Alde Zaharra (Iruñea): berrikuspenen arteko aldeak

Koordenatuak: 42°49′05″N 1°38′38″W / 42.818058°N 1.643892°W / 42.818058; -1.643892
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t Javierito7989 wikilariaren aldaketak ezabatuz, Theklan wikilariaren azken bertsiora itzularazi da.
Etiketa: lehengoratzea
t Robota: Aldaketa kosmetikoak
15. lerroa: 15. lerroa:


== Kokapena ==
== Kokapena ==
[[Irudi:Alde Zaharra, Iruñea, Euskal Herria.jpg|250px|thumb|left|Iruñeko Alde Zaharraren aireko ikuspegi orokorra.]]
[[Fitxategi:Alde Zaharra, Iruñea, Euskal Herria.jpg|250px|thumb|ezkerrera|Iruñeko Alde Zaharraren aireko ikuspegi orokorra.]]
Iruñeko Alde Zaharra hiriaren erdigunean eta hiria beraren zati handi bat dagoen [[ordoki]]a eta [[Iruñerria]]ren gain kokatua dago. Gainontzeko auzo berriekin ongi komunikatua dago, [[Iruñerriko Eskualdeko Hiri Garraioa|''Billabesa'']] hiri-autobus zerbitzuaren linea gehienak auzoaren mugetan geltokiak baidituzte (nagusiki [[Sarasate pasealekua]]n), [[14. linea (Iruñerriko EHG)|14. linea]] alde zaharrean barneratzen delarik ([[Iruñeko Udala|Iruñeko udaletxearen]] atzealdean geltokia baitu). Gaur egun linea batzuk Alderdi Zaharrera hurbiltzeko egitasmoaren hausnarketa ere badago, auzoko dendariek hala eskatuta.
Iruñeko Alde Zaharra hiriaren erdigunean eta hiria beraren zati handi bat dagoen [[ordoki]]a eta [[Iruñerria]]ren gain kokatua dago. Gainontzeko auzo berriekin ongi komunikatua dago, [[Iruñerriko Eskualdeko Hiri Garraioa|''Billabesa'']] hiri-autobus zerbitzuaren linea gehienak auzoaren mugetan geltokiak baidituzte (nagusiki [[Sarasate pasealekua]]n), [[14. linea (Iruñerriko EHG)|14. linea]] alde zaharrean barneratzen delarik ([[Iruñeko Udala|Iruñeko udaletxearen]] atzealdean geltokia baitu). Gaur egun linea batzuk Alderdi Zaharrera hurbiltzeko egitasmoaren hausnarketa ere badago, auzoko dendariek hala eskatuta.


43. lerroa: 43. lerroa:
== Egitura ==
== Egitura ==
{{sakontzeko|Iruñeko burguak|Batasun Pribilegioa}}
{{sakontzeko|Iruñeko burguak|Batasun Pribilegioa}}
[[Fitxategi:IruñaAncientBurgs.JPG|thumb|200px|right|[[Iruñeko Udala|Iruñeko udal plazan]] dagoen [[Iruñeko burguak|Iruñeko burguei]] buruzko plaka ikusgai.]]
[[Fitxategi:IruñaAncientBurgs.JPG|thumb|200px|eskuinera|[[Iruñeko Udala|Iruñeko udal plazan]] dagoen [[Iruñeko burguak|Iruñeko burguei]] buruzko plaka ikusgai.]]


Auzoak [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] egitura du, kale estuak, solairu irregularrak, biztanleri dentsitate handia, eraikin estuak, hutsune bertikal handiak, balkoiak, egurrezko aleroiak, eta abarrek osatzen dutelarik. [[1890]]. urterarte hiriaren azalera guztia barne hartzen duen ([[Arrotxapea]] kendurik), ondorioz monumentu eta eraikin historiko ugariren kokalekua da.
Auzoak [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] egitura du, kale estuak, solairu irregularrak, biztanleri dentsitate handia, eraikin estuak, hutsune bertikal handiak, balkoiak, egurrezko aleroiak, eta abarrek osatzen dutelarik. [[1890]]. urterarte hiriaren azalera guztia barne hartzen duen ([[Arrotxapea]] kendurik), ondorioz monumentu eta eraikin historiko ugariren kokalekua da.
57. lerroa: 57. lerroa:
Iruñeko Alde Zaharreko monumentu eta eraikin garrantzitsuenak honakoak dira:
Iruñeko Alde Zaharreko monumentu eta eraikin garrantzitsuenak honakoak dira:


[[Irudi:Catedral de Pamplona.jpg|thumb|250px|[[Iruñeko katedrala|Iruñeko Andra Maria Errealaren katedrala]].]]
[[Fitxategi:Catedral de Pamplona.jpg|thumb|250px|[[Iruñeko katedrala|Iruñeko Andra Maria Errealaren katedrala]].]]


* '''[[Iruñeko katedrala|Iruñeko Andra Maria Errealaren katedrala]]''': [[Arkitektura gotikoa|Gotiko]] estilokoa da ([[1387]]–[[1525]]). Sei ataldun hiru [[habearte|nabez]] eta [[deanbulatorio|girola]] batez inguratutako [[abside]] poligonal batez osatua dago. Aurrealde [[arkitektura neoklasikoa|neoklasikoa]] du, [[Ventura Rodríguez]] arkitektoaren lana ([[1783]]). [[Donejakue bidea|Donejakue Bideko]] lehenbiziko erromesen ezagutu zuten katedrala [[arkitektura erromaniko|erromanikoa]] zen, baina [[koru]]a erori ondoren, [[Karlos II.a Nafarroakoa|Karlos III.a Nobleak]] eraikin guztia garai hartan nagusi zen estiloan zaharberritzea erabaki zuen.
* '''[[Iruñeko katedrala|Iruñeko Andra Maria Errealaren katedrala]]''': [[Arkitektura gotikoa|Gotiko]] estilokoa da ([[1387]]–[[1525]]). Sei ataldun hiru [[habearte|nabez]] eta [[deanbulatorio|girola]] batez inguratutako [[abside]] poligonal batez osatua dago. Aurrealde [[arkitektura neoklasikoa|neoklasikoa]] du, [[Ventura Rodríguez]] arkitektoaren lana ([[1783]]). [[Donejakue bidea|Donejakue Bideko]] lehenbiziko erromesen ezagutu zuten katedrala [[arkitektura erromaniko|erromanikoa]] zen, baina [[koru]]a erori ondoren, [[Karlos II.a Nafarroakoa|Karlos III.a Nobleak]] eraikin guztia garai hartan nagusi zen estiloan zaharberritzea erabaki zuen.
67. lerroa: 67. lerroa:
:[[Klaustro|Klaustro gotikoa]], [[gotiko (argipena)|gotiko]] estiloaren maisu lana da ([[XIV. mendea|XIV]]-[[XV. mendea]]). Zulodun trazeriazko arku laukoitz dotoreak ditu. Hainbat kapera eta '''[[Iruñeko Elizbarrutiko Museoa]]'''.
:[[Klaustro|Klaustro gotikoa]], [[gotiko (argipena)|gotiko]] estiloaren maisu lana da ([[XIV. mendea|XIV]]-[[XV. mendea]]). Zulodun trazeriazko arku laukoitz dotoreak ditu. Hainbat kapera eta '''[[Iruñeko Elizbarrutiko Museoa]]'''.


* '''[[Iruñeko Udala|Iruñeko udaletxea]]''': [[XVIII. mende]]ko aurrealde [[barrokoa]] du. Lehenbiziko udaletxea [[Batasun Pribilegioa]]ren bidez eraikia izan zen, honetan, [[Karlos III.a Nafarroakoa|Karlos III.a Nobleak]] [[Iruñeko burguak|Iruñeko burguen]] arteko borrokak ekidin eta alderdikeriaz jokatu zuela aipatu ez zezaten udaletxea inorena ez zen lursailetan eraiki zuelarik.
* '''[[Iruñeko Udala|Iruñeko udaletxea]]''': [[XVIII. mende]]ko aurrealde [[barrokoa]] du. Lehenbiziko udaletxea [[Batasun Pribilegioa]]ren bidez eraikia izan zen, honetan, [[Karlos III.a Nafarroakoa|Karlos III.a Nobleak]] [[Iruñeko burguak|Iruñeko burguen]] arteko borrokak ekidin eta alderdikeriaz jokatu zuela aipatu ez zezaten udaletxea inorena ez zen lursailetan eraiki zuelarik.
* '''[[Gazteluko plaza]]''': [[Iruñea|Iruñeko]] erdialdean dago. Hiriko handienetakoa izanda, eta kokapen estrategikoarengatik, Iruñeko ekitaldi gehienak (manifestazioak, jaiak...) Gazteluko Plazan egiten dira. Izena [[Luis I.a Nafarroakoa|Luis I.aren]] garaian eraikitzen hasi zen gaztelutik datorkio.
* '''[[Gazteluko plaza]]''': [[Iruñea|Iruñeko]] erdialdean dago. Hiriko handienetakoa izanda, eta kokapen estrategikoarengatik, Iruñeko ekitaldi gehienak (manifestazioak, jaiak...) Gazteluko Plazan egiten dira. Izena [[Luis I.a Nafarroakoa|Luis I.aren]] garaian eraikitzen hasi zen gaztelutik datorkio.
* '''[[San Zernin eliza|San Saturnino edo San Zernin eliza]]''': Hiriaren ebanjelizatzailearen izena darama. Hiriko elizen artean [[Donejakue bidea|Done Jakue Bideko]] usadio handiena duena da. [[XIII. mende]]koa da. Albo banatan [[dorre]] sendoak dituen [[gotorleku]] itxura du. Atariak [[Azken Epaia]]ren irudia duen tinpanoa du. Aurrealdean [[Santiago de Compostela|Donejakue]] eta haren oinetan dagoen haur erromes baten taila du. [[XVIII. mendea]]n eliza honetako antzinako klaustroaren lekuan Bideko Ama Birjinaren Kapera eraiki zen. [[Saturnino Tolosakoa]]ren taila bat du.
* '''[[San Zernin eliza|San Saturnino edo San Zernin eliza]]''': Hiriaren ebanjelizatzailearen izena darama. Hiriko elizen artean [[Donejakue bidea|Done Jakue Bideko]] usadio handiena duena da. [[XIII. mende]]koa da. Albo banatan [[dorre]] sendoak dituen [[gotorleku]] itxura du. Atariak [[Azken Epaia]]ren irudia duen tinpanoa du. Aurrealdean [[Santiago de Compostela|Donejakue]] eta haren oinetan dagoen haur erromes baten taila du. [[XVIII. mendea]]n eliza honetako antzinako klaustroaren lekuan Bideko Ama Birjinaren Kapera eraiki zen. [[Saturnino Tolosakoa]]ren taila bat du.
* '''[[San Nikolas eliza (Iruñea)|San Nikolas eliza]]''': [[San Nikolas plaza (Iruñea)|San Nikolas plaza]]n dago. [[Gotorleku]] [[gotiko (argipena)|gotiko]] itxura duen eliza da, arrosa-lehoia eta [[XV. mende]]ko [[dorre]] bat ditu. Mendeetan barna eraldaketa eta handitze ugari izan ditu.
* '''[[San Nikolas eliza (Iruñea)|San Nikolas eliza]]''': [[San Nikolas plaza (Iruñea)|San Nikolas plazan]] dago. [[Gotorleku]] [[gotiko (argipena)|gotiko]] itxura duen eliza da, arrosa-lehoia eta [[XV. mende]]ko [[dorre]] bat ditu. Mendeetan barna eraldaketa eta handitze ugari izan ditu.
* '''[[Iruñeko harresiak]]''': Iruñeko Alde Zaharra ipar eta ekialdetik inguratzen duten [[harresi]]ak dira.
* '''[[Iruñeko harresiak]]''': Iruñeko Alde Zaharra ipar eta ekialdetik inguratzen duten [[harresi]]ak dira.
* '''[[Frantziako atea|Frantziako atea edo Zumalakarregiren atea]]''':
* '''[[Frantziako atea|Frantziako atea edo Zumalakarregiren atea]]''':


[[Irudi:Portal de Francia (Panrámica).JPG|right|250px|thumb|[[Iruñeko harresiak]] eta [[Frantziako atea|Frantziako atea edo Zumalakarregiren atea]].]]
[[Fitxategi:Portal de Francia (Panrámica).JPG|eskuinera|250px|thumb|[[Iruñeko harresiak]] eta [[Frantziako atea|Frantziako atea edo Zumalakarregiren atea]].]]
[[Irudi:Rinconcaballoblanco.JPG|thumb|250px|[[Zaldi Zuria (Iruñea)|Zaldi Zuriaren Txokoa]].]]
[[Fitxategi:Rinconcaballoblanco.JPG|thumb|250px|[[Zaldi Zuria (Iruñea)|Zaldi Zuriaren Txokoa]].]]


* '''[[Zaldi Zuria (Iruñea)|Zaldi Zuriaren Txokoa]]''': [[Iruñeko harresiak|Iruñeko harresietan]] dagoen leku honetako ikuspegiak zoragarriak dira, bertatik [[Arrotxapea]], [[Txantrea]] eta [[Sanduzelai]] auzoak ikus daitezkeelarik, eta, atzealdean berriz, [[Ezkaba (mendia)|Ezkaba]] mendia. Bertan jatetxe bat egoteaz gain, maiz, musika emanaldi eta ikuskizunen kokaleku izan ohi da.
* '''[[Zaldi Zuria (Iruñea)|Zaldi Zuriaren Txokoa]]''': [[Iruñeko harresiak|Iruñeko harresietan]] dagoen leku honetako ikuspegiak zoragarriak dira, bertatik [[Arrotxapea]], [[Txantrea]] eta [[Sanduzelai]] auzoak ikus daitezkeelarik, eta, atzealdean berriz, [[Ezkaba (mendia)|Ezkaba]] mendia. Bertan jatetxe bat egoteaz gain, maiz, musika emanaldi eta ikuskizunen kokaleku izan ohi da.
85. lerroa: 85. lerroa:
* '''[[Goienetxe jauregia (Iruñea)|Goienetxe jauregia]]''': [[Estafeta kalea]] eta [[Gazteluko plaza]]ren arteko Xabierko kalean dagoen [[XVIII. mendea|XVIII. mendeko]] jauregia da.
* '''[[Goienetxe jauregia (Iruñea)|Goienetxe jauregia]]''': [[Estafeta kalea]] eta [[Gazteluko plaza]]ren arteko Xabierko kalean dagoen [[XVIII. mendea|XVIII. mendeko]] jauregia da.
* '''[[Iruñeko Gotzain Jauregia]]''': [[Iruñeko katedrala]]rekin parez-pare eta [[Iruñeko harresiak|Iruñeko harresien]] mendebaldeko pasabidea edo hormaren aldamenean dago. [[XVIII. mende]]ko [[jauregi]] [[barrokoa]] eta denbora luzez [[Iruñe eta Tuterako artxidiozesia|Iruñeko gotzainaren]] egoitza izan zen.
* '''[[Iruñeko Gotzain Jauregia]]''': [[Iruñeko katedrala]]rekin parez-pare eta [[Iruñeko harresiak|Iruñeko harresien]] mendebaldeko pasabidea edo hormaren aldamenean dago. [[XVIII. mende]]ko [[jauregi]] [[barrokoa]] eta denbora luzez [[Iruñe eta Tuterako artxidiozesia|Iruñeko gotzainaren]] egoitza izan zen.
* '''[[Neptunoren iturria (Iruñea)|Neptunoren iturria]]''': [[Kontseiluko plaza]]n dago. [[1788]]an [[Luis Paret y Alcázar|Luis Paret]]ek diseinatu zuen, [[neoklasizismo|neoklasiko]] erakoa delarik. Garai batean [[Iruñeko Sanferminak|Sanfermin jaietan]] atzerritar edo ''giriak'', normalean alkohola edo drogen efektupean, iturri honen goialdera igo eta beren buruak beheko jendartera bota ohi zituzten.
* '''[[Neptunoren iturria (Iruñea)|Neptunoren iturria]]''': [[Kontseiluko plaza]]n dago. [[1788]]an [[Luis Paret y Alcázar|Luis Paretek]] diseinatu zuen, [[neoklasizismo|neoklasiko]] erakoa delarik. Garai batean [[Iruñeko Sanferminak|Sanfermin jaietan]] atzerritar edo ''giriak'', normalean alkohola edo drogen efektupean, iturri honen goialdera igo eta beren buruak beheko jendartera bota ohi zituzten.
* '''[[Nabarreriako iturria]]''': [[Nabarreria plaza]]n dago.
* '''[[Nabarreriako iturria]]''': [[Nabarreria plaza]]n dago.
* '''[[Javier Zigaren jaiotetxea]]''': [[Javier Ziga|Javier Ziga Etxandi]] (1877-1959) iruindar margolari eta politikariaren jaiotetxea da eta [[Nabarreria kalea]]ren 25. zenbakian dago.
* '''[[Javier Zigaren jaiotetxea]]''': [[Javier Ziga|Javier Ziga Etxandi]] (1877-1959) iruindar margolari eta politikariaren jaiotetxea da eta [[Nabarreria kalea]]ren 25. zenbakian dago.
* '''[[Ezpeleta jauregia]]''': Aurrealde ikusgarria duen [[XVIII. mendea|XVIII. mendeko]] [[jauregi]] [[barrokoa]]. [[Kale Nagusia (Iruñea)|Kale Nagusia]]n dago. Bere balkoietako batean [[1875]]. urtean [[Hirugarren Karlistaldia]]n [[San Kristobal gotorlekua|San Kristobal gotorlekutik]] tiro eginiriko bala ikus daiteke. Bere atzealdean arkupe areto ederra du.
* '''[[Ezpeleta jauregia]]''': Aurrealde ikusgarria duen [[XVIII. mendea|XVIII. mendeko]] [[jauregi]] [[barrokoa]]. [[Kale Nagusia (Iruñea)|Kale Nagusian]] dago. Bere balkoietako batean [[1875]]. urtean [[Hirugarren Karlistaldia]]n [[San Kristobal gotorlekua|San Kristobal gotorlekutik]] tiro eginiriko bala ikus daiteke. Bere atzealdean arkupe areto ederra du.
* '''[[Frantzisko Deuna Ikastetxe Publikoa (Iruñea)|Frantzisko Deuna Ikastetxe Publikoa]]''': [[1905]]an [[Julian Arteaga]]k eraikia, [[Kale Berria (Iruñea)|Kale Berria]] eta [[San Frantzisko plaza (Iruñea)|San Frantzisko plaza]]ren artean dafo.
* '''[[Frantzisko Deuna Ikastetxe Publikoa (Iruñea)|Frantzisko Deuna Ikastetxe Publikoa]]''': [[1905]]an [[Julian Arteaga]]k eraikia, [[Kale Berria (Iruñea)|Kale Berria]] eta [[San Frantzisko plaza (Iruñea)|San Frantzisko plazaren]] artean dafo.
* '''[[Kondestablearen jauregia]]''': [[Kale Nagusia (Iruñea)|Kale Nagusia]] eta [[Jarauta kalea]]ren arteko elkargunean dagoen [[XVI. mendea|XVI. mendeko]] jauregia da.
* '''[[Kondestablearen jauregia]]''': [[Kale Nagusia (Iruñea)|Kale Nagusia]] eta [[Jarauta kalea]]ren arteko elkargunean dagoen [[XVI. mendea|XVI. mendeko]] jauregia da.
* '''[[Gendulain jauregia]]''': [[Kontseiluko plaza]]n dago.
* '''[[Gendulain jauregia]]''': [[Kontseiluko plaza]]n dago.
* '''[[Iruña Kafetegia|Iruña kafetegia]]''': [[Gazteluko plaza]]n dagoen [[kafetegi]] dotorea da. [[1888]]an [[Iruñea|iruindar]] talde batek sortu zuen, Iruñean elektrizitate argiztaketa izan zuen lehenbiziko edaritegi edo komertzio-etxea izan zelarik. [[Ernest Hemingway]] estatubatuar idazle ospetsua bertako ohiko bezeroa izateaz gain kafetegi hau mundu osoan zehar ospetsu bilakatu zuen.
* '''[[Iruña Kafetegia|Iruña kafetegia]]''': [[Gazteluko plaza]]n dagoen [[kafetegi]] dotorea da. [[1888]]an [[Iruñea|iruindar]] talde batek sortu zuen, Iruñean elektrizitate argiztaketa izan zuen lehenbiziko edaritegi edo komertzio-etxea izan zelarik. [[Ernest Hemingway]] estatubatuar idazle ospetsua bertako ohiko bezeroa izateaz gain kafetegi hau mundu osoan zehar ospetsu bilakatu zuen.
* '''[[La Agrícola eraikina]]''': Gaur egun [[Iruñeko liburutegia]]ren egoitza. [[San Frantzisko plaza (Iruñea)|San Frantzisko plaza]]n dago eta [[1910]]an [[Francisco Urkola]] arkitektoak diseinatu eta eraiki zuen.
* '''[[La Agrícola eraikina]]''': Gaur egun [[Iruñeko liburutegia]]ren egoitza. [[San Frantzisko plaza (Iruñea)|San Frantzisko plazan]] dago eta [[1910]]an [[Francisco Urkola]] arkitektoak diseinatu eta eraiki zuen.
* '''[[Redin eta Kruzat jauregia]]''': [[XVIII. mendea]]n eraikitako jauregia, [[Kale Nagusia (Iruñea)|Kale Nagusiaren]] 31. zenbakian dago.
* '''[[Redin eta Kruzat jauregia]]''': [[XVIII. mendea]]n eraikitako jauregia, [[Kale Nagusia (Iruñea)|Kale Nagusiaren]] 31. zenbakian dago.
* '''[[Rozalejoko markesaren jauregia]]''': [[Nabarreria kalea]]n dagoen XVIII. mendeko jauretxe barrokoa.
* '''[[Rozalejoko markesaren jauregia]]''': [[Nabarreria kalea]]n dagoen XVIII. mendeko jauretxe barrokoa.
99. lerroa: 99. lerroa:
* '''[[Santo Domingoko merkatua]]''': [[Iruñeko Udala|Iruñeko udaletxearen]] atzealdean dagoen udal-merkatua da. [[1876]]an lehenbizikoz ireki zen.
* '''[[Santo Domingoko merkatua]]''': [[Iruñeko Udala|Iruñeko udaletxearen]] atzealdean dagoen udal-merkatua da. [[1876]]an lehenbizikoz ireki zen.
* '''[[Santo Domingo eliza (Iruñea)|Santo Domingoko eliza]]''': [[XVI. mende]]ko eliza da. [[Santo Domingoko aldapa]]ren alboan dagoen Done Jakue plazan dago, [[Santo Domingoko merkatua]]ren alboan eta [[Iruñeko Udala|Iruñeko udaletxearen]] atzealdean.
* '''[[Santo Domingo eliza (Iruñea)|Santo Domingoko eliza]]''': [[XVI. mende]]ko eliza da. [[Santo Domingoko aldapa]]ren alboan dagoen Done Jakue plazan dago, [[Santo Domingoko merkatua]]ren alboan eta [[Iruñeko Udala|Iruñeko udaletxearen]] atzealdean.
* '''[[San Agustin eliza (Iruñea)|San Agustin eliza]]''': [[San Agustin kalea (Iruñea)|San Agustin kalea]]n dagoen [[XVI. mende]]ko eliza da, bertan, [[1523]]an [[Garcilaso de la Vega]] olerkaria [[San Jakueren ordena|Done Jakueren Zaldun]] izendatu zuten.
* '''[[San Agustin eliza (Iruñea)|San Agustin eliza]]''': [[San Agustin kalea (Iruñea)|San Agustin kalean]] dagoen [[XVI. mende]]ko eliza da, bertan, [[1523]]an [[Garcilaso de la Vega]] olerkaria [[San Jakueren ordena|Done Jakueren Zaldun]] izendatu zuten.
* '''[[San Martin Tourskoaren kapera (Iruñea)|San Martin Tourskoaren kapera]]''': [[1317]]an eraikia, [[Caldereria kalea (Iruñea)|Caldereria kalean]] dago.
* '''[[San Martin Tourskoaren kapera (Iruñea)|San Martin Tourskoaren kapera]]''': [[1317]]an eraikia, [[Caldereria kalea (Iruñea)|Caldereria kalean]] dago.
* '''[[San Filipe Neri kapera (Iruñea)|San Filipe Neri kapera]]''': [[XVIII. mendea|XVIII. mendeko]] portada [[barroko]] ederra du eta [[Florencio Ansoleaga kalea]]n dago.
* '''[[San Filipe Neri kapera (Iruñea)|San Filipe Neri kapera]]''': [[XVIII. mendea|XVIII. mendeko]] portada [[barroko]] ederra du eta [[Florencio Ansoleaga kalea]]n dago.
* '''[[Vessollako markesaren jauregia]]''': [[Takonera plaza]] eta [[Kale Berria (Iruñea)|Kale Berria]]ren arteko izkinan dago.
* '''[[Vessollako markesaren jauregia]]''': [[Takonera plaza]] eta [[Kale Berria (Iruñea)|Kale Berriaren]] arteko izkinan dago.


== Plazak ==
== Plazak ==
[[Irudi:Pamplona-Plaza-Castillo-fgoni-01.jpg|thumb|170px|right|[[Gazteluko plaza]] gauez.]]
[[Fitxategi:Pamplona-Plaza-Castillo-fgoni-01.jpg|thumb|170px|eskuinera|[[Gazteluko plaza]] gauez.]]
{|
{|
|- style="vertical-align: top;"
|- style="vertical-align: top;"

23:07, 27 urtarrila 2019ko berrikusketa

Alde Zaharra
 Euskal Herria
Map
Kokapena
Herrialdea Nafarroa
UdalerriaIruñea
Administrazioa
Posta kodea
Geografia
Koordenatuak42°49′05″N 1°38′38″W / 42.818058°N 1.643892°W / 42.818058; -1.643892
Demografia

Alde Zaharra Iruñeko auzo bat da, hiriko zaharrena, bertan jatorria duelarik. Hiriaren bihotzean dago, Iruñerriko ordokiaren erdian dagoen muino edo zatirik garaienean, bertan hiriko monumentu historiko nagusienak daudelarik.

Kokapena

Iruñeko Alde Zaharraren aireko ikuspegi orokorra.

Iruñeko Alde Zaharra hiriaren erdigunean eta hiria beraren zati handi bat dagoen ordokia eta Iruñerriaren gain kokatua dago. Gainontzeko auzo berriekin ongi komunikatua dago, Billabesa hiri-autobus zerbitzuaren linea gehienak auzoaren mugetan geltokiak baidituzte (nagusiki Sarasate pasealekuan), 14. linea alde zaharrean barneratzen delarik (Iruñeko udaletxearen atzealdean geltokia baitu). Gaur egun linea batzuk Alderdi Zaharrera hurbiltzeko egitasmoaren hausnarketa ere badago, auzoko dendariek hala eskatuta.

Alde Zaharra oinezkoen gunea da, horregatik bertara garbiketa, mantenimendu edo garraio ibilgailuak edota auzoaren barnean aparkalekua duten auto pribatuak bakarrik sar daitezke. Gainontzeko ibilgailu eta autoentzat sarrera galerazi edo debekatua dago, auzoa oinezkoentzako gunea izan dadin.


Mugak

Auzo honetako mugak honako hauek dira:

  • Iruñeko Alde Zaharra.
    Iruñeko Alde Zaharra.
  • Kokapena.
    Kokapena.

Historia

Map
Iruñeko burguen mapa, XIV. mendean[1].
Sakontzeko, irakurri: «Iruñeko burguak», «Nabarreriako Gerra» eta «Batasun Pribilegioa»

Antzinako hiria Antzinako Erromaren garaian gaur egun Nafarreria auzoan zegoen baskoi herrixka bat kokatua zegoen lekuan sortu eta garatzen hasi zen, herrixka eta hiriaren sorleku hau auzoaren ipar edo ipar-ekialdean, babesean eta Arga ibaiaren inguruan zegoelarik. Kokaleku estrategiko hau handituz joan eta Erdi Aroan beste bi gune gehitu zitzaizkion, haietako biztanleak nagusiki Okzitania eta Frantziako hegoaldekoak zirelarik, bai eta beste hainbat jatorriko jendea ere, aldiz, Nafarreriako biztanleak nagusiki euskaldun edo nafarrak ziren, hortik Nafarreria izena.

Hiru gune hauek Nafarreria, San Zernin burgua eta San Nikolas burgua. 1423an, Karlos III.a Nafarroakoaren erregealdian eta hiru burguak mendeetan liskarrak izan eta Nabarreriako Gerran elkarren artean borrokatu ondoren, Batasun Pribilegioaren bidez administrazio bakar baten menpeko hiri bakar batean elkartu ziren. Gaur egun, batasun hura gauzatu zen auzoaren gunean hiru burguen arteko mugak ikusgai daude, host, Iruñeko udaletxearen plazan.

Egitura

Sakontzeko, irakurri: «Iruñeko burguak» eta «Batasun Pribilegioa»
Iruñeko udal plazan dagoen Iruñeko burguei buruzko plaka ikusgai.

Auzoak Erdi Aroko egitura du, kale estuak, solairu irregularrak, biztanleri dentsitate handia, eraikin estuak, hutsune bertikal handiak, balkoiak, egurrezko aleroiak, eta abarrek osatzen dutelarik. 1890. urterarte hiriaren azalera guztia barne hartzen duen (Arrotxapea kendurik), ondorioz monumentu eta eraikin historiko ugariren kokalekua da.

1423an Batasun Pribilegioaren bidez hiria eratu zuten hiru auzo edo burgu historikoak ongi nabarmendu daitezke:

Batasun hori gauzatu zenean Iruñeko udaletxea eta auzo honetako plazak eraiki ziren, tartean Gazteluko plaza ospetsua. Beste plaza txikiagoak, auzoaren barnean daude eta aurreko eraikinen erausketatik sortuak izan ziren. Auzoaren ipar eta mendebaldean XVI. mendeko Iruñeko harresiak ia osorik daude (hain zuzen ere, Nafarroako konkistaren ondoren eraikiak).

Ondarea

Iruñeko Alde Zaharreko monumentu eta eraikin garrantzitsuenak honakoak dira:

Iruñeko Andra Maria Errealaren katedrala.
Barnealdean, Karlos III.a Noblea bera eta bere emazte Leonor Trastamarakoaren mausoleo bikaina dago (Jean Lomme de Tournairen lana, 1416), errezelpean dauden bi irudi jesarriez eta 28 iruditxo erregutzailez osatua, guztia polikromia eta metalezko xehetasunekin apaindurik.
Absideko kaperak XV. mendeko aurrealdeko aldarea eta 1530. urteko harlanduzko bikainezko korua du. Klaustrora «Ate Ederrean» barna gurutzaduraren eskuinaldetik sartzen da, mainelean historiatutako hiru txapitel eta Ama Birjina ditu, eta tinpanoan XIV. mendeko Maria Lotiaren irudi polikromatua.
Klaustro gotikoa, gotiko estiloaren maisu lana da (XIV-XV. mendea). Zulodun trazeriazko arku laukoitz dotoreak ditu. Hainbat kapera eta Iruñeko Elizbarrutiko Museoa.
Iruñeko harresiak eta Frantziako atea edo Zumalakarregiren atea.
Zaldi Zuriaren Txokoa.

Plazak

Gazteluko plaza gauez.

Kaleak

Jaiak

Azpiegiturak eta garraioa

Autobusa

Iruñeko Alde Zaharran Iruñerriko Eskualdeko Hiri Garraioak honako autobus-linea hauek eskaintzen ditu:

Línea Ibilbidea Ordutegia Maiztasuna Oharrak
Udaletxea - Arrotxapea - Artika 06:40 - 22:20 21 zerbitzu eguneko

Bestelakoan, Alde Zaharretik kanpo, baina aldamenean, autobus zerbitzu berdinak Sarasate pasealekua eta Takonerako aldapan hiriko linea ugarien geltokiak ditu.

Igogailua

Bestalde, Alde Zaharreko iparraldean Iruñeko harresietako igogailua, honen bidez Alde Zaharra eta Arrotxapea auzoa lotzen dira, bien arteko malda modu erosoan igo eta jaitsiz, eta Santo Domingoko aldapa saiestuz.

Argazkiak

Ikus, gainera

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena:
Iruñea

  1. ↑ (Ingelesez) «1324 - 1423 - Murallas de Pamplona» Murallas de Pamplona (Noiz kontsultatua: 2017-09-13).
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Alde_Zaharra_(Iruñea)&oldid=6569283"(e)tik eskuratuta