Melilla
| Melilla | |||
|---|---|---|---|
| Melillako Hiri Autonomoa | |||
| |||
 | |||
| Geografia | |||
| Hiriburua | baliorik ez 35°16′57″N 2°56′51″W | ||
| Azalera | 12,3 | ||
| Punturik altuena | Melilla Highest Point (en)  | ||
| Kontinentea | Afrika eta Europa | ||
| Mugakideak | Beni Ansar eta Ekialdea (Maroko) | ||
| Administrazioa | |||
| Alkate-Presidentea | Juan José Imbroda PP | ||
| Legebiltzarra | Melillako Biltzarra | ||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 85.811 | ||
| Dentsitatea | 6.955,02 bizt/km² | ||
| Hizkuntza ofizialak | ikusi
| ||
| Bestelako informazioa | |||
| Ordu eremua | ikusi
| ||
| melilla.es | |||
Melilla (amazigeraz: Tamlilt; arabieraz: مليلة, Malila, edo, egungo eta tokiko ahoskeran, Mlila; antzina Rusadir deitua) Espainiako autonomia-hiria da. Afrikako lurraldean kokaturik dago eta Marokok, Ceutarekin batera, beretzat aldarrikatzen ditu.
Biztanle asko espainiar jatorrikoak dira, militarrak gehienak, eta juduen kopurua ere handi samarra da. Ez dago musulman asko, eta daudenak merkatariak dira. Azken urteetan emigrazio handia izan da. Portu frankoa denez, merkataritzak badu garrantzia, itsas portuaren inguruan batez ere.
Melillak 12 km²-ko azalera du, Tres Forcas puntaren ekialdean. Itsasertzean Alboran itsasoarekin mugatzen da (ekialdean), eta lurzoruaz Marokorekin, zehazki Mariguari eta Farjanako udalerriekin iparraldean eta mendebaldean, eta Beni Enzar hiriarekin hegoaldean. Era berean, Guelaya eskualde geografiko naturalaren barne dago.
Melilla Zaharra gotorlekua dauka, XVI. eta XVIII. mendeen artean eraikia. Gotorlekuak biltegiak, urputzuak, gotorlekuak, fosuak, kobazuloak, meategiak, kapilak (horietako bat, Afrikako bakarra den gotiko estiloko obra erlijiosoa) eta ospitaleak ditu, Mediterraneo aldeko kostaldeko gotorleku osatuena bihurtuz. Gainera, XIX. mendean eraikitako neomedieval estilozko gotorleku kanpokoak ere baditu. Hiriaren ondare arkitektonikoa, Melillako Zabalgune deituriko eremuan kokatua, XX. mendeko hasierako Espainiako modernismoaren adibiderik onenetako bat dela kontsideratzen da.
.jpg)
Izena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melilla hiriaren ezagun den lehen izena Russadir edo Rusaddir izan zen, K.a. VIII. mendean Tiroko feniziar kolonia gisa sortua. Izen hori iraun zuen garaia kartagotarra eta erromatarra izan zen arte, K.o. VII. mendera arte. Melilla izenaren etimologia ez dago argi. Aukeretako bat da Melilla izena latinezko Mellitus edo grezierazko Melita hitzetik etortzea, K.a. I. mendean feniziar garaian egindako txanponetan oinarrituta, non erleak agertzen baitziren gari belar artean, eta Russadir izena punikera zaharrean ageri baitzen. Izen hori, antza, iraun zuen Mauretania Tingitanako probintzia erromatarrean itsas merkataritza garatu zen garaira arte.
IX. mendean, Yaqubi geografoak Malila izeneko biztanleria aipatzen du, eta XIII. mendean Almohadeek Maliliyya hiria gotortu zuten. Inguruko bertako rifearrek erabiltzen duten izena Mritch da, eta horrek amazigaren tamazight hizkuntzako Tamlilt erro etimologikotik dator, eta literalki "Zuria" esan nahi du; Melilla kokatuta dagoen harri kareharrizko kolore zuriari egiten dio erreferentzia.[1][2][3]
Sinboloak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hiria Medina Sidonia Jauregiko arma heraldikoak erabiltzen ditu, Alfonso XIII.ak 1913an emandako errege dekretu baten bidez.[4] Melillako armarria hau da:
Hiriaren armarria Medina Sidonia Jauregikoa da. Dukesaren koroa du, eta bertan Guzmán el Bueno ageri da Tarifa gazteluaren gotorlekuan daga bota nahian. Arma estroitutako Herkulesen Zutabeek eusten diote, "Non Plus Ultra" inskripzioarekin. Bestalde, armarria azurrezko esparru batean dago, eta bertan bi urrezko eta gorri jaqueldutako sukaldeko kazola daude, zazpi berdeko sugeekin apainitakoak, zutabean jarrita. Armarria Leon eta Castillaren errege arma errealei dagokien borduraz inguratuta dago, gorrizko zati bederatzi, urrezko gazteluekin, eta zilarkiko zati bederatzi, gorrizko azeriekin. Armarria goialdean, Tarifa gazteluaren atzean, hegaldun zinta bat darama "Praefere Patriam Liberis Parentem Decet" leloarekin (Aita-semea baino aurrena patrua jarri behar da), eta armarria behealdetik, kanpotik, berdeko dragoi bat du.
Melillako Hiriaren Aldizkari Ofiziala 2007ko martxoaren 27ko 4385. zk., 1167. or. [5]
Hiriak erabiltzen duen bandera armarria zeru urdin argi batez kargatua dago. Alfonso XIII erregeak eman zizkion “Muy Valerosa” eta “Humanitaria” izendapenak 1913ko martxoaren 11ko Errege Dekretu bidez, 1893ko Margalloren Gerran, 1909ko eta 1911ko Melillako Gerran herritarren laguntzagatik. [6]“Muy Caritativa” izendapena ere Alfonso XIII.a erregeak eman zuen 1929ko otsailaren 9an, Cabrerizas Bajaseko gotorlekuaren polborategiaren leherketan biktimen laguntzagatik. [7]Eta “Movimiento Nacionaleko Aurrerakoia” titulua Francisco Franco jaunak eman zuen 1962ko martxoan, herria Gerra Zibilaren hasiera izan zelako; azken titulua da, eta ez da erabiltzen, ez baita onartu; titulua oroitarazten du “Espainiako Aurrerakoia Afrikan” izendapena, Errege Katolikoek eman zutena, eta Andaluziako kostaren defentsarako aurrerapen gisa berberisko piratekiko.[8]
Bere zaindariak Arrosarioko Ama Birjina eta Frantzisko Asiskoa dira.
Geografia fisikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hidrografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillako ibaia nagusia Urrezko ibaia da (Río de Oro), Gurugú mendian jaiotzen dena, Marokon. Han Meduar ibaia deitzen zaio. Hiriaren hego-mendebaldean jaiotzen da eta Melillako badian itsasoratzen da, San Lorentzo eta Los Cárabos hondartzen artean.
Urtearen zati handienean lehor egoten da, eta ur emaria soilik izaten du euri jarraituak gertatzen direnean, adibidez 2008ko urriaren 26an izandako euriteetan. Egun hartan Melillako hesia behera etorri zen, eta Urrezko ibaia eta haren errekastoak gainezka egin zuten, hesiaren ondoan zegoen presa txiki bat suntsituz, Nano ibaian. Ibaia hego-mendebaldetik ipar-ekialdera doa gutxi gorabehera, eta ezkerretik jasotzen ditu Tigorfaten erreka, Heriotzaren erreka, Nano ibaia eta Cabrerizasko arroila. Eskuinetik Farhana eta Sidi-Guariach errekak jasotzen ditu.
Klima
[aldatu | aldatu iturburu kodea]  Datu klimatikoak (Melilla) 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hila | Urt | Ots | Mar | Api | Mai | Eka | Uzt | Abu | Ira | Urr | Aza | Abe | Urtekoa |
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C) | 16 | 16 | 17 | 20 | 25 | 27 | 29 | 29 | 25 | 23 | 20 | 17 | 23 |
| Batez besteko tenperatura (ºC) | 13 | 13 | 15 | 16 | 18 | 22 | 24 | 25 | 23 | 20 | 17 | 15 | 18 |
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C) | 10 | 11 | 12 | 13 | 15 | 18 | 21 | 22 | 21 | 17 | 13 | 11 | 15 |
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) | 8 | 9 | 9 | 7 | 6 | 3 | 1 | 2 | 3 | 7 | 7 | 8 | 70 |
| Iturria: [9] | |||||||||||||
Mugak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Afrikako kontinentearen ipar-mendebaldean dago kokatuta, Alborango itsasoak bustita eta Almeriako kostaldearen parean. Hondartzen eta portuaren inguruan erdi-zirkulu zabal batean antolatuta dago, Tres Forcas lurmuturraren ekialdeko aldean, Gurugú mendiaren oinetan eta Urrezko ibaiaren ahoan, itsas mailatik bi metrora. Hasierako hirigune nagusia penintsulako muino batean eraikitako gotorleku bat zen, gutxi gorabehera 30 m-ko garaierakoa.
 |
Maroko | Maroko | Mediterraneoa |
|
| Maroko | 
|
Mediterraneoa | ||
| ||||
| ||||
| Maroko | Maroko | Mediterraneoa |
Erliebea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillako erliebeak aniztasun handia du: penintsula harritsua, ordoki garaia eta masa bolkanikoa barne hartzen ditu. Mediterraneo itsasora luzatzen den Melillako penintsulan erliebe garaia nabarmentzen da. Hego-ekialdean Mar Chica aintzira litorala dago, eta hegoaldean, berriz, Gurugú masa bolkanikoa. Hiriko altuera maximoa 200 metro baino handiagoa da itsas mailarekiko. Melilla muino baten gainean eraikita dago, ekialdean itsasorantz leunki jaisten dena, mendebaldean aldiz lurralde malkartsuagoa du. Ekialdeko kostaldeak itsasorako ikuspegi panoramikoak eskaintzen dituzten haitzarteak ditu. Erliebe askotariko honek hiriaren egituraketa baldintzatu du: alde zaharra lurraren irregularitateetara egokituta dago, eta auzo modernoagoak eremu lauetan zabaltzen dira. [10]
Lurzoru
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Pedogenesi prozesu sintetikotzat hartzen da, non faktore natural guztiak, bai bizidunak bai bizigabeak, parte hartzen duten.[11]
Melillak geografia eta mendikate erliebeak ditu, eta horiek eragina dute bere lurzoruak sortzean. Klima mediterraneoa da, uda lehor eta negu leunarekin, eta horrek lurzoru kalkar eta harrizkoak sortzen laguntzen du. Landaredia, batez ere matorralak eta baso sakabanatuak, humusa sortzen laguntzen du, eta horrek emankortasuna handitzen du zenbait eremutan.[11]
Melillako lurzoruak kalkar, harrizko eta lurrunduak dira, erliebe eta altitudaren arabera. Pedogénesis prozesuak higadura, materia organikoaren deskonposizioa eta lurzoruaren alkalinitatea markatzen ditu, kalkaren presentziagatik. Hala ere, urbanizazio eta nekazaritza jarduerek prozesu hauek eragin dituzte, lurzoruaren konpakzioa eta emankortasunaren galera eraginez.[11]
Landaredia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Melilla, biogeografikoki, Reino Holárticon kokatzen da, zehazki Mediterráneoaren eskualdean, Mendebaldeko Mediterraneoko azpi-eremuan.
Orokorrean, Melillako landaredia mediterraneoko basoa da, hosto iraunkorreko eta lehorra jasateko egokitutako landareekin, udako lehortean egokitutakoak. Rostrogordo pinudiak-n ugariak dira: Pinus halepensis, acebuche, ficus benjamina, trachycarpus fortunei, nekosta eta capsicum annuum. Azpialdeko basoa landare lehor eta espinatsuak dituzten espezie lehorrez osatuta dago: erramu, tomillo eta jara Melillako landarediaren parte dira.[11]
Fauna
[aldatu | aldatu iturburu kodea]_male_Cap_Bon_2.jpg)
Melillako fauna bere ingurune naturalean estu lotuta dago, bereziki eskualdean nagusi den landarediarekin. Giza esku-hartzeek eragindako aldaketak gorabehera, espezie askok egokitu eta bizirik iraun dute lurralde honetan.[11]
Espezie adierazgarrien artean narrastiak nabarmentzen dira, hala nola camaleoi komun (Chamaeleo chamaeleon) eta tortuga mora (Testudo graeca), eskualde honetakoak eta desagertzeko arriskuan daudenak. Bereziki, tortuga mora Melillarekin lotura historikoa du, eta antzinako garaietatik bere presentzia aurkitu da. Espezie honek garrantzi handia du fauna lokalean, eta bere presentzia kulturarekin lotuta dago.[11]
Hegaztien fauna ere oso aberatsa da, egunsenti eta gau hegazti harrapari espezieak barne, hala nola halcon peregrino, cernícalo eta mozolo. Gainera, Melillan hegaztien migrazio pasoa nabarmena da, eta Europa eta Afrikaren artean bidaiatzen duten hegazti mota gehiago baino ehun espezie baino gehiago erregistratu dira.[11]
Melillako itsas ekosistemak ere desagertzeko arriskuan dauden espezieak hartzen ditu, hala nola tortuga boba eta delfin mula, nahiz eta itsas ekosistema hauei buruzko informazioa mugatua den. Gainera, bere uretan Mediterraneoko koralezko hondar eta hainbat itsas invertebratu espezie interesgarri daude.[11]
Espezie inbaditzaileak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillan, Espezie exotiko inbaditzaileek (EEI) lurraldeko biodibertsitatean eragin handia dute, bereziki hezeguneetan eta babespeko eremuetan. Inbaditzaile nagusien artean daude:
- Mimosa (Acacia cyanophylla) eta Kanabera (Arundo donax), ibaietako ibilguak inbaditu dituztenak, uraren fluxua aldatuz eta espezie autoktonoak desplazatuz.
- Cotorra Argentina (Myopsitta monachus), bertako hegaztiekiko baliabideengatik lehiatzen dena.
- Vinagreta (Oxalis pes-caprae), eskualdeko landare babestu bat den katuhazpegiko txilardi (Helianthemum caput-felis) desagerrarazten ari dena.
Inbaditzaile hauek ur-ekosistemak aldatzen dituzte, bertako espezieak baztertuz eta habitataren egitura aldatuz. Txilardi babestua zaintzeko kontserbazio-ahaleginak egin diren arren, espezie inbaditzaileak kontrolatzeko kudeaketa-plan baten eza eta hirigintza-presioa erronka nagusi izaten jarraitzen dute.[12]
Kosta
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hiria ondoko hondartzak ditu: Aguadú, Horcas Coloradas, Alkazabakoa, Galapagos, Trápana, San Lorenzo, Cárabos, Hipódromo eta Hipikako.
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(9773256625).jpg)
.jpg)
Aire eta zarata kutsadura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ibilgailuen trafikoa da hiriko kutsadura iturri nagusia.[13]
Melillan aldian-aldian gertatzen diren lehorte urteek aireko partikulak eta gas kutsatzaileak (hala nola karbono dioxidoa eta nitrogeno oxidoak) areagotzen dituzte, nahiz eta oraindik baimendutako mailak gainditzen ez dituzten.[14]
Zarata kutsadurari dagokionez, Melillan 65,7 dezibelio baino gehiago neurtu dira, OMEk ezarritako mugak gaindituz.[15]
Kostako kutsadura arrisku handiena ur fekaletatik (%65,8) eta olio eta petrolio isurietatik (%34,2) dator. Biztanleria dentsitate handiak hondakin-ur kopuru handi bat eragiten du, eta horietako batzuk zuzenean itsasora isurtzen dira. Melillan araztegi bat dagoen arren, inguruko herrietako isuriek ere eragina dute, itsasoko uraren gardenetasuna murriztuz eta fotosintesia zailduz. Horrek ekosistema urtarretan oreka desorekatu, germen kopurua handitu eta apar eta koipe geruzak agertzea eragiten du.[16][17]
Arrisku naturalak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillak hainbat arrisku natural ditu, eta horiek lurraren antolaketan eta garapen urbanoan eragina dute. Arrisku nagusia ureztatze-arazoa da, euri-jasa handien ondorengo ubide urek eragindakoa. Hiria zeharkatzen duen Urre ibaiak ibilgu artifizial mugatua du, eta horrek sarritan gainezkatzeak sortzen ditu, batez ere aho inguruan, Industrial eta Real auzoetan.[18]
Ibaiaren uholdeak zabor solidoen pilaketak, lurraren okupazio ilegalak eta ibaiaren garbiketarik ezak areagotzen ditu. Gainera, hiri-garapena dela eta, ur korronteen sare naturala aldatu egin da, eta horrek euri jasaren aurreko zaurgarritasuna handitzen du.[19]
Beste arrisku batzuk dira higadura ibai-ibilguetan eta kostaldean, labaintzeak labar guneetan, eta sismikotasun ertaina, 0,08 g-ko azelerazio sismikoarekin, 500 urteko maiztasunean VI intentsitateko lurrikarak aurreikusten dituena.[20]
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Antzinako Aroa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melilla hiriaren historia K.a. VII.[21] mendean hasi zen, Gibraltarreko itsasartearen eta Mendebaldeko Mediterraneoko merkataritza-bideen ondoan zegoen kokapena aprobetxatu zuten feniziar merkatariek bertan ezarri zirenean. K.a. II. mendean izan zuten loraldia. Kartagotarren gainbeherarekin, Rusadir[22] Mauretaniako erreinuaren parte bihurtu zen, eta 42. urtean erromatar Mauretania Tingitana probintzian sartu zuten.
Erdi Aroa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Musulmanen etorrerarekin 680tik aurrera, Guelaya penintsula baztertu zen Hispania zaharra konkistatzen jarraitzeko, Tariq itsasartea 711n zeharkatuz eta musulmanek 732ra arte jarraituko zuten Hispania Septimana zaharrean; baina Fez eta Tilimsen hiri artean izandako gerrak Rusadirren biztanleak Melillako hondakinak uztera behartu zituen.
Horrela, lurraldea abandonatuta egon zen 927ra arte, ungo Abd ar-Rahman III.a. kalifak Malagatik bidalitako itsasontzi batek Melila hartu zuenean. XI. mendean Melillako taifa sortu zen, Kordobako Kaliferri zatitu ondoren.[23] Hiri harresiz inguratua zen, Medina Cubo muinoan zegoen, San Cristobal muinoan hilerri bat aurkitu zen eta harresiak kanpoaldean zelaiak zeuden. Al-Ándalus garaiko aztarna arkeologikoak eskasak dira, hurrengo mendeetan eraikitako fortifikazioek estali zutelako.
Aro Modernoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]![Melilla eta bere gotorlekuak (Fuerte de Victoria Grande, San Carlos gaztelua edo Fuerte del Rosario) Mendeak:[[{{{aurrekoa}}}. mendea|{{{aurrekoa}}}.a]] - {{{hau}}}.a - [[{{{hurrengoa}}}. mendea|{{{hurrengoa}}}.a]]Hamarkadak:[[{{{urte_hasiera}}}00ko hamarkada|{{{urte_hasiera}}}00koa]] [[{{{urte_hasiera}}}10ko hamarkada|{{{urte_hasiera}}}10koa]] [[{{{urte_hasiera}}}20ko hamarkada|{{{urte_hasiera}}}20koa]] [[{{{urte_hasiera}}}30ko hamarkada|{{{urte_hasiera}}}30koa]] [[{{{urte_hasiera}}}40ko hamarkada|{{{urte_hasiera}}}40koa]][[{{{urte_hasiera}}}50ko hamarkada|{{{urte_hasiera}}}50koa]] [[{{{urte_hasiera}}}60ko hamarkada|{{{urte_hasiera}}}60koa]] [[{{{urte_hasiera}}}70ko hamarkada|{{{urte_hasiera}}}70koa]] [[{{{urte_hasiera}}}80ko hamarkada|{{{urte_hasiera}}}80koa]] [[{{{urte_hasiera}}}90ko hamarkada|{{{urte_hasiera}}}90koa]]Kategoriak:[[:Kategoria:{{{hau}}}. mendeko jaiotzak|Jaiotakoak]] - [[:Kategoria:{{{hau}}}. mendeko heriotzak|Hildakoak]]. mendean](/wiki/Fitxategi:Plaza_de_Melilla,_1774-1775.jpg)
Portugaldar eta gaztelatarrek Fezeko Erresuma iparraldean egindako hedapena XV. mendean Melillaren hartuarekin amaitu zen, Pedro de Estopiñánek 1497an, Juan Alonso Pérez de Guzmán, Medina Sidoniako dukeak hasitako espedizio batean, Melillako plaza Gaztelako Koroaren jurisdikzio errealean integratuz.[24][25][26]
1767an, Paz eta Merkataritza Ituna sinatu zen Marokorekin, Jorge Juanek Marokoko Enbaxadore Extraordinario gisa eta Mohammed III. sultana Hamed El Gazel marokoar enbaxadoreak sinatua. Sinatutakoaren kontrara, 1774an Melillaren setioa gertatu zen Mohamed ben Abdallah sultanaren eskutik, zeinak, Ingalaterrako laguntzarekin, Ipar Afrika kristau plaza hartzea zuen helburu. Hiri hori Juan Sherlock kanpoko mariskalaren defentsarekin defendatu zen.[27]
1780an, Aranjuezko Ituna sinatu zen, Espainiako eta Marokoko portuetan merkataritza librearen bermea emanez.
Garaiko Aroa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1860an, Wad-Ras Itunak Afrika Gerrari amaiera eman zion, Espainiako Isabel II erreinak eta Marokoko Mohámmed IVk sinatua, hiriaren mugak Marokorekin ezarri ziren, El Caminante kanonaren tiroek iristen ziren lekura arte, itune horretan zehaztutakoaren arabera. 1863an, Ceuta, Melilla eta Chafarinas portu libre izendatu ziren, eta 1864an, Espainiako agintariek bizilagunek hiri horretan libreki bizitzeko aukera eman zuten.
Europako potentzien nazioarteko harremanetan, XIX. mendearen amaieran eta XX. mendearen hasieran, 1906an Algeciras Konferentzia Internacionala gertatu zen, Frantziak Marokoko Frantziar Babeslekua ezarri zuena eta Espainiak Marokoko Espainiako Babeslekua. Interes ekonomiko eta politikoek, lehenik Melillako Gerra (1909) eta Rif Gerra (1911-1926) eragin zituzten.
Protektoratua ezartzeak eta Margallo gerraren (1893-1894) ondorioz lortutako dotazio militar zabala eragin positiboak izan zituen hiriko ekonomian, eta ekialdeko partea ekonomia-kapitala bihurtu zen. Rifeko Meatzetako Espainiako Konpainiaren burdinaren ustiapena, Espainiako kapitalarekin lortutako meatzetako ustiapen gutxietako bat, eta Afra mendiko plomoaren ustiapena, Beni Buifruren, Melillako Modernista Zabaltzearen eraikuntzan lagundu zuen, horrela Melilla Espainiako bigarren hiria bihurtuz eraikin modernisten kopuruan, Bartzelonatik bakarrik atzean gelditzen delarik. Rifeko gerra, non Annualeko Desastreak (1921) Espainiako historiako porrot militar handiena izan zuen, hainbat kazetari eta gerra-analistak kontatu zuten Melillara bidaiatuz eta ''El Telegrama del Rif'' egunkariak ere.
Rifeko gerra luze eta odoltsuaren ondoren, Marruecosko Espainiako Protektoratuko gudarostea Espainiako handiena zen. 1936ko uztailaren 17an Melillan gertatutako matxinada militarra 1936ko uztailaren estatu kolpearen lehen mugimendua izan zen, eta Espainiako gerran hasi zen.
1953an, Melillako Monumentu Historikoaren Multzoa Kultura Intereseko Ondasun izendatu zen, Melilla La Vieja gotorlekua, Modernista Zabaltzea eta Industrial eta Real auzoetako zenbait eremu barne hartuta. Espainiak eta Marrokok 1956ko apirilaren 7an sinatu zuten Espainiako-Marroko Deklarazio Komuna, Espainiako Marruecosko Protektoratuaren amaiera suposatuz.
Melillako Autonomia Estatutua 2/1995 Lege Organikoak onartu zuen, martxoaren 13an. Data horretarako, Melilla Malaga probintziako udalerri bat zen. 1998an, Melillako hesia eraiki zen Espainiako eta Marrokoko arteko mugaren parte gisa. 2001ean, Zerbitzu Militarra behartutako zerbitzua kentzea gertatu zen, eta oroitzapen hori Melillako portuko Soldero ordezkariaren estatua ospatzen du. 2007an, Melillako Arkeologia eta Historia Museoa eta Amazig eta Sefardi Kulturak Museoa inauguratu ziren.
2015etik aurrera, Europar Batasuneko immigrazio eta muga-politiken gabeziak agerian jarri dira, bereziki, Europako Batasuneko mugak. Melillan, egungo gertakari larriena 2021eko muga-istripuaren gertakaria izan da, eta euren kasu berriagoa, adingabe ezkongabeen fenomenoa.[28][29]
Demografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillak 85.811 biztanle ditu (INE 2024).[30]
| Melillako biztanleria |
|---|
 |
Biztanleria eta nazionalitatea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Biztanleria nazionalitatearen arabera banatuta.
| Nazionalitatea | Gizonak | Emakumeak | Guztira | % | Proportzioa |
|---|---|---|---|---|---|
| Espainiarra | 37453 | 36042 | 73495 | 86,2 % |
|
| Atzerritarra | 5537 | 6138 | 11675 | 13,7 % |
|
Espainiarrak arabiar, hinduar eta judutar jatorrikoak barne hartzen ditu. Hinduar komunitateak Melillara 1910ean iritsi zela kontsideratzen du, zona frankoko merkataritzarekin lotuta, antzera Kanarietan, Ceutan edo Gibraltar-en gertatzen den bezala.[32] Judutar komunitateak Ipar Afrikan zehar daude Espainiatik 1492an kanporatuak izan zirenetik, eta Tetuan hurbilean judutar hilerri bat dago, non sefardien hilobiak dauden espainiatik kanporatu zirenetik Espainiar Marokoko Protekoratuaren garaietara arte.[33] Ipar Marrakecheko eta Melillaren arteko harremanetik dator Melillako magrebiar edo musulman biztanleria.
Melillako biztanle guztien hizkuntza ofiziala eta komuna gaztelania da, bereziki andaluziar dialektoa erabiltzen dena, nahiz eta komunitate bakoitzak bere arbasoen jatorrizko hizkuntza zabalki erabili, nortasun kulturalaren ikur gisa. Hala, hinduar komunitateak nagusiki hindia erabiltzen du zaharren artean, eta gazteek ingelesa. Hebrearren komunitateak haquetía erabiltzen du, Ipar Afrikako ladinoko edo judeoespainiako dialekto bat. Musulman biztanleriak batez ere bereber edo tamazight (ⵜⴰⵎⴰⵣⵉⵖⵜ) hitz egiten du, Ipar Marrakechen zabaldutako ahozko hizkuntza tokiko aldaera batekin. Bere ofizialtasunari buruz eztabaida dago, hezkuntza sisteman sartzearen bidez eskola-porrota gainditzeko onuragarria izan daitekeen edo ez.[34][35]
Gaztelania bakarrik du ofizialtasun aitormena, baina beste hizkuntza guztiak nabarmenduta daude urtero otsailaren 21ean, Ama Hizkuntzaren Nazioarteko Egunaren harira.[36]
2020an Espainiako eskualdeetako jaiotze tasa handiena eta batez besteko adin txikiena zuen eskualdea izan zen. Melilla Espainiako biztanleria dentsitateari dagokionez 27. hiria da, Fuengirola eta Cosladaren artean kokatua, eta 80. postuan dago biztanleria aldetik, Chiclana de la Frontera eta Toledo artean.
Immigrazioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]INEren arabera, 2021ean Melillan 12 586 atzerritar erroldatu ziren, horietatik 11 371 marokoarrak ziren.[37][38][39]
Barne Ministerioaren arabera, marokoar herritarrek Melillara bisa gabe sartu daitezke, betiere gauez ez bada geratzen, F baimena badute (Muga-langileak) edo Nadorrekin lotutako eremuan bizi direla frogatzen badute eta bidaia-agiri baliodun bat badaramate.[40]
2020an, 5.000 muga-langile inguru zeuden Melillan, eta Marokoko Gobernuak Covid-19aren pandemiaren ondorioz ezarritako muga-itxieraren ondorioz kaltetuta izan ziren.[41][42]
Nadorren bizi diren herritarrek bisa gabe sartzeko aukerak Melillako osasun-sistema kolapsatzera eraman du, bereziki eskualdeko ospitaleko larrialdi-zerbitzuetan. Kontseilu Ekonomiko eta Sozialaren arabera, atzerritar biztanleria Melillako biztanleriaren %12 da, Espainiako seigarren tokian jarriz, Katalunia, Gaztela-Mantxa edo Murtziaren atzetik. Hau azaltzen da 1986an Melillan bizi ziren 10 000 marokoar jatorriko biztanleriari Espainiako nazionalitatea eman zitzaion prozesuarekin.
Immigrazio irregularra
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1990eko hamarkadatik aurrera, immigrazio irregularra nabarmen hazi da Melillan, Ceuta eta Kanariak bezalako egoeran, Europako Batasunaren eta Afrikaren arteko muga izateagatik. Presio migratorio honek tentsioak sortu ditu Espainia eta Marokoren arteko harreman diplomatikoetan. Gertaera larriena 2021eko Espainia eta Marokoren arteko mugako ezbeharra izan zen, baita azken urteetan agertu den adingabe atzerritar ez lagunduen fenomenoa ere.[43]
Hiri-antolamendua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Melillako hiri-hedapena 1860ko Wad-Raseko ituna ondoren hasi zen, hasiera batean hazkunde geldoa izan zuena, batez ere Malagako probintziako eta judutar immigrazioaren ondorioz. 1861ean, jarduera komertzialak biztanleria bultzatu zuen, eta urte horretan 375 biztanle besterik ez zituen. 1868an hedapen-plana onartu zen eta 1879an gauzatu zen. 1881ean, harresietatik kanpoko auzoak eraiki ziren, hala nola Alkazaba eta Mantelete, eta 1893rako biztanleria 3.031 izatera iritsi zen.
1893 eta 1909 artean, biztanleria nabarmen hazi zen, 1893ko gerraren eta tropen etorreraren ondorioz 6.000 biztanlera iritsiz. Auzo berriak sortu ziren eta azpiegitura garrantzitsuak eraiki ziren. 1906an, 8.800 biztanle zituen eta 1909rako Hipodromoa bezalako auzo berriak sortu ziren eta eraikin altuak eraiki ziren. Hala ere, 1910ean onartutako hiri-plana ez zen bete, eta hazkunde irregularra ekarri zuen.[44][45]
Ondorengo hamarkadetan, Melillak zabaltzen jarraitu zuen, jabetza urbanistikoa sendotuz eta auzo informalak sortuz, hala nola García Valiño eta Virgen de la Victoria, etxebizitza-eskaerari erantzunez, batez ere Annualgo hondamendiaren (1921) ondoren. Hedapen hori 1956an burutu zen, erabilgarri zeuden azken lurzoruak urbanizatuta, hiri-nukleo nagusia osatuz.[46][47]
Hedapen-prozesu hori Melillako HAPOaren bilakaerarekin batera joan zen, lurraren erabilera eta eraikuntza baldintzak arautzeko helburuz. Jatorrizko plana 1986an onartu zen eta 1995ean berrikusi. Geroztik, hainbat aldaketa izan ditu: 2014an kuartelen sailkapen-aldaketa eta 2015ean E.U.-34 Valenzuela kuartelaren unitatearen aldaketa puntuala, besteak beste. Azkenik, 2023an, 1995eko HAPOa eta bere eguneratze berria batera indarrean egoteagatik, behin-behineko baimenen etetea onartu zen. Helburua hiri-antolaketa egokia bermatzea da, egungo beharretara egokitua eta hazkunde orekatua bultzatzen duena.[48]
Ekonomia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ogasun Agentziaren datuen arabera, Melilla Espainiako bosgarren eskualdea da urteko errenta gordinean, Balear Uharteak eta Asturias artean kokatuta, 29 556 €-rekin, Espainiako batez bestekoaren gainetik (2018).[49] INEren arabera, bere BPG per capita 18 482 €koa da biztanleko, azkenaurreko postuan kokatuz, Extremaduraren aurretik eta Andaluziaren atzetik.[50] Egoera hau populazioaren hazkundeak azaltzen du, batez bestekoaren gainetik izan baitzen: %32koa 2000 eta 2018 artean.
Lan-merkatu
2023an Melillako lan-merkatuak %27,42ko langabezia-tasa erakusten du, Espainiako bigarren altuena. Enplegu-tasa %42,55ekoa da, estatuaren batez bestekoaren azpitik. Zerbitzu sektorea da afiliazioen eta kontratazioen liderra, kontratuen %90 sektore honetan egiten baitira. Kontratuen egonkortasunean hobekuntza egon den arren, kontratu kopurua %16,45 jaitsi da. Melilla gazte langileen igorle eskualdea izaten jarraitzen du, batez ere Andaluziarantz. Kontratatutako lanbide ohikoenak kualifikazio baxukoak dira, hala nola garbitzaileak eta zerbitzariak. 2024rako aurreikuspenak baikorrak dira merkataritza eta ostalaritza sektoreetan, baina eskaintza eta eskaria ez datoz bat prestakuntza egokiaren faltagatik.[51]
Zerbitzu sektorea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillan aberastasuna eta enplegua gehien sortzen dituen sektore ekonomikoa zerbitzu sektorea da, 2018ko 1564 milioi euroko BPGaren %80 ordezkatuz, eta biztanleriaren %32 okupatuz (2021).
- Jarduera enpresariala
2022an, 4 856 enpresa zeuden hirian, oro har tamaina txikikoak. Horietatik 2 617 merkataritza, garraio eta ostalaritzan aritzen ziren, 1 714 zerbitzuetan, 615 jarduera profesional eta teknikoetan, eta gainerakoak bestelako zerbitzuetan.[52]
Merkataritza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillan hainbat merkataritza-establezimendu aurki daitezke, besteak beste, Parque Melilla Merkataritza Gunea, handizkako denda batzuk, hipermerkatuak eta supermerkatuak. Nabarmentzekoak dira banaketa-kate handietako establezimenduak, hala nola Carrefour hipermerkatua, Mercadona denda batekin, Dia hiru saltokirekin, Lidl establezimendu batekin eta Aldi denda batekin.[53]
Gainera, Marokorekin izandako merkataritza historikoki funtsezkoa izan da Melillako ekonomiarentzat, batez ere aduana komertzialaren bidez, honek hirirako oinarrizko ondasunen sarrera ahalbidetzen baitzuen. Hala ere, 2018an Marokok aduana hau itxi zuen, eta horrek kalte handia eragin zien Melillako merkatariei eta 5 000 inguru mugaz gaindiko langileei. 2020an, pandemiak eragindako mugen itxierak egoera are gehiago okertu zuen.
2025ean, hiru urteko negoziazioen ondoren, Espainia eta Maroko ados jarri ziren aduana komertzialak berriro irekitzeko, nahiz eta produktu batzuek eta kamioien kopuruak muga batzuk izan. Hitzarmen honek mugaz gaindiko merkataritzaren zati bat berreskuratu du, sektore kaltetuenei arnasa emanez.[54][55][56]
Administrazio Publikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Melilla Espainiako eskualdea da non Administrazio Publikoek, bereziki Defentsa Ministerioak, ekonomian pisu handia duten, guztizkoaren %47 ordezkatuz, Ceutarekin batera partekatzen duen egoera. 2015ean Teknologia Zentro bat inauguratu zen, IKT enpresen garapena bultzatzeko helburuarekin.[57][58][59]
Bigarren sektorea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Industriak garrantzi handia izan zuen Melillan XXs ean, batez ere nekazaritza eta kontserba ekoizpenean. Mende honen hasieran, arrantza industria izan zen nabarmentzen zen sektorea, arrain kontserben fabrikazioari esker, hala nola Luigi Dassorik 1907an sortutako San Luis kontserba-fabrika. Industria hau azkar hazi zen, itsas produktu esportazioek bultzatuta, penintsulako beste hiri eta Mediterraneoko herrialdeetara.[60]
Arrantza jardueraz gain, Melillak produktu batzuk eraldatzeko industria ere garatu zuen, hala nola irin, jogurt, ardo eta olioaren ekoizpena, jarduera nekazaritzari esker. Zentzu horretan, “Estatuko Nekazaritza Finka” funtsezkoa izan zen tokiko ekoizpenaren garapenean, 90eko hamarkadaren erdialdera arte iraun zuena. Hala ere, denboraren poderioz, urbanizazioak eta ur baliabideen gabeziak kalte handia egin zieten sektore horiei.[61]
Iraganeko arrantza eta nekazaritza industriaren garrantzi nabarmenaz gain, gaur egun Melillako industria jarduerak nabarmen gutxitu dira. Antzinako fabrikak beste erabilera batzuek ordezkatu dituzte, eta hiriko jarduera ekonomikoak zerbitzu sektoreara bideratu dira, batez ere hiri-hazkundearen eta baliabide naturalen (ura kasu) gabeziaren ondorioz.[62]
Lehen sektorea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillak lurralde mugatua du, eta zati handi bat hiriguneak hartzen du; gainera, beste zati esanguratsu bat Defentsa Ministerioaren esku dago. Horrek mugatu egiten du lurraren erabilera eta garapena, funtsezkoa baita lehen sektorea eta beste jarduera ekonomiko batzuk garatzeko. Lurraren kudeaketak hirigintza, defentsa eta ekoizpen interesak orekatzea eskatzen du.
Nekazaritza eta abeltzaintza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]80ko hamarkadara arte, abeltzaintza eta nekazaritza funtsezko sektoreak izan ziren Melillako ekonomian. Baratzek lurraldearen heren bat baino gehiago hartzen zuten, barazkiak, zerealak eta animalia-produktuak ekoiztuz, penintsulara esportatu ere egiten zirenak. “Estatuko Nekazaritza Finka”-ren sorrera funtsezkoa izan zen tokiko nekazaritza garatzeko. Hala ere, 80ko hamarkadatik aurrera, urbanizazioak eta ur faltak sektore horien gainbehera ekarri zuten. 1994an “Ureztatzeko Plana” abiarazi bazen ere, jarduera nekazaritza ahuldu egin zen eta gaur egun autokontsumorako baratze txikietara mugatzen da.[63][64]
Arrantza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Melillako arrantza funtsezkoa izan da antzinatik, eta gorakada handia izan zuen XXs aren hasieran. 1907an San Luis kontserba-fabrikak esportazioaren bultzada handia eman zion, batez ere sardinenari. 1914tik aurrera, Andaluziako arrantzaleak iritsi ziren "Neguko Kanpainarako", eta horrek ekoizpena handitu zuen.[65]
Ohiko espezieak sardinak, atunak eta itsaskiak ziren, eta zati handi bat esportatzen zen herrialde askotara. Flotak modernizazio handia jasan zuen, itsasontzien motorizazioarekin, eta 1930ean 100 itsasontzi baino gehiago izan ziren.[66]
Urteen poderioz, arrantzarako instalazio modernoagoak eraiki ziren, hala nola lonjak 1916an eta 1921ean. Gainera, kontserba eta gatitze industria, San Luisena kasu, pertsona askori eman zion lana.[67]
Hala ere, 80ko hamarkadatik aurrera, sektorea gainbehera hasi zen gehiegizko ustiapenaren eta arrantza-murrizketen ondorioz, nahiz eta 1945ean Arrantzaleen Kofradia sortu zen.[68]
Meatzaritza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melilla–San Juan de las Minas trenbide-linea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melilla–San Juan de las Minas linea 1914an inauguratu zen eta funtsezkoa izan zen Melillako ekonomiarentzat, burdin mineralaren garraioa Rif eskualdetik portura erraztuz. Rifeko Meategien Espainiako Konpainia enpresak kudeatzen zuen eta jarduera industriala, portuko merkataritza eta azpiegituretan egindako inbertsioak bultzatu zituen. Errentagarritasuna galdu zuen Marokoren independentzia eta errepidezko garraioaren gorakadaren ondoren, 1972an itxi baitzen. XX. mendeko Melillako motor ekonomikoetako bat izan zen.[69]
Melillaren Plan Estrategiko Integrala
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillak Plan Estrategiko Integrala garatu du bere ekoizpen-eredua eraldatzeko helburuarekin, hiru sektore nagusitan oinarrituta: turismo sektorea, ekonomia digitala eta ekonomia berdea eta zirkularra. Gaur egun sektore hauek eragin mugatua dute hirian, baina ekonomia dibertsifikatzeko eta enplegua hobetzeko aukera handiak eskaintzen dituzte.[70]
Turismo sektorea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Melillako hotel-plazak 2023an | |||
|---|---|---|---|
| Mota | Egoitzak | Plazak | |
| Hotelak | 4 izar | 2 | 339 |
| 3 izar | 3 | 400 | |
| 1 izar | 1 | 35 | |
| Guztira | 6 | 774 | |
| Ostatuak | 2 izar | 1 | 21 |
| 1 izar | 1 | 21 | |
| Guztira | 2 | 42 | |
| Pentsioak | 1 izar | 2 | 22 |
| Guztira | 2 | 22 | |
| Guztira | 10 | 838 | |
Melillako turismo sektoreak potentzial handia du bere ondare historikoarengatik eta Marokorekin dituen harremanengatik, baina erronkei egin behar die aurre, hala nola garraioaren prezio altuak eta estrategia argi baten falta. Plan Estrategikoak honako neurriak proposatzen ditu: ondare historikoa berritzea helburu turistikoekin, nazioarteko sustapen-plan bat garatzea eta turismo-enpresentzako finantzaketa bultzatzea, eta turismo-erresilientziarako estrategia bat ezartzea azpiegiturak hobetzeko eta bisitari gehiago erakartzeko. Gaur egun Melillak 10 ostatu-establezimendu eta 838 plaza ditu, gaitasun mugatua. Nahiz eta okupazioa handitu (2023an %58ra iritsi), hotel-azpiegiturak hobetzeko beharra aitortzen da. Hori dela eta, autonomia-erkidegoak hainbat proiektutan dihardu eskaintza handitzeko: Gobernadorearen Etxea hotel bihurtzea, Paradorra berritzea eta San Lorenzoko Explanadan hotel berri bat eraikitzea, baita dauden hotelak hobetzeko laguntzak eskaintzea ere, turismo sektorea sendotzeko, batez ere kongresu eta ekitaldien alorrean.[71][72]
Ekonomia digitala
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ekonomia digitala sendotu nahi da industria-sarea eta ETEak modernizatuz, digitalizazioan inbertituz eta enpresen eta langileen gaitasunak hobetuz. Horrek ekonomia dibertsifikatzen lagunduko luke eta sektore publikoarekiko mendekotasuna murriztuko luke, teknologia-merkatuak eskaintzen dituen aukerak aprobetxatuz.[73]
Ekonomia berdea eta zirkularra
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ekonomia jasangarria bultzatzeko, Planak hainbat neurri aurreikusten ditu: hondakinen birziklapena hobetzea, energia-autokontsumoa sustatzea (energia-komunitateen bidez) eta energia-eraginkortasuna areagotzea, bereziki turismo-sektorean. Beste proiektu batzuk ere nabarmentzen dira, hala nola itsas kontserbazioa eta ur-horniduraren hobekuntza.
Kontseilu Ekonomiko eta Sozialaren 2019ko datuen arabera, Melillan gutxieneko diru-sarrerak jasotzen dituztenen %46 atzerritarrak dira, Errioxaren atzetik bigarren. Langabezia-tasa %20,2koa zen (2021ean), Espainiako hirugarren altuena Andaluzia eta Ceutaren atzetik.[74][75]
Porto frankoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Europar Batasuneko lurralde berezi bat eta porto frankoa da, eta egoera berezia du BEZ, PAC eta PPC araudietan. Portu askea da 1863tik, eta estatus hori mantentzen du. Schengen eremuan dago, baina ez Europar Batasuneko Aduana Batasunean, beraz, merkantzien inportazioek ez dute zergarik ordaintzen. Inportazioen BEZaren ordez, zerga propio bat aplikatzen da: Ekoizpen, Zerbitzu eta Inportazioen gaineko Zerga (IPSI), eta hidrokarburoen eta tabakoaren gaineko zerga osagarriak ere badaude, Espainiako gainerako lurraldeetan aplikatzen diren kontsumo berezien zergak ordezkatzen dituztenak.[76]
Ceuta eta Melillako Zerga Araubide Berezia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zerga-tasak BEZ europarraren erdia inguru dira eta bildutako dirua guztiz hiriko administrazio autonomikoak biltzen eta kudeatzen du, bere urteko aurrekontuaren heren bat finantzatuz.[76] Gainera, Melillan erroldatutako zergadun guztiek, pertsona fisiko zein juridiko, Estatuaren zuzeneko zergen (adibidez IRPF edo Sozietateen gaineko zerga) eta zeharkako eta tokiko zergen %50eko hobaria dute. 2018an, Ogasun Ministerioak Melilla eta Ceutarako apustu online enpresentzako zerga murriztu zuen, egoitza fiskala bertan duten enpresentzat. Horrela, Melillako fakturazio handieneko enpresa Codere Online da.[77][78]
Zorra bizia: bilakaera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zorra biziaren kontzeptuak soilik banku eta aurrezki-kutxekin hartutako zor finantzarioak hartzen ditu kontuan: kredituak, errenta finkoko baloreak eta hirugarrenei transferitutako maileguak; merkataritza-zorra ez da kontuan hartzen.
| Melillako zor bizia |
|---|
 |
2023an, udalaren zor bizia biztanleko 1196,14 € zen.[79]
Gobernua eta politika
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Aurre-autonomia testuingurua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ceuta eta Melilla Javier de Burgosen probintzia-banaketaren ondoren Kádizko eta Málagako udalerri bihurtu ziren, salbuespen txiki batzuekin (Primo de Riveraren diktadura eta Espainiako Bigarren Errepublika garaian bereziki). Andaluziako autonomia erkidegoaren sorrerari buruzko negoziazioetan, Espainiako Langileen Alderdi Sozialistako ordezkariek zalantzan jarri zuten Ceuta eta Melilla erkidego horren parte izatea egokia zen ala ez. UCDk eta zenbait regionalista andaluziarrek aurka egin zuten banatzearen aurka. PSAk ez zuen jarrera argirik. Aldi berean, Ceuta eta Melillako biztanleek eta bi hirietako UCD eta PSOEko ordezkariek banaketaren aurka egin zuten. Alderdi sozialistak bi arrazoi aipatu zituen:
Batetik, Marokok Mendebaldeko Sahara okupatu berri zuen, eta beldur ziren Ceuta eta Melilla hurrengo helburu militarrak izango zirela. Horrek erkidego berria ezegonkortu zezakeen.[80] Bigarren arrazoia zen Ceuta eta Melilla eskuinaren gotorlekuak zirela eta PSOEren garaipena ia ezinezkoa zela. Horrek arriskuan jarriko zukeen sozialisten garaipena Andaluziako gobernu berrian.[80] Azkenik, Ceuta eta Melilla Andaluziako autonomia-erkidegotik kanpo utzi zituzten. Sozialistek aurkeztutako arrazoietako bat bera ere ez zen bete: ez zen Marokoren eraso militarrik izan eta sozialistek eskuindarren aurka irabazi zituzten hurrengo hauteskundeak bi hirietan.
1981. urtean, Ceuta eta Melillako udalek Espainiako konstituzioaren bosgarren xedapen iragankorra betetzeko eskatu zuten. Xedapen horrek dio:
Ceuta eta Melillako hiriek autonomia-erkidego bihurtu ahal izango dira, baldin eta hala erabakitzen badute beren udal bakoitzak, kideen gehiengo absolutuak hartutako erabakiaren bidez, eta Gorte Nagusiek baimentzen badute, lege organiko baten bidez, 144. artikuluan aurreikusitako baldintzetan.
Marokoren presioengatik, Ceuta eta Melillaren autonomia-estatutuak 1995. urtera arte ez ziren onartu. Artikulu hori inoiz ez zen bete, izan ere, 1995ean Autonomia Estatutu bat onartu zitzaien (1/1995 Lege Organikoa, E.A.O., 1995eko martxoaren 14a), eta haren bidez hiria autonomia-entitate bihurtu zen, autonomia-erkidego baten parekoa ez zena. Estatutu hori indarrean sartu zenetik hiri autonomo gisa ezagutzen da Melilla.
1995eko estatutuak ahalbidetu zuen karguak ez bikoiztea, udal karguek aldi berean autonomikoak izatera igaro baitziren. Horrela, Melillako presidentea alkatea ere bada, udal osoko bilkura Melillako biltzarra da aldi berean, eta zinegotziak autonomia-diputatuak ere badira.
Autonomia-esparrua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2005ean, Autonomia Estatutuaren erreforma-proiektu bat abiatu zen. Proiektu horren bidez, eskumen gehiago bereganatzeaz gain, Melilla hiri autonomoa ofizialki autonomia-erkidego bihurtuko zen, Espainiako gainerako erkidegoekin parekatzeko. Hala ere, erreforma ez zen gauzatu Alderdi Popularraren ezezkoagatik.[81]
Erakundeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillako Gobernu Kontseilua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillako Gobernu Kontseilua Melillako hiri autonomoaren autogobernua antolatzen duen erakundea da. Honako hauek osatzen dute: Melillako presidentea, hiriko ordezkari gorena eta Estatuko ordezkari arrunta hirian. Bere hautaketa Biltzarreko osoko bilkuran gehiengo absolutuaren aldeko boto bidez egiten da, eta izendapena Espainiako erregeari dagokio.[82] Gaur egun Melillako presidentea Juan José Imbroda da.
Osaketa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2023-2027 legealdian, Alderdi Popularrak bakarka gobernatzen du, Melillako Biltzarrako 25 diputatuetatik 14 eskuratu baitzituen, gehiengo absolutua lortuz. Horri esker, Juan José Imbroda berriz ere Melillako presidentea izendatu zuten 2023ko uztailaren 7an. Hona hemen bere Gobernu taldea:
|
| ||
|---|---|---|
| Alderdi Politikoa | Melillako Alderdi Popularra | |
| Kargua | Izena | |
| Alkatetza–presidentetza | Juan José Imbroda Ortiz | |
| Lehen lehendakariordetza. Ekonomia, Merkataritza, Berrikuntza, Teknologia, Turismo eta Sustapen Sailburua |
Miguel Marín Cobos | |
| Bigarren lehendakariordetza. Ingurumena eta Natura Sailburua |
Daniel Ventura Rizo | |
| Hirugarren lehendakariordetza. Herritarren Segurtasuna Sailburua |
José Bienvenido Ronda Inglés | |
| Kultura, Kultura Ondarea eta Adinekoen Gaietako Sailburua | Fadela Mohatar Maanan | |
| Ogasuneko Sailburua | Daniel Conesa Mínguez | |
| Presidentetza, Administrazio Publikoa eta Berdintasuna Sailburua | Marta Victoria Fernández de Castro Ruiz | |
| Gizarte Politikak eta Osasun Publikoa Sailburua | Randa Mohamed El Aoula | |
| Hezkuntza, Gazteria eta Kirola Sailburua | Miguel Ángel Fernández Bonnemaisón | |
Melillako Biltzarrari dagokio Melillako Hiri Autonomoko legeak egitea eta onartzea, baita hiriko presidentearen hautaketa eta kargugabetzea ere.[83]
Melillako Biltzarrerako hauteskundeak dira Melillako herritarrek beren 25 ordezkari politikoak hautatzeko formula demokratikoa. Hauteskunde horien bidez osatzen da Melillako autonomia-kamerako ordezkaritza.
Melillako Autonomia Estatutua (Lege Organikoa 2/1995, 1995eko martxoaren 13koa) onartu ostean, lehen hauteskunde autonomikoak 1995eko maiatzaren 28an egin ziren. Ondoren, beste hauteskunde hauek egin dira: 1995ean, 1999an, 2003an, 2007an, 2011n, 2015ean, 2019an eta 2023an.
Biltzarra
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillako Biltzarra presidente batek (hiri autonomoko alkatea eta presidentea bera da) eta guztira diputatuen 25 ordezkarik osatzen dute, alderdi politiko ezberdinetako kideak izanik.
 | ||||||
| Alderdi | Hautagai | Botoak | Zinegotziak | |||
| Melillako Alderdi Popularra | Juan José Imbroda | 15555 | 52,67 % | 14 | ▲ 4 | |
| Coalición por Melilla | Dunia Al-Mansouri | 5557 | 18,81 % | 5 | ▼ 3 | |
| Melillako Alderdi Sozialista | Gloria Rojas | 3148 | 10,66 % | 3 | ▼ 1 | |
| Vox | José Miguel Tasende | 2937 | 9,94 % | 2 | ▬ | |
| Somos Melilla | Amin Azmani | 1508 | 5,10 % | 1 | Berria | |
| Iturria: Junta Electoral Central | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
Lehendakaritzak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Legisladuraren epea | Lehendakaria | Alderdi | Aginte hasiera | Aginte amaiera | |
|---|---|---|---|---|---|
| 1995-1999 | Ignacio Velázquez Rivera | PP | 1995eko martxoaren 14a | 1998ko martxoaren 3a | |
| Enrique Palacios Hernández | Independentzia | 1998ko martxoaren 3a | 1999ko uztailaren 5a | ||
| 1999-2003 | Mustafa Hamed Moh Mohamed Aberchán | CpM | 1999ko uztailaren 5a | 2000ko uztailaren 19a | |
| Juan José Imbroda Ortiz | UPM | 2000ko uztailaren 20a | 2003ko ekainaren 16a | ||
| 2003-2007 | PP | 2003ko ekainaren 16a | 2007ko uztailaren 9a | ||
| 2007-2011 | 2007ko uztailaren 9a | 2011ko uztailaren 4a | |||
| 2011-2015 | 2011ko uztailaren 4a | 2015eko uztailaren 6a | |||
| 2015-2019 | 2015eko uztailaren 6a | 2019ko ekainaren 18a | |||
| 2019-2023 | Eduardo de Castro González | Indep. (ex-Cs) | 2019ko ekainaren 18a | 2023ko uztailaren 7a | |
| 2023-2027 | Juan José Imbroda Ortiz | PP | 2023ko uztailaren 7a | Karguan | |
Herritarren erakundeak eta sindikatuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2023ko irailean Melillak 136 herritarren elkarte zituen guztira.[85] Elkarte horien helburu sozialak askotarikoak dira, eta auzo-elkarteak, elkarte kulturalak, gazteen elkarteak eta gurasoen elkarteak nabarmentzen dira kopuruari dagokionez. Beste batzuk gutxiengo sozialen arretari, ekologiari edo kontsumitzaileen eskubideei eskainita daude. Era berean, Espainian nagusi diren sindikatu nagusiak ere badaude hirian, hala nola Unión General de Trabajadores (UGT) eta CC.OO. beste batzuen artean.[86][87]
Justizia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillako barruti judiziala da justizia administraziorako barrutia, eta hiriko botere judizialaren organo nagusia Andaluziako, Ceutako eta Melillako Justizia Auzitegi Gorena da.[88][89]
Lurralde-antolaketa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Barrutiak eta auzoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Barrutia | Azalera
km² |
Biztanleria
2008[90] |
|---|---|---|
| 1. Barrutia | ... | 2850 |
| 2. Barrutia | ... | 4901 |
| 3. Barrutia | ... | 1909 |
| 4. Barrutia | ... | 7546 |
| 5. Barrutia | ... | 13 456 |
| 6. Barrutia | ... | 4657 |
| 7. Barrutia | ... | 9460 |
| 8. Barrutia | ... | 26 669 |
| Melilla | 12,3 | 71 448 |
| 1. Barrutia | 2. Barrutia | 3. Barrutia | 4. Barrutia |
|---|---|---|---|
| Medina Sidonia auzoa | Espainiako Heroiak auzoa (erdigunea) | El Carmen auzoa | La Paz poligono erresidentzialeko auzoa (poligono eta María Cristina mendia) |
| General Larrea auzoa (Mantelete zaharra) | General Gómez Jordana auzoa | Auzoa Hebreo | |
| Ataque Seco auzoa | Príncipe de Asturias auzoa | Tiro Nacional auzoa |
| 5. Barrutia | 6. Barrutia | 7. Barrutia | 8. Barrutia |
|---|---|---|---|
| Cristóbal Colón auzoa (askotan "Cabrerizas" bezala oker izendatua) | Concepción Arenal auzoa | General Real edo Real auzoa | La Libertad auzoa (Primo de Rivera diktaduraren garaian izendatua) |
| Cabrerizas auzoa | Isaac Peral auzoa (Tesorillo) | SEPES industria-poligonoa | Hipódromo auzoa (Sanjurjo diktaduraren garaian izendatua) |
| Batería Jota auzoa | Las Margaritas industria-poligonoa | Alfonso XIII auzoa | |
| Hernán Cortés eta Las Palmeras auzoak | Auzo Industriala | ||
| Reina Regente auzoa | Virgen de la Victoria auzoa | ||
| Los Pinares auzoa | Constitución auzoa | ||
| Cañada de Hidum auzoa |
Posta-banaketa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Posta-kodeen sistemaren erreforma 1984an ezarri aurretik, Melillak 29801 kodea erabiltzen zuen, Málagako probintziari zegokiona, zeinarekin lotura administratiboa baitzuen. 29 zenbakia probintzia horretako herri guztientzat zen, eta Melillak ez zuen berezko kodifikaziorik, bere kokapen eta estatus politiko berezia izan arren.[91]
Egoera hori aldatu zen 1995eko irailaren 27ko Agindua indarrean sartu zenean; agindu horrek posta-kode berriak ezarri zituen zenbait eremuren berezitasun territorialak hobeto islatzeko. Agindu horren ondorioz, 1996ko otsailaren 1etik aurrera, Melillak 52 aurrizkia erabiltzen hasi zen, eta 52001 posta-kodea esleitu zitzaion hiri buru gisa. Aldaketa horrek banaketa administratibo bat ezarri zuen Málagarekin, eta Melillaren hiri autonomoa izatearen aitortza instituzionalaren barruan kokatu zen.[92]
Ordutik, Melillako posta-kode guztiak 52rekin hasten dira, lurralde penintsularretik bereiziz eta hiriaren berezko izaera administratibo eta territoriala indartuz.[93]
Espainia eta Maroko arteko harremanak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Espainia eta Marokoren arteko harremanetan behin eta berriz agertzen diren gaiak daude, hala nola Marokok Ceuta eta Melilla bere lurraldean sartzeko egiten duen aldarrikapena, baita subiranotasun-plazak, Perejil uharteko gertakaria, 2007ko gatazka diplomatikoak, 2021eko maiatzaren 17ko Ceuta eta Melillako mugetako pertsonen sarrera masiboa eta Bakarrik dauden atzerritar adingabeak fenomenoa.
Espainiako Gobernuak ez du inolako negoziaziorik abiarazi, Ceuta, Melilla eta subiranotasun-plazak Espainiako lurralde nazionalaren parte direlako, eta espainiarrek lurralde horien espainiar izaera babesten dutelako.[94][95]
Marokok, berriz, Maroko Handiaren ideia nazionalistan oinarritzen du bere jarrera, eta zenbaitetan desinformazio kanpainak egiten ditu Erresuma Batuko komunikabideetan, Melilla edo Ceuta Gibraltarrekin parekatzeko asmoz. Gibraltar Itsasoz haraindiko britainiar lurraldea da eta deskolonizatu beharreko lurraldeen zerrendan dago.[96][97][98]
Azpiegiturak eta zerbitzuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Energia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Elektrizitatea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Melillako energia-hornidura hiriko Klima eta Energiarako Ekintza Planaren (PACES) helburuekin bat dator. Melillako zentral elektrikoa, 1920 eta 1925 artean eraikia Rif-eko Meatzeetako Espainiako Konpainiak, hasieran mineral-kargalekurako energia emateko sortu zen, eta ondoren energia Gaselec-i saldu zitzaion. Endesak 1963an erosi zuenetik, zentrala hainbat aldiz modernizatu da, besteak beste, 1.000 kW-eko sorgailuak eta 12.600 kW-eko MAN motor bat (2002an instalatua) gehituz. Zentralak batez ere fuel-olioa eta gasolioa erabiltzen ditu, eta prozesuetarako itsasoko ura eta hiriko hornikuntza-saretik hartutako ura baliatzen du.[99][100]
2020an, zentralak ekonomia zirkularraren inguruko proiektu berritzaile bat ezarri zuen: "Second Life Battery Energy Storage System". Proiektu horrek ibilgailu elektrikoen bateriak baliatzen ditu energia biltegiratzeko, eta horrek ahalbidetzen du hornidura elektrikoa ziurtatzea matxuren aurrean. Proiektu hau BASF sariaren irabazle izan zen Espainiako ekonomia zirkularraren praktika onenaren kategorian. Zentralak zeregin funtsezkoa izan du Melillako energia-sistema hobetzeko bidean, jasangarritasunean eta etengabeko horniduran lagunduz.[101][102]
Erregaia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillara petroliotik eratorritako erregaien hornidura Moeve konpainiak hiriko portuan dituen biltegietatik dator. Erregaia portutik gasolindegietara garraiatzeko, zisterna-kamioiak erabiltzen dira.[103]
Butano eta propano gasa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Moeve enpresak Melillako hirian butano eta propano gasa banatzeko instalazio logistikoak ditu, horrela erregai mota horrek sortzen duen eskaria asetzeko. Halaber, butano arinagoak banatzen ditu hirian, bonboi arinagoekin.
Ur edangarria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Melillako ur edangarriaren hornikuntza Guadalquivir Ur Konfederazioak egiten du, 1927an sortu zen entitate publiko juridiko propioa, Guadalquivir ibaiaren urak kudeatzeko, eta haren arroa Andaluzia, Extremadura, Gaztela-Mantxa, Murtzia, Ceuta eta Melillako erkidegoetan zabaltzen da.
Melillak urtean 8,26 milioi m³ ur inguru kontsumitzen ditu, biztanle bakoitzeko egunean 300 litro inguruko eskariarekin. Hornikuntza gainazaleko eta lurpeko hartzidurekin egiten da, eta batez ere desalinatzaile planta baten ekarpenarekin. Iturri naturalek Marokoko lurraldean dauden iturburuak, Urre ibaiaren galeriak eta hainbat akuifero (bolkanikoa, kareharria eta alubiala) barne hartzen dituzte, eta Ataque Seco desalinatzaile planta egunean 20.000 m³ arte hornitzen du, hiriko kontsumoaren zati handi bat estaltzen duena. Sistema ponpaketa estazio eta banaketa deposituekin osatzen da, biztanleriari etengabeko hornikuntza bermatzeko.
Hondakinak eta kale garbiketa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Valoriza (Sacyr taldearen kidea) Melillako Udalaren garbiketa publikoaren enpresa da. 1985ean sortua, hiri hondakin solidoen kudeaketa eta kale garbiketa arduratzen da. Horretarako, 354 langile, 100 ibilgailu, makina parke zentral bat, garbiketa laguntzaileko sei parke, lau puntu garbi, transferentzia estazio bat, hondakinak biltzeko sistema pneumatiko bat eta hondakinak tratatzeko zentro integral bat ditu, baita bulego nagusiak ere. Valoriza-ren urteko aurrekontua 50 milioi eurotik gorakoa da.
Hornikuntza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Melillako elikagaien hornikuntza batez ere Iberiar penintsulatik egiten da, eta neurri txikiagoan, Marokorekin egindako akordioetatik. Fruituak, barazkiak, arraina eta haragia batez ere Merkatu Zentralaren bidez eta supermerkatu handien bidez hornitzen dira. Merkatu honek merkataritza lokalaren eta biztanleriari eguneroko elikagaiak eskaintzearen gune garrantzitsua da.
Wi-Fi guneak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melilla en Red proiektuak 5 Wi-Fi gune doako eta haririk gabeko Interneteko sarbidea ahalbidetzen ditu. Gaur egun, 21 puntu Wi-Fi funtzional daude, hamaika eraikin publikoetan (asamblea, liburutegia, adinekoentzako kultur gelak, Erakusketa eta Kongresuen Jauregia edo Javier Imbroda Pabiloia) eta hamar espazio publikoetan (Lobera parkean, Hernández parkean, San Lorentzoko Plaza Multifuntzionalean, Noray Portuan, Espainiako Plazan edo Kultura Plazan). Nabigazio abiadura motelagoa da, baina Melillan orri guztietara sartzeko aukera dago.
Hezkuntza
[aldatu | aldatu iturburu kodea].jpg)
Melillak hezkuntza eskumenak ez ditu transferituta, beraz, Hezkuntza Ministerioak kudeatzen du. Ministerio honek hezkuntza sistema autonomikoaren kudeaketa eta erabakiak hartzen ditu hirian, hezkuntza politikak eta gidalerroak ezarriz.
Melillan haur-eskolak, publikoak eta pribatuak, eta lehen hezkuntzako ikastetxeak daude, Melillako hiri autonomoaren menpekoak. Bigarren hezkuntzako institutuek Hezkuntza Ministerioaren menpe daude, Melillako Hezkuntza Lurralde Zuzendaritzaren bidez, eta hauek dira: IES Leopoldo Queipo, IES Juan Antonio Fernández Pérez, IES Miguel Fernández, IES Enrique Nieto, IES Russadir, IES Virgen de la Victoria eta CIFP Reina Victoria Eugenia. Horrez gain, Hezkuntza Bereziko zentroa Reina Sofía, Helduen Hezkuntzako Zentroa (CEPA) Carmen Conde Abellán eta Arte Eskola (EA) Miguel Marmolejo daude, baita La Salle El Carmen, Enrique Soler eta Nuestra Señora del Buen Consejo (HH. Franciscanas de los SS.CC.) bezalako ikastetxe kontzertatuak ere.
Haur, lehen eta bigarren hezkuntza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillak hainbat hezkuntza-zentro ditu hezkuntza maila desberdinetan, publikoak, kontzertatuak eta pribatuak.
Zentro publikoen sarean, Melillak 13 hezkuntza infantil eta lehen hezkuntzako zentro, 7 bigarren hezkuntzako zentro eta 5 helduen hezkuntza zentro ditu.
Unibertsitate hezkuntza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Unibertsitate-hezkuntza
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Granadako Unibertsitatea Melillan dago ordezkatuta, Hezkuntza eta Kirol Zientzien, Gizarte eta Zuzenbide Zientzien eta Osasun Zientzien fakultateekin. Halaber, Distantziako Hezkuntzako Unibertsitate Nazionalaren (UNED) zentro elkartu bat eta Musika Kontserbatorio Profesional bat ere badaude.
Garraioa eta komunikazioak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Aire-garraioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Melillak aireportu bat dauka hirigunetik 3 km ingurura kokatua.[104]
Melillako aireportua Espainiako Aire Armadaren basearekin pista eta kontrol-dorre bera partekatzen du. Zati zibila AENAk kudeatzen du eta honako helmuga hauek ditu zuzeneko hegaldiekin: Malaga, Madril, Bartzelona, Granada, Almeria, Sevilla, Palma eta Gran Canaria, eta udako denboraldian baita Asturias, Santiago de Compostela eta Tenerife ere.[105]
Bidaiarien terminalak 6 fakturazio-mahai, 3 txartel-ate eta 2 ekipaje-zinta ditu. Segurtasun eta pasaporteen kontrol-gela bat eta turismo-informazioko puntu bat ere badaude iritsiera-gunean. AENAren arabera, 2024an 507.957 bidaiari, 10.977 hegaldi eta 32 tona zama mugitu ziren. Une honetan, Iberia Regional/Air Nostrum da operatzen duen hegazkin-konpainia bakarra.
| Hiriak | Aireportuaren izena | Hegaldi-konpainiak | Hegazkinak | Maiztasunak |
|---|---|---|---|---|
| Espainia | ||||
| Almería | Almeríako Aireportua | Air Nostrum | ATR 72-600 | |
| Asturias | Asturiasko Aireportua | Air Nostrum
(Denboraldikoa: abuztua) |
ATR 72-600 | |
| Bartzelona | Josep Tarradellas Barcelona-El Prat aireportua | Air Nostrum | ATR 72-600 | |
| Granada | Federico García Lorca Granada-Jaén aireportua | Air Nostrum | ATR 72-600 | |
| Kanariar Handia | Gran Canariako Aireportua | Air Nostrum | ATR 72-600 | |
| Madril | Adolfo Suárez Madrid-Barajas aireportua | Air Nostrum | ATR 72-600 | |
| Malaga | Málaga-Costa del Sol aireportua | Air Nostrum | ATR 72-600 | |
| Palma | Palma de Mallorcako Aireportua | Air Nostrum | ATR 72-600 | |
| Santiago de Compostela | Santiago de Compostelako aireportua | Air Nostrum (Denboraldikoa: uztaila-abuztua) | ATR 72-600 | A A A O OI |
| Sevilla | Sevillako Aireportua | Air Nostrum | ATR 72-600 | |
| Tenerife | Tenerife Iparra aireportua | Air Nostrum (Denboraldikoa: uztaila-abuztua) | ATR 72-600 | A A A L I |
Itsas-garraioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea].jpg)
Melillako portuak eguneroko ferri zerbitzua eskaintzen du Malaga, Almeria eta Motril hiriekin.
2024an 711 900 bidaiari erregistratu zituen. Baleària eta Transmediterránea konpainiek eskaintzen dituzte zerbitzu hauek.
| Hiria | Portuaren izena | Itsas konpainia |
|---|---|---|
| Espainia | ||
| Malaga | Malagako Portua | Trasmediterránea / Baleària |
| Almería | Almeríako Portua | Trasmediterránea / Baleària |
| Motril | Motrileko Portua | Baleària |
Bidaiarien bilakaera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2010 eta 2019 artean, Melillak bidaiarien kopuruaren hazkunde jarraitua izan zuen, batez ere aire-garraioaren igoeragatik. Hala ere, itsas-garraioa izan da beti erabiltzaile gehien izan duen garraiobidea, nahiz eta hegazkin bidezko bidaiak ugaritu diren, 2017tik aurrera batez ere.
COVID-19 pandemiak eragin handia izan zuen 2020an, bidaiarien kopuruak %66,33 jaitsi baitziren. Mugikortasun-murrizketek itsas-garraioa gehiago kaltetu zuten. Hala ere, itsas-garraioak mantendu zuen nagusitasuna.
2021ean eta 2022an, berriz, indarrez suspertu zen bidaiarien kopurua: %39,10 igo zen 2021ean eta %81,95 2022an. Aire-garraioa izan zen suspertze horren buru, baina itsas-garraioa nagusi izaten jarraitu zuen.
2023an eta 2024an hazkundea motelagoa izan zen (%5,43 eta %6,27, hurrenez hurren), baina itsas-bidaiarien kopuruak airekoak gainditu zituen oraindik ere, edukiera eta ibilbide maiztasunengatik.[106]
Bide-sarea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Identifikatzailea | Izenburua |
|---|---|
| ML-101 | Farhanako muga-pasoa |
| ML-204 | Melillako hiria |
| ML-300 | Melillako saihesbidea |
Lurreko garraioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Beste hiriekin loturak errepide bidezkoak dira, honako muga-pasoez igaroz: Mariguarikoa (ikastetxe marokoar bateko ikasleentzat bakarrik), auzo txinatarra (oinezkoentzat), Farjana (ibilgailuentzat), azken biak Melillako eta Nador probintziako bizilagunentzat bakarrik; eta Beni Enzar-ekoa, nagusia, ibilgailuentzat eta pasaportearekin edonor sar daitekeena.
Hiri-autobusak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillako hiri autonomoak bere autobus sare propioa du, C.O.A. izenekoa, Omnibús Autobuses kooperatiba izeneko tokiko enpresak kudeatua. Flota moderno batez hornituta dago, kolore urdin argiko autobusekin.[107]
Hala ere, zerbitzua motel eta desegokia da hiriaren tamainarentzat, eta horrek bidaiari gutxi izatea eta enpresa ia porrot egoeran egotea eragin du.[108][109]
| Tarifaren mota | Prezioa |
|---|---|
| Bakarreko txartela | 0,90 € |
| Monedero txartela (bidaia bakoitza) | 0,75 € |
| Monedero txartela (jaulkipena) | Lehenengo aldia: 1,50 € Galera edo hondatzea: 3,00 € |
| Gazte tarifa | 0,55 € (erroldatuta daudenentzat bakarrik) |
| Ikasle bonu hilabetekoa | Egun eskolarteko 2 bidaia, 22,50 €/hilean |
| Ikasle bonu urtekoa | Irailetik ekainera (9 hilabete), egunero 4 bidaia, 300,00 € |
| Langabetuen bonua | 25 bidaia/hilean, 12,50 € |
| Langileen bonua | 45 bidaia/hilean, 31,50 € |
| Pentsiodunen bonua | Proiektuan |
| Linea | Ibilbidea | Maiztasuna |
|---|---|---|
| Plaza de España - Real | 20' - 30' | |
| Mercado Central - Plaza de España - Frontera Beni Enzar | 15' (astelehenetik larunbatera) - 20' (igande eta jai egunetan) | |
| General Marina - Alfonso XIII - Real | 20' - 30' | |
| Torres Quevedo - Cabrerizas | 30' | |
| Torres Quevedo - Reina Regente - Frontera Mariguari | 40' | |
| Mercado Central - Frontera de Farjana | 20' (astelehenetik larunbatera) - 40' (igande eta jai egunetan) |
Taxi
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Melillak taxi-flota ugari ditu, geltoki finkoak hirigune erdian eta muga eremuetako inguruan (azken hauek, ordu puntaetan), nahiz eta ibilgailu gehienak oso zaharrak izan, bigarren edo laugarren eskukoak, 30 urte baino gehiago dituztenak eta ez bereziki erosoak edo seguruak, atzeko eserlekuetan segurtasun uhala eta bestelako babesa ez dutelako askok.[110][111]
Oinezkoentzako espazioak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Espazio oinezkoak hobetzeko, egokitzeko eta handitzeko ahalegin handiak egiten ari dira, kaleak 30, 20, 10 kale edo oinezko kale bihurtuz.[112][113][114][115]
Bizikleta
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Dique Sur-etik hasi eta Portu Deportivo ingurura iristen den ''Carlos Huelin'' izeneko bizikleta-bidea dago, alkohol-kontsumoarekin gidari batek istripu batean hildako txirrindulariaren omenez, 2018ko irailaren 23an inauguratu zena. kritika ugari izan ditu.[116]
Ibilgailu elektrikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mugikortasun elektrikoa bultzatzeko ahaleginak handitzen ari dira, tokiko eta nazio mailako ekimen desberdinen bidez. Tokiko Gobernuak neurriak hartu ditu hirian ibilgailu elektrikoen erabilera sustatzeko, batez ere Plan MOVES III bezalako funts eta programen bidez.
Melillak 800000 euro inguru jasoko ditu Plan MOVES IIItik, helburu nagusia ibilgailu elektrikoen erosketa eta karga-instalazioen eraikuntza bultzatzea da. Partida hau Berreskurapen, Eraldaketa eta Erresilientzia Planaren (PRTR) barruan dago, eta 'Proyecto Melilla' izeneko sozietate publikoak (Promesa) kudeatuko du. Laguntzak ibilgailu elektrikoen erosketa estaliko dute, ibilgailu zahar bat kentzen denean 7.000 euroko pizgarriarekin.
Ibilgailu elektrikoetaz gain, Melillak energia berriztagarrien garapenean ere jartzen du arreta, batez ere energia fotovoltaikoan. Eguzki-panelen instalazioa sustatzen ari dira, hori ez ezik, trantsizio energetikoan laguntzeaz gain, hiriko energia-eraginkortasuna hobetzeko aukera ere emango du.[117]
Osasuna
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Melillak ez ditu Osasuneko eskumenak transferitu, beraz, Espainiako Osasun Ministerioa(https://es.wikipedia.org/wiki/Ministerio_de_Sanidad_(España)) mendekoa da, eta bere kudeaketa Instituto Nacional de Gestión Sanitaria (INGESA)ren bitartez egiten da.
Hiriak Melillako Eskualdeko Ospitalea dauka, 1988an inauguratu zen hiriaren ospitale nagusi gisa. Horrez gain, osasun zentro lau ditu: Zentroa, Iparraldeko Eskualdea (Cabrerizas), Mendebaldeko Eskualdea (Alfonso XIII) eta Ekialdeko Eskualdea (Polavieja). Zentro hauek eta Melillako Ospitale Komarala Melillako Osasun Arloa osatzen dute. Melillako Unibertsitate Ospitalearen eraikuntza lanak 2009an hasi ziren, eta inaugurazioa 2023rako aurreikusi zen.[118][119]
Melillako osasun zentroak ez dira nahikoak, marokoar herritarren eskari handia dela eta saturatuta daudelako. Melillak Espainiako zerbitzu medikuak erabiltzeko tasa handiena du, marokoar herritarrak egunero Melillako Hesia zeharkatzen dutelako, 25.000 eta 30.000 bitarte. Horrek premiazko zerbitzuak saturatzen ditu, sistema sanitario universalari dagokion legediaren ondorioz. Nador, Berkán, Alhucemas eta Uchda (Maroko) herrietan ere ospitaleak badaude, Melillako Ospitale Komarala aukeratzen dute doako arreta ematen duelako. Era berean, Espainiako lurraldean jaiotako eta bertako gurasoak dituzten haurrak Espainiako nazionalitatea dute, eta horrek ematen dio Melillari jaiotza-tasa handiena eta biztanleria batez besteko adin txikiena izateko berezitasuna.[120] Melillan eta Ceutan emandako osasun laguntza horiek 105 milioi euroko galerak ekarri zituzten 2018an.[121]
Segurtasuna
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Herritarren Segurtasuna
[aldatu | aldatu iturburu kodea].png)
Melillan martxan dago Larrialdiak 112 sistema, doako 112 zenbakia erabiliz, osasuneko larrialdiak, Hondamendia, suhiltze-lanak, salbamendua, Herritarren segurtasuna eta Babes zibila arloetako egoerak artatzen dituena.[122]
Melillan herritarren segurtasunaren estrategia, jende-mugimendu eta -bilkura handiak diren uneetan, hala nola Aste Santuko eta Feria udaberriko jaiak edo arrisku handiko futbol partiduak, batez ere bertako taldeen arteko lehia handienak, edo beste tentsio eta interesa handiko ekitaldiak, Melillako Udaleko Koordinazio Operatibo Zentroak (Cecop) prestatzen du, eta haren harremanetarako telefonoa 112 da. Zentro horretan parte hartzen dute Polizia Nazionalak, Udaltzaingoa, Babes Zibila eta Suhiltzaileak. Cecopen osagai horiez gain, segurtasunaren mantentze-lanetan laguntzen dute beren eskumen eta arduretarako: Guardia Zibil, Gurutze Gorria eta Espainian 061 izenez ezagutzen den larrialdi medikuen zerbitzua. Gainera, Melillako Polizia Nazionalaren Goi-kargu-zentroa eta Melillako Agintaritza Nagusia, Melillako Herri-Landa Konpainiak eta Guardia Zibil-eko C.O.S.-ak ere badute presentzia.
Defentsa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Melillako Agintaritza Nagusia Espainiako Lur Armadaren unitate bat da, eta Melillako hiri autonomoaren eta haren eremuko defentsa eta segurtasunaren ardura du. Unitate militarrak honako hauek dira:
- Melillako 52. Regulares Taldea
- Legioaren Gran Capitán 1. Tertzioa
- Alcántara 10. Zenbakidun Gurutzatutako Zaldizko Erregimentua
- Zenbakidun Artilleria Erregimentu Nahasia
- Ingeniarien Erregimentua
- Transmisio Batailoia
- Logistika Taldea
- G.A.A.A.L. VII Artilleria Taldea
- Melillako Itsas Konpainia (Espainiako armadako unitaterik zaharrena)[123]
- Aire Armadako Militar Aireportua
Gizarte zerbitzuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillako hiriak ematen dituen gizarte zerbitzuak babesa, zaintza eta gizarte sustapena eskaintzen dituzte, desgaitasuna duten pertsonen eta gizarte talde zaurgarrienen alde, bai tokiko administrazioetatik, autonomia erkidegotik edo babesgune pribatuetatik, hala nola Caritas, Gurutze Gorria eta bestelako GKE-etatik. Hiriak gizarte zerbitzuak bi talde handitan banatzen ditu: komunitarioak eta espezializatuak.[124]
Melillako Komunitate Gizarte Zerbitzuak Udaleko Ongizate eta Elkartasun Sailak kudeatzen ditu. Zerbitzu hauek lau ekintza-multzotan banatzen dira: Informazio, Orientazio eta Balorazio Sozialeko Zerbitzua (SIVO), Bizikidetza eta Gizarte Berrintegrazio Zerbitzua (CORE), Etxeko Laguntza Zerbitzua, Gizarte Lankidetza Zerbitzua eta Mendekotasun Arretarako Zerbitzua.
Gizarte Zerbitzu Espezializatuak behar zehatz eta espezifikoenei erantzuten diete, eta hiru ekintza-lerrotan garatzen dira: etxerik gabeko pertsonak eta inmigranteak (COIS), barriada populazioa eta larrialdi-egoerak. Zerbitzu hauek hauek hartzen dituzte barne: adinekoak, desgaitasunak dituzten pertsonak, haur eta familia, etxerik gabekoak, drogazaleak eta inmigranteak.[125]
Ondarea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melillak ondare interesgarria dauka:
Melilla Zaharra
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Melilla Zaharra Melillako gotortutako hiriburua da, itsasertzeko kareharrizko mendi gainean kokatua. Hiriaren jatorrizko erdigunea da eta Espainiako XVI. eta XIX. mende arteko arkitektura militarraren multzo defensibo onenetakoa da, ondo kontserbatua. Antzinako fenizio eta púniko fortifikazioen gainean eraiki zuten eta monarkia hispaniarraren ingeniari militarren eskutik etapaka handitu zen.
Lau gotorleku banatuta dago, eta bertan daude elementu nabarmenak, hala nola Santiago Kapera (Afrikako kontinentean dagoen eraikin gotiko bakarra), Conventicoko Kobazuloak, Victorien Fortalak eta suteen aurkako galerien sare bat.[126]
Gaur egun, Melillako Ondare Historiko-Artistikoaren parte da eta Interes Kulturala gisa onartua dago, hiriaren turismo eta ondare erakargarri nagusietako bat izanik.[127]
Santiago Ate eta Kapera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Santiago Ate eta Kapera Melilla Zaharraren lehen gotorlekuaren parte dira eta hiriko ondare historiko nabarmena dira. Santiago Ate 1549an eraiki zuen Miguel de Perea ingeniariak, eta hainbat aldiz berritu da. Izkinak dituen diseinuarekin eta dorre batek babestuta dago, eta Carlos V. enperadorearen armarria du gailurrean.
Ondoan dago Santiago Kapera, 1551n eraikia, Afrikan dagoen arkitektura gotikoaren erakusgarri gutxietako bat izanik. Formatu laukizuzenekoa da eta abertzale hiruki batek estaltzen du. Berritu egin da hainbat aldiz eta gaur egun hiriaren azpiko galeriak bisitatzeko atea ere bada.[128]
2025ean Afrikatik abiatzen den lehen bide ofiziala den Vía Rusadirren hasiera puntua izan zen. Bertan kilometro marka bat jarri da, 972,09 km Melillatik Santiago de Compostelara daudela adierazteko, eta ikurrak dituzte hala nola gezia horia eta adelezko konka.[129]
Convenziko Kobazuloak
[aldatu | aldatu iturburu kodea].jpg)
Convenziko Kobazuloak Melilla Zaharraren lehen gotorlekuan dauden kobazulo artifizial multzo bat dira, kareharriaren gainean zulatuak. Jatorria XVIII. mendean du, Melillako Inguraketa (1774–1775) garaian babesleku eta biltegi gisa handitu zituztenean. Denboran zehar, baita kultu leku eta ontzien babesleku ere erabili izan ziren.[130]
Victorien Fortalak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Victorien Fortalak Melilla Zaharraren Laugarren Gotorlekuan daude, eta 1735 eta 1736 artean eraiki zituzten armada etsaiaren artilleria kokalekua ekiditeko, eta berritu ziren 1778an Melillako Inguraketaren ondoren.[131]
Multzoak Rosario gotorlekua, Victoria Handi gotorlekua eta Victoria Txiki gotorlekua barne hartzen ditu.
.jpg)
Kanpoko Fortalak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Gotorleku multzo bat dira, elkarren artean konektatu gabe eta elkarretatik urrun eraikitakoak, XIX. mendearen bigarren erdian eraikiak. Neomedieval estilo dotore eta apaintsu batean, jolas eta dibertsio elementu gehiago dirudite defentsa egiturak baino, kolore biziak (adibidez, laranja) dituztelako askotan.
Eremuko harriz eginda daude hormak, eta arku eta dorreak adreiluz. Defentsarako teknika zaharkituak dituzte, artilleria modernoak ezin ditu horiek erresistitu, eta Rifeko kabilek, Melillaren etsai zirenek, ez zuten artilleriarik.
-
Camellos gotorlekua -
Reina Regente gotorlekua -
Cabrerizas Altas gotorlekua -
Rostrogordo gotorlekua
_(7085316031).jpg)
Hiri senidetuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Melilla ondorengo hiriekin senidetuta dago:
Almería (Espainia)
Caracas (Venezuela)
Cavite (Filipinak)- Ceuta (Espainia)
- Málaga (Espainia)
Montevideo (Uruguai)- Motril (Espainia)
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ «Descripción de África y Asia libro 5, Historia natural - Plinio el viejo» www.historia-del-arte-erotico.com (kontsulta data: 2025-04-20).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Dialnet» Dialnet (kontsulta data: 2025-04-20).
- ↑ (Gaztelaniaz) Wheels, Solidary. (2020-08-19). «AMAZIGH: EL PUEBLO OLVIDADO DE MELILLA» Solidary Wheels (kontsulta data: 2025-04-20).
- ↑ Real decreto concediendo á la Plaza de Melilla el uso del escudo oficial de la Casa Ducal de Medina Sidonia. .
- ↑ «Ciudad Autónoma de Melilla» www.melilla.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Un escudo con abolengo - MelillaHoy. 2018-03-12 (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ MELILLAKO AUTONOMIA HIRIKO PROTOKOLO ETA ZEREMONIALAREN ARAUDIA. .
- ↑ 1962ko martxoaren 1eko 462/1962 DEKRETUA. Melillari “Movimiento Nacionaleko Aurrerakoia” izendapena ematea. .
- ↑ http://www.weatherbase.com/weather/weatherall.php3?s=83306&refer=&units=metric Weatherbase webgunea
- ↑ «Descripcion de la demarcación hidrográfica de Melilla - CHG» www.chguadalquivir.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ a b c d e f g h «Guía de campo de la Geología Geología de Melilla». .
- ↑ (Gaztelaniaz) «especies exóticas invasoras» Guelaya Ecologistas en Acción Melilla 2020-01-30 (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Melilla. (2023-02-08). «La principal fuente de contaminación en Melilla es el tráfico rodado • Ecologistas en Acción» Ecologistas en Acción (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ «Ciudad Autónoma de Melilla - Contaminación Atmosférica y Calidad del Aire» www.melilla.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ «Ordenanza de ruidos de la Ciudad Autónoma de Melilla» www.ruidos.org (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) 20minutos. (2024-06-12). «Estas son las dos banderas negras de Melilla por contaminación y mala gestión» www.20minutos.es - Últimas Noticias (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) 20minutos. (2024-06-12). «Estas son las dos banderas negras de Melilla por contaminación y mala gestión» www.20minutos.es - Últimas Noticias (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ «La CHG abre a consulta pública los mapas de riesgo de inundaciones de origen fluvial en Melilla - Detalle de noticia - CHG» www.chguadalquivir.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Melilla en Verde dice que lleva años avisando de posible inundación - El Faro de Melilla. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Medio Ambiente destaca que el Estado es competente en reducir el riesgo de inundaciones - El Faro de Melilla. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Italieraz) «Historia de Melilla» En español (kontsulta data: 2025-04-20).
- ↑ «Rusaddir, Melilla – Digital Atlas of the Roman Empire» web.archive.org 2017-04-27 (kontsulta data: 2025-04-20).
- ↑ Cazorla, Jesús Miguel SÁEZ. (2002-01-01). «“Espacios y Funciones Urbanas de la Melilla Medieval”» Akros, la revista del museo, nº 1 (kontsulta data: 2025-04-20).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Inicio - España» EFE Noticias (kontsulta data: 2025-04-20).
- ↑ (Gaztelaniaz) Ferreiro, Miguel Ángel. (2016-08-26). «La toma de Melilla: Medina Sidonia y la conquista de las tierras áridas» El Reto Histórico (kontsulta data: 2025-04-20).
- ↑ Lur entziklopedietatik hartua.
- ↑ (Gaztelaniaz) www.satec.es, satec sa,. «Cultura de Defensa - Pascua Militar» www.defensa.gob.es (kontsulta data: 2025-04-20).
- ↑ «200 etorkin Melillan sartzen saiatu dira, baina ez dute lortu», EiTB, 2014-12-19
- ↑ «700 immigrante inguru Melillara igarotzen saiatu dira», Berria, 2015-01-02
- ↑ (Gaztelaniaz) «Melilla - Población 2024 | Datosmacro.com» datosmacro.expansion.com (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Instituto Nacional de Estadística. (National Statistics Institute)» INE (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ Administrador. (martes, 6 de julio de 2010). «Templo Hindú de Ceuta: La Comunidad hindú celebra el centenario de su llegada a Ceuta» Templo Hindú de Ceuta (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Frantsesez) «Cementerio Judio de Tetuan | Cimetiere Israelite Tetouane ... -» www.cementeriojudiotetuan.org (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ «La lengua materna no es un problema» Anís del moro 4 de julio de 2012 (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ Press, Europa. (2013-02-23). «Defienden la cooficialidad del árabe ceutí y su incorporación al sistema educativo para atajar el fracaso escolar» www.europapress.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Celebran el Día Internacional de las Lenguas Maternas. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ López Bueno, José María. (2011). «Melilla y sus relaciones con su entorno marroquí inmediato: teoría, práctica y oportunidades» Aldaba: revista del Centro Asociado a la UNED de Melilla (35): 91–107. ISSN 0213-7925. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Peregil, Francisco. (2021-12-13). «La vida en suspenso al otro lado de la valla de Ceuta y Melilla» El País (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Población extranjera por Nacionalidad, provincias, Sexo y Año.» INE (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Pueblo, Defensor del. «Revocación por el Consulado General de España en Nador (Marruecos) de las resoluciones denegatorias de unos visados de reagrupación familiar - Defensor del Pueblo» www.defensordelpueblo.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Moreno, Sonia. (2020-09-27). «El limbo de los trabajadores transfronterizos en Ceuta y Melilla: sin empleo y sin ayudas si no son residentes» ElDiario.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Moreno, Sonia. (2020-09-27). «El limbo de los trabajadores transfronterizos en Ceuta y Melilla: sin empleo y sin ayudas si no son residentes» ElDiario.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ «Morocco People 2024, CIA World Factbook» theodora.com (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Historia en sintesis de los límites de Melilla - MelillaHoy. 2017-04-28 (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Conjunto del Ensanche Modernista de Melilla» Melilla Monumental (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) El urbanismo judío en Melilla, parte de la historia arquitectónica de la ciudad. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ «La Ciudad Autónoma de Melilla, tan desconocida como valiosa | 2.0Viajes» 2.0viajes.com (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ «Ciudad Autónoma de Melilla - Plan General de Ordenación Urbana de Melilla» www.melilla.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ Errenta gordina batez beste 1000 biztanletik gorako udalerrietan: 2018. .
- ↑ «España en cifras 2019» www.ine.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ ==/4267-1.pdf Melillako Lan Merkatuaren Txostena 2023ko datuekin. .
- ↑ «Melilla - ¿Cuántas empresas hay en tu municipio?» www.epdata.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Food, Financial. (2020-02-26). «El centro comercial Murias Parque Melilla elevó sus ventas un 16,2% en 2019» Financial Food (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Activos por sector económico y provincia(3990)» INE (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Marruecos da por finiquitado el comercio atípico en Melilla - El Faro de Melilla. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) «TELECINCO - televisión a la carta, series y entretenimiento» Telecinco (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) M, Á J.. (2010-12-28). «El centro tecnológico abrirá a Melilla la opción de entrar en la red de I+D+i» Diario Sur (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ [https://web.archive.org/web/20180731062110/https://www.diariosur.es/agencias/andalucia/201503/13/melilla-inaugura-centro-tecnologico-337557.html «Melilla inaugura su Centro Tecnol�gico para formaci�n y empleo en I+D+i | www.diariosur.es»] web.archive.org 2018-07-31 (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ «Inauguran el Centro Tecnológico, que podría empezar a funcionar en mayo | Melillamedia» web.archive.org 2018-07-31 (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ Saruel Hernández, Fernando. (2018). «Melilla: su pasado industrial» II Congreso Internacional de Patrimonio Industrial y de la Obra Pública: Patrimonio Industrial: pasado, presente y futuro, 2018, ISBN 9788409120383, págs. 79-90 (Fundación Patrimonio Industrial de Andalucía): 79–90. ISBN 978-84-09-12038-3. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Mohamed, Farid. (2020-08-13). Melilla, cuando era conocida como “La América Chica” - MelillaHoy. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Hospitalario. (2011-07-04). «El pasado industrial de Melilla» El Alminar de Melilla (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ «Ciudad Autónoma de Melilla» www.planestrategicomelilla.net (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) El Gobierno anuncia la compra de Villa Pilar para su recuperación agrícola y medioambiental - El Faro de Melilla. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Mohamed, Farid. (2020-08-13). Melilla, cuando era conocida como “La América Chica” - MelillaHoy. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) La Dársena Pesquera de Melilla: Un pasado, un presente y un futuro prometedor - El Faro de Melilla. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) La pesca, uno de los sectores más olvidados de toda Melilla. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ «elpueblodeceuta.com» www.elpueblodeceuta.com (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Spanish Railway » Blog Archive » Ferrocarril de la Compañía Española de Minas del Rif – Protectorado de Marruecos. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Melilla encomienda su futuro al sector turístico, a la economía digital y a la verde y circular - El Faro de Melilla. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Turismo Melilla» bonosmelilla.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) La Ciudad trabaja en aumentar la oferta hotelera aunque aún hay "margen" - El Faro de Melilla. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) economía digital - MelillaHoy. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ [http://www.ces.es/documents/10180/5209150/Inf0219.pdf INFORME 02|2019 LA INMIGRACIÓN EN ESPAÑA: EFECTOS Y OPORTUNIDADES ISBN 978-84-8188-384-8. ].
- ↑ (Gaztelaniaz) «EPA - Encuesta de Población Activa de las Comunidades Autónomas 2025 | Datosmacro.com» datosmacro.expansion.com (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ a b «Régimen Fiscal Especial de Ceuta y Melilla (normativa) - Fiscalidad Autonómica y Local» www.agenciatributaria.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) Romero, Víctor. (2018-04-28). «Montoro crea un paraíso fiscal del juego en Ceuta y Melilla para competir con Gibraltar» elconfidencial.com (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Ranking de Empresas en Melilla | Ranking Empresas» Directorio Ranking Empresas - Ranking de las principales empresas españolas (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Nomenclátor. Población por unidad poblacional» INE (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ a b Olcina, Antonio Gil; Mendoza, Josefina Gómez. (2007). Geografía de España. Ariel España (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) «El PP de Melilla reclama convertirse en comunidad autónoma» La Razón 2025-02-02 (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ Gehiengo hori lortzen ez bada, proposamen berriak izapidetuko dira. Lehenengo bozketatik bi hilabete igaro ondoren hautagaiek ez badute gutxieneko gehiengoa lortzen, Biltzarra automatikoki desegingo da eta jarduneko presidenteak hauteskunde berriak deituko ditu. Autonomia Estatutuaren 118. artikulua, III. kapitulua, IV. titulua
- ↑ (Gaztelaniaz) «Título I. De la Organización Institucional de la Ciudad de Melilla - Estatuto Autonomía» app.congreso.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Resultados elecciones Municipales 24M en Melilla (comunidad) - elDiario.es» elecciones.eldiario.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) comentó, Pablo. La Asociación de Vecinos del Tesorillo inaugura su bar, abierto a todos los melillenses. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ «Comisiones Obreras de Melilla» melilla.ccoo.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) «UGT | Sindicato Unión General de Trabajadoras y Trabajadores de España» www.ugt.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ «Ministerio de Justicia - Direcciones y teléfonos» www.mjusticia.gob.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ «TSJ Andalucía, Ceuta y Melilla | CGPJ | Poder Judicial | Tribunales Superiores de Justicia» www.poderjudicial.es (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ Estudio sobre la pobreza en Melilla. .
- ↑ (Gaztelaniaz) País, El. (1984-07-06). «Correos crea 17 nuevos distritos postales y reorganiza todos los que ya existían» El País ISSN 1134-6582. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ Ministerio de Obras Públicas, Transportes y Medio Ambiente. (1995-10-04). Orden de 27 de septiembre de 1995 sobre modificación del código postal de las ciudades de Ceuta y Melilla. , 29195–29196 or. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ (Gaztelaniaz) comentó, Español. Melilla y Andalucía. (kontsulta data: 2025-05-25).
- ↑ «Exteriores defiende la 'absoluta españolidad' de Ceuta y Melilla | España | elmundo.es» www.elmundo.es (kontsulta data: 2025-05-26).
- ↑ (Ingelesez) «Spaniards Review Ceuta and Melilla Situation | Angus Reid Public Opinion» www.angus-reid.com (kontsulta data: 2025-05-26).
- ↑ (Gaztelaniaz) «La política exterior y de cooperación de España en el Magreb - Catarata» www.catarata.org (kontsulta data: 2025-05-26).
- ↑ Dioniso García Flórez, Ceuta eta Melilla. Estatu kontua, Melillako Autonomia Erkidegoa, 1999, 48. orr.
- ↑ Dioniso García Flórez, Ceuta eta Melilla. Estatu kontua, Melillako Autonomia Erkidegoa, 1999, 61-63. orr.
- ↑ «Ciudad Autónoma de Melilla - Plan de Acción para el Clima y la Energía (PACES) de la Ciudad Autónoma de Melilla» www.melilla.es (kontsulta data: 2025-05-26).
- ↑ «Información pública - Informe detallado CENTRAL DIESEL DE MELILLA | PRTR España» prtr-es.es (kontsulta data: 2025-05-26).
- ↑ Press, Europa. (2020-11-10). «La central de Endesa en Melilla recibe el premio Basf por su sistema con baterías de coches eléctricos» www.europapress.es (kontsulta data: 2025-05-26).
- ↑ (Gaztelaniaz) E.I.C. (2020-11-19). «Endesa, a la vanguardia de la economía circular en España» El Independiente (kontsulta data: 2025-05-26).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Gasolineras en Melilla - Moeve, antes Cepsa» www.moeve.es (kontsulta data: 2025-05-27).
- ↑ «Presentación | Aeropuerto de Melilla | Aena» www.aena.es (kontsulta data: 2025-05-27).
- ↑ «Air Nostrum_IBERIA Regional» www.airnostrum.es (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ (Gaztelaniaz) M.R. (2025-01-13). “Récord histórico” de vehículos e incremento de pasajeros en el puerto de Melilla en 2024 - MelillaHoy. (kontsulta data: 2025-05-27).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Inicio» Coa Melilla (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ Press, Europa. (2020-04-04). «La empresa de autobuses urbanos de Melilla, "al borde de la quiebra" tras el cierre la frontera Marruecos y el Covid-19» www.europapress.es (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ (Gaztelaniaz) CpM sigue sin cumplir con el transporte público. (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ (Gaztelaniaz) Medio Ambiente ofrece subvenciones al sector del taxi para renovar su flota de vehículos. (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ (Gaztelaniaz) El sector del taxi plantea en Melilla una subida media del precio del viaje. (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Anteproyecto de nueva urbanización de la zona centro • Medioambiente Melilla» Medioambiente Melilla (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Chacel • Medioambiente Melilla» Medioambiente Melilla (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ (Gaztelaniaz) Japon, Lorena. (2018-11-07). La Ciudad propone quitar todos los aparcamientos de la Avenida y poner zona azul en calles del Centro - MelillaHoy. (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ (Gaztelaniaz) Comentó, Rojo. Medio Ambiente propone peatonalizar la zona del Kursaal y de Cándido Lobera - El Faro de Melilla. (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ (Gaztelaniaz) Voces en contra del carril bici en el paseo marítimo - MelillaHoy. 2018-04-02 (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ (Gaztelaniaz) M.R. (2025-04-03). Melilla recibirá en torno a 800.000 euros para el Plan Moves III y energía fotovoltaica - MelillaHoy. (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ «Area de Salud de Melilla» www.areasaludmelilla.es (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ Press, Europa. (2021-07-04). «Las obras del nuevo hospital de Melilla podrían acabar a finales de 2022 tras diez años de retrasos» www.europapress.es (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ (Gaztelaniaz) Rodrigo, Borja. (2017-07-14). «Colapso hospitalario en Melilla: ingresan a pacientes en habitaciones para presos» elconfidencial.com (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ melillahoy.es (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ «Ciudad Autónoma de Melilla - Teléfono de Emergencias 112» www.melilla.es (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ (Gaztelaniaz) «La Compañía de Mar de Melilla: marinos en la unidad más antigua del Ejército de Tierra» Defensa y Aviación (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ «Ciudad Autónoma de Melilla - Servicios Sociales Comunitarios o básicos» www.melilla.es (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ «Ciudad Autónoma de Melilla - Servicios Sociales» www.melilla.es (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Puerta y Capilla de Santiago» Melilla Monumental (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ abravo.es (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Puerta y Capilla de Santiago» Melilla Monumental (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ (Gaztelaniaz) Debate, El. (2025-03-19). «Melilla ya tiene su primer hito del Camino de Santiago africano» El Debate (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Cuevas del Conventico» Melilla Monumental (kontsulta data: 2025-05-28).
- ↑ Administrator. «- 4º Recinto fortificado» www.melillamedioambiente.com (kontsulta data: 2025-05-28).
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autonomia erkidegoak | |
|---|---|
| Autonomia hiriak | |
| Bestelako lurrak | |
Afrikako herrialde eta lurraldeak (Nazio Batuen azpi-eskualdeka) | |
|---|---|
 Mendebaldeko Afrika | Benin | Burkina Faso | Cabo Verde | Boli Kosta | Gambia | Ghana | Ginea | Ginea Bissau | Liberia | Mali | Mauritania | Niger | Nigeria | Senegal | Sierra Leona | Togo |
 Iparraldeko Afrika | |
 Erdialdeko Afrika | |
 Ekialdeko Afrika | |
 Hegoaldeko Afrika | |
| Menpeko lurraldeak | |
| Eztabaidatuak | |