Ipar Korea
Ipar Korea, izen ofiziala Koreako Herri Errepublika Demokratikoa, Asia ekialdeko errepublika sozialista bat da, Koreako penintsularen iparraldean kokatua. Hegoaldean Hego Korea du, harekin 1945. urtera arte Korea herrialde batu bakarra osatu zuena. Gainera, mugakide ditu Txina iparraldean eta Errusia (azken horrekin, 18,3 km luzeko muga du ipar-ekialdean). Herrialdearen doktrina politiko ofiziala Jutxe Ideia da.
Hiriburua Piongiang da.
Historia
1948ko irailaren 3an, Koreako Herri Errepublika Demokratikoa osatu zen, Kim Il Sung (Korear Langileriaren Alderdiko Aitzindari Handia, KLA) lehen ministroa izanik. Ipar Koreak Koguryo estatuaren estrategia mantendu zuen: etsaiekin borroka zuzena saihestu zuen, barnean indar militar handia bultzatuz.
Estatuaren filosofia jutxea da, 70 hamarkadan Kim Il Sungek garatutakoa. Filosofia horren oinarria sozialismo marxista-leninista, nazionalismoa, militarismoa eta tradizioak dira: marxismo-leninismoaren bilakaera korearra da.
Syngman Rhee Hego Korear buruzagia kaleratu zutenean, hurbilketa saioak izan ziren, baina Hego Korean militarrek estatu kolpe bat egin zutenean, prozesua eten egin zen.
KLAk nekazaritzako erreforma aurrera eraman zuen, kolektibizatuz. Japoniarrek ekarritako industriak sozializatu zituzten. Gudan, herria deuseztatuta geratu zen. Ekonomiaren sistema planifikazio zentraleko sozialismoa zen: gauzak horrela, industriaren % 90 estatuaren menpean zegoen. Beste industriak eta nekazaritza arloa kooperatibetan antolatuta zeuden.
Koreako gerra bukatu ondoren (1950-1953) Kim Il Sungek hartu zuen boterea eta herrialdearen azpiegitura ekonomikoa berreraikitzea izan zen haren lehen helburua; horrekin batera, hainbat garapen plan jarri zituen martxan eta, horrela, ekonomia berpiztea lortu zuen.
- Lehen planarekin, hiru urte bitartean garatu zen, gerra aurreko egoerara itzuli nahi zuten, zentral elektrikoak eta trenbideak berreskuratuz.
- Hurrengo bost urtean (1957-1962) jarraituriko planaren helburua, berriz, portu eta lantegiak berreraikitzea izan zen. Zailtasun handiak izan zituen aurrera eramateko, oposizioak jarritako trabengatik.
- Hurrengo hamar urtean, kontsumo ondasunetan oinarritutako plan bat sustatu zuen.
Garapen plan horiekin batera, nekazaritzan erreforma handiak egin ziren: jabetza sistema aldatu zen, nekazari guztiak kooperazio-etxaldeetan bilduz.
Gaur egun, nazioartean bakartuta dago eta finantza ikuspuntutik, Japoniari loturik dago. 1994an Kim Il Sung hil zenean, haren seme Kim Jong-il-ek KLAko lehendakaritza eta, horrenbestez, estatuburutza hartu zituen. 1995an, uholde batzuk nekazaritzako oinarrizko ekoizpena hondatu zuten, ekarri zuten gosetearen ondorioz. 2000 urtean, Ipar eta Hego Koreen arteko hitzaldiak izaan ziren, bakera eta batasunerako bidea errazteko, baina estatu bien arteko egoera onak George W. Bush-ek zapuztu zituen, Ipar Korea bere Infernuko ardatzean barneratu zuelako, haiekiko jarrera gogortuz. Orduan, Ipar Koreak programa nuklear bat hasi zuen defentsarako eta egoera askoz gehiago okertu zen.
2014ko urriaren 15ean, Ipar eta Hego Koreak lehenengo aldiz jeneralen arteko bilera militar bat egin zuten. Seulen arabera, Piongiangek hiru eskaera egin zizkion tentsioa baretzeko, baina Seulek ez zizkion onartu[1]. Azaroaren 8an, Ipar Koreak Kenneth Bae misiolari protestantea eta Matthew Todd Miller turista estatubatuarrak askatu zituen[2].
2015eko urtarrilaren 1ean, Hego Koreako agintariekin «maila goreneko elkarrizketak» izateko asmoa azaldu zuen Kim Jong-unek[3].
Banaketa administratiboa
Ipar Korea hiru maila hierarkikoetan banaturik dago. Maila gorenean bederatzi probintziak, zuzenki gobernatutako bi hiriak eta hiru eskualde administratibo bereziak daude. Bigarren mailan, hiriak, eskualdeak, barrutiak eta hautes-barrutiak daude. Azkenik, hirugarren mailak herriak, auzoak eta langile-barrutiak hartzen ditu.
| Izenaa | hangul | Hanja | |||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Zuzenki gobernatutako hiriak (Chikhalsi)a | |||||||||||||||||||||||||||||||
| 1 | Piongiang Hiriburua | 평양 직할시 | 平壤直轄市 | ||||||||||||||||||||||||||||
| 2 | Rasŏn | 라선 직할시 | 羅先市 | ||||||||||||||||||||||||||||
| Eskualde administratibo bereziak (T'ŭkpyŏl Haengjŏnggu)a | |||||||||||||||||||||||||||||||
| 3 | Kaesŏng Eskualde Industriala | 개성 공업 지구 | 開城工業地區 | ||||||||||||||||||||||||||||
| 4 | Kŭmgangsan Eskualde Turistikoa | 금강산 관광 지구 | 金剛山觀光地區 | ||||||||||||||||||||||||||||
| 5 | Sinŭiju Eskualde Administratibo Berezia | 신의주 특별 행정구 | 新義州特別行政區 | ||||||||||||||||||||||||||||
| Probintziak | |||||||||||||||||||||||||||||||
| 6 | Chagang | 자강도 | 慈江道 | ||||||||||||||||||||||||||||
| 7 | Piongbuk | 평안 북도 | 平安北道 | ||||||||||||||||||||||||||||
| 8 | Piongnam | 평안 남도 | 平安南道 | ||||||||||||||||||||||||||||
| 9 | Hwangnam | 황해 남도 | 黃海南道 | ||||||||||||||||||||||||||||
| 10 | Hwangbuk | 황해 북도 | 黃海北道 | ||||||||||||||||||||||||||||
| 11 | Kangwŏn-do | 강원도 | 江原道 | ||||||||||||||||||||||||||||
| 12 | Hamnam | 함경 남도 | 咸鏡南道 | ||||||||||||||||||||||||||||
| 13 | Hambuk | 함경 북도 | 咸鏡北道 | ||||||||||||||||||||||||||||
| 14 | Rianggang * | 량강도 | 兩江道 | ||||||||||||||||||||||||||||
| * - Batzuetan "Yanggang" bezala ere itzultzen da. | |||||||||||||||||||||||||||||||
Hiri nagusiak
Baliabideak
Ipar Korearen ezaugarri nagusia plangintza zentralizatuko herrialde bat izatea da. Lurraren garraio eta produkzio bideen jabetza Estatuak dauka eta Estatuak etxebizitza, elikadura, osasuna, lana eta hezkuntza doan bermatzen ditu.
Industria sektorea da Ipar Korearen oinarri ekonomikoa, meagintza eta basogintzarekin batera. Nekazaritza eta zerbitzu sektoreak, berriz, eragin txikiagoa daukate BPG nazionalean.
Bi Koreak banandu baino lehen, Hego Koreak zerealez hornitzen zuen Iparraldea, baina banaketaz geroztik, Ipar Koreak ahalegin handiak egin behar izan ditu nekazaritzan, bertako klima eta lurrak ez baitira hartarako egokienak. Nekazaritzako lurrak etxalde kolektiboetan banatuta daude. Alor horretan egin diren esfortzuen ondorioz, ekoizpena asko hazi da, makineria modernoa, ongarri kimikoak, espezializazio teknikak... erabiliz. Abeltzaintzan ere, nahiko pobrea da Ipar Korea. Arrantza aldetik, berriz, aski aberatsa da, Iparraldeko kostetan arrain mota ugari aurki daitezkeelako: aingirak, olagarroak, antxoak, izkirak... Basogintzan ere lan ugari dauka, lurraren % 75 basoz osatua dagoelako.
Baliabide mineral eta energetiko ugari ditu, batez ere ikatza, Ipar Korea munduko hamabost herrialde ekoizle garrantzitsuenen artean baitago. Meategi nagusiak Piongiang, Kaesang, Saiweon, Honerryeong eta Giljun daude. Mineral hau ezinbestekoa da, batez ere energi eta siderurgi sektoreetan. Ikatzaz aparte, beste mineral batzuetan aberatsa da, adibidez, zink eta berunean. Hain ugariak ez diren arren, urre eta zilara ere kobreaurki daitezke.
Industria zentro handiak garatu ahal izateko, Ipar Koreak inbertsio handiak egin ditu sektore energetikoa garatzeko. Biztanleria aktiboaren herenak baino gehiagok bigarren sektorean egiten du lan. Sektore horrek errenta nazionalaren % 75 sortzen du eta jarduera industrial gehienak mendebaldean kokatuta daude. Jarduera nagusiek siderurgia eta kimikarekin zerikusia dute. 1971-1976 urteen bitartean garaturiko planei esker industria moderno eta eraginkorra lortu dute, eta gaur egun industriaren zati handi bat makinen produkzioan zentratuta dago. Industria kimikoa, berriz, ongarri, porlan eta beste zenbait produktutan oinarrituta dago. Zerbitzuen sektoreak, aldiz, garapen motelagoa izan du, 1980-1988 urteen bitartean, gutxienez.
Ipar Koreak zenbait produktu inportatu behar ditu, besteak beste, elikagaiak, ekipo ondasunak, makineria eta petrolioa. Haren esportazioak, ostera, balio txikiagokoak dira, zeta, produktu kimikoak eta mineralak, adibidez. Truke horren ondorioz, haren kanpo zorra handituz joan da eta merkataritza balantzan defizita sortu da. Horren ondorioz, Ipar Korearen BPGaren hazkundea oso baxua da, eta 1992an 21’1 mila milioi dolarrekoa bazen ere,n Hego Korearena 294’5 mila milioi dolarretakoa zen. Aipagarria da, gainera, Ipar Koreak arlo militarrean egiten duen gastua: BPGaren % 26’3 erabiltzen du, Israelen ondoren, proportzio handiena erabiltzen duen herrialdea da.
Halere, nahiz eta AEBekin tentsioak izan (Ipar Koreak ez ditu armamendu atomikoaren inguruko itunak bete), beste herriekiko harremanak lasaitu egin dira eta, gainera, Nazio Batuen Erakundeko kide da. Bestalde, inbertsio atzerritarra erakartzeko, lege fiskaletan aldaketak egin ditu.
Erlijioak
Budismoa eta konfuzionismoa dira Ipar zein Hego Korean erlijio nagusiak, eta azken urteotan kristautasuna eta Chondogoyo mugimenduak ere bai. Ipar Koreako konstituzioak erlijio askatasuna babesten du, baina Human Rights Watch-en arabera, komunismoa gailendu zenetik ez dago ekintza erlijioso askerik, erakunde horren esanetan gobernuak erlijio askatasun itxura emateko bakarrik finantzatzen baititu talde erlijiosoak. Hala ere, datuok ez dira inoiz benetan erakutsi, erakunde horrek ez baitu inoiz herrialdea zapaldu eta buruzagi erlijioso ugarik bisitatu baitute herrialdea.
Koreako Guda aurretik Piongiang zen kristautasunaren gune nagusia Ipar Korean. Gaur egun, estatuak tenpluak eraikitzeaz gain, gerra aurreko elizak mantendu eta berreraiki ditu, Chilgoleko eliza bezala, adibidez. Gobernuak aurkezturiko estatistika ofizialen arabera, 10.000 protestante eta 4.000 katoliko daude.
Jazarritako kristauak laguntzen dituen Open doors erakundeak eginiko sailkapenaren arabera, munduan kristauek jazarpen gogorrena jasaten duten herrialdea da Ipar Korea. Erlijio jazarpenaren inguruko kezka azaldu dute Giza eskubideen aldeko hainbat erakundek, hala nola, Amnistia Internazionalek. Azken erakunde horrek herrialdean ez dela inoiz izan onartu du, hala ere.
Hizkuntza
Ipar Koreako populazioa ia 23 milioi biztanlekoa da eta munduko herrialde homogeneoenetako bat da, bai etniaz, bai hizkuntzaz. Nolanahi ere, txinatar, japoniar, vietnamdar eta europar gutxiengo batzuk ditu.
Ipar eta Hego Koreako hizkuntza nagusia koreera da. Dialekto desberdinak daude bietan, baina bi herrialdeen arteko mugak ez du zerikusirik hizkuntzarekin. Iparraldean atzerriko hizkuntzetatik hartutako maileguak mugatuak izan dira; Hego Korean, berriz, ohikoak dira. Hanja (karaktere txinatarrak) Ipar Korean ez dira erabiltzen, Hego Korean ez bezala. Bi herrialdeetan, Hangul sistema erabiltzen dute idazteko, baina Chosongul esaten zaio Ipar Korean. Erromanizazio ofiziala desberdina dute: Ipar Korean McCune-Reischauer sistema darabilte, pixka bat moldatua, eta Hego Korean, Koreeraren Erromanizazio Berrikusia.
Ikus, gainera
Kanpo loturak
- Jalgi.com atlasa datuak, mapak eta irudiak
- (Ingelesez) Ipar Korea mapa
- (Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.
- (Ingelesez) Ipar Korearen webgune ofiziala
- Ipar Koreak nazioartean jokatzen duen rolari buruzko erreportajea Argia aldizkarian.
 |
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Ipar Korea |
Erreferentziak
- ↑ «Bilera militar bat egin dute Ipar eta Hego Koreak», Berria, 2014-10-16
- ↑ «Ipar Koreak bi preso estatubatuar askatu ditu», Berria, 2014-11-09
- ↑ Xabin Makazaga, «Urte berria hasteko, asmo onak», Berria, 2015-01-02
| Asiako herrialde eta lurraldeak (Nazio Batuen azpi-eskualdeka) | |||
|
Afganistan • Errusia • Kazakhstan • Kirgizistan • Uzbekistan • Tadjikistan • Turkmenistan |
Hego Korea • Ipar Korea • Japonia • Mongolia • Txina | ||
|
Arabiar Emirerri Batuak • Armenia • Azerbaijan • Bahrain • Egipto • Georgia • Iran • Irak • Israel • Jordania • Kuwait • Libano • Oman • Qatar • Saudi Arabia • Siria • Turkia • Yemen |
Brunei • Ekialdeko Timor • Filipinak • Indonesia • Kanbodia • Laos • Malaysia • Myanmar • Singapur • Thailandia • Vietnam | ||
|
Bangladesh • Bhutan • India • Maldivak • Nepal • Pakistan • Sri Lanka |
Beste entitate |
||
.svg){kind=link}