Zurzuri

Zurzuri
	Irudi gehiago
Iraute egoera
	; Arrisku txikia (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Erreinua	Plantae
Ordena	Malpighiales
Familia	Salicaceae
Generoa	Populus
Espeziea	Populus alba; L.
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Gizakiak ateratzen dizkion produktuak	white poplar wood (en)

Zurzuri edo zumartxuria (Populus alba) Salicaceae familiako zuhaitza da. Bere izenek, bai zientifikoak eta baina arruntek ere, bere zurtoin eta hostoen azpialdeko kolore zuriari egiten diote erreferentzia, eta hain zuzen ere ezaugarri honek eragin du zuhaitz hau apaingarri modura ikaragarri hedatu izana.

Hosto-erorkor arbola hau Europa eta Asiako eskualde epeletan hazten da^[1], Iberiar Penintsulatik erdialdeko Asiaraino hain zuzen ere. 16 eta 27 metro arteko altuera eta 2 metroko enborra ditu.

Ezaugarriak

Zuhaitz hosto-erorkor handia da, forma biribildukoa eta Populus generoko espezie gehienak bezala hazkunde lasterrekoa. 30 metroko altuera lor dezake eta enborrak metro baterainoko diametroa. Enbor zilindrikoa du, zuzena, azal zuriarekin, leuna ale gazteetan baina helduen oinarrian longitudinalki zartatzen dena. Eroritako edo moztutako adarren orban karakteristikoa uzten dute, begi eta bekain beltzen itxura hartzen duena. Zurzuriak ez du adar zupatzailerik, makal beltzak izan ohi duen modura.

Zurzuriak forma zabala eta zutabekara du, enbor mardula eta adakera zabal eta irregularra. Adartxo gazte eta kimu berriak tomentosoak izaten dira. Sustrai-sistema indartsua du eta Populus generoko beste zenbait espezie bezala, sustraietako kimuetatik aurrera dispertsatzen da, zuhaitz-gurasoetatik 40 metrorainoko distantzian, kolonia klonal zabalak sortuz.

Hostoak

Zurzuria zuhaitz hosto-erorkorra da eta udazkenean hostoak galdu egiten ditu. Haren hostoak sinpleak dira, txandakatuak, obal edo palmatuak eta ertz horzduna dute. Azpialdea ile feltrokara zurixkez osaturiko geruza lodi batez estalirik dute.

Hosto gazteek 3-5 lobulu dituzte, zuriak eta iletsuak dira, biribildu edo aobatuak eta ez oso lobulatuak. Aldiz, hosto helduek gainaldea berde ilun eta glabroa eta azpialdea oso iletsua eta zurixka dute, eta linbo polimorfikoa. Gainera, hostorik handienek forma palmatu-lobulatua dute eta oinarria bihotz-formakoa. Udazkenean, kolore horixka hartzen dute.

Loreak

Zurzuria espezie dioikoa da, hau da, lore eme eta arrak ale desberdinetan daude banaturik. Lore ar zein emeak amentu motako infloreszentzietan antolatzen dira, airearen bidezko polinizaziorako moldaturik daudenak. Amentuak, hostoak baino lehenago agertzen dira zintzilik eta lazinia motako ezkata glabro batzuez babesturik daude (oinarrian izan ezik). Zurzurien amentuak lateralak dira, zilindrikoak, eseriak eta disko nektarifero osoa eta oblikuoki trunkatua dute. Loreak eta disko nektariferoak osatutako multzo hau ezkaten galtzarbean kokatzen da.

Amentu arrak handiak (3-6 cm) eta gorrixkak dira, artiletsuak, nahiko lore estuekin (5 mm irekitzean). Loreek ezkata oblongoak dituzte, oxkarratuak edo horzdunak eta ertz ziliatuarekin. Oinarrian berdexkak eta muturrean arre-gorrixkak dira. 8-10 estamine dituzte, filamentu motzekin eta hasieran antera more deigarriekin, gerora horitu egiten direnak.

Aldiz, amentu emeak luzeagoak eta estuagoak dira, kolore hori-berdekoak, banaka agertzen dira eta 10-20 lore izaten dituzte, laxoagoki kokatuta. Lore emeen ezkatak oxkarratuak dira, ia osoak eta ile oso gutxirekin. Loreek disko nektarifero lobulatua dute, pedizelo laburrak, obario obatu eseria, bi estigma horixka sardetu eta obulutegiaren tamainako lau lobulu estigmatiko.

Fruituak

Fruituak bi kuskuko kapsulak dira, 4 mm ingurukoak, itxura oboideo-konikokoak, zimurtsuak eta glabroak. Adarretatik zintzilik agertzen dira, amentu erako egituratan. Hasieran kolore berdekoak dira eta gerora arreak. Haziak txikori belarraren (Taraxacum officinale) antzeko itxura hartzen du: bixar leun itxurako bilduki zuri batek inguratzen du, ile luzez eraturik dagoena eta haizearen bidez distantzia handiak kolonizatu ditzake. Haziak kolore arrekoak dira. Hazi ekoizpen maximoa udan ematen da.

Banaketa

Europako hegoalde eta erdialdean zehar zabaltzen da, Iberiar Penintsulatik Errusiara eta Afrikako iparralderaino. Iberiar Penintsulan oso arrunta da baina taldeka bakartuta agertzen da, zaila gertatzen da haren jatorrizko banaketa zein den zehaztea. Hala ere, Kantauriko erlaitzean eta Galizialdean zurzuri populazioak antropologikoki sartuak direla uste da.

Ekologia

Izatez, zurzuria errekastoen inguruan hazten den zuhaitza da, lurzoru heze eta hareatsuetan, haran heze eta gune ez oso garaietan. Lurzoru aberatsak behar ditu eta ez da hazten gune silizeo trinko edota karedun lehorretan. Itsas mailatik 1000 metrora agertzen da.

Fenologia

Zurzuriak, otsaila eta apirila bitartean loratzen dira.

Erabilera

Zuraren ezaugarririk garrantzitsuena bere zuritasuna da. Hala ere, ez da oso egokia aire zabalerako eta altzarietan erabiltzen da. Erregai modura ere ez da batere ona.

Zuhaitz honen azalak propietate antiinflamatorioak, antiseptikoak, diuretikoak eta tonikoak ditu, salizina konposatua izanagatik, aspirinaren osagai aktiboa. Hori dela eta zenbait gaixotasunen tratamenduan erabili izan da: erreumatismoa, artritisa, tanta-hezueria, bizkarreko minak...

Gainera, zurzuriaren hostoak C bitaminan aberatsak dira eta barne azala lehortu eta hauts bihurtuz gero, ogia egiteko erabiltzen zen eskasi garaietan.

Espezieen arteko elkarrekintzak

Zenbait onddorekin elkarrekintzan egoten da, aipagarriena Leccinum duriusculum, zurzuriaren sustraiekin baino ez duena mikorrizarik eratzen. Arrunta da Melampsora epitea onddoa ere, hostoetan, soro laranja oso deigarriak eragiten ditu.

Galeria

Populus alba

Erreferentziak

Edukiaren zati bat EuskalNatura.eus webgunetik hartu da, copyrightaren jabeak onartu baitu hango testu-edukiak Euskarazko Wikipedian CC BY-SA 3.0 ES Aitortu-PartekatuBerdin 3.0 Espainia lizentziarekin argitaratzea, baldin eta iturria aipatzen bada (ikusi eztabaida orria).