Sudan

Sudan
Nahnu Jund Allah Jund Al-watan (Gu gara Jainkoaren eta gure Herriaren Armada)
flag of Sudan (en) Emblem of Sudan (en)
Geografia
Hiriburua	Khartum 15°36′11″N 32°31′35″E
Azalera	1.886.068 km²
Punturik altuena	Deriba Caldera (en) (3.042 m)
Punturik sakonena	Itsaso Gorria (0 m)
Kontinentea	Afrika
Mugakideak	Hego Sudan, Txad, Afrika Erdiko Errepublika, Etiopia, Eritrea, Egipto, Libia, Kenya, Uganda, Kongoko Errepublika Demokratikoa, Bir Tawil (en) eta Ekialde Hurbila
Administrazioa
Gobernu-sistema	Errepublika federal demokratikoa
Chairman of the Transitional Military Council (en)	Abdel Fattah al-Burhan (en)
Sudango Lehen Ministroa	Abdalla Hamdok (en)
Legebiltzarra	National Legislature (en)
Harreman diplomatikoak	Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide	ikusi Aduanen Mundu Erakundea African Groundnut Council (en) Afrikako, Karibeko eta Ozeano Bareko Herrialdeak Afrikar Batasuna Arab Bank for Economic Development in Africa (en) Arab Fund for Economic and Social Development (en) Arab Monetary Fund (en) Arabiar Liga Arma Kimikoak Debekatzeko Erakundea Batzar Islamikoko Erakundea Berreraikuntza eta Garapeneko Nazioarteko Bankua Garapeneko Afrikako Bankua Group on Earth Observations (en) International Centre for Settlement of Investment Disputes (en) International Civil Defence Organisation (en) Interpol Multilateral Investment Guarantee Agency (en) Munduko Meteorologia Erakundea Nazio Batuen Erakundea Nazioarteko Finantza Korporazioa Nazioarteko Garapen Elkartea Osasunaren Mundu Erakundea Posta Batasun Unibertsala Telekomunikazioen Batasun Internazionala UNESCO
Demografia
Biztanleria	40.533.330 (2017) 298.330 (2015)
Dentsitatea	21,49 bizt/km²
Talde etnikoak	ikusi Sudanese Arabs (en) , Fur people (en) , Beja, Nuba peoples (en) eta Fulani
Hizkuntza ofizialak	ikusi arabiera ingeles
Erabilitako hizkuntzak	ikusi Sudanese Arabic (en) , ingeles, Tar Gula (en) , Afitti (en) , Tumtum (en) , Kadugli (en) , Keiga (en) , Gumuz (en) , Sillok (en) , El Hugeirat (en) , Ganza (en) , Gule (en) , Sila (en) , Uduk (en) , Yulu (en) , Temein (en) , Kelo (en) , Kanga (en) , Krongo (en) , Wali (en) , Dilling (en) , Dengebu (en) , arabiera estandar moderno, Molo (en) , Logorik (en) , Tulishi (en) , Ghulfan (en) , Tese (en) , Masalit (en) , Dongolawi (en) , Ingessana (en) , Komo (en) , Kresh (en) , Kadaru (en) , Karko (en) , Birgid (en) , Heiban (en) , Beigo (en) , Tama (en) , Laro (en) , Lafofa (en) , Katla (en) , Fungor (en) , Logol (en) , Koalib (en) , Lumun (en) , Midob (en) , Otoro (en) , Nding (en) , Ngile (en) , Moro (en) , Talodi (en) , Tegali (en) , Nobiin (en) , Shwai (en) , Tagoi (en) , Tocho (en) , Torona (en) , Tiro (en) , Tima (en) , Werni (en) , Zaghawa (en) , Shatt (en) , Nyala (en) , Bedawi hizkuntza, Berta (en) , Fur (en) , tigreera, Acheron (en) , Nyimang (en) , Jumjum (en) , Dair (en) , Berti language (en) eta Burun (en)
Emankortasun-tasa	4,353 (2014)
Alfabetizazioa	% 60,7 (2018)
Bizi-itxaropena	64,486 (2016)
Giniren koefizientea	34,2 (2014)
Giza garapen indizea	0,508 (2021)
Ekonomia
BPG nominala	117.487.857.142,86 $ (2017) 21.903.477.110,651 (2016)
BPG per capita	2.898 $ (2017) 483 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa	199.180.035.886 nazioarteko dolar (2017) 11.743.387.102 (2016)
BPG per capita EAPn	4.913,982 nazioarteko dolar (2017) 178,201 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala	3 % (2016)
Erreserbak	177.933.851 $ (2017) 9.649.719 (2016)
Inflazioa	30,5 % (2016) 17,9 (2015)
Historia
Sorrera data: 1956ko urtarrilaren 1a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia	+249
ISO 3166-1 alpha-2	SD
ISO 3166-1 alpha-3	SDN
Ordu eremua	ikusi UTC+02:00 : UTC+03:00 : Afrika/Khartum
Elektrizitatea	230 V. 50 Hz.Europlug (en) eta AC power plugs and sockets: British and related types (en)
Internet domeinua	.sd
sudan.gov.sd…

Sudan Afrika ipar-ekialdeako estatua da, zati batean Itsaso Gorriaren ertzean kokatua. Mugakide ditu Egipto iparraldean, Eritrea eta Etiopia ekialdean, Hego Sudan hegoaldean, Afrika Erdiko Errepublika hego-mendebaldean, Txad mendebaldean eta Libia ipar-mendebaldean. Bi hizkuntza ofizialak arabiera eta ingelesa dira, nahiz eta beste hainbat hizkuntzak estatus babestua ere izan, hala nola dinka, peul eta nuer hizkuntzak. Izena arabierazko Bilad as-sudan esapidetik datorkio, hau da, "Beltzen herria".

Estatu honetako mugen barruan dagoen herri-aniztasuna dela medio, alde batetik azken urteetan Darfur eskualdean egoera oso latza bizi izan dute eta bestetik zenbait hamarkadatan gehienbat arabiar eta musulmana den iparraldea eta batez ere beltza eta kristau eta animista den hegoaldearen artean Afrikako gerra zibilik luzeena izan da. Horri amaiera emateko, 2011ko urtarrilean Hego Sudanen independentziaren gaineko erreferenduma egin zen, eta uztailaren 9an bilakatu zen estatu independente.

Hiriburua Khartum da.

Geografia

Sudan satelite irudian

Sudan Afrika ipar-ekialdean dago, Itsaso Gorriaren ertzean (853 km luzeko kosta). Eremua 1.880.068 km² da gaur egun. Hego Sudanen independentziaren aurretik kontinenteko estatu zabalena eta munduko hamargarrena zen. Gaur egun munduko 16. estaturik handiena da, eta Afrikako hirugarrena. Herrialdea zabaldi handi bat da, mendiek mugatua. Mendebaldean Jebel Marra mendiek mugatzen dute zabaldi hau eta ekialdean Itsaso Gorriko Mendiak. Tontor garaiena Imatong mendia da, hegoaldean kokatua Ugandako mugan.

Sudan Nilo ibaiak ipar-hego zeharkatzen du. Nilo Zuria eta Nilo Urdina ibaiek Khartumen egiten dute bat, iparralderantz Egipto zeharkatu eta Mediterraneoan isurtzeko. Nilo Urdinaren ibilgua Sudan barnean ia 800 km luze da eta bi ibaiadar nagusi ditu: Dinder eta Rahad. Nilo Zuriak ez du ibaiadar garrantzitsurik Sudan barnean.

Hegoaldean klima tropikala du, zingirak eta oihanak nagusi direlarik. Iparraldean basamortuko klima du eta bertan Nubiako basamortu lehorra dago. Elkarren ondoan dauden bi eskualde hauek dela-eta, Sudanek basamortutze prozesu lasterra jasaten ari da iparraldetik hegoaldera, higadura larriak lagunduta.

Banaketa administratiboa

1994tik 2011ko uztailaren 9 arte, Sudan 26 wilayat edo estatutan banatua egon zen. Hauek dira Sudango Errepublikan geratu diren hamaseiak:

1.Iparraldea (Ash Shamalija) 2.Nilo ibaia (Nar an Nil) 3.Itsaso Gorria (Al Bahr al Ahmar) 4.Ipar Darfur (Shamal Darfur) 5.Ipar Kurdufan (Shamal Kurdufan) 6.Khartum (Al Khartum) 7.Kasala (Ash Sharkija) 8.Nilo Zuria (An Nil al Abiad)

9.Al Jazira 10.Al Kadarif 11.Mendebaldeko Darfur (Garb Darfur) 12.Mendebaldeko Kurdufan (Garb Kurdufan) 13.Senar 14.Hegoaldeko Darfur (Janub Darfur) 15.Hego Kurdufan (Janub Kurdufan) 16.Nilo Urdina / Erdialdea (An Nil al Azrak / Al Wusta)

Lehenago, herrialdea 9 probintziatan banatua zegoen:

• Nilo Urdina (Al Jazira, Nil Urdina, Nil Zuria, Senar)
• Darfur (Ipar, Hego eta Mendebaldeko Darfur))
• Kasala (Al Qadarif, Kasala, Itsaso Gorria)
• Ekatoria (Bahr al Jabal, Ekialdeko eta Mendebaldeko Ekuatoria)
• Khartum (Khartum)
• Kurdufan (Ipar, Hego eta Mendebaldeko Kurdufan)
• Iparraldea (Iparraldea, Nilo ibaia)
• Nilo Garaia (batasuna, Junqali, Nilo Garaia)
• Bahr al-Ghazal (Lakuak, Ipar eta Mendebaldeko Bahr al Gazal, Warab)

Hego Sudanen dauden estatuak

• 17.Mendebaldeko Bahr al Gazal (Garb Bahr al Gazal)
• 18.Ipar Bahr al Gazal (Samal Bahr al Gazal)
• 19.Batasuna (Al Wada)
• 20.Nilo Garaia (A'ali an Nil)
• 21.Warab
• 22.Junqali
• 23.Lakuak (Al Buhairat)
• 24.Mendebaldeko Ekuatoria (Garb al Istiwa'ija)
• 26.Erdialdeko Ekuatoria (Al Istiwaija al Wusta)
• 25.Ekialdeko Ekuatoria (Shark al Istiwa'ija)

Ikus, gainera

• Hego Sudan

Kanpo loturak

• Jalgi.com atlasa datuak, mapak eta irudiak
• (Ingelesez) CIA - World Factbook Geografia, biztanleria, politika eta ekonomia datuak.

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Sudan

ak:Sudan