Urruña

Urruña
Lapurdi, Euskal Herria
Urruña eta Jondoni Bixintxo elizaren ikuspegia.
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Barrutia	Baiona
Kantonamendua	Hendaia-Hegoko Euskal Itsasbazterra
Izen ofiziala	Urrugne
Posta kodea	64122
INSEE kodea	64545
Herritarra	urruñar
Kokapena
Koordenatuak	43° 21′ 44″ N, 1° 42′ 00″ W
Urruña Urruña (Lapurdi)
Azalera	50,57 km2
Garaiera	0-880 metro
Distantzia	27 km Baionara
Demografia
Biztanleria	9.316 biztanle (2013)
Dentsitatea	184,22 biztanle/km²
Zahartze tasa	% 24,88
Ugalkortasun tasa	‰ 48,93
Ekonomia
Jarduera tasa	% 74,5 (2011)
Genero desoreka	% 4,08 (2011)
Langabezia erregistratua	% 6,72 (2013)
Kultura
Euskaldunak	% 9,65 (2010)
Euskararen erabilera	%  0,53 (2011)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.urrugne.com

Urruña Lapurdiko hego-mendebaldeko udalerri bat da, kostaldekoa, Lapurdi Itsasegian kokaturikoa.

Geografia

Ingurune naturala

Hainbat erreka igarotzen dira udalerriko lurretatik: Untxin, kostaldeko errekastoa, Donibane Lohizuneko badian itsasoratzen dena (baita horren ibaiadarra den Arola erreka, azken hau udalerriko lurretan bertan Andureta errekak elikatzen duelarik); Bidasoa eta Urdazuriren ibaiadarra den Ibardin erreka, azken horren ibaiadarra den Insola errekarekin batera.

Udalerriko lurren mugan dago kokaturik Ibardingo lepoa (317 m).

Udalerri mugakideak

• Ziburu ipar-ekialdean
• Hendaia ipar-mendebaldean
• Azkaine hego-ekialdean
• Biriatu hego-mendebaldean
• Behobia, Irun (Gipuzkoa) hego-ekialdean
• Bera (Nafarroa Garaia) hegoaldean

Sarbideak

Urruña, Ziburu eta Hendaia arteko 10. bide nazionalak, Bordele muga arteko A63 autopistak (Urrunãk 2. irteera du) eta Irun eta Paris lotzen dituen trenbideak zeharkatzen dute.

Etxeak eta Auzoak

• Zubernoa
• Herburu
• Aizpuru
• Plaza
• Herbarren
• Olheta
• Larrun
• Manddale
• Mendiondo
• Pausu
• Serres
• Antziola
• Kexiloa
• Legartze
• Mendi xoko
• Unabaita
• Zokoa

Historia

Urruña, Bidasoa eta Urdazuri ibaien arteko parrokia bakarra izan zen, eta Urtubiako jaunak denbora eta espiritu-jurisdikzioa zuen bertan. Ziburuk 1555. urtean lortu zuen autonomia erlijiosoa eta Hendaiak 1598an.

Urtubiako etxea bizkonderri bihurtu zen 1654an. Haren jabetzen artean, Urruña, Donibane Lohizune, Pausu, Zokoa eta Ziburuko hainbat mahasti, baso, lur, errota eta etxeak zeuden.

Independentzia erlijiosoa lortu ostean, zenbait herri Urruñatik banatzen joan ziren: 1574an Ziburu banatu zen, 1603an Biriatu eta 1654an Hendaia.

1790. urtean, Frantziako Iraultzaren ondorioz ezarritako paisaia administratibo berrian, Urruña, bere burua, Hendaia eta Biriatu barneratzen zituen kantonamendu baten burua izan zen, Uztaritzeko barrutiaren menekoa.

Napoleondar Gerretako monumentu izendaturiko lau gotorleku daude (Emigranteena, Baioneta, Bortuste eta Luis XIV.a), horietariko bat (Luis XIV.a) udalerriak Biriaturekin duen mugan.

Demografia

Biztanleriaren bilakaera 1793 1800 1806 1821 1831 1836 1841 1846 1851 2.134 2.090 2.444 1.892 3.067 3.478 3.630 3.633 3.685 1856 1861 1866 1872 1876 1881 1886 1891 1896 3.578 3.566 3.810 3.390 3.629 3.710 3.831 3.819 3.666 1901 1906 1911 1921 1926 1931 1936 1946 1954 3.003 3.048 3.348 3.360 3.739 3.786 3.577 3.514 3.879 1962 1968 1975 1982 1990 1999 2009 - - 3.922 4.245 4.571 4.894 6.098 7.043 8.427 - -

Oharra: 2009ko biztanleria INSEEk emaniko behin-behineko datua da

Politika

Alkatea	Agintaldia	Alderdia
Bernard de Coral	1929-1940	FR
Bernard de Coral	1940-1965
Daniel Poulou	1995-2001	RPR
Daniel Poulou	2001-2002	RPR
Léon Marin	2002-2008	DVD
Odile de Coral	2008-2014	DVD

Ondarea

• San Bixintxo eliza: XI. mendean eraikia eta XVI.ean berreraikia Jondoni Bixintxo Xaintesekoari eskainia, ezkila dorrean eguzki-ordularia du atsotitz bat daramana: VULNERANT OMNES, ULTIMA NECAT (Guziek zauritzen, azkenekoak hiltzen, Sarako elizaren berdina baina latinez)
• Urtubiako gaztelua, XIV, XVI eta XVII. mendeetan eraikia
• Ama Sokorrikoaren Kapera: XVIII. mendekoa eta hilarri borobilez inguratua
• Urruñako itsasertzeko bidea
• Villa Mendichka

• 

  Urruñako Jondoni Bixintxo eliza

• 

  San Bixintxo eliza

• 

  Urtubiako gaztelua

• 

  Villa Mendichka

• 

  Herriko Etxea

• 

  Pilotalekua

• 

  Lehen Mundu Gerran hildakoen omenezko monumentoa.

Hiri senidetuak

• Sulzbach am Main (Alemania)

Urruñar ospetsuak

• Juan P. Larre Xiki, pilotaria.
• Ttipi (XIX. mendea), bertsolaria.
• Martin Gilbeau (1839-1912), euskal idazlea.
• Leon Dongaitz (1886-1979), pilotaria.
• Jean Fourcade (1895–1973), idazlea eta kronista.
• Bernard de Coral (1900-1987), auzapeza.
• Manuel Sein Xanpun (1928-2002), bertsolaria. Senperen jaioa, sei urte zituenetik Urruñan bizi izan zen.
• Daniela Albizu (1936-2015), idazlea.
• Daniel Poulou (1943-), auzapeza.
• Joseba Aurkenerena (1956-), idazlea.
• Gérard Urrutia (1959-), idazlea eta kantu-egilea.
• Paskal Ezkurra (1981–), esku huskako pilotaria.
• Sustrai Colina (1982–), bertsolaria.
• Odei Barroso (1988–), bertsolaria.
• Xano Haltzuet (1970-), kantaria eta musikaria.
• Martin Goietxe (1791-1859), alegiagile, idazle eta olerkaria.
• Jean Louis Eizmendi Errexil IIa (1948-), bertsolaria.
• Bixente Izkierdo (1895-1967), ditxolari handia.

Ikus, gainera

• Zokoa
• Oleta (Urruña)

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Urruña

• Urruñako Udalaren webgunea (Euskaraz) (Frantsesez) (Ingelesez) (Gaztelaniaz)