Urruña

Urruña
Lapurdi, Euskal Herria
Urruña eta Jondoni Bixintxo elizaren ikuspegia.
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Elkargoa	Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Baiona
Kantonamendua	Hendaia-Hegoko Euskal Itsasbazterra
Izen ofiziala	Urrugne
Posta kodea	64122
INSEE kodea	64545
Herritarra	urruñar
Kokapena
Koordenatuak	43° 21′ 44″ N, 1° 42′ 00″ W
Urruña Urruña (Lapurdi)
Azalera	50,57 km2
Garaiera	0-880 metro
Distantzia	27 km Baionara
Demografia
Biztanleria	9.316 biztanle (2013)
Dentsitatea	184,22 biztanle/km²
Zahartze tasa	% 24,88
Ugalkortasun tasa	‰ 48,93
Ekonomia
Jarduera tasa	% 74,5 (2011)
Genero desoreka	% 4,08 (2011)
Langabezia erregistratua	% 6,72 (2013)
Kultura
Euskaldunak	% 9,65 (2010)
Euskararen erabilera	% 0,53 (2011)
Datu gehigarriak
Webgunea	http://www.urrugne.com

Urruña Lapurdiko hego-mendebaldeko udalerri bat da, kostaldekoa, Lapurdi Itsasegian kokaturikoa. Irun-Biriatu eta Bordele arteko A-63 autopistaren alboan dago.

Geografia

Ingurune naturala

Hainbat erreka igarotzen dira udalerriko lurretatik: Untxin, kostaldeko errekastoa, Donibane Lohizuneko badian itsasoratzen dena (baita horren ibaiadarra den Arola erreka, azken hau udalerriko lurretan bertan Andureta errekak elikatzen duelarik); Bidasoa eta Urdazuriren ibaiadarra den Ibardin erreka, azken horren ibaiadarra den Intzola errekarekin batera. Halaber, Mentaberri erreka Haizabia esparru eta hotel aldamenean itsasoratzen da, Euskal Erlaitzean.

Udalerriko lurren mugan dago kokaturik Ibardingo lepoa (317 m). Bestalde, iparraldeko lursailetan Euskal erlaitza deritzon kostaldea dago.

Udalerri mugakideak

• Ziburu ipar-ekialdean
• Hendaia ipar-mendebaldean
• Azkaine hego-ekialdean
• Biriatu hego-mendebaldean
• Behobia, Irun (Gipuzkoa) hego-ekialdean
• Bera (Nafarroa Garaia) hegoaldean

Sarbideak

Urruña, Ziburu eta Hendaia arteko 10. bide nazionalak, Bordele muga arteko A-63 autopistak (Urrunãk 2. irteera du) eta Irun eta Paris lotzen dituen trenbideak zeharkatzen dute.

Etxeak eta auzoak

Zubernoa Herburu Aizpuru Plaza Herbarren Olheta Larrun Manddale Mendiondo

Pausu Serres Antziola Kexiloa Legartze Mendi xoko Unabaita Zokoa

Historia

Urruña, Bidasoa eta Urdazuri ibaien arteko parrokia bakarra izan zen, eta Urtubiako jaunak denbora eta espiritu-jurisdikzioa zuen bertan. Ziburuk 1555. urtean lortu zuen autonomia erlijiosoa eta Hendaiak 1598an.

Urtubiako etxea bizkonderri bihurtu zen 1654an. Haren jabetzen artean, Urruña, Donibane Lohizune, Pausu, Zokoa eta Ziburuko hainbat mahasti, baso, lur, errota eta etxeak zeuden.

Independentzia erlijiosoa lortu ostean, zenbait herri Urruñatik banatzen joan ziren: 1574an Ziburu banatu zen, 1603an Biriatu eta 1654an Hendaia.

1790. urtean, Frantziako Iraultzaren ondorioz ezarritako paisaia administratibo berrian, Urruña, bere burua, Hendaia eta Biriatu barneratzen zituen kantonamendu baten burua izan zen, Uztaritzeko barrutiaren menekoa.

Napoleondar Gerretako monumentu izendaturiko lau gotorleku daude (Emigranteena, Baioneta, Bortuste eta Luis XIV.a), horietariko bat (Luis XIV.a) udalerriak Biriaturekin duen mugan.

Demografia

XIX. mendearen hasieratik XX. mendearen azkenera 2.000 eta 4.000 biztanleren tartean egon zen Urruña, batzuetan gorago eta besteetan beherago. 1960ko harmarkadatik aurrera, ordea, gorokada esanguratsua izan zuen, eta XXI. mendearen bigarren hamarkadarako ia 10.000 biztanleren mailara iritsi zen.

Urruñako biztanleria
Datuen iturburua: INSEE

Politika

Alkatea	Agintaldia	Alderdia
Bernard de Coral	1929-1940	FR
Bernard de Coral	1940-1965
Daniel Poulou	1995-2001	RPR
Daniel Poulou	2001-2002	RPR
Léon Marin	2002-2008	DVD
Odile de Coral	2008-2014	DVD
Odile de Coral	2014-2020	DVD

Kultura

Hizkuntza

Play media

Urruñako Leon Telletxea (Ahotsak proiekturako).

Urruñan Kostatar hizkeran mintzatzen da, sartaldeko nafar-lapurteran.

Ondasun nabarmenak

• San Bixintxo eliza: XI. mendean eraikia eta XVI.ean berreraikia Jondoni Bixintxo Xaintesekoari eskainia, ezkila dorrean eguzki-ordularia du atsotitz bat daramana: VULNERANT OMNES, ULTIMA NECAT (Guziek zauritzen, azkenekoak hiltzen, Sarako elizaren berdina baina latinez)
• Urtubiako gaztelua, XIV, XVI eta XVII. mendeetan eraikia
• Ama Sokorrikoaren Kapera: XVIII. mendekoa eta hilarri biribilez inguratua
• Urruñako itsasertzeko bidea
• Urruñako herriko etxea
• Urruñako pilotalekua
• Behobiako zubia: Urruña eta Irun udalerriak elkarlotzen ditu.
• Villa Mendichka: 1911n Henri Godbarge arkitektoak eraikia.
• Baionetako gotorlekua
• Bortusteko gotorlekua
• Luis XIV.aren gotorlekua
• Oihanbeltzeko gotorlekua

Argazki galeria

• 

  Urruñako Jondoni Bixintxo eliza

• 

  San Bixintxo eliza

• 

  Urtubiako gaztelua

• 

  Villa Mendichka

• 

  Urruñako herriko etxea

• 

  Urruñako pilotalekua

• 

  Lehen Mundu Gerran hildakoen omenezko monumentoa

Hiri senidetuak

• Sulzbach am Main (Alemania)

Urruñar ospetsuak

• Jean P. Larre Xiki, pilotaria.
• Martin Haltzuet ''Ttipi Urruñarra'' (XIX. mendea), bertsolaria.
• Martin Goietxe (1791-1859), alegiagile, idazle eta olerkaria
• Martin Gilbeau (1839-1912), euskal idazlea.
• Leon Dongaitz (1886-1979), pilotaria.
• Jean Fourcade (1895–1973), idazlea eta kronista.
• Bixente Izkierdo (1895-1967), ditxolari handia.
• Bernard de Coral (1900-1987), auzapeza.
• Paul Lafourcade (1909-1985), errugbilaria.
• Pierre Andiazabal (1923-2011), itzultzailea, apaiza, euskaltzain urgazlea eta ohorezkoa.
• Manuel Sein Xanpun (1928-2002), bertsolaria.
• Beñat Albizu (1930 - ), idazlea.
• Daniela Albizu (1936-2015), idazlea.
• Daniel Poulou (1943-), auzapeza.
• Jean-Louis Azarete (1945-), errugbilaria.
• Jean Louis Eizmendi Errexil IIa (1948-), bertsolaria.
• Joseba Aurkenerena (1956-), idazlea.
• Gérard Urrutia (1959-), idazlea eta kantu-egilea.
• Ixabel Etxeberria (1960-), ikerlaria eta idazlea.
• Xano Haltzuet (1970-), kantaria eta musikaria.
• Paskal Ezkurra (1981–), esku huskako pilotaria.
• Sustrai Colina (1982–), bertsolaria.
• Odei Barroso (1988–), bertsolaria.

Ikus, gainera

• Zokoa
• Oleta (Urruña)

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Lapurdi

• Urruñako Udalaren webgunea (Frantsesez) (Ingelesez) (Gaztelaniaz)

• Datuak: Q672401
• Multimedia: Urrugne