Sao Tome eta Principe

Wikipedia, Entziklopedia askea
República Democrática de São Tomé e Príncipe
Ereserkia: Independência total (en) Itzuli
Goiburua: Unidade, Disciplina, Trabalho
("Batasuna, diziplina, lana")

flag of São Tomé and Príncipe (en) Itzuli

coat of arms of São Tomé and Príncipe (en) Itzuli
Geografia
HiriburuaSao Tome
0°19′48″N 6°43′48″E
Azalera1.001 km² (171.)
Punturik altuenaPico de São Tomé (2.024 m)
Punturik sakonenaOzeano Atlantikoa (0 m)
KontinenteaAfrika
MugakideakGabon, Ekuatore Ginea eta Nigeria
Administrazioa
Sao Tome eta Principeko presidenteaCarlos Vila Nova (en) Itzuli
Sao Tome eta Principeko lehen ministroaPatrice Trovoada (en) Itzuli
LegebiltzarraAsamblea Nacional de Santo Tomé y Príncipe (en) Itzuli
Harreman diplomatikoak Ikusi mapa Wikidatan
Zeren kide
Demografia
Biztanleria204.327 (2017) (178.)
11.334 (2013)
Dentsitatea204,12 bizt/km²
Hizkuntza ofizialak
Erabilitako hizkuntzak
Ezkontzeko adinagenero guztiak: 18
Emankortasun-tasa4,576 (2014)
Eskolaratu gabeko umeak4.104 (2015)
Bizi-itxaropena66,624 (2016)
Giniren koefizientea40,7 (2017)
Giza garapen indizea0,618 (2021)
Ekonomia
BPG nominala390.871.568,63008 $ (2017)
36.633.459,329778 (2016)
BPG per capita1.921 $ (2017)
150 (2016)
BPG erosketa botere paritarioa686.242.114 nazioarteko dolar (2017)
37.922.721 (2016)
BPG per capita EAPn3.358,548 nazioarteko dolar (2017)
115,492 (2016)
BPGaren hazkuntza erreala4 % (2016)
Erreserbak58.950.229 $ (2017)
−4.252.776 (2016)
Inflazioa5,1 % (2016)
1,1 (2015)
Historia
Sorrera data: 1975eko uztailaren 12a
Bestelako informazioa
Aurrezenbakia+239
ISO 3166-1 alpha-2ST
ISO 3166-1 alpha-3STP
Ordu eremua
Elektrizitatea220 V. 50 Hz.Europlug (en) Itzuli eta Schuko (en) Itzuli
Internet domeinua.st
saotome.st

Sao Tome eta Principe[1] (portugesez: São Tomé e Príncipe, /sɐ̃w tuˈmɛ i ˈpɾĩsɨpɨ/ ahoskatua), ofizialki Sao Tome eta Principeko Errepublika Demokratikoa (portugesez: República Democrática de São Tomé e Príncipe), erdialdeko Afrikako uhartedi-estatua da, Gineako golkoan, Gabonen mendebaldean. Sao Tome, Príncipe eta beste uharte txiki batzuek osatua da. 1.001 kilometro koadroko eremua du, eta 2016an 199.910 biztanle zituen.[2] Hiriburua Sao Tome da

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sao Tome eta Principe Ozeano Atlantikoko uhartedia da, Gineako golkoan, Gabongo itsasertzetik 300 kilometrora. Bi uharte nagusi dira, Sao Tome (836 km2) eta Príncipe (128 km2); gainerakoak oso txikiak dira. Uharteak jatorri bolkanikokoak dira. Sao Tome menditsuena da eta bertan dago Pico de São Tomé (2024 m), herrialdeko mendirik garaiena. Pico de Príncipe (948 m) Príncipe uharteko mendirik aipagarriena da.

Klima tropikala da, beroa eta hezea. Urtaro euritsuak urritik maiatzera arte irauten du.[3] Urtean 5.000 milimetro inguruko prezipitazioa jasotzen da hego-mendebaldeko mendi-mazeletan, eta 1.000 milimetro besterik ez iparraldeko lur behereetan.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Johannes Vingboonsek egindako Sao Tomeko mapa (1665).

1470ean, portugaldar itsasgizonak irisi ziren Sao Tome eta Principe uharteetara. XV. mendearen bukaeran Portugalgo juduak eta presoak eraman zituzten. Geroxeago azukre kanabera lantzen hasi ziren Afrikatik eramandako esklaboekin. Handik gutxira, esklaboen salerosketako gune nagusietako bat bilakatu ziren. XVII. mendean, herbeheretarrek hartu zituzten uharteak baina, handik gutxira, portugaldarren eskuetan geratu ziren berriro. Urte batzuetan gainbehera egin ondoren, XIX. mendean, kakao ekoizpenak handitu zuen uhartediaren garrantzia. 1876an esklabotasuna debekatu zen, baina 1909an Ingalaterrako eta Alemaniako txokolategileek Sao Tomeko kakaoa erosteari utzi zioten, jakin zutenean lursail handietako langileak esklabo gisa lan egiten zutela.

1953an, agintariek gogor zapaldu zituzten lursail handietako langileen matxinadak. 1960an, uharteak Portugalen itsasoz haraindiko probintzia bilakatu ziren. 1975eko uztailaren 12an, Portugalgo sistema politikoa aldatu zuen iraultzaren ondoren, uharteek burujabetasuna erdietsi zuten. Manuel Pinto da Costa ekonomialaria eta MLNSTP alderdi komunistaren idazkari nagusia izendatu zuten lehendakari. 1985etik aurrera, Pinto da Costa komunismotik urruntzen hasi zen, eta uharteetan bizi ziren angolar, kubatar eta sobietar soldadu eta teknikariek alde egin zuten.

Sao Tome eta Principeko presidente-jauregia.

1990eko irailean, konstituzio berria onartu zen, alderdi-aniztasunaren aldekoa. 1991ko urtarrileko ondorengo hauteskundeetan, Sao Tome eta Principeko Askapenerako Higikundea (MLSTP), ordura arte alderdi bakarra izandakoa, galtzaile izan zen, Konbergentzia Demokratikoa alderdiak (PCD) lortu baitzuen gehiengoa. Bi hilabete geroago, Miguel Trovoada aukeratu zuten Errepublikako presidente. 1994an, ordea, MLSTP alderdiak berreskuratu zuen agintea. Hurrengo urtean, abuztuaren 15ean, estatu kolpe militar bat izan zen, eta batasuneko gobernua osatu zen. 1996ko uztailean, Trovoada berriz presidente hautatu zutelarik, beste krisi bat sortu zen, MLSTParen kontra jokatzen baitzuen beti hark. MLSTP alderdiak lortu zuen berriz ere gehiengoa 1998ko azaroan, osoa gainera. Nazioartean, uhartedia Frankofoniako kide egin zen 1995ean; aldi berean, parte hartzen du Portuges Hizkuntzako Herrialdeen Elkarteko saioetan (CPLP), elkarte horren kide sortzaile baita 1996ko uztailaz geroztik.

2001eko hauteskundeetan, Fradique de Menezes aukeratu zuten lehendakari. 2002ko legebiltzarrerako hauteskundeetan, koalizio gobernu bat eratu zen, alderdi bakar batek ez zuelako gehiengoa lortu. 2003an, militar batzuek estatu kolpea jo zuten, baina nazioarteko herrialde askoren bitartekaritzak eragotzi zuen.

Gobernua eta administrazioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sao Tome eta Principe errepublika erdi presidentzialista da. Estatuburua presidentea da, boto zuzenaren bidez hautatzen dena bost urteko agintaldirako. Nazio Biltzarra legebiltzarra da eta, besteak beste, lehen ministroa aukeratzeko eskumena du.[3]

Banaketa administratiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sao Tome eta Principeko barrutiak

Herrialdea bi probintziatan banaturik dago, Sao Tome, batetik, eta Principe, bestetik, eta horiek zazpi barrutitan. Sei barruti Sao Tomen daude, eta zazpigarrena, Pagué, Principen.

Barrutia Hiriburua Eremua
(km2) [4]
Biztanleria
(2012ko errolda)[4]
1 Água Grande Sao Tome 17 69.772
2 Cantagalo Santana 119 17.169
3 Caué São João dos Angolares 267 6.062
4 Lembá Neves 230 14.676
5 Lobata Guadalupe 105 19.414
6 Mé-Zóchi Trindade 122 44.763
7 Pagué Santo António 142 7.344

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Biztanleria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Biztanleriaren bilakaera 1960 eta 2006 bitartean

2016an 199.910 biztanle zituen.[2] Adineka, honela dago banaturik biztanleria: 0-14 urte bitartekoak % 41,9 dira, 15-24 urte bitartekoak % 20,7, 25-54 urte bitartekoak % 30,8, 55-64 urte bitartekoak % 3,8 eta 65 urtetik gorakoak % 2,8. Bizi itxaropena 65,3 urtekoa da; 63,9 urtekoa gizonezkoena eta 66,7 urtekoa emakumezkoena (2017ko zenbatespenak). Biztanleen % 72,8 hirietan bizi da. Ugalkortasun-tasa osoa handia da: 2017ko estimazioen arabera, emakumeko 4,25 haur.[3]

Banaketa etnikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Dirudienez, uharteak hutsik zeuden portugesak XV. mendean iritsi zirenean; ordutik aurrera, kolono portugesak eta esklabo beltzak, gehienak Angolatik helduak, bizi izan dira bertan. Horren ondorioz, gizartea eta kultura mestizoak dira.

Hizkuntzak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hizkuntza ofiziala portugesa da baina, harekin batera, forro edo crioulo deritzana ere (portugesa eta fangeraren nahasketa da) mintzatzen da.

Erlijioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sao Tomeko katedrala.
Tchiloli

Biztanle gehienak (% 55,7) katolikoak dira, baina gutxiengo protestanteak ere daude. Erlijiorik gabekoak % 21,2 dira.[3]

Hiri nagusiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sao Tome hiriburua eta hiri nagusia da; 67.000 biztanle zituen 2012an. Trindade (16.140 biztanle), Santana (10.290), Neves (10.068) eta Guadalupe (7.604) ere aipagarriak dira.[4]

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Historikoki, sail handietan oinarritu da Sao Tome eta Principeko ekonomia (lantzeko lur guztien % 85). Sail handi horiek nazionalizatu egin ziren 1975ean, uhartediak independentzia eskuratu zuenean, baina 1990eko hamarkadaren hasieratik aurrera berriz pribatizatu ziren. Kakaoa izan da beti nekazaritza gai nagusia (esportazio guztien % 68 2010ean).[3] Herrialdearen zorra handia da, nazioarteko laguntzaren mende dago eta kakoaren merkatuaren gorabeheren araberakoa da; laborantza modernizatzen ahalegintzen ari da gobernua, eta gero eta leku gehiago ematen zaio ekimen pribatuari. Principe uhartean eremu franko bat sortzeko plangintza osatu da. Itxaropen handiak daude Gineako golkoan ustez dagoen petrolio hobi batean jarriak; alabaina, Ekuatore Ginea eta Gabonekin uren jabetzaren arazoa argitu beharra dago aurrena.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]