Gernikako bonbardaketa: berrikuspenen arteko aldeak

Koordenatuak: 43°19′N 2°40′W / 43.32°N 2.67°W / 43.32; -2.67
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
«Eguna,_1937-04-28.jpg» fitxategia kendu da, Ellin Beltz wikilariak Commonsetik ezabatu baitu.
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
4. lerroa: 4. lerroa:
| guda =[[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibila]]
| guda =[[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibila]]
| irudia = [[Fitxategi:Bundesarchiv Bild 183-H25224, Guernica, Ruinen.jpg|300px|center]]
| irudia = [[Fitxategi:Bundesarchiv Bild 183-H25224, Guernica, Ruinen.jpg|300px|center]]
| oina = [[Gernika]]ren hondarrak
| oina = [[Gernika-Lumo|Gernikaren]] hondarrak
| data =[[1937]]ko [[apirilaren 26]]a
| data =[[1937]]ko [[apirilaren 26]]a
| lekua =[[Gernika-Lumo]] ([[Bizkaia]]) {{banderaikur|Euskal Herria}}<br />{{koord|43|19|N|02|40|W|region:EH-BI_type:event|display=inline}}
| lekua =[[Gernika-Lumo]] ([[Bizkaia]]) {{banderaikur|Euskal Herria}}<br />{{koord|43|19|N|02|40|W|region:EH-BI_type:event|display=inline}}
| emaitza =Hiriaren suntsipena
| emaitza =Hiriaren suntsipena
| gudulari1 ={{banderaikur|EH}} [[Euzko Gudarostea]]
| gudulari1 ={{banderaikur|EH}} [[Eusko Gudarostea|Euzko Gudarostea]]
| gudulari2 = {{banderaikur|Alemania|nazi}} [[Hirugarren Reicha|III. Reicha]] ([[Kondor Legioa]])<br />{{banderaikur|Italia|1862}} [[Italiako Erresuma (1861-1946)|Italiako Erresuma]] ([[Aviazione Legionaria]])
| gudulari2 = {{banderaikur|Alemania|nazi}} [[Hirugarren Reicha|III. Reicha]] ([[Kondor Legioa]])<br />{{banderaikur|Italia|1862}} [[Italiako Erresuma (1861-1946)|Italiako Erresuma]] ([[Aviazione Legionaria]])
| komandante1 = -
| komandante1 = -
18. lerroa: 18. lerroa:
}}
}}


'''Gernikako bonbardaketa''' [[1937]]ko [[apirilaren 26]]an [[Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian|Gerra Zibilean]] [[Gernika]] hiriak ([[Bizkaia]]) pairatutako hegazkin-erasoa izan zen. Erasoak zibilak sarraskitu zituen, eta hiria suntsitu: eraikinen %&nbsp;1 baizik ez zen zutik geratu. [[Luftwaffe]] [[nazi]]aren [[Kondor Legioa]] eta [[italia]]r [[Faxismo|faxisten]] [[Aviazione Legionaria]]ko hegazkinak izan ziren erasotzaileak. ''Operation Rügen'' ([[euskara]]z: "Rügen operazioa") izenekoan, hildakoak, azken ikerketen arabera, 250 izan ziren;<ref>«Ondorioak» atala, [http://www.eitb.com/multimedia/infografias/gernika2/index_eu.html ''Gernikako bonbardaketa'' multimedia], EITB.</ref> tartean 126 zibil. Mendebaldeko herrialdeen begietara, [[Gernika]]koa [[Luftwaffe]]k egin zezakeen terrore bonbardaketaren adibidea izan zen, eta halako ekintzak egiteko prestatuta zegoelako froga zen.<ref name= answers>[http://www.answers.com/topic/bombing-of-guernica-1 answers.com: ''bombing of Guernica'']</ref> Bonbardaketa [[Pablo Picasso]]ren [[Gernika (margolana)|gerraren aurkako margolan famatuaren]] gaia izan zen.
'''Gernikako bonbardaketa''' [[1937]]ko [[apirilaren 26]]an [[Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian|Gerra Zibilean]] [[Gernika-Lumo|Gernika]] hiriak ([[Bizkaia]]) pairatutako hegazkin-erasoa izan zen. Erasoak zibilak sarraskitu zituen, eta hiria suntsitu: eraikinen %&nbsp;1 baizik ez zen zutik geratu. [[Luftwaffe]] [[nazionalsozialismo|naziaren]] [[Kondor Legioa]] eta [[italia]]r [[Faxismo|faxisten]] [[Aviazione Legionaria]]ko hegazkinak izan ziren erasotzaileak. ''Operation Rügen'' ([[euskara]]z: "Rügen operazioa") izenekoan, hildakoak, azken ikerketen arabera, 250 izan ziren;<ref>«Ondorioak» atala, [http://www.eitb.com/multimedia/infografias/gernika2/index_eu.html ''Gernikako bonbardaketa'' multimedia], EITB.</ref> tartean 126 zibil. Mendebaldeko herrialdeen begietara, [[Gernika-Lumo|Gernikakoa]] [[Luftwaffe]]k egin zezakeen terrore bonbardaketaren adibidea izan zen, eta halako ekintzak egiteko prestatuta zegoelako froga zen.<ref name= answers>[http://www.answers.com/topic/bombing-of-guernica-1 answers.com: ''bombing of Guernica'']</ref> Bonbardaketa [[Pablo Picasso]]ren [[Gernika (margolana)|gerraren aurkako margolan famatuaren]] gaia izan zen.


== [[Gernika]] ==
== [[Gernika-Lumo|Gernika]] ==
{{sakontzeko|Gernika}}
{{sakontzeko|Gernika}}
[[Gernika]] [[Bizkaia]]n eta [[Euskal Herria]]n sinbolo inportantea izan da, bai bonbardaketa gertatu baino lehen eta baita bonbardaketa izan eta gero ere. Ohituraz, Bizkaiko [[Bizkaiko Batzar Nagusiak|Batzar Nagusiak]] bertoko [[Gernikako Arbola|harizpean]] elkartu izan dira, horiek [[1876]]tik aurrera desegin baziren ere.
[[Gernika-Lumo|Gernika]] [[Bizkaia]]n eta [[Euskal Herria]]n sinbolo inportantea izan da, bai bonbardaketa gertatu baino lehen eta baita bonbardaketa izan eta gero ere. Ohituraz, Bizkaiko [[Bizkaiko Batzar Nagusiak|Batzar Nagusiak]] bertoko [[Gernikako Arbola|harizpean]] elkartu izan dira, horiek [[1876]]tik aurrera desegin baziren ere.


[[Politika|Politikoki]], [[Gernika]] ikurra ere bazen, Bizkaiko [[foru|foru-eskubideen]] etxetzat hartzen baitzen. [[Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian|Gerra Zibileko]] alde bietan zeuden [[EAJ|Jeltzale]] zein [[Karlismo|karlistek]] eskatzen zuten [[foru]]en berrezarpena euskal herrialdeetan<ref>[[Ludger Mees]]: ''Europako herri txikien esnatzea"'' [http://www.jakingunea.com/50urte/pdf/Jakin91_66/Jakin91_66_065.pdf Online]</ref>.
[[Politika|Politikoki]], [[Gernika-Lumo|Gernika]] ikurra ere bazen, Bizkaiko [[foru|foru-eskubideen]] etxetzat hartzen baitzen. [[Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian|Gerra Zibileko]] alde bietan zeuden [[Euzko Alderdi Jeltzalea|Jeltzale]] zein [[Karlismo|karlistek]] eskatzen zuten [[foru]]en berrezarpena euskal herrialdeetan<ref>[[Ludger Mees]]: ''Europako herri txikien esnatzea"'' [http://www.jakingunea.com/50urte/pdf/Jakin91_66/Jakin91_66_065.pdf Online]</ref>.


=== Orduko egoera militarra ===
=== Orduko egoera militarra ===
{{sakontzeko|Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian}}
{{sakontzeko|Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian}}
[[Fitxategi:Frente del Norte - Spanish Civil War (March-Sept 1937).svg|thumb|250px|left|[[Iparraldeko frontea (Espainiako Gerra Zibila)|Iparraldeko frontearen]] garapena.]]
[[Fitxategi:Frente del Norte - Spanish Civil War (March-Sept 1937).svg|thumb|250px|left|[[Iparraldeko frontea (Espainiako Gerra Zibila)|Iparraldeko frontearen]] garapena.]]
[[1937]]ko [[udaberri]]an [[Emilio Mola]]k zuzendutako armada matxinoak, [[Nafarroa]]ko [[errekete]]-tertzioek osatua, [[Iparraldeko frontea (Espainiako Gerra Zibila)|Iparraldeko frontea]] izeneko kanpainia hasi zuen. [[Saibigaingo gudua|Saibigainen]] eta [[Intxortetako gudua|Intxortetan]] fronte-lerroa hautsi ondoren, matxinoek [[Bilbo]] defenditzen zuen [[Bilboko Burdin Hesia|Burdin Hesia]] zuten jomuga. Bonbardaketaren egunean, [[Gernika]] leku estrategikoa zen [[Bilbo]]rako bidean [[Bizkaia|Bizkaiko]] [[Lur Edegia]] kontrolatzeko. [[Abertzale]]entzako balio sentimentalaz gainera, [[Euzko Gudarostea]]ren erretreta-bidean zegoen, [[Urdaibai]]n, [[Bizkaia|Bizkaiko]] ipar-ekialdean .
[[1937]]ko [[udaberri]]an [[Emilio Mola]]k zuzendutako armada matxinoak, [[Nafarroa]]ko [[errekete]]-tertzioek osatua, [[Iparraldeko frontea (Espainiako Gerra Zibila)|Iparraldeko frontea]] izeneko kanpainia hasi zuen. [[Saibigaingo gudua|Saibigainen]] eta [[Intxortetako gudua|Intxortetan]] fronte-lerroa hautsi ondoren, matxinoek [[Bilbo]] defenditzen zuen [[Bilboko Burdin Hesia|Burdin Hesia]] zuten jomuga. Bonbardaketaren egunean, [[Gernika-Lumo|Gernika]] leku estrategikoa zen [[Bilbo]]rako bidean [[Bizkaia|Bizkaiko]] [[Lur laua|Lur Edegia]] kontrolatzeko. [[Abertzaletasun|Abertzaleentzako]] balio sentimentalaz gainera, [[Eusko Gudarostea|Euzko Gudarostearen]] erretreta-bidean zegoen, [[Urdaibai]]n, [[Bizkaia|Bizkaiko]] ipar-ekialdean .


[[Kondor Legioa]]ren bonbardaketa baino lehen, [[Gernika]]k ez zuen borroketan era zuzenean parte hartu. Hala ere, [[Euzko Gudarostea]]k 23 batailoi zituen [[Busturialdea|Busturialde]] ekialdeko fronte-lerroan. Herrian bertan batailoi bi zeuden, baina aire-defentsa estatikorik gabe. Gainera, aire-armadak [[Espainiako Bigarren Errepublika|errepublikarrak]] bere hegazkinak galdu berriak baitzituen, [[Euzko Gudarostea]]k ez zuen babesik zeruan<ref>Hala ere, [[apirilaren 27]]an [[Kondor Legioa]]ren [[Messerschmitt Bf 109]] ehiza-hegazkinek [[Gernika]] inguruan bi hegazkin errepublikarren eraistearen berri eman zuten.</ref>
[[Kondor Legioa]]ren bonbardaketa baino lehen, [[Gernika-Lumo|Gernikak]] ez zuen borroketan era zuzenean parte hartu. Hala ere, [[Eusko Gudarostea|Euzko Gudarosteak]] 23 batailoi zituen [[Busturialdea|Busturialde]] ekialdeko fronte-lerroan. Herrian bertan batailoi bi zeuden, baina aire-defentsa estatikorik gabe. Gainera, aire-armadak [[Espainiako Bigarren Errepublika|errepublikarrak]] bere hegazkinak galdu berriak baitzituen, [[Eusko Gudarostea|Euzko Gudarosteak]] ez zuen babesik zeruan<ref>Hala ere, [[apirilaren 27]]an [[Kondor Legioa]]ren [[Messerschmitt Bf 109]] ehiza-hegazkinek [[Gernika-Lumo|Gernika]] inguruan bi hegazkin errepublikarren eraistearen berri eman zuten.</ref>


=== Azoka eguna ===
=== Azoka eguna ===
[[Gernika]]k bere bost mila bizilagun inguruz gain, errefuxiatu asko ere hartzen zituen, [[Bizkai]] ekialdetik eta [[Gipuzkoa]]tik heldurik. [[1937]]ko [[apirilaren 26]]an [[astelehen]]a zen, azoka eguna [[Gernika]]n. Ohikoa legez, [[Busturialdea|Busturialdeko]] baserritar eta erosle asko [[Gernika]]ra joatekotan ziren salerosketak egiteko.
[[Gernika-Lumo|Gernikak]] bere bost mila bizilagun inguruz gain, errefuxiatu asko ere hartzen zituen, [[Bizkaia|Bizkai]] ekialdetik eta [[Gipuzkoa]]tik heldurik. [[1937]]ko [[apirilaren 26]]an [[astelehen]]a zen, azoka eguna [[Gernika-Lumo|Gernikan]]. Ohikoa legez, [[Busturialdea|Busturialdeko]] baserritar eta erosle asko [[Gernika-Lumo|Gernikara]] joatekotan ziren salerosketak egiteko.


[[Astelehen]] jakin hartan azoka burutu zen ala ez gai eztabaidatua da [[historia]]larien artean. Alde batetik, [[Euzko Jaurlaritza]]k bonbardaketa baino lehen azoka guztien debekua agindu zuen errepideetan pilatzeak saihesteko eta jende-multzo handiak murrizteko. Azokak debekatzeko aginduaren ematea ukaezina izanagatik ere, bonbardaketa baino lehen [[Bizkaia]] osoan dagoeneko zabaldurik zen ala ez duda da. Horrexegatik, [[historia]]lari gehienek [[astelehen]] hura "..azoka eguna izango zela" esaten dute.<ref>Jesus Maria Salas Larrazabal ''"Guernica: El Bombardeo"'', [[1981]], ISBN:84-300-5188-0</ref>
[[Astelehen]] jakin hartan azoka burutu zen ala ez gai eztabaidatua da [[historia]]larien artean. Alde batetik, [[Eusko Jaurlaritza|Euzko Jaurlaritzak]] bonbardaketa baino lehen azoka guztien debekua agindu zuen errepideetan pilatzeak saihesteko eta jende-multzo handiak murrizteko. Azokak debekatzeko aginduaren ematea ukaezina izanagatik ere, bonbardaketa baino lehen [[Bizkaia]] osoan dagoeneko zabaldurik zen ala ez duda da. Horrexegatik, [[historia]]lari gehienek [[astelehen]] hura "..azoka eguna izango zela" esaten dute.<ref>Jesus Maria Salas Larrazabal ''"Guernica: El Bombardeo"'', [[1981]], ISBN:84-300-5188-0</ref>


=== Babesleku-sarea eta alerta ===
=== Babesleku-sarea eta alerta ===
Bonbardaketan izandako hildako-kopurua [[hiribildu]]an eraikitako babesleku-sareari esker murriztu zen.
Bonbardaketan izandako hildako-kopurua [[hiribildu]]an eraikitako babesleku-sareari esker murriztu zen.


[[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibilaren]] hasieran, [[Gernika]]ko bizilagunentzat babesleku-sarea eraikitzen hasi ziren, [[1936]]ko [[uztailaren 22]]ko [[Otxandio]]ko bonbardaketak beldurtuta. Castor Uriarte udal-[[Arkitektura|arkitektoa]] eta garai hartan [[Gernika]]n oporretan zegoen Manuel Cabañes [[Ingeniaritza|ingeniari]] [[madril]]darra izan ziren proiektuaren zuzendariak. [[1937]]ko [[urtarril]]erako dagoeneko hiru babeslekuk osatutako defentsa-zibil sistema martxan zegoen. [[hormigoi]]zko lau galeria udaletxeko sotoetan, Santa Maria kaleko etxe batean eta Pasealekuan zeuden. Babesleku publikoez gainera, baziren gutxienez beste zazpi babesleku pribatu zenbait txaletetako sotoetan.
[[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibilaren]] hasieran, [[Gernika-Lumo|Gernikako]] bizilagunentzat babesleku-sarea eraikitzen hasi ziren, [[1936]]ko [[uztailaren 22]]ko [[Otxandio]]ko bonbardaketak beldurtuta. Castor Uriarte udal-[[Arkitektura|arkitektoa]] eta garai hartan [[Gernika-Lumo|Gernikan]] oporretan zegoen Manuel Cabañes [[Ingeniaritza|ingeniari]] [[madril]]darra izan ziren proiektuaren zuzendariak. [[1937]]ko [[urtarril]]erako dagoeneko hiru babeslekuk osatutako defentsa-zibil sistema martxan zegoen. [[hormigoi]]zko lau galeria udaletxeko sotoetan, Santa Maria kaleko etxe batean eta Pasealekuan zeuden. Babesleku publikoez gainera, baziren gutxienez beste zazpi babesleku pribatu zenbait txaletetako sotoetan.


''"Talleres de Guernica"'', ''"Cuberterías Jypsa"'' eta ''"[[Astra, Unceta y Cia S.A.]]"'' enpresetako eraikinek beren babesleku antiaereoak zituzten. [[Astra Gaztetxea|Astrakoak]] oraindino zutik dirau eta [[kanoi-ganga]] itxurako 30 [[metro]]ko galeria du.
''"Talleres de Guernica"'', ''"Cuberterías Jypsa"'' eta ''"[[Astra, Unceta y Cia S.A.]]"'' enpresetako eraikinek beren babesleku antiaereoak zituzten. [[Astra gaztetxea|Astrakoak]] oraindino zutik dirau eta [[ganga#Kanoi ganga|kanoi-ganga]] itxurako 30 [[metro]]ko galeria du.


Babeslekuez gain, [[Gernika]]ko Udal Defentsa Batzarrak garatutako defentsa-zibil sistemak alerta-seinaleen sistema ere bazuen, sistema ikus-soinuduna. [[Kosnoaga]] mendiko tontorrean zegoen. Zelatariak bandera gorriak erabiliz, hegazkinak bazetozela jakinaren gainean jarri zuen Santa Maria elizako kanpandorrean zegoen beste zelataria. Horrek eraginda adarrak zituzten herriko industria guztiek jotzeari ekin zioten<ref name="refugios">[http://www.elcorreodigital.com/vizcaya/20080427/costa/refugios-vida-para-gernika-20080427.html elcorreodigital.com: ''Refugios de vida para Gernika'']</ref>.
Babeslekuez gain, [[Gernika-Lumo|Gernikako]] Udal Defentsa Batzarrak garatutako defentsa-zibil sistemak alerta-seinaleen sistema ere bazuen, sistema ikus-soinuduna. [[Kosnoaga]] mendiko tontorrean zegoen. Zelatariak bandera gorriak erabiliz, hegazkinak bazetozela jakinaren gainean jarri zuen Santa Maria elizako kanpandorrean zegoen beste zelataria. Horrek eraginda adarrak zituzten herriko industria guztiek jotzeari ekin zioten<ref name="refugios">[http://www.elcorreodigital.com/vizcaya/20080427/costa/refugios-vida-para-gernika-20080427.html elcorreodigital.com: ''Refugios de vida para Gernika'']</ref>.


== Bonbardaketa ==
== Bonbardaketa ==
52. lerroa: 52. lerroa:


=== Plangintza ===
=== Plangintza ===
Historialariek bonbardaketaren asmoari buruz egindako galderak [[1970eko hamarkada]]n esplikatu ziren, misioaren komandante eta planifikatzailearen egunkariak argitaratu zirenean. [[Gernika]]ko erasoa eskualdean matxinoen aurreratze zabalari laguntzeko egin zuten, bertan [[Emilio Mola]]k hogeita bost batailoi zituelako.
Historialariek bonbardaketaren asmoari buruz egindako galderak [[1970eko hamarkada]]n esplikatu ziren, misioaren komandante eta planifikatzailearen egunkariak argitaratu zirenean. [[Gernika-Lumo|Gernikako]] erasoa eskualdean matxinoen aurreratze zabalari laguntzeko egin zuten, bertan [[Emilio Mola]]k hogeita bost batailoi zituelako.


[[Wolfram von Richthofen|Richthofenek]], [[Gernika]]ko balio estrategikoa eta errepublikarren erretretarako arazoak ulertuz, [[Renteria (Gernika)|Renteria]] auzoko zubiaren eta errepideen aurkako erasoa agindu zuen<ref>[http://www.elmundo.es/1998/05/09/espana/09N0031.html Jesus Salas Larrazabal: ''Precisiones sobre el bombardeo de Gernika'']</ref><ref name= kondor>[http://web.archive.org/20040216034904/es.geocities.com/eae_cid/la_legion_condor.htm ''La Legión Cóndor'']</ref>. Zubia suntsituz eta herria bonbardatuz infanteriari lagundu nahi zioten, [[Markina]]ko errepublikar posizioen aurkako erasoan. Bigarren mailako helburuak ziren errepublikarren trafikoa eta hornikuntza murriztea, eta obra-hondakinak erabiliz, zubiaren konponketa eragoztea.
[[Wolfram von Richthofen|Richthofenek]], [[Gernika-Lumo|Gernikako]] balio estrategikoa eta errepublikarren erretretarako arazoak ulertuz, [[Renteria (Gernika)|Renteria]] auzoko zubiaren eta errepideen aurkako erasoa agindu zuen<ref>[http://www.elmundo.es/1998/05/09/espana/09N0031.html Jesus Salas Larrazabal: ''Precisiones sobre el bombardeo de Gernika'']</ref><ref name= kondor>[http://web.archive.org/20040216034904/es.geocities.com/eae_cid/la_legion_condor.htm ''La Legión Cóndor'']</ref>. Zubia suntsituz eta herria bonbardatuz infanteriari lagundu nahi zioten, [[Markina-Xemein|Markinako]] errepublikar posizioen aurkako erasoan. Bigarren mailako helburuak ziren errepublikarren trafikoa eta hornikuntza murriztea, eta obra-hondakinak erabiliz, zubiaren konponketa eragoztea.


Helburuak betetzeko, [[Heinkel He 111]] bi, [[Dornier Do 17]] bat, hamazortzi [[Junkers Ju 52|Ju 52 ''Dreimotoren'']] eta hiru [[Savoia-Marchetti SM.79]] aukeratu zituzten. Bonbardaketarako bonba leherkor goi-ertainak (250 [[Kilogramo|kilokoak]]), bonba leherkor arinak (50 [[Kilogramo|kilokoak]]) eta bonba su-eragileak<ref>[http://www.h-ref.de/krieg/luftkrieg/guernica.php Holocaust-Referenz: ''Luftkrieg: Guernica. Die Erprobung der jungen Luftwaffe'']</ref> (1 [[Kilogramo|kilokoak]]).<ref>Richtofenek orduan ez zituen [[Junkers Ju 87|Ju87 A1]] (Stuka) hegazkinak, era horretako hegazkinak ez ziren [[Espainia]]ra bidaliak [[1937]]ko [[abendu]]ra arte.</ref> erabili zituzten. Guztira hogeita lau bonbaketariek hogeita bi [[tona]]ko munizioa erabili zuten<ref name= uni>[http://www.uni-kassel.de/fb5/frieden/themen/Kriegsgeschichte/piper.html Gerhard Piper: ''Guernica - Geschichte eines Luftangriffs'']</ref>. [[Wolfram von Richthofen|Richthofenek]] beste bonbardaketa bat ere prestatu zuen [[apirilaren 27]]rako, [[Messerschmitt Bf 109]] hegazkinak erabiliko zituena, hain zuzen ere. [[Wolfram von Richthofen|Richthofenek]] honela transkribatu zuen agindua [[apirilaren 26]]ko bere egunkarian:
Helburuak betetzeko, [[Heinkel He 111]] bi, [[Dornier Do 17]] bat, hamazortzi [[Junkers Ju 52|Ju 52 ''Dreimotoren'']] eta hiru [[Savoia-Marchetti SM.79]] aukeratu zituzten. Bonbardaketarako bonba leherkor goi-ertainak (250 [[Kilogramo|kilokoak]]), bonba leherkor arinak (50 [[Kilogramo|kilokoak]]) eta bonba su-eragileak<ref>[http://www.h-ref.de/krieg/luftkrieg/guernica.php Holocaust-Referenz: ''Luftkrieg: Guernica. Die Erprobung der jungen Luftwaffe'']</ref> (1 [[Kilogramo|kilokoak]]).<ref>Richtofenek orduan ez zituen [[Junkers Ju 87|Ju87 A1]] (Stuka) hegazkinak, era horretako hegazkinak ez ziren [[Espainia]]ra bidaliak [[1937]]ko [[abendu]]ra arte.</ref> erabili zituzten. Guztira hogeita lau bonbaketariek hogeita bi [[tona]]ko munizioa erabili zuten<ref name= uni>[http://www.uni-kassel.de/fb5/frieden/themen/Kriegsgeschichte/piper.html Gerhard Piper: ''Guernica - Geschichte eines Luftangriffs'']</ref>. [[Wolfram von Richthofen|Richthofenek]] beste bonbardaketa bat ere prestatu zuen [[apirilaren 27]]rako, [[Messerschmitt Bf 109]] hegazkinak erabiliko zituena, hain zuzen ere. [[Wolfram von Richthofen|Richthofenek]] honela transkribatu zuen agindua [[apirilaren 26]]ko bere egunkarian:


{{esaera2|Aldi bereko hasiera: A/88 eta J/88 bonbardaketa misio askea [[Markina]]-[[Gernika]]-[[Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz|Gerrikaitz]] gertuko kaleetan. K/88 (behin [[Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz|Gerrikaitzetik]] itzulita), VB/88 eta [[italia]]rrak [[Gernika]]ko ekialdeko zubi eta kaleetan (tartean inguruak). Hantxe trafikoa gelditu behar dugu, azkenean etsaiaren aurkako tropa eta hornikuntzaren aurkako erabakia hartu nahi badugu. [[Juan Vigon|Vigonek]] [[Gernika]]ko hegoaldean dauden kaleak blokeatzeko bere tropak mugitzea adostu du. Arrakasta izanda, etsaia [[Markina]] inguruan harrapatuta izango dugu.<ref>''Setzen sofort ein: A/88 und J/88 auf Straßenjagd im Raum Marquina-Guernica-Guerriciaz. K/88 (nach Rückkher von Guerriciaz), VB/88 und Italiener auf Straße und Brücke (einschließlich Vorstadt) [sic!] hart ostwärts Guernica. Dort muß zugemacht werden, soll endlich ein Erfolg gegen Personal und Material des Gegners herausspringen. Vigon sagt zu, seine Truppen so vorzurücken, dass alle Straßen südlich Guernica gesperrt sind. Gelingt das, haben wir den Gegner um Marquina im Sack'' [http://forum.axishistory.com/viewtopic.php?t=108063 Axis History Forum].</ref>}}
{{esaera2|Aldi bereko hasiera: A/88 eta J/88 bonbardaketa misio askea [[Markina-Xemein|Markina]]-[[Gernika-Lumo|Gernika]]-[[Munitibar|Gerrikaitz]] gertuko kaleetan. K/88 (behin [[Munitibar|Gerrikaitzetik]] itzulita), VB/88 eta [[italia]]rrak [[Gernika-Lumo|Gernikako]] ekialdeko zubi eta kaleetan (tartean inguruak). Hantxe trafikoa gelditu behar dugu, azkenean etsaiaren aurkako tropa eta hornikuntzaren aurkako erabakia hartu nahi badugu. [[Juan Vigon|Vigonek]] [[Gernika-Lumo|Gernikako]] hegoaldean dauden kaleak blokeatzeko bere tropak mugitzea adostu du. Arrakasta izanda, etsaia [[Markina-Xemein|Markina]] inguruan harrapatuta izango dugu.<ref>''Setzen sofort ein: A/88 und J/88 auf Straßenjagd im Raum Marquina-Guernica-Guerriciaz. K/88 (nach Rückkher von Guerriciaz), VB/88 und Italiener auf Straße und Brücke (einschließlich Vorstadt) [sic!] hart ostwärts Guernica. Dort muß zugemacht werden, soll endlich ein Erfolg gegen Personal und Material des Gegners herausspringen. Vigon sagt zu, seine Truppen so vorzurücken, dass alle Straßen südlich Guernica gesperrt sind. Gelingt das, haben wir den Gegner um Marquina im Sack'' [http://forum.axishistory.com/viewtopic.php?t=108063 Axis History Forum].</ref>}}


=== Bonbardaketaren bost astinduetako lehendabizikoa ===
=== Bonbardaketaren bost astinduetako lehendabizikoa ===
[[Gernika]]k jasan zuen lehendabiziko astindua arratsaldeko lau eta erdietan izan zen<ref name= uni/>. Hegoaldetik etorritako [[Dornier Do 17]] batek hamabi 50 [[Kilogramo|kiloko]] bonba leherkor bota zituen.
[[Gernika-Lumo|Gernikak]] jasan zuen lehendabiziko astindua arratsaldeko lau eta erdietan izan zen<ref name= uni/>. Hegoaldetik etorritako [[Dornier Do 17]] batek hamabi 50 [[Kilogramo|kiloko]] bonba leherkor bota zituen.


Hiru [[Savoia-Marchetti SM.79]] [[italia]]rrak 15:30tan aireratu ziren [[Soria]]tik. Haien agindua bigarren astinduan "[[Gernika]]ko ekialdeko zubia eta kalea bonbardatzea zen, "etsaiaren atzera-egitea blokeatzeko".Haien aginduetan argi eta garbi zegoen herria bera ez bonbardatzea<ref name="buber.net">[http://www.buber.net/Basque/History/guernica-ix.html ''Guernica, Demolished'']</ref>. Iparraldetik hegoalderantz eginiko [[Gernika]]tik hirurogei [[segundo]]ko joaneko pasatze batean, [[Savoia-Marchetti SM.79|SM.79ek]] hogeita hamasei 50 [[Kilogramo|kiloko]] bonba leherkor arin bota zituzten. Vidalek<ref name="buber.net"/> momentu hartan herriaren oinazea "mugatu samarra... eraikin batzuetara murriztua" zela esan zuen, tartean San Juan eliza eta [[Izquierda Republicana]]ko egoitza.
Hiru [[Savoia-Marchetti SM.79]] [[italia]]rrak 15:30tan aireratu ziren [[Soria]]tik. Haien agindua bigarren astinduan "[[Gernika-Lumo|Gernikako]] ekialdeko zubia eta kalea bonbardatzea zen, "etsaiaren atzera-egitea blokeatzeko".Haien aginduetan argi eta garbi zegoen herria bera ez bonbardatzea<ref name="buber.net">[http://www.buber.net/Basque/History/guernica-ix.html ''Guernica, Demolished'']</ref>. Iparraldetik hegoalderantz eginiko [[Gernika-Lumo|Gernikatik]] hirurogei [[segundo]]ko joaneko pasatze batean, [[Savoia-Marchetti SM.79|SM.79ek]] hogeita hamasei 50 [[Kilogramo|kiloko]] bonba leherkor arin bota zituzten. Vidalek<ref name="buber.net"/> momentu hartan herriaren oinazea "mugatu samarra... eraikin batzuetara murriztua" zela esan zuen, tartean San Juan eliza eta [[Izquierda Republicana]]ko egoitza.


Hirugarren, laugarren eta bosgarren aginduak gero etorri ziren, arratsaldeko seiak inguruan bukatuak. Hirugarrena [[Heinkel He 111]] batek egin zuen, Corrado Ricci kapitainak zuzendutako bost [[Fiat CR.32]]ek lagunduta. Laugarrena eta bosgarrena bi motorreko hegazkin [[alemania]]rrek egin zituzten. Vidalek honako hau esaten du:
Hirugarren, laugarren eta bosgarren aginduak gero etorri ziren, arratsaldeko seiak inguruan bukatuak. Hirugarrena [[Heinkel He 111]] batek egin zuen, Corrado Ricci kapitainak zuzendutako bost [[Fiat CR.32]]ek lagunduta. Laugarrena eta bosgarrena bi motorreko hegazkin [[alemania]]rrek egin zituzten. Vidalek honako hau esaten du:
70. lerroa: 70. lerroa:


=== Hurrengo bonbardaketak ===
=== Hurrengo bonbardaketak ===
Hori baino lehen, eguerdi inguruan, [[Kondor Legioa]]ren [[Junkers Ju 52]]ek [[Munitibar-Arbatzegi-Gerrikaitz|Gerrikaitz]] inguruan bete zuten misio bat. Berriro armatzeko lurreratu eta laster aireratu ziren [[Gernika]]ko bonbardaketa burutzeko. Iparraldetik hegoalderantz eraso zuten, [[Bizkaiko golkoa|Bizkaiko golkotik]] etorrita eta [[Urdaibai]]ko norabidea jarraituz.
Hori baino lehen, eguerdi inguruan, [[Kondor Legioa]]ren [[Junkers Ju 52]]ek [[Munitibar|Gerrikaitz]] inguruan bete zuten misio bat. Berriro armatzeko lurreratu eta laster aireratu ziren [[Gernika-Lumo|Gernikako]] bonbardaketa burutzeko. Iparraldetik hegoalderantz eraso zuten, [[Bizkaiko golkoa|Bizkaiko golkotik]] etorrita eta [[Urdaibai]]ko norabidea jarraituz.


[[Kondor Legioa]]ren lehenengo eta bigarren eskuadrila [[Burgos]]etik arratsaldeko lau t'erditan aireratu ziren, hirugarrena minutu batzuk geroago aterata. Lutzow eskuadrilako [[Fiat CR.32]] eta [[Messerschmitt Bf 109|Messerschmitt Bf 109Bek]] [[Gasteiz]]tik aurrera eman zieten eskolta. Guztira hogeita bederatzi hegazkin ziren.
[[Kondor Legioa]]ren lehenengo eta bigarren eskuadrila [[Burgos]]etik arratsaldeko lau t'erditan aireratu ziren, hirugarrena minutu batzuk geroago aterata. Lutzow eskuadrilako [[Fiat CR.32]] eta [[Messerschmitt Bf 109|Messerschmitt Bf 109Bek]] [[Gasteiz]]tik aurrera eman zieten eskolta. Guztira hogeita bederatzi hegazkin ziren.


Arratsaldeko 18:30etatik 18:45etara, hiru bonbaketari-eskuadrilek [[Gernika]] eraso zuten. Formazioa osatzen zuten hiru [[Junkers Ju 52|Ju 52ek]] 150 [[metro]]ko eraso-frontea sortu zuten. Aldi berean, eta bonbardaketa iraun bitartean eta hamabost minutu gehiago, [[Messerschmitt Bf 109B|Bf 109B]] eta [[Heinkel He 51]]<ref>[http://www.spiegel.de/panorama/zeitgeschichte/0,1518,479393,00.html Der Spiegel: ''Hitlers Bomben auf Guernica'']</ref> biplanoek kaleak metrailatu zituzten, zibil asko erailtzen<ref name= Discovery>[http://tudiscovery.com/civil_war/index.shtml Discovery Channel: ''Los niños de Guernica'']</ref>.
Arratsaldeko 18:30etatik 18:45etara, hiru bonbaketari-eskuadrilek [[Gernika-Lumo|Gernika]] eraso zuten. Formazioa osatzen zuten hiru [[Junkers Ju 52|Ju 52ek]] 150 [[metro]]ko eraso-frontea sortu zuten. Aldi berean, eta bonbardaketa iraun bitartean eta hamabost minutu gehiago, [[Messerschmitt Bf 109|Bf 109B]] eta [[Heinkel He 51]]<ref>[http://www.spiegel.de/panorama/zeitgeschichte/0,1518,479393,00.html Der Spiegel: ''Hitlers Bomben auf Guernica'']</ref> biplanoek kaleak metrailatu zituzten, zibil asko erailtzen<ref name= Discovery>[http://tudiscovery.com/civil_war/index.shtml Discovery Channel: ''Los niños de Guernica'']</ref>.


== Ondorioak ==
== Ondorioak ==
[[Fitxategi:Luftwaffe 1kg Incendiary Bomb.jpg|right|thumb|250px|[[1936]]an [[Luftwaffe]]k erabilitako [[kilogramo|kilo]] bateko bonba su-eragilea.]]
[[Fitxategi:Luftwaffe 1kg Incendiary Bomb.jpg|right|thumb|250px|[[1936]]an [[Luftwaffe]]k erabilitako [[kilogramo|kilo]] bateko bonba su-eragilea.]]
Bonbardaketak defendatzaileen eusteko borondatea txikitu zuen, matxinoen zanpaketa erraztuz. Izan ere, apenas aurkitu zuten erresistentzia [[apirilaren 29]]an herria okupatu zutenean<ref name= answers/>. Erasoaldiek ia [[Gernika]] osoa suntsitu zuten: suteak eraikinen %70a guztiz hondatu<ref name="refugios"/><ref name= kondor/> eta beste %20a nahiko minduta utzi zituen. Suteak ''"Armas Astra-Unceta y Cía"'' eta ''"Talleres de Guernica"'' arma-lantegiak hondatu bazuen ere, apenas ez zuen [[Bizkaiko Batzar Nagusiak|Batzar Nagusien]] egoitza eta gertuko [[Gernikako Arbola|haritza]] ukitu. [[Wolfram von Richthofen|Richthofenek]] helburu nagusitzat adierazitako zubia ez zen ez suntsitua ezta ukitua ere. Horrexegatik huts egindako misiotzat hartu zuten, nahiz eta bonbardaketak anabasak zeharo murriztu zituen [[Euzko Gudarostea]]ren mugimendua.
Bonbardaketak defendatzaileen eusteko borondatea txikitu zuen, matxinoen zanpaketa erraztuz. Izan ere, apenas aurkitu zuten erresistentzia [[apirilaren 29]]an herria okupatu zutenean<ref name= answers/>. Erasoaldiek ia [[Gernika-Lumo|Gernika]] osoa suntsitu zuten: suteak eraikinen %70a guztiz hondatu<ref name="refugios"/><ref name= kondor/> eta beste %20a nahiko minduta utzi zituen. Suteak ''"Armas Astra-Unceta y Cía"'' eta ''"Talleres de Guernica"'' arma-lantegiak hondatu bazuen ere, apenas ez zuen [[Bizkaiko Batzar Nagusiak|Batzar Nagusien]] egoitza eta gertuko [[Gernikako Arbola|haritza]] ukitu. [[Wolfram von Richthofen|Richthofenek]] helburu nagusitzat adierazitako zubia ez zen ez suntsitua ezta ukitua ere. Horrexegatik huts egindako misiotzat hartu zuten, nahiz eta bonbardaketak anabasak zeharo murriztu zituen [[Eusko Gudarostea|Euzko Gudarostearen]] mugimendua.


Bonbardaketa eta hiru egun geroago, [[apirilaren 29]]an, herria okupatu zutenean, matxinoek [[Gernika]]n sartu eta Santa Maria elizaren fitxategiak erre zituzten, era horretan hildakoen kontaketa eragotziz.
Bonbardaketa eta hiru egun geroago, [[apirilaren 29]]an, herria okupatu zutenean, matxinoek [[Gernika-Lumo|Gernikan]] sartu eta Santa Maria elizaren fitxategiak erre zituzten, era horretan hildakoen kontaketa eragotziz.


Matxinoen soldadu batzuek [[Gernikako Arbola]] ebakitzeko asmoa zutenez, batailoi [[Karlismo|karlista]] batek [[Bizkaiko Batzar Nagusiak|Batzar Nagusietarantz]] jo eta arbolari omenaldia egin zioten, baita [[foru]]en ikurra bezala ohorezko guardia jarri ere. Hala ere, Jaime del Burgo kapitainak zuzendutako [[errekete]]ak heldu baino lehen, [[Tetuan]]go erregularren 1. batailoiko soldadu [[maroko]]arrek [[Gernikako Arbola]] eta [[Bizkaiko Batzar Nagusiak|Batzar Nagusiak]] babesteko goardia jarrita zegoen, [[Emilio Mola]] jeneral matxinoak bonbardaketaren berri izatean, suminduta, ikur foralak babesteko agindu zehatza eman zuen eta.
Matxinoen soldadu batzuek [[Gernikako Arbola]] ebakitzeko asmoa zutenez, batailoi [[Karlismo|karlista]] batek [[Bizkaiko Batzar Nagusiak|Batzar Nagusietarantz]] jo eta arbolari omenaldia egin zioten, baita [[foru]]en ikurra bezala ohorezko guardia jarri ere. Hala ere, Jaime del Burgo kapitainak zuzendutako [[errekete]]ak heldu baino lehen, [[Tetuan]]go erregularren 1. batailoiko soldadu [[maroko]]arrek [[Gernikako Arbola]] eta [[Bizkaiko Batzar Nagusiak|Batzar Nagusiak]] babesteko goardia jarrita zegoen, [[Emilio Mola]] jeneral matxinoak bonbardaketaren berri izatean, suminduta, ikur foralak babesteko agindu zehatza eman zuen eta.


[[Euskal literatura]]k galera bat ere izan zuen. [[Lauaxeta|Estepan Urkiaga "Lauaxeta"]], [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJren]] komisario politiko ibili zela, [[Gernika]] bonbardatua bisitatzera zeramatzan kazetariekin batera atxilotu eta, [[Gasteiz]]ko espetxera eramana, [[ekainaren 25]]ean fusilatu zuten<ref>[http://lauaxeta.gipuzkoakultura.net/ Gipuzkoa kultura: Esteban Urkiaga, ''Lauaxeta'']</ref>.
[[Euskal literatura]]k galera bat ere izan zuen. [[Lauaxeta|Estepan Urkiaga "Lauaxeta"]], [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJren]] komisario politiko ibili zela, [[Gernika-Lumo|Gernika]] bonbardatua bisitatzera zeramatzan kazetariekin batera atxilotu eta, [[Gasteiz]]ko espetxera eramana, [[ekainaren 25]]ean fusilatu zuten<ref>[http://lauaxeta.gipuzkoakultura.net/ Gipuzkoa kultura: Esteban Urkiaga, ''Lauaxeta'']</ref>.


=== Heriotzak ===
=== Heriotzak ===
Hildakoen zenbaki zehatza ez da inoiz ezaguna eta alde guztien propagandak aldatua izan da.
Hildakoen zenbaki zehatza ez da inoiz ezaguna eta alde guztien propagandak aldatua izan da.


Raul Arias Ramosek ''"La Legion Condor en La Guerra Civil"'' bere liburuarentzat egindako ikerketaren arabera 250 hildako izan ziren; Joan Villarroya eta J.M. Sole i Sabatek ''"España en Llamas. La Guerra Civil desde el Aire"'' bere liburuan, berriz, 300 hildako<ref>[[El Mundo]], ''"El Bombardeo de Guernica"'', ''El Mundo'', 12. Liburukia ([[2005]]eko [[urria]])</ref>. Iturri hauek [[Stanley Payne]] edo [[Antony Beevor]] bezalako [[historia]]lariek edota [[BBC]]<ref name= BBC/> edo [[El Mundo]]<ref name= mundo>[http://www.elmundo.es/elmundo/2007/04/26/espana/1177559395.html El Mundo: ''"Guernica recuerda el 70º aniversario de los bombardeos con un espíritu de paz"'']</ref> komunikabideek erabiliak izan dira.
Raul Arias Ramosek ''"La Legion Condor en La Guerra Civil"'' bere liburuarentzat egindako ikerketaren arabera 250 hildako izan ziren; Joan Villarroya eta J.M. Sole i Sabatek ''"España en Llamas. La Guerra Civil desde el Aire"'' bere liburuan, berriz, 300 hildako<ref>[[El Mundo]], ''"El Bombardeo de Guernica"'', ''El Mundo'', 12. Liburukia ([[2005]]eko [[urri]]a)</ref>. Iturri hauek [[Stanley Payne]] edo [[Antony Beevor]] bezalako [[historia]]lariek edota [[BBC]]<ref name= BBC/> edo [[El Mundo]]<ref name= mundo>[http://www.elmundo.es/elmundo/2007/04/26/espana/1177559395.html El Mundo: ''"Guernica recuerda el 70º aniversario de los bombardeos con un espíritu de paz"'']</ref> komunikabideek erabiliak izan dira.


[[Emilio Mola]]k zuzendutako Nafarroako Brigadak [[Gernika]] konkistatu zutenean ez zuten datu zehatzak eratzeko ahaleginik egin. [[Euzko Jaurlaritza]]k orduan egindako biktima kopuruen zenbaketaren arabaera gutxienez 1.654 hildako eta 889 zaurituak izan ziren. Ikerketa bakarra izanda, gatazka kanpoko ikerlariek ontzat eman zuten<ref>Gérard Brey, ''"La destrucción de Guernica"'', ''"Tiempo de Historia"'' aldizkarian, 29. zbk, [[1977]]ko apirila[http://www.sbhac.net/Republica/TextosIm/Guernica/Guernica.htm Online]</ref><ref>Herbert R. Southworth, ''"La destrucción de Guernica"'', Ruedo Ibérico, [[Paris]], [[1975]].</ref> [[1970eko hamarkada]]ra arte. Hala ere orain ez dira onartuak.
[[Emilio Mola]]k zuzendutako Nafarroako Brigadak [[Gernika-Lumo|Gernika]] konkistatu zutenean ez zuten datu zehatzak eratzeko ahaleginik egin. [[Eusko Jaurlaritza|Euzko Jaurlaritzak]] orduan egindako biktima kopuruen zenbaketaren arabaera gutxienez 1.654 hildako eta 889 zaurituak izan ziren. Ikerketa bakarra izanda, gatazka kanpoko ikerlariek ontzat eman zuten<ref>Gérard Brey, ''"La destrucción de Guernica"'', ''"Tiempo de Historia"'' aldizkarian, 29. zbk, [[1977]]ko apirila[http://www.sbhac.net/Republica/TextosIm/Guernica/Guernica.htm Online]</ref><ref>Herbert R. Southworth, ''"La destrucción de Guernica"'', Ruedo Ibérico, [[Paris]], [[1975]].</ref> [[1970eko hamarkada]]ra arte. Hala ere orain ez dira onartuak.


[[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] komunikabideek, bere aldetik, hildakoen kopurua gehitu zuten, hiru mila ere zirela esanez. Era horretan, [[Adolf Hitler]]rek etorkizunean halako bonbardaketak errepikatzeko gai zelako irudia azaldu nahi zuten. Hugh Thomasek [[historia]]lari [[Erresuma Batua|britainiarrak]] ehun eta mila hildakoen artean izan zela adierazi zuen, litekeena mila hildakoa izatea onetsiz<ref name=thomas>Hugh Thomas. ''"Historia de la Guerra Civil Española"''. ISBN 84-226-0874-X</ref>. "Gernikazarra" erakundeko Vicente del Palacio eta José Ángel Etxaniz [[historia]]lariek, berriz, 126 hildako besterik ez zirela izan esan dute<ref name="refugios"/>.
[[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] komunikabideek, bere aldetik, hildakoen kopurua gehitu zuten, hiru mila ere zirela esanez. Era horretan, [[Adolf Hitler]]rek etorkizunean halako bonbardaketak errepikatzeko gai zelako irudia azaldu nahi zuten. Hugh Thomasek [[historia]]lari [[Erresuma Batua|britainiarrak]] ehun eta mila hildakoen artean izan zela adierazi zuen, litekeena mila hildakoa izatea onetsiz<ref name=thomas>Hugh Thomas. ''"Historia de la Guerra Civil Española"''. ISBN 84-226-0874-X</ref>. "Gernikazarra" erakundeko Vicente del Palacio eta José Ángel Etxaniz [[historia]]lariek, berriz, 126 hildako besterik ez zirela izan esan dute<ref name="refugios"/>.


Batzar [[Frankismo|Frankistak]] hasieran gertatutakoaren bertsio faltsua eman eta euren balizko errugabetasuna aldarrikatzeko propaganda zabaldu zuten, sarraskia etsaiei haiei ([[Espainiako Bigarren Errepublika|errepublikarrei]]) leporatuz, [[Gernika]]koa ''"gorriek eta separatistek eurek"'' egin zutela adieraziz. Bide hori jarraitu zuen ''[[Arriba (egunkaria)|Arriba]]'' egunkari [[Frankismo|frankistak]][[1970]]eko [[urtarrilaren 30]]ean hamabi hildako baino ez zirela izan esan zuen.
Batzar [[Frankismo|Frankistak]] hasieran gertatutakoaren bertsio faltsua eman eta euren balizko errugabetasuna aldarrikatzeko propaganda zabaldu zuten, sarraskia etsaiei haiei ([[Espainiako Bigarren Errepublika|errepublikarrei]]) leporatuz, [[Gernika-Lumo|Gernikakoa]] ''"gorriek eta separatistek eurek"'' egin zutela adieraziz. Bide hori jarraitu zuen ''[[Arriba (egunkaria)|Arriba]]'' egunkari [[Frankismo|frankistak]][[1970]]eko [[urtarrilaren 30]]ean hamabi hildako baino ez zirela izan esan zuen.


=== Heriotzak beste bonbardaketekin konparatuta ===
=== Heriotzak beste bonbardaketekin konparatuta ===
Jatorrizko zenbaketaren zehaztasunari buruzko zalantzak [[Bigarren Mundu Gerra]]ko bonbardaketa masiboen hildakoen kopuruen ikertzaileek sortu zituzten. [[Gernika]]n izandako sarraskia irregularra zen beste lekuetan izandakoa kontuan hartuta. Horrexegatik zenbakiak zertxobait harrotuak izan zirela esan zuten. James S. Corumek<ref name= corum>James S. Corum: ''"Inflated by Air. Common perceptions of civilian casualties from bombing"'', Air War College. [[1998]].</ref> [[Gernika]]n berrogei [[tona]] bonba bota eta 1654 hildako izan baziren, bonba-[[tona]] bakoitzeko 41 hildako izan zirela adierazi zuen. [[1945]]eko [[otsail]]eko [[Dresden]]eko bonbardaketan, berriz, 3.431 [[tona]] bonba botata, bonba-[[tona]] bakoitzeko 7,2 — 10,2 hildako "baino" ez ziren. Corumen ustetan, [[Gernika]]n edo [[Rotterdam]]en ikusitako aldeak propagandak sortuak izan ziren. Bere ustez, "Herri txiki bat bonbardatua eta ehunka bakan batzuk erailak izan zirela esateak eta hiri bat bonbardatua eta ia 1.700 hildako izan zirela plazaratzeak ez zuten inpresio bera izango", horrexegatik [[Gernika]]n 300-400 hildako inguru izan zirela esan zuen<ref name= corum/>.
Jatorrizko zenbaketaren zehaztasunari buruzko zalantzak [[Bigarren Mundu Gerra]]ko bonbardaketa masiboen hildakoen kopuruen ikertzaileek sortu zituzten. [[Gernika-Lumo|Gernikan]] izandako sarraskia irregularra zen beste lekuetan izandakoa kontuan hartuta. Horrexegatik zenbakiak zertxobait harrotuak izan zirela esan zuten. James S. Corumek<ref name= corum>James S. Corum: ''"Inflated by Air. Common perceptions of civilian casualties from bombing"'', Air War College. [[1998]].</ref> [[Gernika-Lumo|Gernikan]] berrogei [[tona]] bonba bota eta 1654 hildako izan baziren, bonba-[[tona]] bakoitzeko 41 hildako izan zirela adierazi zuen. [[1945]]eko [[otsail]]eko [[Dresden]]eko bonbardaketan, berriz, 3.431 [[tona]] bonba botata, bonba-[[tona]] bakoitzeko 7,2 — 10,2 hildako "baino" ez ziren. Corumen ustetan, [[Gernika-Lumo|Gernikan]] edo [[Rotterdam]]en ikusitako aldeak propagandak sortuak izan ziren. Bere ustez, "Herri txiki bat bonbardatua eta ehunka bakan batzuk erailak izan zirela esateak eta hiri bat bonbardatua eta ia 1.700 hildako izan zirela plazaratzeak ez zuten inpresio bera izango", horrexegatik [[Gernika-Lumo|Gernikan]] 300-400 hildako inguru izan zirela esan zuen<ref name= corum/>.


== Bonbardaketaren garrantzi militarra ==
== Bonbardaketaren garrantzi militarra ==
[[Fitxategi:Bundesarchiv Bild 101I-452-0985-36, Russland, Generäle Löhr und W. v. Richthofen.jpg|thumb|250px|right|[[Wolfram von Richthofen]] jenerala (eskuinean).]]
[[Fitxategi:Bundesarchiv Bild 101I-452-0985-36, Russland, Generäle Löhr und W. v. Richthofen.jpg|thumb|250px|right|[[Wolfram von Richthofen]] jenerala (eskuinean).]]
[[Gernika]]ko bonbardaketa gudaren lexikoan ‘bonbardaketa-terrore'aren adibidetzat hartu zuten. [[Kondor Legioa]]k egindakoa ez dute oroitzen bakarrik onik atera zirenenek baizik eta [[euskal herritar]] guztiek.<ref name=sarrionandia>[http://www.gara.net/gaiak/testua.php Joseba Sarrionandia: ''Suntsiketa faxistaren 70.urteurrena'']</ref> Denbora pasa ahala, bonbardaketan sortutako zauriak ez zirelako ondo sendatuak.
[[Gernika-Lumo|Gernikako]] bonbardaketa gudaren lexikoan ‘bonbardaketa-terrore'aren adibidetzat hartu zuten. [[Kondor Legioa]]k egindakoa ez dute oroitzen bakarrik onik atera zirenenek baizik eta [[euskal Herria|euskal herritar]] guztiek.<ref name=sarrionandia>[http://www.gara.net/gaiak/testua.php Joseba Sarrionandia: ''Suntsiketa faxistaren 70.urteurrena'']</ref> Denbora pasa ahala, bonbardaketan sortutako zauriak ez zirelako ondo sendatuak.


=== Militarren asmoak ===
=== Militarren asmoak ===
108. lerroa: 108. lerroa:
{{esaera2|Nik [Hitleri] erregutu nion [Francori] gorabeherak gorabehera laguntza ematea, lehendabizikoz, eskualdean [[Komunismo]]aren zabalkuntza eragozteko eta, bigarrenez, nire [[Luftwaffe]] gazteak alderdi teknikoak frogatzeko aukerak izateko.<ref>[http://avalon.law.yale.edu/imt/03-14-46.asp Nazioarteko Epaitegi Militarra: ''Göringen testigantza'', Nuremberg, 1946, IX. Liburukia]</ref>}}
{{esaera2|Nik [Hitleri] erregutu nion [Francori] gorabeherak gorabehera laguntza ematea, lehendabizikoz, eskualdean [[Komunismo]]aren zabalkuntza eragozteko eta, bigarrenez, nire [[Luftwaffe]] gazteak alderdi teknikoak frogatzeko aukerak izateko.<ref>[http://avalon.law.yale.edu/imt/03-14-46.asp Nazioarteko Epaitegi Militarra: ''Göringen testigantza'', Nuremberg, 1946, IX. Liburukia]</ref>}}


Borroketan esperientzia lortzeaz gain, [[Luftwaffe]]k lehendabizikoz ekintza estrategiko batzuk saiatu zuen [[Espainiako Gerra Zibila|Espainiako Gerra Zibilean]]<ref name= Discovery/><ref name=sarrionandia/>. Bonbardaketa estrategikoaren teoriek lehendabizikoz [[1937]]ko [[irail]]ean saiatu zuen [[Iparraldeko frontea (Espainiako Gerra Zibila)|Asturiasko frontean]] "Tapizezko bonbardaketa" erabiliz. [[Gernika]]koa ez zen [[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibileko]] bonbardaketa bakarra ez [[Euskal Herria]]n ezta estatuan ere. Era berean ez zen latzena, adibidez, [[Hugo Sperrle]]k zuzendutako [[Aviazione Legionaria]]k [[1938]]ko [[martxoa]]n hamahiru aldiz bonbardatu zuten [[Bartzelona]] bonba su-eragileak eta gasdunak erabiltzen hamaika hildako sortuz.
Borroketan esperientzia lortzeaz gain, [[Luftwaffe]]k lehendabizikoz ekintza estrategiko batzuk saiatu zuen [[Espainiako Gerra Zibila|Espainiako Gerra Zibilean]]<ref name= Discovery/><ref name=sarrionandia/>. Bonbardaketa estrategikoaren teoriek lehendabizikoz [[1937]]ko [[irail]]ean saiatu zuen [[Iparraldeko frontea (Espainiako Gerra Zibila)|Asturiasko frontean]] "Tapizezko bonbardaketa" erabiliz. [[Gernika-Lumo|Gernikakoa]] ez zen [[Espainiako Gerra Zibila|Gerra Zibileko]] bonbardaketa bakarra ez [[Euskal Herria]]n ezta estatuan ere. Era berean ez zen latzena, adibidez, [[Hugo Sperrle]]k zuzendutako [[Aviazione Legionaria]]k [[1938]]ko [[martxo]]an hamahiru aldiz bonbardatu zuten [[Bartzelona]] bonba su-eragileak eta gasdunak erabiltzen hamaika hildako sortuz.


"Tapizezko bonbardaketa" teknikaren erabilera [[Kondor Legioa]]ren ezaugarri bihurtu zen. James S. Corum [[historia]]lari militarrak adierazi du [[1938]]ko [[Kondor Legioa]]ren txostenak honela zioela:
"Tapizezko bonbardaketa" teknikaren erabilera [[Kondor Legioa]]ren ezaugarri bihurtu zen. James S. Corum [[historia]]lari militarrak adierazi du [[1938]]ko [[Kondor Legioa]]ren txostenak honela zioela:
118. lerroa: 118. lerroa:
Vidalek<ref name="buber.net"/> bonbardaketari buruzko beste teoriak zirriborratu zituen:
Vidalek<ref name="buber.net"/> bonbardaketari buruzko beste teoriak zirriborratu zituen:
* Bonbardaketa aurreko ikuskapen-misioien ezak [[Kondor Legioa]]k helburu zehatz bat bilatu baino herria guztiz suntsitu nahi zuela adierazi zuen. [[Emilio Mola]]k, orduan matxinoen Aire-Armadaren agintari nagusia zena, [[Salamanca]] [[1937]]ko [[urtarrilaren 6]]an eskualde jendeztatuak bonbardatu baino lehen zehar-kalteak saihesteko ikuspen-misioak derrigorrez egin behar zirela agindu zuen.
* Bonbardaketa aurreko ikuskapen-misioien ezak [[Kondor Legioa]]k helburu zehatz bat bilatu baino herria guztiz suntsitu nahi zuela adierazi zuen. [[Emilio Mola]]k, orduan matxinoen Aire-Armadaren agintari nagusia zena, [[Salamanca]] [[1937]]ko [[urtarrilaren 6]]an eskualde jendeztatuak bonbardatu baino lehen zehar-kalteak saihesteko ikuspen-misioak derrigorrez egin behar zirela agindu zuen.
* [[Gernika]]n [[Emilio Mola|Molaren]] agindu zehatzak bete ez zirenez, Vidalen ustez, [[Wolfram von Richthofen|Richthofenek]] [[Emilio Mola|Molaren]] edo [[Francisco Franco|Francoren]] agindu zuzenak jaso zituen<ref name="buber.net"/>.
* [[Gernika-Lumo|Gernikan]] [[Emilio Mola|Molaren]] agindu zehatzak bete ez zirenez, Vidalen ustez, [[Wolfram von Richthofen|Richthofenek]] [[Emilio Mola|Molaren]] edo [[Francisco Franco|Francoren]] agindu zuzenak jaso zituen<ref name="buber.net"/>.
* Zubia suntsitzeko misioa sinplea, Vidalen ustez<ref name="buber.net"/>, ez zukeen bonba su-eragileak behar izango baizik eta 10 [[kilogramo|kilokoak]]. Hogeita bi [[tona]] bonba erabiltzeak gehiegi zen helburu estatiko bakarrarentzat. Horretarako frontearen lehendabiziko egunean hirurogeita sei [[tona]] erabili zituztela adierazi zuen eta, gainera, [[alemania]]rren txostenaren arabera [[Gernika]]n 7.956 [[Kilogramo|kilo]] baino ez zituzten erabili.
* Zubia suntsitzeko misioa sinplea, Vidalen ustez<ref name="buber.net"/>, ez zukeen bonba su-eragileak behar izango baizik eta 10 [[kilogramo|kilokoak]]. Hogeita bi [[tona]] bonba erabiltzeak gehiegi zen helburu estatiko bakarrarentzat. Horretarako frontearen lehendabiziko egunean hirurogeita sei [[tona]] erabili zituztela adierazi zuen eta, gainera, [[alemania]]rren txostenaren arabera [[Gernika-Lumo|Gernikan]] 7.956 [[Kilogramo|kilo]] baino ez zituzten erabili.
* [[Corpo Truppe Volontarie]] armada [[italia]]rrak bake-ituna negoziatzen ari zen [[EAJ]]rekin eta ez zuen nahi ahaleginak kolokan jartzea hildako zibilak nahita sortuz<ref name="buber.net"/>.
* [[Corpo Truppe Volontarie]] armada [[italia]]rrak bake-ituna negoziatzen ari zen [[Euzko Alderdi Jeltzalea|EAJrekin]] eta ez zuen nahi ahaleginak kolokan jartzea hildako zibilak nahita sortuz<ref name="buber.net"/>.


== Orduko erreakzioak ==
== Orduko erreakzioak ==
[[Fitxategi:GernikakoArbola-improved.jpg|rigth|250px|thumb|[[Gernikako arbola]].]]
[[Fitxategi:GernikakoArbola-improved.jpg|rigth|250px|thumb|[[Gernikako Arbola|Gernikako arbola]].]]
=== [[Ingeles]]ezko komunikabide eta politikariak ===
=== [[Ingeles]]ezko komunikabide eta politikariak ===
[[Ingeles]]ezko komunikabide batean [[Gernika]]ko bonbardaketaren berria gertatu eta egun bi geroago agertu zen. [[George L. Steer]] kazetari [[britainiar]]rak bonbardaketaren lekuko izan zen, nazioartean sinesgarritasunik handiena lortu zuena. ''"[[The Times]]"'' egunkarirako bildu zuen informazio baliotsua.
[[Ingeles]]ezko komunikabide batean [[Gernika-Lumo|Gernikako]] bonbardaketaren berria gertatu eta egun bi geroago agertu zen. [[George L. Steer]] kazetari [[britainiar]]rak bonbardaketaren lekuko izan zen, nazioartean sinesgarritasunik handiena lortu zuena. ''"[[The Times]]"'' egunkarirako bildu zuen informazio baliotsua.


[[George L. Steer|Steerren]] ikuspegiak geroko erreportaje guztietan eragina izan zuen. [[George L. Steer|Steerrek]] [[Alemania]]ren konplizitatea nabarmendu zuen<ref>[[The Times]], [[1937]]ko [[apirilaren 28]]: ''"Guernica was not a military objective.... The object of the bombardment was seemingly the demoralisation of the civil population and the destruction of the cradle of the Basque race."'' [http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article709301.ece Online]</ref> ''Adler'' edo [[alemania]]r arrano inperiala zuten hiru bonba-zorroek argi eta garbi adierazi zuten [[Espainiako Gerra Zibila|Espainiako Gerra Zibilean]] [[Alemania]]k ofizialki agertutako neutraltasun-jarrera eta sinatutako ez parte-hartzeko ituna iruzurra besterik ez zela. Gero, erreportajea astebete batean zehar egunero izan zen argitaratua.
[[George L. Steer|Steerren]] ikuspegiak geroko erreportaje guztietan eragina izan zuen. [[George L. Steer|Steerrek]] [[Alemania]]ren konplizitatea nabarmendu zuen<ref>[[The Times]], [[1937]]ko [[apirilaren 28]]: ''"Guernica was not a military objective.... The object of the bombardment was seemingly the demoralisation of the civil population and the destruction of the cradle of the Basque race."'' [http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article709301.ece Online]</ref> ''Adler'' edo [[alemania]]r arrano inperiala zuten hiru bonba-zorroek argi eta garbi adierazi zuten [[Espainiako Gerra Zibila|Espainiako Gerra Zibilean]] [[Alemania]]k ofizialki agertutako neutraltasun-jarrera eta sinatutako ez parte-hartzeko ituna iruzurra besterik ez zela. Gero, erreportajea astebete batean zehar egunero izan zen argitaratua.


[[George L. Steer|Steerren]] erreportajea ''[[New York Times]]'' egunkariak argitaratua ere izan zen, munduan zirrara zabalduz. ''[[New York Post]]'' bineta bat ergitaratu zuen, non [[Adolf Hitler|Hitlerrek]] 'aire-bonbardaketa' etiketatutako [[ezpata]] odoltsu zuen eroritako zibilen meta baten gainean ''"the Holy City of Guernica"'' ([[euskara]]z: "[[Gernika]]ko hiri sakratua") izena zuena.
[[George L. Steer|Steerren]] erreportajea ''[[The New York Times|New York Times]]'' egunkariak argitaratua ere izan zen, munduan zirrara zabalduz. ''[[New York Post]]'' bineta bat ergitaratu zuen, non [[Adolf Hitler|Hitlerrek]] 'aire-bonbardaketa' etiketatutako [[ezpata]] odoltsu zuen eroritako zibilen meta baten gainean ''"the Holy City of Guernica"'' ([[euskara]]z: "[[Gernika-Lumo|Gernikako]] hiri sakratua") izena zuena.


[[Ameriketako Estatu Batuetako Kongresua|Estatu Batuetako Kongresuko]] Agirietan [[Gernika]]n gas-pozoia bota zutela esan zuen. [[Erresuma Batuko Legebiltzarra|Erresuma Batuko Legebiltzarreko]] debateetan berriz, [[Gernika]] oker aipatua izan zen ''"open city"'' ([[euskara]]z: "hiri irekia") hitza erabiliz, hau da, militar helburuak ez zituena.
[[Ameriketako Estatu Batuetako Kongresua|Estatu Batuetako Kongresuko]] Agirietan [[Gernika-Lumo|Gernikan]] gas-pozoia bota zutela esan zuen. [[Erresuma Batuko Legebiltzarra|Erresuma Batuko Legebiltzarreko]] debateetan berriz, [[Gernika-Lumo|Gernika]] oker aipatua izan zen ''"open city"'' ([[euskara]]z: "hiri irekia") hitza erabiliz, hau da, militar helburuak ez zituena.


Oro har, [[Gernika]]ko [[1930eko hamarkada]]n eratutako bonbardaketekiko izua areagotu zuen, etortzekotan zegoen [[Bigarren Mundu Gerra]]n hiriak mapetatik kendu zezakeen erasoaldia.
Oro har, [[Gernika-Lumo|Gernikako]] [[1930eko hamarkada]]n eratutako bonbardaketekiko izua areagotu zuen, etortzekotan zegoen [[Bigarren Mundu Gerra]]n hiriak mapetatik kendu zezakeen erasoaldia.


=== [[Espainia]]ko komunikabide eta politikariak ===
=== [[Espainia]]ko komunikabide eta politikariak ===
Bonbardaketa eta gero, [[Frankismo|frankistek]] suntsipena ''"gorriek eta separatistek eurek"'' egin zutela<ref> [http://www.publico.es/espana/206623/mentiras/mister/franco Público: ''Las mentiras de Mr Franco'']</ref> esan zuten, lehen [[Irun]] edo [[Eibar]] erre zuten bezala. Izan ere, [[Irungo gudua]] eta gero [[sozialismo|sozialistek]] eta [[Anarkismo|anarkistek]] [[Irun]] dinamitatu zuten, kiskalitako lurraren estrategia erabiliz. [[Gernika]] arma eta lehergaien biltegia izan zela ere esan zuten, sutea areagotu zuena. Ez zuten ezeztatu hiria bonbardatu izan zutela baina kazetarien erreportajeak propagandatzat jo zuten. Kanpoko zenbait kazetarik, tartean orduan Errepublikazalea zen [[Brian Crozier]], esan zuen [[Euzko Gudarostea]]ren hiria dinamitatzeak bonbardaketaren ondorioak areagotu zituela. Hala ere, gehienek Steerrek hasitako ikuspegia jarraitu eta benetan gertatutakoa azaldu zuten. [[Frankismo|Frankisten]] bertsio ofizialak [[Espainiako Gerra Zibila|gerra]] amaitu eta gero iraun zuen. [[George L. Steer|George Steerren]] idatziak galaraziak izan ziren. Bonbardaketaren lehendabiziko aipamena [[1949]]an ''"Ejército"'' aldizkarian herria okupatu zuen militar batek idatzi zuen. [[1970eko hamarkada]]n azkenean bertsio ofiziala aldatu zen, nahiz eta ''[[Arriba (egunkaria)|Arriba]]'' egunkari [[Frankismo|frankistak]] [[1970]]eko [[urtarrilaren 30]]ean hamabi hildako baino ez zirela izan esan, [[1971]]eko [[Espainiako Armada]]ren Zerbitzu Historikoko [[Espainiako Gerra Zibila]]ren monografiaren ''"Vizcaya"'' liburukian gertatutakoa esan zuten.
Bonbardaketa eta gero, [[Frankismo|frankistek]] suntsipena ''"gorriek eta separatistek eurek"'' egin zutela<ref> [http://www.publico.es/espana/206623/mentiras/mister/franco Público: ''Las mentiras de Mr Franco'']</ref> esan zuten, lehen [[Irun]] edo [[Eibar]] erre zuten bezala. Izan ere, [[Irungo gudua]] eta gero [[sozialismo|sozialistek]] eta [[Anarkismo|anarkistek]] [[Irun]] dinamitatu zuten, kiskalitako lurraren estrategia erabiliz. [[Gernika-Lumo|Gernika]] arma eta lehergaien biltegia izan zela ere esan zuten, sutea areagotu zuena. Ez zuten ezeztatu hiria bonbardatu izan zutela baina kazetarien erreportajeak propagandatzat jo zuten. Kanpoko zenbait kazetarik, tartean orduan Errepublikazalea zen [[Brian Crozier]], esan zuen [[Eusko Gudarostea|Euzko Gudarostearen]] hiria dinamitatzeak bonbardaketaren ondorioak areagotu zituela. Hala ere, gehienek Steerrek hasitako ikuspegia jarraitu eta benetan gertatutakoa azaldu zuten. [[Frankismo|Frankisten]] bertsio ofizialak [[Espainiako Gerra Zibila|gerra]] amaitu eta gero iraun zuen. [[George L. Steer|George Steerren]] idatziak galaraziak izan ziren. Bonbardaketaren lehendabiziko aipamena [[1949]]an ''"Ejército"'' aldizkarian herria okupatu zuen militar batek idatzi zuen. [[1970eko hamarkada]]n azkenean bertsio ofiziala aldatu zen, nahiz eta ''[[Arriba (egunkaria)|Arriba]]'' egunkari [[Frankismo|frankistak]] [[1970]]eko [[urtarrilaren 30]]ean hamabi hildako baino ez zirela izan esan, [[1971]]eko [[Espainiako Indar Armatuak|Espainiako Armadaren]] Zerbitzu Historikoko [[Espainiako Gerra Zibila]]ren monografiaren ''"Vizcaya"'' liburukian gertatutakoa esan zuten.


Hildakoen kopurua murrizteaz gain, matxinoek [[Bilbo]]tik etorritako suhiltzaileen atzerapenari egotzi zioten errua. Salaketa hau Vidalek ezeztatua izan zen<ref name="buber.net"/>.
Hildakoen kopurua murrizteaz gain, matxinoek [[Bilbo]]tik etorritako suhiltzaileen atzerapenari egotzi zioten errua. Salaketa hau Vidalek ezeztatua izan zen<ref name="buber.net"/>.
142. lerroa: 142. lerroa:
=== Euskal Herriko hedabide eta politikariak ===
=== Euskal Herriko hedabide eta politikariak ===


''Eguna'' egunkarian, bonbardaketatik bi egunera —apirilaren 28an—, albiste nagusia hau izan zen: «Gernika, euskotarren uri maitea, birrindu nai izan dabe zearo». Euskal Herriko politikariek beren laztura azaldu zuten, [[Gernika]]n gertatutakoaren berri izan zutenean. [[Euzko Jaurlaritza]]ren Herrizaintzako sailburu [[Telesforo Monzon]] bonbardaketaren lekuko izan zen, eta ondorengo telegrama hau bidali zion Jaurlaritzako lehendakariari [[1937]]ko [[apirilaren 27]]an:
''Eguna'' egunkarian, bonbardaketatik bi egunera —apirilaren 28an—, albiste nagusia hau izan zen: «Gernika, euskotarren uri maitea, birrindu nai izan dabe zearo». Euskal Herriko politikariek beren laztura azaldu zuten, [[Gernika-Lumo|Gernikan]] gertatutakoaren berri izan zutenean. [[Eusko Jaurlaritza|Euzko Jaurlaritzaren]] Herrizaintzako sailburu [[Telesforo Monzón|Telesforo Monzon]] bonbardaketaren lekuko izan zen, eta ondorengo telegrama hau bidali zion Jaurlaritzako lehendakariari [[1937]]ko [[apirilaren 27]]an:
{{esaera2|[[Gernika]] bazen puntu Gaur txingar eta errautsak besterik ez da puntu Une honetan oraindik sutan dago bonbardaketa oso bizia bonba su-eragileek guztiz hondatu dute puntu [[Ramon Maria Aldasoro|Aldasoro]], [[Heliodoro de la Torre|Torre]] eta hirurok hara heldu ginen izuturik puntu Hamar mila emakume eta umek errepideetatik ihes egiten dute arratsalde honetan bezala bihar egunsentian hegazkinek metrailatuak izatearen beldur puntu Hondamendi honen aurrean eta [[Bilbo]] aste honetan ere suntsitzearen mehatxua gaur bertan egin digutenez egoeraren larriaz jabetzea baino ez dugu eskatzen.<ref>Jatorrizko testua, [[gaztelania]]z: ''Guernica fue Punto Hoy no es más que brasa cenizas Punto En este momento arde todavía pueblo tres horas bombardeo intensísimo bombas incendiarias lo han destrozado totalmente Punto Aldasoro, Torre, yo llegamos allí espantados Punto Diez mil mujeres niños huyen carreteras temiendo ser ametrallados por aviación mañana al amanecer como lo fueron esta tarde Punto Ante esta catástrofe con amenaza hecha hoy mismo destrozar incendiar Bilbao esta semana sólo suplicamos háganse cargo situación angustiosa''</ref>}}
{{esaera2|[[Gernika-Lumo|Gernika]] bazen puntu Gaur txingar eta errautsak besterik ez da puntu Une honetan oraindik sutan dago bonbardaketa oso bizia bonba su-eragileek guztiz hondatu dute puntu [[Ramon Maria Aldasoro|Aldasoro]], [[Eliodoro de la Torre|Torre]] eta hirurok hara heldu ginen izuturik puntu Hamar mila emakume eta umek errepideetatik ihes egiten dute arratsalde honetan bezala bihar egunsentian hegazkinek metrailatuak izatearen beldur puntu Hondamendi honen aurrean eta [[Bilbo]] aste honetan ere suntsitzearen mehatxua gaur bertan egin digutenez egoeraren larriaz jabetzea baino ez dugu eskatzen.<ref>Jatorrizko testua, [[gaztelania]]z: ''Guernica fue Punto Hoy no es más que brasa cenizas Punto En este momento arde todavía pueblo tres horas bombardeo intensísimo bombas incendiarias lo han destrozado totalmente Punto Aldasoro, Torre, yo llegamos allí espantados Punto Diez mil mujeres niños huyen carreteras temiendo ser ametrallados por aviación mañana al amanecer como lo fueron esta tarde Punto Ante esta catástrofe con amenaza hecha hoy mismo destrozar incendiar Bilbao esta semana sólo suplicamos háganse cargo situación angustiosa''</ref>}}


[[Jose Antonio Agirre]] lehendakariak telegrama jaso eta honako adierazpena egin zuen:
[[Jose Antonio Agirre]] lehendakariak telegrama jaso eta honako adierazpena egin zuen:
{{esaera2|[[Jainkoa]]ren eta denok epaituko gaituen [[Historia]]ren aurrean, adierazten dut hiru ordu eta erdiz [[alemania]]r hegazkinek amorru bizian errauts bihurtutako [[Gernika]]ko [[hiribildu]] historikoan biztanleria zibil babesgabea bonbardatu zutela, emakumeak eta umeak [[metrailadore]]en suaz jazarriz; asko hil dituztela, eta gainerakoek izu-ikarak zoraturik ihes egin dutela.<ref>Jatorrizko testua [[gaztelania]]z: ''Ante Dios y ante la Historia que a todos nos ha de juzgar, afirmo que durante tres horas y media los aviones alemanes bombardearon con saña desconocida la población civil indefensa de la histórica villa de Gernika reduciéndola a cenizas, persiguiendo con el fuego de ametralladora a mujeres y niños, que han perecido en gran número huyendo los demás alocados por el terror.''</ref>}}
{{esaera2|[[Jainko]]aren eta denok epaituko gaituen [[Historia]]ren aurrean, adierazten dut hiru ordu eta erdiz [[alemania]]r hegazkinek amorru bizian errauts bihurtutako [[Gernika-Lumo|Gernikako]] [[hiribildu]] historikoan biztanleria zibil babesgabea bonbardatu zutela, emakumeak eta umeak [[metrailadore]]en suaz jazarriz; asko hil dituztela, eta gainerakoek izu-ikarak zoraturik ihes egin dutela.<ref>Jatorrizko testua [[gaztelania]]z: ''Ante Dios y ante la Historia que a todos nos ha de juzgar, afirmo que durante tres horas y media los aviones alemanes bombardearon con saña desconocida la población civil indefensa de la histórica villa de Gernika reduciéndola a cenizas, persiguiendo con el fuego de ametralladora a mujeres y niños, que han perecido en gran número huyendo los demás alocados por el terror.''</ref>}}


[[Indalecio Prieto]] [[bilbo]]tarra, [[1937]]ko [[maiatz]]ean [[Espainiako Bigarren Errepublika|Errepublikako]] Defentsa Ministroa izandakoa, erbestean zela, [[Frankismo|frankisten]] bertsio faltsua deuseztatzeari lotu zitzaion.<ref>[http://www.sbhac.net/Republica/TextosIm/Prieto/Prieto.htm Indalecio Prieto: ''Guernica, la mártir'']</ref>
[[Indalecio Prieto]] [[bilbo]]tarra, [[1937]]ko [[maiatz]]ean [[Espainiako Bigarren Errepublika|Errepublikako]] Defentsa Ministroa izandakoa, erbestean zela, [[Frankismo|frankisten]] bertsio faltsua deuseztatzeari lotu zitzaion.<ref>[http://www.sbhac.net/Republica/TextosIm/Prieto/Prieto.htm Indalecio Prieto: ''Guernica, la mártir'']</ref>


== Ondarea ==
== Ondarea ==
Steerren [[Gernika]]ko bonbardaketaren kinka larriari buruzko erreportajea hain estimatua zen [[Gernika]]n non Udaletxeak bere omenez kale baten izena (''George Steer kalea'') eta [[brontze]]zko busto bat jarri baitzizkioten. Honela dio bustoaren inskripzioak<ref>[http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article709276.ece] Guernica honours Times man for telling its story</ref>:
Steerren [[Gernika-Lumo|Gernikako]] bonbardaketaren kinka larriari buruzko erreportajea hain estimatua zen [[Gernika-Lumo|Gernikan]] non Udaletxeak bere omenez kale baten izena (''George Steer kalea'') eta [[brontze]]zko busto bat jarri baitzizkioten. Honela dio bustoaren inskripzioak<ref>[http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/europe/article709276.ece] Guernica honours Times man for telling its story</ref>:
<center>"George Steer, kazetaria, munduari [[Gernika]]ko historia azaldu zuena."<ref>[http://www.timesonline.co.uk/article/0,,13509-2151127,00.html The Times: ''The Tragedy of Guernica'']</ref></center>
<center>"George Steer, kazetaria, munduari [[Gernika-Lumo|Gernikako]] historia azaldu zuena."<ref>[http://www.timesonline.co.uk/article/0,,13509-2151127,00.html The Times: ''The Tragedy of Guernica'']</ref></center>


Halaber, 2010. urtean Bilboko Udalak [[Atxuri]] auzoko kale bati George Steer izena ipini zion. Irekiera ekitaldian George Barton Steer, kazetariaren semea, eta bere iloba Sophie izan ziren<ref>[http://www.deia.com/2010/10/08/bizkaia/bilbao/-bilbao-homenajea-al-periodista-ingles-que-informo-del-bombardeo-de-gernika-] Bilbao dedica una calle a George Steer que informó del bombardeo de Gernika (gazteleraz)</ref>.
Halaber, 2010. urtean Bilboko Udalak [[Atxuri]] auzoko kale bati George Steer izena ipini zion. Irekiera ekitaldian George Barton Steer, kazetariaren semea, eta bere iloba Sophie izan ziren<ref>[http://www.deia.com/2010/10/08/bizkaia/bilbao/-bilbao-homenajea-al-periodista-ingles-que-informo-del-bombardeo-de-gernika-] Bilbao dedica una calle a George Steer que informó del bombardeo de Gernika (gazteleraz)</ref>.


[[Frankismo|Frankisten]] ahaleginak erreportajeen zabalkuntza murrizteko, [[Gernika]]ko historia adibide bihurtu zen [[XX. mende]]ko historian.
[[Frankismo|Frankisten]] ahaleginak erreportajeen zabalkuntza murrizteko, [[Gernika-Lumo|Gernikako]] historia adibide bihurtu zen [[XX. mendea|XX. mendeko]] historian.


=== [[Pablo Picasso|Picassoren]] margolana ===
=== [[Pablo Picasso|Picassoren]] margolana ===
{{sakontzeko|Gernika (margolana)}}
{{sakontzeko|Gernika (margolana)}}
[[Pablo Picasso]] pintore [[espainia]]rrak, sarraskiak hunkiturik, [[1937]]an bertan margotu zuen mundu osoan ezaguna den eta gerraren aurkako ikur bilakatu zen ''"[[Gernika (margolana)|Gernika]]"'' margolan handia. Horretarako, lehen egindako margolana egokitu zuen<ref>[http://www.pbs.org/treasuresoftheworld/a_nav/guernica_nav/main_guerfrm.html PBS: ''Guernica: Testimony of War'']</ref> [[Paris]]ko Nazioarteko Erakusketan [[Espainiako Bigarren Errepublika]]ko Gobernua ordezkatzeko. Nahiz eta [[Pablo Picasso|Picassok]] laster margolana bat egiteko eskakizuna onartu, ez zen etorria [[Gernika]]ko historia entzun arte. Margolana hunkitu zituen munduko kontzientzia asko eta ikur bihurtu zen [[Frankismo]]aren aurkako borrokan<ref name="ElMundoIbarretxe">[http://www.elmundo.es/elmundo/2007/06/29/cultura/1183129952.html El Mundo: ''Ibarretxe reclama para siempre el Guernica'']</ref>. Egun jatorrizkoa [[Madril]]go [[Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía]]n dago eta tapizko kopia [[New York]]eko [[Nazio Batuen Erakundea|NBEko]] egoitzan gudaren izua gogorazteko.
[[Pablo Picasso]] pintore [[espainia]]rrak, sarraskiak hunkiturik, [[1937]]an bertan margotu zuen mundu osoan ezaguna den eta gerraren aurkako ikur bilakatu zen ''"[[Gernika (margolana)|Gernika]]"'' margolan handia. Horretarako, lehen egindako margolana egokitu zuen<ref>[http://www.pbs.org/treasuresoftheworld/a_nav/guernica_nav/main_guerfrm.html PBS: ''Guernica: Testimony of War'']</ref> [[Paris]]ko Nazioarteko Erakusketan [[Espainiako Bigarren Errepublika]]ko Gobernua ordezkatzeko. Nahiz eta [[Pablo Picasso|Picassok]] laster margolana bat egiteko eskakizuna onartu, ez zen etorria [[Gernika-Lumo|Gernikako]] historia entzun arte. Margolana hunkitu zituen munduko kontzientzia asko eta ikur bihurtu zen [[Frankismo]]aren aurkako borrokan<ref name="ElMundoIbarretxe">[http://www.elmundo.es/elmundo/2007/06/29/cultura/1183129952.html El Mundo: ''Ibarretxe reclama para siempre el Guernica'']</ref>. Egun jatorrizkoa [[Madril]]go [[Sofia Erregina Museoa|Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofían]] dago eta tapizko kopia [[New York]]eko [[Nazio Batuen Erakundea|NBEko]] egoitzan gudaren izua gogorazteko.


=== [[Gaztelania]]zko literatura ===
=== [[Gaztelania]]zko literatura ===
[[Blas de Otero]] [[bilbo]]tar idazleak eta [[Nobel sari]]dun [[Gabriela Mistral]] [[txile]]tarrak ''"Guernica"'' eta ''"Árbol de Guernica"'' izeneko poemak, hurrenez hurren, idatzi zituzten.
[[Blas Otero|Blas de Otero]] [[bilbo]]tar idazleak eta [[Nobel Sariak|Nobel saridun]] [[Gabriela Mistral]] [[txile]]tarrak ''"Guernica"'' eta ''"Árbol de Guernica"'' izeneko poemak, hurrenez hurren, idatzi zituzten.


=== Euskal Herriko artelanetan izandako oihartzuna ===
=== Euskal Herriko artelanetan izandako oihartzuna ===
[[Nemesio Manuel Sobrevilla]]k,<ref>[http://www.cine-vasco.com/ Euskal Zinema]</ref> [[1937]]. urtean bertan, 23 [[minutu]]ko ''[[Gernika (filma)|Gernika]]'' film dokumentala egin zuen,<ref>[http://www.imdb.com/title/tt0028962/ Artikulua imdb.com]</ref> bonbardaketa eta geroko irudiak eta [[Bizkai]]tik ihes egitera behartutako umeak grabatuta.<ref>[http://www.euskonews.com/0314zbk/artikuluak/08170825.pdf Koldo Larrañaga eta Kike Calvo, ''Historia de la Cinematografía Vasca'']</ref>
[[Nemesio Manuel Sobrevilla]]k,<ref>[http://www.cine-vasco.com/ Euskal Zinema]</ref> [[1937]]. urtean bertan, 23 [[minutu]]ko ''[[Gernika (filma)|Gernika]]'' film dokumentala egin zuen,<ref>[http://www.imdb.com/title/tt0028962/ Artikulua imdb.com]</ref> bonbardaketa eta geroko irudiak eta [[Bizkaia|Bizkaitik]] ihes egitera behartutako umeak grabatuta.<ref>[http://www.euskonews.com/0314zbk/artikuluak/08170825.pdf Koldo Larrañaga eta Kike Calvo, ''Historia de la Cinematografía Vasca'']</ref>


[[1988]]an [[Kortatu]] musika taldeak ''[[Azken guda dantza]]'' albumean ''Gernika 37-87'' abestia argitaratu zuen.<ref>[http://eu.musikazblai.com/kortatu/gernika-37-87/ Hitzak musikazblai.com-en]</ref>
[[1988]]an [[Kortatu]] musika taldeak ''[[Azken guda dantza]]'' albumean ''Gernika 37-87'' abestia argitaratu zuen.<ref>[http://eu.musikazblai.com/kortatu/gernika-37-87/ Hitzak musikazblai.com-en]</ref>


[[2007]]an [[Bernardo Atxaga]] [[gipuzkoa]]r idazleak ''[[Markak. Gernika 1937]]'' saiakera-liburua kaleratu zuen,<ref>[http://www.atxaga.org/bibliografia/gernika-markak Liburuaren aipamena idazlearen webgunean]</ref> [[Gernika]]n gertatutakoari buruz gogoeta eginez eta orduko hainbat material jatorrizko berreskuratuz.
[[2007]]an [[Bernardo Atxaga]] [[gipuzkoa]]r idazleak ''[[Markak. Gernika 1937]]'' saiakera-liburua kaleratu zuen,<ref>[http://www.atxaga.org/bibliografia/gernika-markak Liburuaren aipamena idazlearen webgunean]</ref> [[Gernika-Lumo|Gernikan]] gertatutakoari buruz gogoeta eginez eta orduko hainbat material jatorrizko berreskuratuz.


=== [[Alemania]]ren barkamena ===
=== [[Alemania]]ren barkamena ===
178. lerroa: 178. lerroa:


=== Bonbardaketaren 70. urteurrena ===
=== Bonbardaketaren 70. urteurrena ===
[[2007]]an bonbardaketaren 70. Urteurrena zela eta, [[Eusko Legebiltzarra]]ren presidentea zen [[Izaskun Bilbao]]k, [[Bakearen Nobel Saria]] irabazi zuen [[Adolfo Pérez Esquivel]], [[Hiroshima]], [[Volgogrado]], [[Pforzheim]], [[Dresden]], [[Varsovia]] eta [[Oświęcim]]go ([[Auschwitz]]) ordezkariak eta bonbardaketatik bizirik ateratako zenbait lagun hartu zituen [[Gernika]]n. Bileran bonbardaketaren irudiak ikusi, 250 hildako oroitu eta "Gernikako Bake Agiria" irakurri zuten, [[Gernika]] munduko bake hiriburu bihurtu zedila eskatuz<ref name= mundo/><ref name= BBC/>
[[2007]]an bonbardaketaren 70. Urteurrena zela eta, [[Eusko Legebiltzarra]]ren presidentea zen [[Izaskun Bilbao]]k, [[Bakearen Nobel Saria]] irabazi zuen [[Adolfo Pérez Esquivel]], [[Hiroshima]], [[Volgograd]]o, [[Pforzheim]], [[Dresden]], [[Varsovia]] eta [[Oświęcim]]go ([[Auschwitz]]) ordezkariak eta bonbardaketatik bizirik ateratako zenbait lagun hartu zituen [[Gernika-Lumo|Gernikan]]. Bileran bonbardaketaren irudiak ikusi, 250 hildako oroitu eta "Gernikako Bake Agiria" irakurri zuten, [[Gernika-Lumo|Gernika]] munduko bake hiriburu bihurtu zedila eskatuz<ref name= mundo/><ref name= BBC/>


=== Beste bonbardaketekin konparaketa historikoak ===
=== Beste bonbardaketekin konparaketa historikoak ===
* [[Dresden]]: [[1945]]eko [[otsailaren 13]] eta [[otsailaren 14|14an]], [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] [[Royal Air Force|RAFek]] eta [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] Aire Armadak 7.100,5 [[tona]] bonba bota zuten [[Dresden]]en 24.000 eta 40.000 arteko hildako sortuz<ref>[http://www.fpp.co.uk/books/Dresden/index.html Apocalypse 1945: ''The Destruction of Dresden'']</ref>. [[2003]]an Bonbardaketaren 58. urteurrena gogorazteko [[Gernika]] eta [[Dresden]]eko bonbardaketen bizirik zirauen lagun batzuk Agiri bat irakurri zuten<ref>[http://www.internationalnetworkforpeace.org/spip.php?article210 International Network for Peace]</ref>.
* [[Dresden]]: [[1945]]eko [[otsailaren 13]] eta [[otsailaren 14|14an]], [[Erresuma Batua|Erresuma Batuko]] [[Royal Air Force|RAFek]] eta [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] Aire Armadak 7.100,5 [[tona]] bonba bota zuten [[Dresden]]en 24.000 eta 40.000 arteko hildako sortuz<ref>[http://www.fpp.co.uk/books/Dresden/index.html Apocalypse 1945: ''The Destruction of Dresden'']</ref>. [[2003]]an Bonbardaketaren 58. urteurrena gogorazteko [[Gernika-Lumo|Gernika]] eta [[Dresden]]eko bonbardaketen bizirik zirauen lagun batzuk Agiri bat irakurri zuten<ref>[http://www.internationalnetworkforpeace.org/spip.php?article210 International Network for Peace]</ref>.
* [[Hiroshima]]: [[1945]]eko [[abuztuaren 6]]an [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] Aire Armadak [[Hiroshima eta Nagasakiko bonbardaketa atomikoak|Hiroshima bonbardatu]] zuen<ref>[http://www.cfo.doe.gov/me70/manhattan/hiroshima.htm David Rezelman: ''The atomic bombing of Hiroshima'']</ref>. Bonba nuklear bakarrak 140.000 hildako sortu zituen [[Japonia]]ko hiri honetan<ref>[http://www.rerf.or.jp/general/qa_e/qa1.html Radiation Effects Research Foundation]</ref>. [[2007]]an [[Hiroshima]]ko alkatea zen Tadatoshi Akibak [[Gernika]] eta bere hiriko esperientziak alderatu zituen<ref>[http://www.mayorsforpeace.org/english/speech/Gernika.html Mayors for Peace]</ref>.
* [[Hiroshima]]: [[1945]]eko [[abuztuaren 6]]an [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] Aire Armadak [[Hiroshima eta Nagasakiko bonbardaketa nuklearrak|Hiroshima bonbardatu]] zuen<ref>[http://www.cfo.doe.gov/me70/manhattan/hiroshima.htm David Rezelman: ''The atomic bombing of Hiroshima'']</ref>. Bonba nuklear bakarrak 140.000 hildako sortu zituen [[Japonia]]ko hiri honetan<ref>[http://www.rerf.or.jp/general/qa_e/qa1.html Radiation Effects Research Foundation]</ref>. [[2007]]an [[Hiroshima]]ko alkatea zen Tadatoshi Akibak [[Gernika-Lumo|Gernika]] eta bere hiriko esperientziak alderatu zituen<ref>[http://www.mayorsforpeace.org/english/speech/Gernika.html Mayors for Peace]</ref>.
* [[Irak]]: [[2003]]ko [[otsailaren 5]]ean [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] ordezkariak ziren [[Colin Powell]] eta [[John Negroponte]]k [[Nazio Batuen Erakundea|NBEko]] egoitzan [[Irak]]eko gudan izandako jarrera azaltzeko hitzaldia egin eta errezel urdin bat erabili zuten [[Pablo Picasso|Picassoren]] [[Gernika (margolana)|margolana]] ezkutatzeko<ref>[http://www.slate.com/id/2078242/ Slate: ''What's so controversial about Picasso's Guernica?'']</ref>. Laurie Brereton, [[Australia]]ko ordezkariak ekintzaz konturatu eta [[Gernika]] eta [[Irak]]eko bonbardaketak erkatu zituen<ref>[http://www.commondreams.org/views03/0209-04.htm Common Dreams: ''The Lessons of Guernica'']</ref><ref name= uni/>.
* [[Irak]]: [[2003]]ko [[otsailaren 5]]ean [[Ameriketako Estatu Batuak|AEBetako]] ordezkariak ziren [[Colin Powell]] eta [[John Negroponte]]k [[Nazio Batuen Erakundea|NBEko]] egoitzan [[Irak]]eko gudan izandako jarrera azaltzeko hitzaldia egin eta errezel urdin bat erabili zuten [[Pablo Picasso|Picassoren]] [[Gernika (margolana)|margolana]] ezkutatzeko<ref>[http://www.slate.com/id/2078242/ Slate: ''What's so controversial about Picasso's Guernica?'']</ref>. Laurie Brereton, [[Australia]]ko ordezkariak ekintzaz konturatu eta [[Gernika-Lumo|Gernika]] eta [[Irak]]eko bonbardaketak erkatu zituen<ref>[http://www.commondreams.org/views03/0209-04.htm Common Dreams: ''The Lessons of Guernica'']</ref><ref name= uni/>.
* [[Gaza]]: [[2008]]ko [[abenduaren 27]]an [[Israel]]ek "[[2008-2009ko Gazako gatazka|Berun Urtu operazioa]]" hasi eta [[Gaza]] bonbardatu zuen<ref>[http://www.imemc.org/article/53470 International Middle East Media Center: ''Ki-moon” Israel should halt excessive force, disproportionate attacks against the Palestinians”'']</ref>. [[Palestinako Aginte Nazionala]]ren [[Mustafa Barghouthi]]k [[Gaza]] eta [[Gernika]]ko bonbardaketak lotu zituen idatzitako artikulu batean<ref>[http://www.huffingtonpost.com/mustafa-barghouthi/palestines-guernica-and-t_b_153958.html Palestine's Guernica and the Myths of Israeli Victimhood]</ref>.
* [[Gazako zerrenda|Gaza]]: [[2008]]ko [[abenduaren 27]]an [[Israel]]ek "[[2008-2009ko Gazako gatazka|Berun Urtu operazioa]]" hasi eta [[Gazako zerrenda|Gaza]] bonbardatu zuen<ref>[http://www.imemc.org/article/53470 International Middle East Media Center: ''Ki-moon” Israel should halt excessive force, disproportionate attacks against the Palestinians”'']</ref>. [[Palestinar Aginte Nazionala|Palestinako Aginte Nazionalaren]] [[Mustafa Barghouthi]]k [[Gazako zerrenda|Gaza]] eta [[Gernika-Lumo|Gernikako]] bonbardaketak lotu zituen idatzitako artikulu batean<ref>[http://www.huffingtonpost.com/mustafa-barghouthi/palestines-guernica-and-t_b_153958.html Palestine's Guernica and the Myths of Israeli Victimhood]</ref>.


== Erreferentziak ==
== Erreferentziak ==
204. lerroa: 204. lerroa:
* Boling, Dave: ''"Guernica: A Novel"'' Bloomsbury, [[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]], [[2008]]
* Boling, Dave: ''"Guernica: A Novel"'' Bloomsbury, [[Ameriketako Estatu Batuak|AEB]], [[2008]]


=== [[Alemaniera]]z ===
=== [[Aleman]]ieraz ===
* Maier, Klaus A.: ''"Guernica 26.4.1937: Die Deutsche Intervention in Spanien und der "Fall Guernica""'' [[Friburgo Brisgoviakoa]]: Rombach, [[1975]] 9783793001768
* Maier, Klaus A.: ''"Guernica 26.4.1937: Die Deutsche Intervention in Spanien und der "Fall Guernica""'' [[Friburgo Brisgoviakoa]]: Rombach, [[1975]] 9783793001768
* GEO Ausgabe ''"05|Mai [[2007]]'': ''"Guernica"'' (Jens Schröder)
* GEO Ausgabe ''"05|Mai [[2007]]'': ''"Guernica"'' (Jens Schröder)

20:06, 26 apirila 2015ko berrikusketa

Gernikako bonbardaketa
Gerra Zibila
Euskal Herriko frontea
Gernikaren hondarrak
Data1937ko apirilaren 26a
LekuaGernika-Lumo (Bizkaia) Euskal Herria
43°19′N 02°40′W / 43.317°N 2.667°W / 43.317; -2.667
Koordenatuak43°19′N 2°40′W / 43.32°N 2.67°W / 43.32; -2.67
EmaitzaHiriaren suntsipena
Gudulariak
Euskal Herria Euzko Gudarostea Alemania III. Reicha (Kondor Legioa)
Italia Italiako Erresuma (Aviazione Legionaria)
Buruzagiak
- Alemania Wolfram von Richthofen
Indarra
- 23 Junkers Ju 52;
1 Dornier Do 17;
4 Heinkel He 111;
10 Heinkel He 51;
6 Messerschmitt Bf 109;
3 Savoia-Marchetti SM.79
10 Fiat CR.32;
Guztira: 31 hegazkin bonbaketari eta 36 ehiza-hegazkin bonbaketari.
Galerak
126 hildako -

Gernikako bonbardaketa 1937ko apirilaren 26an Gerra Zibilean Gernika hiriak (Bizkaia) pairatutako hegazkin-erasoa izan zen. Erasoak zibilak sarraskitu zituen, eta hiria suntsitu: eraikinen % 1 baizik ez zen zutik geratu. Luftwaffe naziaren Kondor Legioa eta italiar faxisten Aviazione Legionariako hegazkinak izan ziren erasotzaileak. Operation Rügen (euskaraz: "Rügen operazioa") izenekoan, hildakoak, azken ikerketen arabera, 250 izan ziren;[1] tartean 126 zibil. Mendebaldeko herrialdeen begietara, Gernikakoa Luftwaffek egin zezakeen terrore bonbardaketaren adibidea izan zen, eta halako ekintzak egiteko prestatuta zegoelako froga zen.[2] Bonbardaketa Pablo Picassoren gerraren aurkako margolan famatuaren gaia izan zen.

Gernika

Sakontzeko, irakurri: «Gernika»

Gernika Bizkaian eta Euskal Herrian sinbolo inportantea izan da, bai bonbardaketa gertatu baino lehen eta baita bonbardaketa izan eta gero ere. Ohituraz, Bizkaiko Batzar Nagusiak bertoko harizpean elkartu izan dira, horiek 1876tik aurrera desegin baziren ere.

Politikoki, Gernika ikurra ere bazen, Bizkaiko foru-eskubideen etxetzat hartzen baitzen. Gerra Zibileko alde bietan zeuden Jeltzale zein karlistek eskatzen zuten foruen berrezarpena euskal herrialdeetan[3].

Orduko egoera militarra

Sakontzeko, irakurri: «Espainiako Gerra Zibila Euskal Herrian»
Iparraldeko frontearen garapena.

1937ko udaberrian Emilio Molak zuzendutako armada matxinoak, Nafarroako errekete-tertzioek osatua, Iparraldeko frontea izeneko kanpainia hasi zuen. Saibigainen eta Intxortetan fronte-lerroa hautsi ondoren, matxinoek Bilbo defenditzen zuen Burdin Hesia zuten jomuga. Bonbardaketaren egunean, Gernika leku estrategikoa zen Bilborako bidean Bizkaiko Lur Edegia kontrolatzeko. Abertzaleentzako balio sentimentalaz gainera, Euzko Gudarostearen erretreta-bidean zegoen, Urdaibain, Bizkaiko ipar-ekialdean .

Kondor Legioaren bonbardaketa baino lehen, Gernikak ez zuen borroketan era zuzenean parte hartu. Hala ere, Euzko Gudarosteak 23 batailoi zituen Busturialde ekialdeko fronte-lerroan. Herrian bertan batailoi bi zeuden, baina aire-defentsa estatikorik gabe. Gainera, aire-armadak errepublikarrak bere hegazkinak galdu berriak baitzituen, Euzko Gudarosteak ez zuen babesik zeruan[4]

Azoka eguna

Gernikak bere bost mila bizilagun inguruz gain, errefuxiatu asko ere hartzen zituen, Bizkai ekialdetik eta Gipuzkoatik heldurik. 1937ko apirilaren 26an astelehena zen, azoka eguna Gernikan. Ohikoa legez, Busturialdeko baserritar eta erosle asko Gernikara joatekotan ziren salerosketak egiteko.

Astelehen jakin hartan azoka burutu zen ala ez gai eztabaidatua da historialarien artean. Alde batetik, Euzko Jaurlaritzak bonbardaketa baino lehen azoka guztien debekua agindu zuen errepideetan pilatzeak saihesteko eta jende-multzo handiak murrizteko. Azokak debekatzeko aginduaren ematea ukaezina izanagatik ere, bonbardaketa baino lehen Bizkaia osoan dagoeneko zabaldurik zen ala ez duda da. Horrexegatik, historialari gehienek astelehen hura "..azoka eguna izango zela" esaten dute.[5]

Babesleku-sarea eta alerta

Bonbardaketan izandako hildako-kopurua hiribilduan eraikitako babesleku-sareari esker murriztu zen.

Gerra Zibilaren hasieran, Gernikako bizilagunentzat babesleku-sarea eraikitzen hasi ziren, 1936ko uztailaren 22ko Otxandioko bonbardaketak beldurtuta. Castor Uriarte udal-arkitektoa eta garai hartan Gernikan oporretan zegoen Manuel Cabañes ingeniari madrildarra izan ziren proiektuaren zuzendariak. 1937ko urtarrilerako dagoeneko hiru babeslekuk osatutako defentsa-zibil sistema martxan zegoen. hormigoizko lau galeria udaletxeko sotoetan, Santa Maria kaleko etxe batean eta Pasealekuan zeuden. Babesleku publikoez gainera, baziren gutxienez beste zazpi babesleku pribatu zenbait txaletetako sotoetan.

"Talleres de Guernica", "Cuberterías Jypsa" eta "Astra, Unceta y Cia S.A." enpresetako eraikinek beren babesleku antiaereoak zituzten. Astrakoak oraindino zutik dirau eta kanoi-ganga itxurako 30 metroko galeria du.

Babeslekuez gain, Gernikako Udal Defentsa Batzarrak garatutako defentsa-zibil sistemak alerta-seinaleen sistema ere bazuen, sistema ikus-soinuduna. Kosnoaga mendiko tontorrean zegoen. Zelatariak bandera gorriak erabiliz, hegazkinak bazetozela jakinaren gainean jarri zuen Santa Maria elizako kanpandorrean zegoen beste zelataria. Horrek eraginda adarrak zituzten herriko industria guztiek jotzeari ekin zioten[6].

Bonbardaketa

Kondor Legioaren bonbaketaria.

Kondor Legioa guztiz armada matxinoaren aginduetara zegoenez gero, bonbardaketa egiteko agindua Salamancako Espainiako armada frankistaren kuartel nagusiak eman zion Wolfram Freiherr von Richthofen oberstleutnantari telegrama baten bidez[7].

Plangintza

Historialariek bonbardaketaren asmoari buruz egindako galderak 1970eko hamarkadan esplikatu ziren, misioaren komandante eta planifikatzailearen egunkariak argitaratu zirenean. Gernikako erasoa eskualdean matxinoen aurreratze zabalari laguntzeko egin zuten, bertan Emilio Molak hogeita bost batailoi zituelako.

Richthofenek, Gernikako balio estrategikoa eta errepublikarren erretretarako arazoak ulertuz, Renteria auzoko zubiaren eta errepideen aurkako erasoa agindu zuen[8][9]. Zubia suntsituz eta herria bonbardatuz infanteriari lagundu nahi zioten, Markinako errepublikar posizioen aurkako erasoan. Bigarren mailako helburuak ziren errepublikarren trafikoa eta hornikuntza murriztea, eta obra-hondakinak erabiliz, zubiaren konponketa eragoztea.

Helburuak betetzeko, Heinkel He 111 bi, Dornier Do 17 bat, hamazortzi Ju 52 Dreimotoren eta hiru Savoia-Marchetti SM.79 aukeratu zituzten. Bonbardaketarako bonba leherkor goi-ertainak (250 kilokoak), bonba leherkor arinak (50 kilokoak) eta bonba su-eragileak[10] (1 kilokoak).[11] erabili zituzten. Guztira hogeita lau bonbaketariek hogeita bi tonako munizioa erabili zuten[12]. Richthofenek beste bonbardaketa bat ere prestatu zuen apirilaren 27rako, Messerschmitt Bf 109 hegazkinak erabiliko zituena, hain zuzen ere. Richthofenek honela transkribatu zuen agindua apirilaren 26ko bere egunkarian:

« Aldi bereko hasiera: A/88 eta J/88 bonbardaketa misio askea Markina-Gernika-Gerrikaitz gertuko kaleetan. K/88 (behin Gerrikaitzetik itzulita), VB/88 eta italiarrak Gernikako ekialdeko zubi eta kaleetan (tartean inguruak). Hantxe trafikoa gelditu behar dugu, azkenean etsaiaren aurkako tropa eta hornikuntzaren aurkako erabakia hartu nahi badugu. Vigonek Gernikako hegoaldean dauden kaleak blokeatzeko bere tropak mugitzea adostu du. Arrakasta izanda, etsaia Markina inguruan harrapatuta izango dugu.[13] »


Bonbardaketaren bost astinduetako lehendabizikoa

Gernikak jasan zuen lehendabiziko astindua arratsaldeko lau eta erdietan izan zen[12]. Hegoaldetik etorritako Dornier Do 17 batek hamabi 50 kiloko bonba leherkor bota zituen.

Hiru Savoia-Marchetti SM.79 italiarrak 15:30tan aireratu ziren Soriatik. Haien agindua bigarren astinduan "Gernikako ekialdeko zubia eta kalea bonbardatzea zen, "etsaiaren atzera-egitea blokeatzeko".Haien aginduetan argi eta garbi zegoen herria bera ez bonbardatzea[14]. Iparraldetik hegoalderantz eginiko Gernikatik hirurogei segundoko joaneko pasatze batean, SM.79ek hogeita hamasei 50 kiloko bonba leherkor arin bota zituzten. Vidalek[14] momentu hartan herriaren oinazea "mugatu samarra... eraikin batzuetara murriztua" zela esan zuen, tartean San Juan eliza eta Izquierda Republicanako egoitza.

Hirugarren, laugarren eta bosgarren aginduak gero etorri ziren, arratsaldeko seiak inguruan bukatuak. Hirugarrena Heinkel He 111 batek egin zuen, Corrado Ricci kapitainak zuzendutako bost Fiat CR.32ek lagunduta. Laugarrena eta bosgarrena bi motorreko hegazkin alemaniarrek egin zituzten. Vidalek honako hau esaten du:

« Aire-erasoak une hartan gelditu izan balituzte, orduan guduaren dardaretatik urrun izandako herri batentzat, zigor jasanezina eta guztiz neurriz kanpokoa izango zen. Hala ere, une latzenak etortzekotan zeuden."[14] »


Hurrengo bonbardaketak

Hori baino lehen, eguerdi inguruan, Kondor Legioaren Junkers Ju 52ek Gerrikaitz inguruan bete zuten misio bat. Berriro armatzeko lurreratu eta laster aireratu ziren Gernikako bonbardaketa burutzeko. Iparraldetik hegoalderantz eraso zuten, Bizkaiko golkotik etorrita eta Urdaibaiko norabidea jarraituz.

Kondor Legioaren lehenengo eta bigarren eskuadrila Burgosetik arratsaldeko lau t'erditan aireratu ziren, hirugarrena minutu batzuk geroago aterata. Lutzow eskuadrilako Fiat CR.32 eta Messerschmitt Bf 109Bek Gasteiztik aurrera eman zieten eskolta. Guztira hogeita bederatzi hegazkin ziren.

Arratsaldeko 18:30etatik 18:45etara, hiru bonbaketari-eskuadrilek Gernika eraso zuten. Formazioa osatzen zuten hiru Ju 52ek 150 metroko eraso-frontea sortu zuten. Aldi berean, eta bonbardaketa iraun bitartean eta hamabost minutu gehiago, Bf 109B eta Heinkel He 51[15] biplanoek kaleak metrailatu zituzten, zibil asko erailtzen[16].

Ondorioak

1936an Luftwaffek erabilitako kilo bateko bonba su-eragilea.

Bonbardaketak defendatzaileen eusteko borondatea txikitu zuen, matxinoen zanpaketa erraztuz. Izan ere, apenas aurkitu zuten erresistentzia apirilaren 29an herria okupatu zutenean[2]. Erasoaldiek ia Gernika osoa suntsitu zuten: suteak eraikinen %70a guztiz hondatu[6][9] eta beste %20a nahiko minduta utzi zituen. Suteak "Armas Astra-Unceta y Cía" eta "Talleres de Guernica" arma-lantegiak hondatu bazuen ere, apenas ez zuen Batzar Nagusien egoitza eta gertuko haritza ukitu. Richthofenek helburu nagusitzat adierazitako zubia ez zen ez suntsitua ezta ukitua ere. Horrexegatik huts egindako misiotzat hartu zuten, nahiz eta bonbardaketak anabasak zeharo murriztu zituen Euzko Gudarostearen mugimendua.

Bonbardaketa eta hiru egun geroago, apirilaren 29an, herria okupatu zutenean, matxinoek Gernikan sartu eta Santa Maria elizaren fitxategiak erre zituzten, era horretan hildakoen kontaketa eragotziz.

Matxinoen soldadu batzuek Gernikako Arbola ebakitzeko asmoa zutenez, batailoi karlista batek Batzar Nagusietarantz jo eta arbolari omenaldia egin zioten, baita foruen ikurra bezala ohorezko guardia jarri ere. Hala ere, Jaime del Burgo kapitainak zuzendutako erreketeak heldu baino lehen, Tetuango erregularren 1. batailoiko soldadu marokoarrek Gernikako Arbola eta Batzar Nagusiak babesteko goardia jarrita zegoen, Emilio Mola jeneral matxinoak bonbardaketaren berri izatean, suminduta, ikur foralak babesteko agindu zehatza eman zuen eta.

Euskal literaturak galera bat ere izan zuen. Estepan Urkiaga "Lauaxeta", EAJren komisario politiko ibili zela, Gernika bonbardatua bisitatzera zeramatzan kazetariekin batera atxilotu eta, Gasteizko espetxera eramana, ekainaren 25ean fusilatu zuten[17].

Heriotzak

Hildakoen zenbaki zehatza ez da inoiz ezaguna eta alde guztien propagandak aldatua izan da.

Raul Arias Ramosek "La Legion Condor en La Guerra Civil" bere liburuarentzat egindako ikerketaren arabera 250 hildako izan ziren; Joan Villarroya eta J.M. Sole i Sabatek "España en Llamas. La Guerra Civil desde el Aire" bere liburuan, berriz, 300 hildako[18]. Iturri hauek Stanley Payne edo Antony Beevor bezalako historialariek edota BBC[19] edo El Mundo[20] komunikabideek erabiliak izan dira.

Emilio Molak zuzendutako Nafarroako Brigadak Gernika konkistatu zutenean ez zuten datu zehatzak eratzeko ahaleginik egin. Euzko Jaurlaritzak orduan egindako biktima kopuruen zenbaketaren arabaera gutxienez 1.654 hildako eta 889 zaurituak izan ziren. Ikerketa bakarra izanda, gatazka kanpoko ikerlariek ontzat eman zuten[21][22] 1970eko hamarkadara arte. Hala ere orain ez dira onartuak.

Erresuma Batuko komunikabideek, bere aldetik, hildakoen kopurua gehitu zuten, hiru mila ere zirela esanez. Era horretan, Adolf Hitlerrek etorkizunean halako bonbardaketak errepikatzeko gai zelako irudia azaldu nahi zuten. Hugh Thomasek historialari britainiarrak ehun eta mila hildakoen artean izan zela adierazi zuen, litekeena mila hildakoa izatea onetsiz[23]. "Gernikazarra" erakundeko Vicente del Palacio eta José Ángel Etxaniz historialariek, berriz, 126 hildako besterik ez zirela izan esan dute[6].

Batzar Frankistak hasieran gertatutakoaren bertsio faltsua eman eta euren balizko errugabetasuna aldarrikatzeko propaganda zabaldu zuten, sarraskia etsaiei haiei (errepublikarrei) leporatuz, Gernikakoa "gorriek eta separatistek eurek" egin zutela adieraziz. Bide hori jarraitu zuen Arriba egunkari frankistak1970eko urtarrilaren 30ean hamabi hildako baino ez zirela izan esan zuen.

Heriotzak beste bonbardaketekin konparatuta

Jatorrizko zenbaketaren zehaztasunari buruzko zalantzak Bigarren Mundu Gerrako bonbardaketa masiboen hildakoen kopuruen ikertzaileek sortu zituzten. Gernikan izandako sarraskia irregularra zen beste lekuetan izandakoa kontuan hartuta. Horrexegatik zenbakiak zertxobait harrotuak izan zirela esan zuten. James S. Corumek[24] Gernikan berrogei tona bonba bota eta 1654 hildako izan baziren, bonba-tona bakoitzeko 41 hildako izan zirela adierazi zuen. 1945eko otsaileko Dresdeneko bonbardaketan, berriz, 3.431 tona bonba botata, bonba-tona bakoitzeko 7,2 — 10,2 hildako "baino" ez ziren. Corumen ustetan, Gernikan edo Rotterdamen ikusitako aldeak propagandak sortuak izan ziren. Bere ustez, "Herri txiki bat bonbardatua eta ehunka bakan batzuk erailak izan zirela esateak eta hiri bat bonbardatua eta ia 1.700 hildako izan zirela plazaratzeak ez zuten inpresio bera izango", horrexegatik Gernikan 300-400 hildako inguru izan zirela esan zuen[24].

Bonbardaketaren garrantzi militarra

Wolfram von Richthofen jenerala (eskuinean).

Gernikako bonbardaketa gudaren lexikoan ‘bonbardaketa-terrore'aren adibidetzat hartu zuten. Kondor Legioak egindakoa ez dute oroitzen bakarrik onik atera zirenenek baizik eta euskal herritar guztiek.[25] Denbora pasa ahala, bonbardaketan sortutako zauriak ez zirelako ondo sendatuak.

Militarren asmoak

Espainiako Gerra Zibilean Luftwaffek izandako parte-hartzea Bigarren Mundu Gerrarako entrenamendua izan zela argi geratu zen Hermann Göring Reichsmarschallek Nurenbergeko epaiketetan adierazi zuen bezala:

« Nik [Hitleri] erregutu nion [Francori] gorabeherak gorabehera laguntza ematea, lehendabizikoz, eskualdean Komunismoaren zabalkuntza eragozteko eta, bigarrenez, nire Luftwaffe gazteak alderdi teknikoak frogatzeko aukerak izateko.[26] »


Borroketan esperientzia lortzeaz gain, Luftwaffek lehendabizikoz ekintza estrategiko batzuk saiatu zuen Espainiako Gerra Zibilean[16][25]. Bonbardaketa estrategikoaren teoriek lehendabizikoz 1937ko irailean saiatu zuen Asturiasko frontean "Tapizezko bonbardaketa" erabiliz. Gernikakoa ez zen Gerra Zibileko bonbardaketa bakarra ez Euskal Herrian ezta estatuan ere. Era berean ez zen latzena, adibidez, Hugo Sperrlek zuzendutako Aviazione Legionariak 1938ko martxoan hamahiru aldiz bonbardatu zuten Bartzelona bonba su-eragileak eta gasdunak erabiltzen hamaika hildako sortuz.

"Tapizezko bonbardaketa" teknikaren erabilera Kondor Legioaren ezaugarri bihurtu zen. James S. Corum historialari militarrak adierazi du 1938ko Kondor Legioaren txostenak honela zioela:

« Nahiko emaitza onak izan ditugu frontearen gertuko helburuak astinduz, batez ere etsaien erreserba edo kuartel nagusiak dituzten herriak bonbardatzen. Helburu hauek aurkitzeko errazak direlako eta tapizezko bonbardaketaren bidez erabat suntsitu ditzakegulako izan dugu arrakasta asko.[24] »


Matxinoen ikuspegian, Emilio Molak aurretik "Espainiako iparraldean gerra laster bukatzeko" mehatxuak eta gero Bilbon errepublikarren aurkako egindako mehatxuak bonbardaketarena estrategia argia zela adierazi zuen. Denbora pasa ahala, matxinoen estrategian bonbardaketak geroz eta inportanteago bihurtu ziren.

Beste teoriak

Vidalek[14] bonbardaketari buruzko beste teoriak zirriborratu zituen:

  • Bonbardaketa aurreko ikuskapen-misioien ezak Kondor Legioak helburu zehatz bat bilatu baino herria guztiz suntsitu nahi zuela adierazi zuen. Emilio Molak, orduan matxinoen Aire-Armadaren agintari nagusia zena, Salamanca 1937ko urtarrilaren 6an eskualde jendeztatuak bonbardatu baino lehen zehar-kalteak saihesteko ikuspen-misioak derrigorrez egin behar zirela agindu zuen.
  • Gernikan Molaren agindu zehatzak bete ez zirenez, Vidalen ustez, Richthofenek Molaren edo Francoren agindu zuzenak jaso zituen[14].
  • Zubia suntsitzeko misioa sinplea, Vidalen ustez[14], ez zukeen bonba su-eragileak behar izango baizik eta 10 kilokoak. Hogeita bi tona bonba erabiltzeak gehiegi zen helburu estatiko bakarrarentzat. Horretarako frontearen lehendabiziko egunean hirurogeita sei tona erabili zituztela adierazi zuen eta, gainera, alemaniarren txostenaren arabera Gernikan 7.956 kilo baino ez zituzten erabili.
  • Corpo Truppe Volontarie armada italiarrak bake-ituna negoziatzen ari zen EAJrekin eta ez zuen nahi ahaleginak kolokan jartzea hildako zibilak nahita sortuz[14].

Orduko erreakzioak

Gernikako arbola.

Ingelesezko komunikabide eta politikariak

Ingelesezko komunikabide batean Gernikako bonbardaketaren berria gertatu eta egun bi geroago agertu zen. George L. Steer kazetari britainiarrak bonbardaketaren lekuko izan zen, nazioartean sinesgarritasunik handiena lortu zuena. "The Times" egunkarirako bildu zuen informazio baliotsua.

Steerren ikuspegiak geroko erreportaje guztietan eragina izan zuen. Steerrek Alemaniaren konplizitatea nabarmendu zuen[27] Adler edo alemaniar arrano inperiala zuten hiru bonba-zorroek argi eta garbi adierazi zuten Espainiako Gerra Zibilean Alemaniak ofizialki agertutako neutraltasun-jarrera eta sinatutako ez parte-hartzeko ituna iruzurra besterik ez zela. Gero, erreportajea astebete batean zehar egunero izan zen argitaratua.

Steerren erreportajea New York Times egunkariak argitaratua ere izan zen, munduan zirrara zabalduz. New York Post bineta bat ergitaratu zuen, non Hitlerrek 'aire-bonbardaketa' etiketatutako ezpata odoltsu zuen eroritako zibilen meta baten gainean "the Holy City of Guernica" (euskaraz: "Gernikako hiri sakratua") izena zuena.

Estatu Batuetako Kongresuko Agirietan Gernikan gas-pozoia bota zutela esan zuen. Erresuma Batuko Legebiltzarreko debateetan berriz, Gernika oker aipatua izan zen "open city" (euskaraz: "hiri irekia") hitza erabiliz, hau da, militar helburuak ez zituena.

Oro har, Gernikako 1930eko hamarkadan eratutako bonbardaketekiko izua areagotu zuen, etortzekotan zegoen Bigarren Mundu Gerran hiriak mapetatik kendu zezakeen erasoaldia.

Espainiako komunikabide eta politikariak

Bonbardaketa eta gero, frankistek suntsipena "gorriek eta separatistek eurek" egin zutela[28] esan zuten, lehen Irun edo Eibar erre zuten bezala. Izan ere, Irungo gudua eta gero sozialistek eta anarkistek Irun dinamitatu zuten, kiskalitako lurraren estrategia erabiliz. Gernika arma eta lehergaien biltegia izan zela ere esan zuten, sutea areagotu zuena. Ez zuten ezeztatu hiria bonbardatu izan zutela baina kazetarien erreportajeak propagandatzat jo zuten. Kanpoko zenbait kazetarik, tartean orduan Errepublikazalea zen Brian Crozier, esan zuen Euzko Gudarostearen hiria dinamitatzeak bonbardaketaren ondorioak areagotu zituela. Hala ere, gehienek Steerrek hasitako ikuspegia jarraitu eta benetan gertatutakoa azaldu zuten. Frankisten bertsio ofizialak gerra amaitu eta gero iraun zuen. George Steerren idatziak galaraziak izan ziren. Bonbardaketaren lehendabiziko aipamena 1949an "Ejército" aldizkarian herria okupatu zuen militar batek idatzi zuen. 1970eko hamarkadan azkenean bertsio ofiziala aldatu zen, nahiz eta Arriba egunkari frankistak 1970eko urtarrilaren 30ean hamabi hildako baino ez zirela izan esan, 1971eko Espainiako Armadaren Zerbitzu Historikoko Espainiako Gerra Zibilaren monografiaren "Vizcaya" liburukian gertatutakoa esan zuten.

Hildakoen kopurua murrizteaz gain, matxinoek Bilbotik etorritako suhiltzaileen atzerapenari egotzi zioten errua. Salaketa hau Vidalek ezeztatua izan zen[14].

Euskal Herriko hedabide eta politikariak

Eguna egunkarian, bonbardaketatik bi egunera —apirilaren 28an—, albiste nagusia hau izan zen: «Gernika, euskotarren uri maitea, birrindu nai izan dabe zearo». Euskal Herriko politikariek beren laztura azaldu zuten, Gernikan gertatutakoaren berri izan zutenean. Euzko Jaurlaritzaren Herrizaintzako sailburu Telesforo Monzon bonbardaketaren lekuko izan zen, eta ondorengo telegrama hau bidali zion Jaurlaritzako lehendakariari 1937ko apirilaren 27an:

« Gernika bazen puntu Gaur txingar eta errautsak besterik ez da puntu Une honetan oraindik sutan dago bonbardaketa oso bizia bonba su-eragileek guztiz hondatu dute puntu Aldasoro, Torre eta hirurok hara heldu ginen izuturik puntu Hamar mila emakume eta umek errepideetatik ihes egiten dute arratsalde honetan bezala bihar egunsentian hegazkinek metrailatuak izatearen beldur puntu Hondamendi honen aurrean eta Bilbo aste honetan ere suntsitzearen mehatxua gaur bertan egin digutenez egoeraren larriaz jabetzea baino ez dugu eskatzen.[29] »


Jose Antonio Agirre lehendakariak telegrama jaso eta honako adierazpena egin zuen:

« Jainkoaren eta denok epaituko gaituen Historiaren aurrean, adierazten dut hiru ordu eta erdiz alemaniar hegazkinek amorru bizian errauts bihurtutako Gernikako hiribildu historikoan biztanleria zibil babesgabea bonbardatu zutela, emakumeak eta umeak metrailadoreen suaz jazarriz; asko hil dituztela, eta gainerakoek izu-ikarak zoraturik ihes egin dutela.[30] »


Indalecio Prieto bilbotarra, 1937ko maiatzean Errepublikako Defentsa Ministroa izandakoa, erbestean zela, frankisten bertsio faltsua deuseztatzeari lotu zitzaion.[31]

Ondarea

Steerren Gernikako bonbardaketaren kinka larriari buruzko erreportajea hain estimatua zen Gernikan non Udaletxeak bere omenez kale baten izena (George Steer kalea) eta brontzezko busto bat jarri baitzizkioten. Honela dio bustoaren inskripzioak[32]:

"George Steer, kazetaria, munduari Gernikako historia azaldu zuena."[33]

Halaber, 2010. urtean Bilboko Udalak Atxuri auzoko kale bati George Steer izena ipini zion. Irekiera ekitaldian George Barton Steer, kazetariaren semea, eta bere iloba Sophie izan ziren[34].

Frankisten ahaleginak erreportajeen zabalkuntza murrizteko, Gernikako historia adibide bihurtu zen XX. mendeko historian.

Picassoren margolana

Sakontzeko, irakurri: «Gernika (margolana)»

Pablo Picasso pintore espainiarrak, sarraskiak hunkiturik, 1937an bertan margotu zuen mundu osoan ezaguna den eta gerraren aurkako ikur bilakatu zen "Gernika" margolan handia. Horretarako, lehen egindako margolana egokitu zuen[35] Parisko Nazioarteko Erakusketan Espainiako Bigarren Errepublikako Gobernua ordezkatzeko. Nahiz eta Picassok laster margolana bat egiteko eskakizuna onartu, ez zen etorria Gernikako historia entzun arte. Margolana hunkitu zituen munduko kontzientzia asko eta ikur bihurtu zen Frankismoaren aurkako borrokan[36]. Egun jatorrizkoa Madrilgo Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofían dago eta tapizko kopia New Yorkeko NBEko egoitzan gudaren izua gogorazteko.

Gaztelaniazko literatura

Blas de Otero bilbotar idazleak eta Nobel saridun Gabriela Mistral txiletarrak "Guernica" eta "Árbol de Guernica" izeneko poemak, hurrenez hurren, idatzi zituzten.

Euskal Herriko artelanetan izandako oihartzuna

Nemesio Manuel Sobrevillak,[37] 1937. urtean bertan, 23 minutuko Gernika film dokumentala egin zuen,[38] bonbardaketa eta geroko irudiak eta Bizkaitik ihes egitera behartutako umeak grabatuta.[39]

1988an Kortatu musika taldeak Azken guda dantza albumean Gernika 37-87 abestia argitaratu zuen.[40]

2007an Bernardo Atxaga gipuzkoar idazleak Markak. Gernika 1937 saiakera-liburua kaleratu zuen,[41] Gernikan gertatutakoari buruz gogoeta eginez eta orduko hainbat material jatorrizko berreskuratuz.

Alemaniaren barkamena

Kondor Legioaren ekintzagatik eta alemaniar herritarrek Gerra Zibilean egindakoaz lotsaturik, 1990eko hamarkadaren hasierako Alemaniaren bateratzean izan zuen eragina. 1997an, sarraskiaren 60. urteurrenean, Roman Herzog presidente alemaniarrak ekitaldi sinboliko batean barkamena eskatu zuen bere herrialdearen izenean, munduaren aurrean herrikideen parte hartzea aitortuz[42].

Adierazpen hau berresteko 1998an Bundestagek base militar alemaniar guztietatik Kondor Legioaren kideen izenak kentzea erabaki zuen.

Bonbardaketaren 70. urteurrena

2007an bonbardaketaren 70. Urteurrena zela eta, Eusko Legebiltzarraren presidentea zen Izaskun Bilbaok, Bakearen Nobel Saria irabazi zuen Adolfo Pérez Esquivel, Hiroshima, Volgogrado, Pforzheim, Dresden, Varsovia eta Oświęcimgo (Auschwitz) ordezkariak eta bonbardaketatik bizirik ateratako zenbait lagun hartu zituen Gernikan. Bileran bonbardaketaren irudiak ikusi, 250 hildako oroitu eta "Gernikako Bake Agiria" irakurri zuten, Gernika munduko bake hiriburu bihurtu zedila eskatuz[20][19]

Beste bonbardaketekin konparaketa historikoak

Erreferentziak

  1. ↑ «Ondorioak» atala, Gernikako bonbardaketa multimedia, EITB.
  2. ↑ a b answers.com: bombing of Guernica
  3. ↑ Ludger Mees: Europako herri txikien esnatzea" Online
  4. ↑ Hala ere, apirilaren 27an Kondor Legioaren Messerschmitt Bf 109 ehiza-hegazkinek Gernika inguruan bi hegazkin errepublikarren eraistearen berri eman zuten.
  5. ↑ Jesus Maria Salas Larrazabal "Guernica: El Bombardeo", 1981, ISBN:84-300-5188-0
  6. ↑ a b c elcorreodigital.com: Refugios de vida para Gernika
  7. ↑ Maier: "Guernica 26.4.1937. Die deutsche Intervention in Spanien und der "Fall Guernica"", Friburgo Brisgoviakoa, 1977, 6. apendizea
  8. ↑ Jesus Salas Larrazabal: Precisiones sobre el bombardeo de Gernika
  9. ↑ a b La Legión Cóndor
  10. ↑ Holocaust-Referenz: Luftkrieg: Guernica. Die Erprobung der jungen Luftwaffe
  11. ↑ Richtofenek orduan ez zituen Ju87 A1 (Stuka) hegazkinak, era horretako hegazkinak ez ziren Espainiara bidaliak 1937ko abendura arte.
  12. ↑ a b c Gerhard Piper: Guernica - Geschichte eines Luftangriffs
  13. ↑ Setzen sofort ein: A/88 und J/88 auf Straßenjagd im Raum Marquina-Guernica-Guerriciaz. K/88 (nach Rückkher von Guerriciaz), VB/88 und Italiener auf Straße und Brücke (einschließlich Vorstadt) [sic!] hart ostwärts Guernica. Dort muß zugemacht werden, soll endlich ein Erfolg gegen Personal und Material des Gegners herausspringen. Vigon sagt zu, seine Truppen so vorzurücken, dass alle Straßen südlich Guernica gesperrt sind. Gelingt das, haben wir den Gegner um Marquina im Sack Axis History Forum.
  14. ↑ a b c d e f g h Guernica, Demolished
  15. ↑ Der Spiegel: Hitlers Bomben auf Guernica
  16. ↑ a b Discovery Channel: Los niños de Guernica
  17. ↑ Gipuzkoa kultura: Esteban Urkiaga, Lauaxeta
  18. ↑ El Mundo, "El Bombardeo de Guernica", El Mundo, 12. Liburukia (2005eko urria)
  19. ↑ a b Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman BBC izeneko erreferentziarako
  20. ↑ a b El Mundo: "Guernica recuerda el 70º aniversario de los bombardeos con un espíritu de paz"
  21. ↑ Gérard Brey, "La destrucción de Guernica", "Tiempo de Historia" aldizkarian, 29. zbk, 1977ko apirilaOnline
  22. ↑ Herbert R. Southworth, "La destrucción de Guernica", Ruedo Ibérico, Paris, 1975.
  23. ↑ Hugh Thomas. "Historia de la Guerra Civil Española". ISBN 84-226-0874-X
  24. ↑ a b c James S. Corum: "Inflated by Air. Common perceptions of civilian casualties from bombing", Air War College. 1998.
  25. ↑ a b Joseba Sarrionandia: Suntsiketa faxistaren 70.urteurrena
  26. ↑ Nazioarteko Epaitegi Militarra: Göringen testigantza, Nuremberg, 1946, IX. Liburukia
  27. ↑ The Times, 1937ko apirilaren 28: "Guernica was not a military objective.... The object of the bombardment was seemingly the demoralisation of the civil population and the destruction of the cradle of the Basque race." Online
  28. ↑ Público: Las mentiras de Mr Franco
  29. ↑ Jatorrizko testua, gaztelaniaz: Guernica fue Punto Hoy no es más que brasa cenizas Punto En este momento arde todavía pueblo tres horas bombardeo intensísimo bombas incendiarias lo han destrozado totalmente Punto Aldasoro, Torre, yo llegamos allí espantados Punto Diez mil mujeres niños huyen carreteras temiendo ser ametrallados por aviación mañana al amanecer como lo fueron esta tarde Punto Ante esta catástrofe con amenaza hecha hoy mismo destrozar incendiar Bilbao esta semana sólo suplicamos háganse cargo situación angustiosa
  30. ↑ Jatorrizko testua gaztelaniaz: Ante Dios y ante la Historia que a todos nos ha de juzgar, afirmo que durante tres horas y media los aviones alemanes bombardearon con saña desconocida la población civil indefensa de la histórica villa de Gernika reduciéndola a cenizas, persiguiendo con el fuego de ametralladora a mujeres y niños, que han perecido en gran número huyendo los demás alocados por el terror.
  31. ↑ Indalecio Prieto: Guernica, la mártir
  32. ↑ [1] Guernica honours Times man for telling its story
  33. ↑ The Times: The Tragedy of Guernica
  34. ↑ [2] Bilbao dedica una calle a George Steer que informó del bombardeo de Gernika (gazteleraz)
  35. ↑ PBS: Guernica: Testimony of War
  36. ↑ El Mundo: Ibarretxe reclama para siempre el Guernica
  37. ↑ Euskal Zinema
  38. ↑ Artikulua imdb.com
  39. ↑ Koldo Larrañaga eta Kike Calvo, Historia de la Cinematografía Vasca
  40. ↑ Hitzak musikazblai.com-en
  41. ↑ Liburuaren aipamena idazlearen webgunean
  42. ↑ CNN: Exhibit recalls German destruction of Spanish town of Guernica
  43. ↑ Apocalypse 1945: The Destruction of Dresden
  44. ↑ International Network for Peace
  45. ↑ David Rezelman: The atomic bombing of Hiroshima
  46. ↑ Radiation Effects Research Foundation
  47. ↑ Mayors for Peace
  48. ↑ Slate: What's so controversial about Picasso's Guernica?
  49. ↑ Common Dreams: The Lessons of Guernica
  50. ↑ International Middle East Media Center: Ki-moon” Israel should halt excessive force, disproportionate attacks against the Palestinians”
  51. ↑ Palestine's Guernica and the Myths of Israeli Victimhood

Bibliografia

Ingelesez

  • Corum, James S.: "Wolfram Von Richthofen: Master of the German Air War" University Press of Kansas, 2008
  • Coverdale, John F.: "Italian Intervention in the Spanish Civil War" Princeton University Press, 1975 9780691052250
  • Militärgeschichtliches Forschungsamt: "Germany and the Second World War" Germany's Initial Conquests in Europe 1. liburukia, Oxford University Press, 1990 9780198228851 Online
  • Whealey, Robert H.: "Hitler And Spain: The Nazi Role in the Spanish Civil War, 1936-1939" University Press of Kentucky, 2005 9780813191393 Online
  • Patterson, Ian: "Guernica and Total War", Londres: Profile; AEB: Harvard University Press, 2007. ISBN-13: 978-1-86197-764-9
  • Rankin, Nicholas: "Telegram From Guernica: The Extraordinary Life of George Steer, War Correspondent" Faber & Faber, Londres, ISBN 0-571-20563-1
  • Southworth, Herbert Rutledge: "Guernica! Guernica!, a study of journalism, diplomacy, propaganda, and history", Berkley, 1977
  • Carr, Raymond (Hasiera): "Images of the Spanish Civil War", Londres (Allen & Unwin) 1986, 116–121. orr.
  • Beevor, Antony: "The Spanish Civil War", Penguin, 2001
  • Preston, Paul: "A Concise History of the Spanish Civil War", Londres (Fontana Press) 1996.
  • Proctor, Raymond L.: "Hitler's Luftwaffe in the Spanish Civil War" Greenwood Press, 1983 0313222460
  • Boling, Dave: "Guernica: A Novel" Bloomsbury, AEB, 2008

Alemanieraz

  • Maier, Klaus A.: "Guernica 26.4.1937: Die Deutsche Intervention in Spanien und der "Fall Guernica"" Friburgo Brisgoviakoa: Rombach, 1975 9783793001768
  • GEO Ausgabe "05|Mai 2007: "Guernica" (Jens Schröder)
  • Olaf Groehler: "Unternehmen Feuerzauber" Fliegerkalender der DDR 1986. aldizkarian, Militärverlag der DDR, Berlin, 1985, 138–150. orr.
  • Klaus A. Maier: "Die Zerstörung Gernikas am 26. April 1937" Militärgeschichte, Zeitschrift für historische Bildung aldizkarian, 2007, 18–22. orr. Online
  • Gordon Thomas, Max Morgan-Witts: "Der Tag, an dem Guernica starb. Eine Tragödie der europäischen Geschichte" Sven Bergh, Berlin 1982, ISBN 3-88065-074-8
  • Klaus A. Maier: "Guernica 26.4.1937", herausgegeben vom Militärgeschichtlichen Forschungsamt, Friburgo Brisgoviakoa, 1975

Gaztelaniaz

  • Moa, Pío: "Los Mitos de la Guerra Civil", La Esfera de los Libros, 2003.
  • Ramírez, Juan Antonio: "Guernica: la historia y el mito",Electa, Madril, 1999
  • Arias Ramos, Raúl: "El Apoyo Militar Alemán a Franco: La Legión Cóndor En La Guera Civil", La Esfera de los Libros, 2003, 9788497340939
  • César Vidal: "La Destrucción de Guernica" Online
  • Brey, Gérard: "La destrucción de Guernica" Tiempo de Historia aldizkarian 1977 Online
  • Talón, Vicente: "Arde Guernica" Servicio Comercial del Libro, 1973 8431201738

Frantsesez

  • Gordon Thomas, Max Morgan-Witts: "Les dernières heures de Guernica" Nouveau Monde, 2007 9782847362251
  • Southworth, Herbert: "La destruction de Guernica : journalisme, diplomatie, propagande et histoire" Ruedo Ibérico, Paris, 1975

Ikus, gainera

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Gernikako bonbardaketa Aldatu lotura Wikidatan


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Gernikako_bonbardaketa&oldid=4917905"(e)tik eskuratuta