Petri I.a Errusiakoa

Petri I.a Errusiakoa
	; Irudi gehiago
Errusia Guztien enperadorea
Tsar of All Russia (en)
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Романов Пётр Алексеевич
Jaiotza	Mosku, 1672ko maiatzaren 30a (juliotar egutegia)
Herrialdea	Errusiar Tsarerria ; Errusiar Inperioa
Lehen hizkuntza	errusiera
Heriotza	San Petersburgo, 1725eko urtarrilaren 28a (juliotar egutegia) (52 urte)
Hobiratze lekua	San Petersburgoko katedrala
Heriotza modua	: Gangrena gaseosoa
Familia
Aita	Alexis I.a Errusiakoa
Ama	Natalia Naryxkina
Ezkontidea(k)	Eudoxia Lopukhina (en) (1689ko otsailaren 6a - ; Katalina I.a Errusiakoa (1707ko azaroaren 8a -
Seme-alabak	ikusi Alexei Petrovich, Tsarevich of Russia (en) ; Anna Petrovna of Russia (en) ; Elisabet I.a Errusiakoa; Natalia Petrovna (en) ; Pyotr Petrovich (en) ; Natalia Maria Petrovna (en) ; Alexander Petrovich (en) ; Pavel Petrovich Romanov (en) ; Katherine Petrovna Romanov (en) ; Margaret Petrovna Romanov (en) ; Paul Petrovich Romanov (en) ;
Anai-arrebak	ikusi Natalya Alexeevna of Russia (en) ; Tsarevna Yevdokia Alekseyevna of Russia (en) ; Catherine Alekseyevna of Russia (en) ; Maria Alekseyevna of Russia (en) ; Marfa Alekseyevna of Russia (en) ; Feodosia Alekseyevna of Russia (en) ; Ivan V.a Errusiakoa; Teodoro III.a Errusiakoa; Tsarevich Alexei Alexeyevich of Russia (en) ; Tsarevich Dmitry Alexeyevich of Russia (en) ; Tsarevich Simeon Alexeyevich of Russia (en) ; Sofia Alekseievna Errusiakoa;
Leinua	Romanov dinastia
Hezkuntza
Hizkuntzak	errusiera
Jarduerak
Jarduerak	agintaria eta estatu-politikaria
Jasotako sariak	ikusi Order of the White Eagle (1712) ; Order of St. Andrew (1703) ; Order of the Elephant ; Arrano Zuriaren Ordena ;
Kidetza	Frantziako Zientzien Akademia
Gradua	jeneral
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	kristautasun ortodoxoa; Errusiar Eliza Ortodoxoa

Petri Handia, Petri I.a Errusiakoa edo Piotr Alekseievitx Romanov^[1] (errusieraz: Пётр Алексе́евич, Пётр I, Piotr I, edo Пётр Вели́кий, Piotr Veliki) (Mosku, 1682ko ekainaren 9a^greg./maiatzaren 30a^jul. – San Petersburgo, 1725eko otsailaren 8a^greg./urtarrilaren 28a^jul.^[2]) 1682-1721 bitartean Errusiako tsarra eta 1721etik 1725ean hil zen arte Errusiako enperadorea izan zen.

Otomandar eta Suediar inperioen aurkako gerra luzeek okupatu zuten Petriren erregetza gehiena. Hasieran zailtasunak izan arren, azkenean gerrek arrakasta izan zuten, eta Azov itsasorantz eta Itsaso Baltikorantz hedatzeko aukera eman zuten; hala, Errusiako Armada Inperialaren oinarriak ezarri ziren. Iparraldeko Gerra Handian izan zuen garaipenak Suediaren aroa, potentzia handi gisa, eta Baltiko eskualdean zuen nagusitasuna amaitu zituen; aldi berean, Errusiaren posizioa indartu zuen, inperio gisa onartu zuten arte. Petrik kultura-iraultza bat egin du, eta sistema sozial eta politiko tradizionalista eta Erdi Aroko ohituren ordez sistema modernoak, zientifikoak, mendebaldekoak eta Argien garaiko pentsamendu erradikalean oinarrituak jarri zituen.

1699ko abenduan juliotar egutegia sartu zuen^[3], Errusian luzaroan erabili zen bizantziarraren ordez^[4], baina Errusiako Eliza ortodoxoak bereziki egin zion aurre aldaketa horri^[5]. 1703an, lehen egunkari errusiarra, Sankt-Peterburgskie Vedomosti, argitaratu zuen, eta idazketa zibila agindu zuen, hein handi batean berak diseinatutako errusieraren ortografiaren erreforma. Neva ibaiaren ertzean San Petersburgo sortu zuen, Alexander Puxkinek "Mendebaldeko leihoa" izena jarri zion hiria. 1714an, Petrik Moskutik bertara eraman zuen hiriburua, 1918ra arte izan zuen estatusa.

Petrik interes handia zuen landareekin, animaliekin eta mineralekin, gaizki eratutako izakiekin edo naturaren legearen salbuespenekin, bere bitxikerien kabineterako. Deformazioen ikerketa sustatu zuen, munstroen beldur superstiziosoari aurre egiten saiatuz beti^[6]. Errusiar Inperioaren industrializazioa eta goi-mailako irakaskuntza sustatu zituen. 1724an Errusiako Zientzia Akademia eta San Petersburgoko Estatuko Unibertsitatea sortu zituen, eta Christian Wolff eta Willem 's Gravesande gonbidatu zituen. Petriri, batez ere, herrialdea modernizatzea egozten zaio, Europako potentzia handi bihurtuz. Erreforma administratiboek eragin iraunkorra izan zuten Errusian; izan ere, 1711n Gobernuaren Senatua sortu zuen, 1717an Collegiuma sortu zen eta 1722an Maila Taula sortu zuen. Errusiako Gobernuko erakunde askok bere erregealdian dute jatorria.

Bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehen urteak eta tronura iristea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Petri Alexis tsarraren (Aleksei Mijailovitx) eta Natalia Narixkina tartariarraren (tsarraren bigarren emaztea) semea izan zen. Alexis I tsarraren eta Maria Miloslavskaiaren arteko lehen ezkontzaren seme-alabak —Teodoro III.a (Fiodor Alekseievitx), Ivan V.a (Ivan Alekseievitx) eta Sofia (zarevna Sofia Alekseievna)— bizirik zeuden Petri jaio zenean. Alexis I 1676an hil zen eta bizirik suertatu zen semerik handiena, Teodoro III.ak hartu zuen bere kargua.

Petri jaio zenean horrela deskribatu zuten: "osasun onekoa, begi beltzak, amaren aldetik tartariar itxurakoak, eta ile arre-gorrixka du".

Fiodor Alekseievitx 20 urte zituela hil zen, ondorengorik gabe, eta liskarra sortu zen tronuan. Ivan oinordekotza-lerroan hurrengoa zen ofizialki, baina ez zituen kargua hartzeko dohainak. Boiardoen Kontseiluak (noble errusiarrak) Petri hautatu zuen, une hartan 10 urte zituena, ama alarguna erregeordetzan hartzeko. Hala ere, Sofia zarevnak Streltsien (eliteko talde militar errusiarra) matxinada bat zuzendu zuen. Gatazkan Petriren senitarteko eta lagun asko hil zituzten. Petrik jende saldo batek euren osaba bat nola sarraskitzen zuten ikusi zuen. Baliteke oroitzapen horrek traumaren bat eragitea.

Genealogia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ 156. Alfabeto zirilikoz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema. Gasteiz: Euskaltzaindia (argitaratze data: 2009-02-27) (Noiz kontsultatua: 2024-05-02).
↑ (Ingelesez) Nikiforov, Leonid. «Peter I» Britannica 2024-02-23 (Noiz kontsultatua: 2024-05-02).
↑ (Ingelesez) «Peter the Great ordered to establish January 1st as the New Year’s Day countrywide» Presidential Library (Noiz kontsultatua: 2024-05-03).
↑ Cracraft, James. (2003). The Revolution of Peter the Great. Harvard University Press ISBN 978-0-674-01196-0. (Noiz kontsultatua: 2024-05-03).
↑ (Ingelesez) McIntosh, Matthew. (2019-12-30). «Peter the Great and the New Year in Russia» Brewminate: A Bold Blend of News and Ideas (Noiz kontsultatua: 2024-05-03).
↑ Driessen-Van het Reve, Jozien J.. (2006). De Kunstkamera van Peter de Grote: de Hollandse inbreng, gereconstrueerd uit brieven van Albert Seba en Johann Daniel Schumacher uit de jaren 1711-1752. Verloren ISBN 978-90-6550-927-7. (Noiz kontsultatua: 2024-05-03).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q8479
Multimedia: Peter I of Russia / Q8479

[1] 156. Alfabeto zirilikoz idatzitako izenak euskarara aldatzeko transkripzio-sistema. Gasteiz: Euskaltzaindia (argitaratze data: 2009-02-27) (Noiz kontsultatua: 2024-05-02).

[2] (Ingelesez) Nikiforov, Leonid. «Peter I» Britannica 2024-02-23 (Noiz kontsultatua: 2024-05-02).

[3] (Ingelesez) «Peter the Great ordered to establish January 1st as the New Year’s Day countrywide» Presidential Library (Noiz kontsultatua: 2024-05-03).

[4] Cracraft, James. (2003). The Revolution of Peter the Great. Harvard University Press ISBN 978-0-674-01196-0. (Noiz kontsultatua: 2024-05-03).

[5] (Ingelesez) McIntosh, Matthew. (2019-12-30). «Peter the Great and the New Year in Russia» Brewminate: A Bold Blend of News and Ideas (Noiz kontsultatua: 2024-05-03).

[6] Driessen-Van het Reve, Jozien J.. (2006). De Kunstkamera van Peter de Grote: de Hollandse inbreng, gereconstrueerd uit brieven van Albert Seba en Johann Daniel Schumacher uit de jaren 1711-1752. Verloren ISBN 978-90-6550-927-7. (Noiz kontsultatua: 2024-05-03).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

i e a Vladimir-Suzdalgo Printzerriko, Moskuko Printzerri Handiko, Errusiar Tsarerriko eta Errusiar Inperioko subiranoak
Printze Handiak	Juri Dolgoruki • Andrei I.a Bogoljubski • Mikel Vladimirkoa • Vsevolod Habi Handia • Juri II.a Vladimirkoa • Konstantino Rostovekoa • Juri II.a Vladimirkoa • Jaroslav II.a Vladimirkoa • Sviatoslav III.a Vladimirkoa • Andrei II.a Vladimirkoa • Alexandro Nevski • Jaroslav Tverkoa • Vasili Kostromakoa • Dmitri Pereslavlgoa • Andrei Gorodetskoa • Mikel Tverkoa • Juri Moskukoa • Dmitri Tverkoa • Alexandro Tverkoa • Ivan I.a • Simeon Harroa • Ivan II.a • Dimitri Donskoi • Vasili I.a • Vasili II.a • Ivan III.a Handia • Vasili III.a
Tsarrak	Ivan IV.a Izugarria • Simeon Bekbulatovitx • Ivan IV.a Izugarria • Teodoro I.a • Boris Godunov • Teodoro II.a • Dmitri I.a Errusiakoa Faltsua • Vasili IV.a • Ladislao (de iure) • Mikel I.a • Alexis • Teodoro III.a • Ivan V.a eta Petri I.a Handia (erregekideak) • Petri I.a Handia
Enperadore eta enperatrizak	Petri I.a Handia • Katalina I.a • Petri II.a • Ana • Ivan VI.a • Elisabet • Petri III.a • Katalina II.a Handia • Paulo • Alexandro I.a • Konstantino I.a (abdikatu egin zuen) • Nikolas I.a • Alexandro II.a • Alexandro III.a • Nikolas II.a • Mikel II.a (abdikatu egin zuen; inoiz ez zuten tsar aldarrikatu)