Urtarrilaren 6

Urtarrilen 6a gregoriotar egutegiaren urteko seigarren eguna da. 359 egun falta dira urtea amaitzeko, 360 egun bisurteetan.

Jaiotzak Euskal Herrian Benito Lertxundi Jaiotza: Orio, 1942 Baltasar Albeniz Jaiotza: Eibar, 1905 Heriotza: 1978ko azaroak 29 Louis-Édouard Cestac Jaiotza: Baiona, 1801 Heriotza: 1868ko martxoak 27 Javier Maroto Jaiotza: Gasteiz, 1972 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Munduan Johannes Kepler Jaiotza: Weil der Stadt, 1571 Heriotza: 1630eko azaroak 15 Rowan Atkinson Jaiotza: Q2080364, 1955 Eskuz gaurkotu + Jaiotza gehiago... Artikulurik ez duten Urtarrilaren 6ko jaiotzak Kahlil Gibran • A. R. Rahman • Syd Barrett • E. L. Doctorow • Max Bruch • Victor Horta • Bohdan Khmelnytsky • Chongzhen Emperor • Rolf M. Zinkernagel • John Maynard Smith • Andy Carroll • Eskuz gaurkotu Heriotzak Euskal Herrian Agustin Gainza Jaiotza: 1922ko maiatzak 28 Heriotza: Basauri, 1995 Ricardo Zierbide Martinena Jaiotza: 1936ko martxoak 4 Heriotza: Gasteiz, 2018 Jon Ander Lopez Maquiera Jaiotza: 1976ko irailak 6 Heriotza: Sestao, 2013 Francisco Egia Jaiotza: 1750eko martxoak 5 Heriotza: Madril, 1827 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Munduan Theodore Roosevelt Jaiotza: 1858ko urriak 27 Heriotza: Q129361, 1919 Gregor Mendel Jaiotza: 1822ko uztailak 20 Heriotza: Brno, 1884 Georg Cantor Jaiotza: 1845eko otsailak 19 Heriotza: Halle (Saale), 1918 Louis Braille Jaiotza: 1809ko urtarrilak 4 Heriotza: Paris, 1852 Eskuz gaurkotu + Heriotza gehiago... Artikulurik ez duten Urtarrilaren 6ko heriotzak Vladimir Ivanovich Vernadsky • Frances Burney • Om Puri • Alexander Belyayev • Tina Modotti • Richard Henry Dana • Herbert Chapman • Lou Rawls • Eskuz gaurkotu

Gertaerak 1838 - Samuel Morse eta Alfred Vail laguntzaileak telegrafo elektrikoa (irudian) arrakastaz erabili zuten lehen aldiz. 1878 - Asociación Euskara de Navarra lehen aldiz batzartu zen, euskara, euskal literatura eta historia zaintzeko eta hedatzeko asmoarekin. 1915 - Tamesis ibaian uholde larriak gertatu ziren Londresen. 1918 - Alemaniak Finlandiaren independentzia onartu zuen. 1927 - Estatu Batuek Nikaragua indarrez hartu zuten. + Gertaera gehiago... Egutegia Aurreko eta hurrengo urteetan 2015: Asteartea 2016: Asteazkena 2017: Ostirala 2019: Igandea 2020: Astelehena 2021: Asteazkena Izendegia Santutegia: Daturik ez (gehitu) Seaska egutegia: Agerne/Agerkunde/Agerpena eta Izar/Izarne.

Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.

---

Gertaerak

Euskal Herria

• 1978 - Kalez jantzitako guardia zibil batek Gernikako taberna batean Manuel Varela Reyes balaz zauritu zuen.
• 1979 - ETAk, Antonio Ramirez Gallardo goardia zibila eta bere neskalaguna erail zituen Beasainen.
• 1985 - 1985eko urtarrileko Europako hotzaldian jazo zen.

Mundua

• 1492 - Errege-erregina Katolikoek, Granada konkistatuta, Errekonkistari amaiera eman zioten.
• 1540 - Henrike VIII.a Ingalaterrakoa laugarrenez ezkondu zen, Cleves-eko Anne-rekin.
• 1912 - Estatu Batuek Mexiko Berriaren sarrera onartu zuten, hori dela Mexiko Berria AEBetako 47. estatua bihurtu zen.
• 1929 - Marine estatubatuarrek Nikaragua inbaditu zuten.
• 1985 - 1985eko urtarrileko Europako hotzaldian jazo zen.
• 2000 - Ordesa eta Perdidoko Parke Nazionaleko paraje batean azken bukardoa hilik topatu zuten.
• 2005 - 2005eko urakan denboraldia amaitutzat eman zen Zeta ekaitz tropikalak indarra galtzean. 2005.ean inoiz egondako ekaitz eta urakan kopururik handiena izan eta gero.

Arte eta kultura

Euskal Herria

• 1899 - Txanton Piperri, euskaraz idatziriko lehenbiziko opera, Buenaventura Zapirainen musika eta Toribio Altzagaren libretoa dituena, Donostiako Zentro Katolikoan estreinatu zen.
• 1980ko Bertsolari Txapelketa Nagusiaren finala Xabier Amurizak irabazi zuen. Bere lehenengo txapela izan zen.

Mundua

• 1948 - John Huston estatubatuar zinema zuzendariaren The Treasure of the Sierra Madre filma estreinatu zen.
• 1994 - Galicia Hoxe galizierazko egunkaria kaleratu zuten lehen aldiz.
• 1998 - Lucia Etxebarria idazleak Nadal Saria eskuratu zuen Beatriz y los cuerpos celestes eleberriarengatik.

Zientzia eta teknologia

Mundua

• 1838 - Samuel Morsek telegrafo elektrikoa lehen aldiz erakutsi zuen.
• 2000 - Ordesa eta Perdidoko Parke Nazionaleko paraje batean azken bukardoa hilik topatu zuten.

Kirolak

Euskal Herria

• 2007 - Unai Etxepare Elizegi mendizale lesakarra Anayet mendia jaisten ari zenean hil zen.

Jaiotzak

Euskal Herria

• 1568 - Henrike Ezponda, zuberoar legegizona eta historiagilea (h. 1643).
• 1641 - Manuel Joaquín Álvarez de Toledo, Oropesako kondea, nafar noble eta politikaria (h. 1707).
• 1737 - Baltasar Jaime Martínez Compañón, nafar apaiza, Bogotako artzapezpikua (h. 1797).
• 1801 - Louis-Édouard Cestac, lapurtar apaiza, Servantes de Marie ordena sortu zuena (h. 1868).
• 1875 - Manuel Aranatz, bizkaitar kazetari eta idazlea, Habanan (h. 1925).
• 1877 - Enrique Herrero Ducloux, Argentinan bizi izandako nafar kimikaria (h. 1962).
• 1892 - Jesus Agirregabiria, gipuzkoar tenorra (j. 1975).
• 1898 - Adoración Cuadra de Miguel, nafar ehunurtekodun emakumezkoa (h. 2004).
• 1905 -
  • Baltasar Albeniz, gipuzkoar futbolari eta entrenatzailea (h. 1978).
  • Javier Arana, euskal kirolaria (h. 1975).
• 1931 - Jesus Alberdi, Egileor, gipuzkoar bertsolaria (h. 2008).
• 1933 - Jesús Galdeano, nafar txirrindularia (h. 2017).
• 1935 - Federico Bilbao, bizkaitar futbolaria eta poeta.
• 1940 - Rafael Mendizabal, donostiar antzerkigile eta negozio-gizona (h. 2009).
• 1942 - Benito Lertxundi, euskal abeslaria eta kantautorea.
• 1944 - Alan Stivell, bretainiar musikaria.
• 1946 - Anton Arieta, Arieta II.a, bizkaitar futbolari ohia.
• 1948 -
  • Pedro Lavín, bizkaitar futbolari ohia.
  • Javier Tejada, nafar fisikaria, mekanika kuantikoan aditua.
• 1952 - Jesús María Cizaurre, nafar apaiz agustindar errekoletoa, Cametáko apezpikua.
• 1958 - Unai Parot, ETAkide ohia, bere izena daraman Parot doktrinagatik ezaguna, Aljerren.
• 1961 - Txema Lumbreras, nafar futbolari ohia.
• 1966 - Jesús María Cormán, gipuzkoar margolari eta idazlea.
• 1968 - Reyes Moleres, bizkaitar aktorea.
• 1972 - Javier Maroto, Euskadiko Alderdi Popularreko politikaria, Gasteizko alkate ohia.
• 1978 - Pépito Elhorga, lapurtar errugbilari ohia.
• 1998 - Iñigo Vicente, bizkaitar futbolaria.

Mundua

• 1256 - Gertrudis Helftakoa, Gertrudis Handia, alemaniar lekaimea eta mistika idazlea.
• 1275 - Ramon Penyafortekoa, kataluniar erlijio-gizona.
• 1367 - Rikardo II.a Ingalaterrakoa, Ingalaterrako erregea (h. 1400).
• 1412 - Joana Arc-ekoa, frantziar militarra eta saindua (h. 1431).
• 1493 - Olaus Petri, Suediako elizgizon protestantea eta itzultzailea (h. 1552).
• 1500 - Joan Avilakoa, espainiar erlijio gizona (h. 1569).
• 1585 - Claude Favre de Vaugelas, Frantses Akademiako kidea (h. 1650).
• 1587 - Olivares konde-dukea, espainiar noble eta politikaria (h. 1645).
• 1745 - Jacques-Etienne Montgolfier, frantziar industriagizon eta asmatzailea, bere anai Joseph-Michelekin batera baloi aerostatikoaren sortzaileetako bat (h. 1799).
• 1775 - Auguste Jean Ameil, Frantziako Iraultza eta hango inperio garaian borrokatu zuen frantziar militarra (h. 1822).
• 1795 - Anselme Payen, frantziar kimikaria (h. 1871).
• 1802 - Ion Heliade Rădulescu, errumaniar idazlea eta politikaria (h. 1872).
• 1822 - Heinrich Schliemann, alemaniar aberatsa eta arkeologoa (h. 1890).
• 1832 - Gustave Doré, frantziar marrazkigilea (h. 1883).
• 1848 - Khristo Botev, bulgariar idazlea (h. 1876).
• 1850 - Eduard Bernstein, alemaniar teorilari sozialista (h. 1932).
• 1865 - Nikolai Marr, georgiar hizkuntzalari, arkeologo eta etnografoa (h. 1934).
• 1868 - Vittorio Monti, italiar musikagilea, biolin jolea eta orkestra zuzendaria (h. 1922).
• 1872 - Alexander Nikolaievitx Scriabin, errusiar pianista eta musikagilea (h. 1915).
• 1876 - Léon Bérard, frantziar abokatu eta politikaria, Pirinio Atlantikoetako Kontseilu Orokorreko presidentea (h. 1960).
• 1878 - Carl Sandburg, estatubatuar poeta, historialaria, eleberrigilea eta folklorista (h. 1967).
• 1883 - Khalil Gibran, libanoar poeta, margolari, elaberrigile eta entsegugilea (h. 1931).
• 1884 - Gregor Mendel, austriar abade eta zientzialaria (j. 1822).
• 1903 - Maurice Abravanel, estatubatuar orkestra-zuzendaria (h. 1993).
• 1912 - Celso Emilio Ferreiro, galiziar idazlea (h. 1979).
• 1913 -
  • Edward Gierek, poloniar politikari komunista (h. 2001).
  • Loretta Young, estatubatuar aktorea (h. 2000).
• 1915 - Liisi Oterma, finlandiar astronomoa, Finlandian astronomiako doktoretza lortu zuen lehen emakumezkoa (h. 2001).
• 1916 - Màrius Cabré i Esteve, kataluniar toreatzaile eta antzezlea (h. 1990).
• 1920 -
  • Jean-Robert Ipoustéguy, frantziar pintore eta eskultorea (h. 2006).
  • Sun Myung Moon, Batasunaren Elizaren korear sortzailea (h. 2012).
• 1929 - Babrak Karmal, Afganistango presidentea (h. 1996).
• 1936 -
  • Antonio López García, espainiar eskultorea eta margolari hiperrealista.
  • Julio María Sanguinetti, Uruguaiko presidentea.
• 1937 - Paolo Conte, italiar kantautore, abeslari eta musikagilea.
• 1938 - Adriano Celentano, italiar abeslaria, aktorea eta zinema zuzendaria.
• 1939 - Jesús Muñecas, espainiar polizia ohia, guardia zibileko kapitaina izandakoa.
• 1943 - Osvaldo Soriano, argentinar idazlea eta kazetaria (h. 1997).
• 1944 - Alan Stivell, bretainiar musikaria.
• 1953 - Malcolm Young, Angus Youngen anaia da eta AC/DC musika taldearen sortzailea (h. 2017).
• 1954 - Anthony Minghella, britainiar zinema zuzendaria eta idazlea (h. 2008).
• 1955 - Rowan Atkinson, britainiar aktorea, idazlea eta komikoa.
• 1960 - Nigella Lawson, ingeles kazetari, telebistako aurkezle eta sukaldaritza liburuen idazlea.
• 1968 -
  • Claudia Grigorescu, florete modalitateko errumaniar eskrimalaria.
  • John Singleton, estatubatuar zinema zuzendaria.
• 1972 - Nek, italiar abeslaria.
• 1981 - Rinko Kikuchi, japoniar aktorea.
• 1982 - Eddie Redmayne, ingeles aktorea.
• 1989 - Sergio León, espainiar futbolaria.

Heriotzak

Euskal Herria

• 1083 - Antso Gartzez Iruñekoa, Uncastillo eta Zangozako jauna.
• 1827 - Frantzisko Ramon Egia, bizkaitar politikaria eta militarra, Madrilen (j. 1750).
• 1983 - Juan Inazio Goikoetxea Gaztelu, gipuzkoar elizgizona eta euskal idazlea (j. 1908).
• 1995 - Agustin Gainza, Piru Gainza, Bilboko Athletic Klubeko jokalaria (j. 1922).
• 2008 - Fernando Beorlegi, nafar margolaria (j. 1928)
• 2013 - Jon Ander Lopez Maquiera, bizkaitar futbolaria (j. 1976).
• 2014 - Kepa Bereziartua, ezker abertzaleko alderdiaren lehendakaria.
• 2015 - Didier Rouget, Parisen jaio eta Uztaritzen bizi izandako ezkertiar abokatua (j. 1952).
• 2017 -
  • Hiazinto Fernandorena, euskal irakasle, itzultzaile, euskaltzain urgazle eta euskaltzalea (j. 1930).
  • Joseba Andoni Leizaola, gipuzkoar politikari jeltzalea eta Eusko Legebiltzarreko mahaiburua (j. 1931).
• 2018 - Ricardo Zierbide, nafar hizkuntzalari eta filologoa (j. 1936).

Mundua

• 1224 - Yusuf al-Mustansir, almohadeen bostgarren kalifa.
• 1536 - Baldassare Peruzzi, Pizkundeko italiar margolari eta arkitektoa (j. 1481).
• 1541 - Bernard van Orley, Pizkundeko flandestar margolaria (j. c. 1487).
• 1598 - Teodoro I.a Errusiakoa, Errusiako tsarra (j. 1557).
• 1617 - Dorotea Danimarkakoa, Brunswick-Lüneburgeko dukesa (j. 1546).
• 1693 - Mehmed IV.a, Otomandar Inperioko sultana (j. 1642).
• 1725 - Chikamatsu Monzaemon, japoniar antzerkigilea (j. 1653).
• 1829 -
  • Josef Dobrovský, bohemiar jatorriko jesuita, filosofo eta literatura historialaria (j. 1753).
  • Amalia Holst, alemaniar idazle, intelektual eta feminista (j. 1758).
• 1831 - Rodolphe Kreutzer, frantziar musikagilea eta biolinista (j. 1766).
• 1852 - Louis Braille, behatzen bidez irakurtzeko Braille sistemaren frantziar asmatzailea (h. 1809).
• 1884 - Gregor Mendel, austriar abade eta zientzialaria (j. 1822).
• 1885 - Peter Christen Asbjørnsen, norvegiar idazlea (j. 1812).
• 1918 - Georg Cantor, alemaniar matematikaria (j. 1845).
• 1919 - Theodore Roosevelt, AEBetako 26. presidentea (j. 1858).
• 1942 - Henri de Baillet-Latour, belgikar aristokrata, Nazioarteko Batzorde Olinpikoko hirugarren presidentea (j. 1876).
• 1945 - Edith Frank, judu alemaniar errefuxiatua, Otto Franken emaztea eta Margot Frank eta Anne Franken ama (j. 1900).
• 1949 - Victor Fleming, estatubatuar zinema zuzendaria (j. 1889).
• 1963 - Frank Tuttle, estatubatuar zinemagilea (j. 1892).
• 1974 - David Alfaro Siqueiros, mexikar pintorea (j. 1896).
• 1976 - Óscar Esplá, espainiar musikagilea (j. 1886).
• 1981 -
  • Archibald Joseph Cronin, ingeles eleberrigilea (j. 1896).
  • Antonio Suárez, espainiar txirrindularia (j. 1932).
• 1989 - Edmund Leach, britainiar antropologoa (j. 1910).
• 1990 - Pavel Alekseievitx Txerenkov, errusiar fisikaria, Txerenkov erradiazioaren aurkizailea eta 1958ko Fisikako Nobel Saria (j. 1904).
• 1993 -
  • Dizzy Gillespie, estatubatuar jazz musikaria, "bebop" eta jazz modernoaren bultzatzaile nagusietako bat (j. 1917).
  • Rudolf Nureiev, errusiar dantzaria eta koreografoa (j. 1938).
• 1995 - Joe Slovo, hegoafrikar politikaria eta Apartheidaren aurkako borrokalaria (j. 1926).
• 1997 - Teiichi Matsumaru, japoniar futbolaria (j. 1909).
• 1998 - Georgi Sviridov, errusiar musikagilea (j. 1915).
• 1999 - Michel Petrucciani, frantziar jazz-pianista, musikagilea eta orkestra-zuzendaria (j. 1962).
• 2006 - Ramona Komandantea edo Comandante Ramona, EZLNren ordezkarietako bat (j.1959).
• 2009 - Ron Asheton, The Stooges taldeko gitarra-jotzailearen gorpua aurkitu zuten. Egia esan, egun batzuk lehenago hila zegoen (j. 1948).
• 2017 -
  • Octavio Lepage, Venezuelako presidentea (j. 1923).
  • Ricardo Piglia, argentinar idazle eta literatura-kritikaria (j. 1941).

Jaiak eta urteurrenak

• Kristauentzat Epifania edo Jaunaren Agerkundea (Erregeen eguna): Hego Euskal Herrian haurrei opariak, jostailuak eta opilak ematen zaizkie.
• Sehaska egutegiko izendegia: Agerne/Agerkunde/Agerpena eta Izar/Izarne.

Jaieguna ospatzen da ondoko herrietan:

• Araban: Samaniego.
• Nafarroan: Zangotza.

Urtarrilaren 5 | Urteko egutegi | Urtarrilaren 7