainetik ageri dira uharteak osatuz (Azore uharteak, Tristan da Cunha, Asuncion, Santa Helena,…). Beste uharte batzuk kontinenteko plataformetatik bereizitako guneak dira: Britainiar uharteak (Ingalaterra, Gales, Eskozia, Irlanda), Antillak, Kanariar uharteak. Atlantiko aldera doazen ur lasterren artean, oso ibai handiak ageri dira, Afrikan eta Ameriketan batez ere: Amazonas, Rio de la Plata, Mississippi, Orinoko, San Laurendi, Kongo, Gabon, Niger eta Europakoak (txikiagoak eskuarki).
Uraren gazitasuna %35etik beherakoa da. Sakonera, 3.900 m batez beste, 9.200 m-ra iristen da Puerto Ricoko sakongunean. Ozeano Atlantikoan era askotako mugimenduak sortzen dira: itsasaldi bizienak badia eta itsasertzetan gertatzen dira. Urte osoan zehar egon ohi diren goi-presioek etengabeko haize boladak eragiten dituzte: alisioak. Ur laster hotzei (Benguela, Kanariar uharteak, Labrador eta Groenlandiakoa) eta beroei (Brasil, Ekuador, Ginea eta, batez ere, Golkokoa) esker, latitude berean dauden ekialdeko eta mendebaldeko itsasertzetako lurraldeetan oso klima desberdina da.
Arrain kopuru handiko ura da: Ipar Itsasoa, Ternua-Kanada eta Afrika ipar-mendebaldea, nahiz hego-mendebaldeetakoak izan emankorrenak. Itsas nahiz airebide ugarik zeharkatzen dituzte ozeanoko bazter guztiak, Ipar Atlantikoan batez ere: iparraldeko bi aldeetan sortu dira munduko porturik garrantzitsuenak (Rotterdam, New York, Londres, Anberes, etab.).
Itsasoak
Uharteak
Iparraldekoak
Hegoaldekoak
Historia
Bikingoek ezagutzen bazuten ere, XVI. mendearen hasiera arte, Ozeano Atlantikoa ez zen behar bezala esploratzen hasi. Kolonen aurkikundearen ondoren (1492), Ameriketara joateari ekin zioten espainiarrek eta portugaldarrek, Atlantikoaren bazter berriak arakatuz.
Ameriketako konkistan, espainiarren banderapean, parte hartu zuten hego euskaldunek eta lehen ekintza horietatik kanpo geratu ziren ipar euskaldunek [erreferentzia behar] Ipar Atlantikoko urak jorratuak bide zituzten Kolonen aurkikundearen aurretik Ternua eta Labradorren bidean (dena den, alde hartako egiazko arrantza industria XVI. mendearen hasieratik aurrera garatu zuten euskaldunek).
Aurkikunde garaietatik aurrera, mendeetan luzatu ziren emigrazio oldeak txandakatu ziren etenik gabe Europatik Ameriketara, itsasoa zeharkatuz. XX. mendearen lehen hamarkadetan egin ziren Atlantikoa airez zeharkatzeko lehen saioak.
Erreferentziak
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2014/08/28 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ Euskaltzaindiaren 52. araua: Munduko geografiako zenbait izen (mendiak, ibaiak, itsasoak). euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2016-7-25).
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Ozeano Atlantikoa |
Lurreko bost ozeanoak | ||
---|---|---|
Ozeano Atlantikoa • Ozeano Barea • Ozeano Artikoa • Ozeano Australa • Indiako ozeanoa |