Kairo
| Kairo القاهرة | ||
|---|---|---|
| hiriburua | ||
 | ||
| ||
| Administrazioa | ||
| Estatu burujabe |  Egipto | |
| Egiptoko gobernadore-herria | Kairoko gobernazioa | |
| Alkatea | Abd El Azim Wazir (en)  | |
| Izen ofiziala | القاهرة | |
| Jatorrizko izena | القاهرة | |
| Posta kodea | 11511–11668 | |
| Geografia | ||
| Koordenatuak | 30°02′40″N 31°14′09″E / 30.0444°N 31.2358°E | |
 | ||
 | ||
| Azalera | 528 km² | |
| Altuera | 23 m | |
| Demografia | ||
| Biztanleria | 9.606.916 (2018ko uztailaren 1a) 313.304 (2018) | |
| Dentsitatea | 18.194,92 bizt/km² | |
| Informazio gehigarria | ||
| Sorrera | 969ko uztailaren 6a | |
| Telefono aurrizkia | 02 | |
| Ordu eremua | UTC+02:00 eta UTC+03:00 | |
| Hiri senidetuak | Frankfurt am Main, Amman, Beirut, Istanbul, New York, Houston, Ottawa, Pekin, Xi'an, Tokio, Seul, Stuttgart, Bartzelona, Minsk, Mosku, Sarajevo, Isfahan, Grenoble, Jidda, Buenos Aires, Mexiko Hiria, Khartum, Aljer, Damasko, Casablanca, Lagos, Paris, Tbilisi, Bagdad, Rabat eta Setif | |
| Hizkuntza ofiziala | arabiera | |
Kairo[1][2] (arabieraz, القاهرة, al-Qāhirah) Egiptoko hiriburua da. Erdialdeko Egiptoko iparraldean dago, Niloren eskuinaldeko ibarrean, Mukatam mendiaren mendebaldean. Egiptoko eta arabiar munduko hiri handiena da, Afrikako hiririk handienetan bigarrena (Lagosen ondoren), eta Afrikako metropoli-gunerik handiena (15.546.100).
Gobernuaren egoitza eta unibertsitategunea da: Al Azhar arabiar unibertsitatea, Amerikar Unibertsitatea, Gizako Unibertsitatea eta Ain al Shams Unibertsitatea.
Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 Datu klimatikoak (Kairo) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 18.9 | 20.4 | 23.5 | 28.3 | 32.0 | 33.9 | 34.7 | 34.2 | 32.6 | 29.2 | 24.8 | 20.3 | 27.8 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 14.0 | 15.0 | 17.6 | 21.5 | 24.9 | 27.0 | 28.4 | 28.2 | 26.6 | 23.3 | 19.5 | 15.4 | 21.8 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 9.0 | 9.7 | 11.6 | 14.6 | 17.7 | 20.1 | 22.0 | 22.1 | 20.5 | 17.4 | 14.1 | 10.4 | 15.8 |
| Pilatutako prezipitazioa (mm) | 5.0 | 3.8 | 3.8 | 1.1 | 0.5 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.7 | 3.8 | 5.9 | 24.7 |
| Prezipitazio egunak (≥ 0.01 mm) | 3.5 | 2.7 | 1.9 | 0.9 | 0.5 | 0.1 | 0.0 | 0.0 | 0.0 | 0.5 | 1.3 | 2.8 | 14.2 |
| Eguzki orduak | 217 | 232 | 279 | 300 | 310 | 360 | 372 | 341 | 300 | 279 | 240 | 186 | 3416 |
| Iturria: World Meteorological Organization (NBE)[3], BBC Weather[4] eguzki-orduak | |||||||||||||
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Faraoien garaian ezaguna zen lekua: Horusen eta Sethen arteko borroka han izan zela esan ohi zen. Erromatarrek gotorleku bat eraiki zuten bertan, Babilonia izenekoa, K. a. 116. urtean, hiriaren egungo kokapenetik oso gertu.
640. urtean arabiarrek Egipto inbaditu zuten. Amr ibn al-As jeneralak, Islama Egiptora eraman zuenak, gotorleku bat eraiki zuen erromatar gotorlekutik gertu, Al-Fustat izenekoa ("kanpamendua"), geroago gotortu zuena. Lehen hiri hori administrazio zentroa eta zergak kobratzen ziren tokia izan zen. Baita Egiptoko lehen meskitaren kokapena ere[5].
Ondorengo dinastiek (abasida, fatimiak eta ajubiak) hainbat gotorleku sortu zituzten, aurrekoak administrazio gune bezala baztertuz. 750ean, Suleiman fatimitarren buruak Al-Askar gotorlekua ("armada") eraiki zuen Al Fustaten ondoan. Garai hartan bizirik iraun zuen eraikin bakarra arkitektura musulmanaren bitxietako bat da, Ahmad Ibn Tulun meskita.
Beste fatimitar batek, Yawhar al-Qaid kalifak 969an Al-Qahira jauregi-hiria sortu zuen, abbastarren hiriburu zen Bagdadi lehia egiteko. Garaitzailea, hori da izen hark esan nahi duena eta Kairo izenaren etimologia, beste hizkuntzetan eraldaketekin zabaldu dena. Agintari hari zor zaio, halaber, Al-Azhar meskita eraikitzea, munduko bigarren unibertsitate islamiko zaharrena.
Garai oparoena mamelukoena izan zen, izurri gogorrak zabaldu baziren ere (1295, 1347 eta 1492an). Otomanoen aginpideak ez zion aldaketa nabarmenik eragin hiriari. Bigarren Mundu Gerraren ondoren oso bizkor hasi zen handitzen: hala, 1945ean 1.300.000 biztanle zituen, eta gaur egun 19.439.541 ditu, ingurunea ere kontuan hartuta.
Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kairoren bilakaera historikoaren arkeologia aztarna eta monumentu artistiko ugari gorde dira hirian: Auzune Koptoa (San Sergio eliza, V. mendean eraikia eta XI. mendean berriz moldatua); hiri hesitua, Aladinok XII. mendean eraikia; Hasan sultanaren madrasa, XIV. mendekoa, eta garai askotako ia 500 meskita. Adibidez, Al-Hakim meskita edo Ibn Tulun meskita.
Kairon daude bestalde Egiptoar Museoa, Museo Koptoa eta Arte Islamiarraren Museoa, arte mota horietako munduko bilduma nagusiak dituztenak. Kairoko Egiptoar Museoan dago erakusgai Tutankamonen altxorra.
Auzoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Midan Tahrir: hiri modernoa
- Merkatal-gunea
- Lorategi-hiria
- Midan Ramses
- Midan Ataba, erdigunea
- Islamiar Kairo, hirigune historikoa. UNESCOk gizateriaren ondare izendatu zuen.
- Kairo Zaharra, auzo koptoa duena
- Mohandesin
- Gezira
- Zamalek
- Guiza
- Heliopolis
- Nasr
Kairotar ospetsuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Boutros Boutros-Ghali, NBEko idazkari nagusia
- Nagib Mahfuz (1911-2006), idazlea.
- Mohamed ElBaradei, politikaria
- Dalida, italiar abeslaria
- Yasser Arafat (1929–2004), palestinar politikaria
- Dorothy Hodgkin, kimikaria
- Naguib Sawiris, enpresaburua
- Constantin Xenakis (1931), greziar artista
- Mido, futbolaria
- Umar al-Tilmisani, Anai Musulmanen buruzagia
- Alaa Abdelnaby, saskibaloi jokalaria
- Maryem Tollar, abeslaria
Herri eta hiri senidetuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Amman, Jordania (1988)
Bogota, Kolonbia
Amsterdam, Herbehereak
Ankara, Turkia
Aljer, Aljeria (1985)
Atenas, Grezia (1996)
Bagdad, Irak (1978)
Beirut, Libano (1998)
Buenos Aires, Argentina
Damasko, Siria- Istanbul, Turkia
Stockholm, Suedia
Hamburg, Alemania
Mexiko Hiria, Mexiko
Huacho, Peru
Ispahan, Iran (1982)
Khartum, Sudan
Jedda, Saudi Arabia- Lima, Peru
Lisboa, Portugal
Londres, Erresuma Batua
Madril, Espainia
Mosku, Errusia
New York, Estatu Batuak (1982)
Paris, Frantzia (1992)
Beijing, Txina (1990)
Praga, Txekiar Errepublika
Rabat, Maroko (1987)
Roma, Italia
São Paulo, Brasil
Seul, Hego Korea (1997)- Stuttgart, Alemania (1979)
Tokio, Japonia
Toronto, Kanada
Tunis, Tunisia (2000)- Washington Hiria, Estatu Batuak
Varsovia, Polonia
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/26 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ Euskaltzaindia. 38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak. .
- ↑ Euskaltzaindia. Ekialde Hurbileko eta Ipar Afrikako toponimia. .
- ↑ Weather Information for Alexandria. .
- ↑ "BBC - Weather Centre - World Weather - Average Conditions - Cairo" - BBC Weather
- ↑ «Historia del El Cairo, orígenes y califatos hasta la actualidad» www.101viajes.com (Noiz kontsultatua: 2022-03-13).
