Emakumeen sufragismoa

Estatubatuar sufragistak manifestazio batean, 1913ko otsaila.

Emakumeen sufragismoa, Andreen sufragismoa edo Emakumeak bozkatzeko eskubidea emakumeen boto eskubidea eskatzen zuen mugimenduari deritzo. Sufragista ezagunenak emakumeak badira ere, gizon batzuen elkartasuna izan zuen mugimendu honek. Batez ere Estatu Batuetan eta Ingalaterran eman zitzaien izena, bertan hasi baitziren sufragistek indarra hartzen. Estatu Batuetan Elizabeth Cady Stantonek zuzendu zituen eta botoa emateko eskubidea 1890ean lortu zuten. Ingalaterran Emmeline Pankhurstek zuzeneko ekintzetara bultzatu zituen jarraitzaileak eta besteak beste sabotaiak eta grebak egin zituzten. 1928an botoa emateko eskubidea lortu zutenean, amaitu egin zen sufragisten mugimendua. Historialari askok feminismoaren aurrekariak bezala ikusten ditu mugimendu honen ekintzaileak.

Sufragismoa XIX. mende amaieran herrialde kapitalistetan sorturiko mugimendu politikoa da, emakumearen bozkatzeko eskubidea aldarrikatzen duena. Izan ere, Industria Iraultzak eragindako ondorioen artean, emakumearen parte hartze sozial handiagoa zegoen. Alemania edota Britainia Handia bezalako herrialde industrializatuetan emakume gazteen % 70a baino gehiagok soldatapeko lan bat zuten, eta ezkontzea jada ez zen emakumezko guztien bizitzako helburu eta irtenbide ekonomiko bakarra. I Gerrate Mundialean gainera, emakumezkoek ordura arte gizonezkoei gordetako lanak bete zituzten, eta haien balio sozialaz jabetzen joan ziren heinean, mugimendu sufragistak ere garrantzia hartu zuen.

Emakumeak lanean

Industria Iraultza baino lehenago, emakumeek era askotako lanak egiten zituzten landan, familiaren lantegian eta etxean. Emakumeei emandako zenbait lanbide: kapelagilea, kortsegilea, jostuna, irulea, esne-saltzailea eta neskamea. Soldatak oso eskasak ziren, familiak irauteko osagarri bat baino ez.

Industrializazioarekin batera, gero eta emakume gehiago zeuden zenbait lanetan: etxeko lanetan, ehungintzan, nekazaritzan, abeltzaintzan eta meatzaritzan; batik bat, lurrazalean, baina baita galerietan ere, bagonetak arrastatzen. Emakume gutxi aritu ziren lanean siderurgian eta metalurgian, portuetan, meatzaritzan eta eraikuntzan. Hala ere, emakumeen soldatak gizonenak baino askoz txikiagoak ziren.

Emakumeen lan egiteko eskubideari lagundu zion mugimendu bat sufragismoa izan zen.

Mugimendu sufragistaren eragina herrialdeka

1909ko Emakumeen batzarra, Brisbanen.

Ordea, sufragismoak ez zuen eragin maila berdina izan Europako herrialde guztietan:

• Europako iparraldeko herrialdeetan (Finlandia, Norvegia, Danimarka…): ez zen mugimendu handirik eman, bertoko pentsamendu garatuak berez emakumearen egoera legearen aurrean gizonezkoen egoerarekin parekatzea erraztu zuelako.
• Europako ekialdeko hainbat herrialdetan (Polonia, Austria, Txekoslovakia…): I Gerrate Mundialaren ostean, Alemaniar eta Austro Hungariar Inperioen desegitearekin erreforma oso aurrerakoiak ezarri ziren, emakumezkoen boto eskubidea barne, mugimendu sufragista handiaren beharrik gabe.
• Errusian: soilik boltxebikeen iraultzaren ondorioz ezarri zen emakumezkoen boto eskubidea.
• Turkiar Inperiotik independizaturiko herrialdeak (Grezia, Bulgaria, Jugoslavia…): tradizioa handia izanik, ez zen mugimendu sufragista handirik egon, ezta emakumeen eskubideen aldeko lege – erreformarik.
• Mendebaldeko herrialde katolikoetan (Portugal, Espainia, Italia…): mugimendu sufragistak ere ez zuen eragin handirik izan, eta soilik emakumezko batzuen borroka gogorra zela eta ezarri zuten emakumezkoen boto eskubidea beranduago.
• Espainian 1931an, Espainiako Bigarren Errepublikan lortu zuten emakumeek boto eskubidea.

Sakontzeko, irakurri: «Emakumeen sufragismoa Espainian»

• Mendebaldeko herrialde protestanteetan (Ingalaterra, Holanda…): modernoagoak eta ekonomikoki indartsuagoak ziren azken hauetan izan zen berez mugimendu sufragista indartsuena, boto eskubideaz gain, bestelako emakumeen aldeko lege – erreformak eragingo zituenak.

Herritik sufragioaren legeztatze data .

Herria	Urtea
Zeelanda Berria	1893
Australia	1901
Finlandia	1906
Norvegia	1913
Danimarka	1915
Kanada	1917
Erresuma Batua	1918
Alemania	1918
Herbehereak	1918
Polonia	1918
Errusia	1918
Belgika	1919
Ameriketako Estatu Batuak	1920
Txekia	1920
Eslovakia	1920
Suedia	1921
Espainia	1931
Turkia	1934
Frantzia	1945
Italia	1945
Argentina	1947
Japonia	1947
Pakistan	1947
Mexiko	1947
Txina	1949
India	1950
Grezia	1952
Kolonbia	1954
Malaysia	1957
Zimbabwe	1957
Aljeria	1962
Maroko	1963
Iran	1963
Libia	1964
Ekuador	1967
Bangladesh	1972
Suitza	1974
Jordania	1974
Portugal	1976
Namibia	1989
Moldavia	1993
Kazakhstan	1993
Hegoafrika	1993
Kuwait	2005
Arabiar Emirerri Batuak	2006
Saudi Arabia	2011

Britaniar sufragismoa

Sakontzeko, irakurri: «Suffragette»

Britainiar sufragismoari dagokionez, bi talde nagusitan banatu zela esan daiteke: alde batetik, sufragista moderatuek, Millicent Garret Fawcet buru, legearen barruko estrategiak bideratu zituzten (propaganda, mitinak…). Baina arrakasta handirik izan ez zutenez, mende amaieran suffragettes ezizenarekin ezaguturiko sufragista talde “erradikala” sortu zen.

Millicent Fawcett edo Millicent Garrett sufragista moderatuen burua izan zen. Bere ahizpa Elizabethekin Londresen Jon Stuart Millek ematen zuen emakumeen aldeko diskurtso bat entzun zuen eta bere lanaren defendatzaile bihurtu zen berehala. Nesken hezkuntza eta hauen boto eskubidea sustatu zuen. 1867an Londreseko Sufragista Komitearen kide bihurtu zen eta hurrengo urtean bere lehen interbentzio publikoa egin zuen nahiz eta emakumeek jendaurrean hitz egitea ezohikoa izan. Lydia Becker hil zenean britaniar mugimendu sufragistaren lider naturala bihurtu zen. Harentzat politika-propaganda eta publizitate-kanpainak ezinbestekoak izan ziren.

Suffragettes

XIX. mende amaierako sufragista britainiar “erradikalak” ziren. Emmeline Pankhurst buru, propaganda eta mitinetaz gain, eraikin publiko eta saltokien erre edota politikari ezagunen etxeak erasotzen zituzten. Gobernu britainiarraren zapalkuntza errepresiboaren aurrean, sufragetteek gose grebekin erantzuten zuten gartzeletik, elikatzera behartzen hasi zituztelarik. Ordea, praktika larri honen kontrako protestak zirela eta, gobernuak “Arratoia eta Katuaren legea” aldarrikatu zuten, suffragetteak (arratoiak) ahul zeudenean gartzelatik askatuz, eta indarrak berreskuratzen zituztenean, gobernuak (katua) berriz ere hauek gartzelaratuz. I Gerrate Mundialaren ostean, azkenik, 1918an, 30 urtetik gorako emakumeen boto eskubidea lortu zuten, eta 10 urte beranduago (1928an) adinez nagusiko emakume guztiena.

Sufragistek jaso zuten oposizioa

Mugimendu sufragistek oposizio handia jasan behar izan zuten, izan ere, ordura arte inposaturiko gizarte ordena kolokan jartzen zuen, emakumeek etxetik kanpoko bizitza publikoan parte hartzeko eskubidea aldarrikatu egiten zuen heinean. Horrela, gizonezkoek zein emakumezkoek osoturiko mugimendu anti–sufragistak ere sortu ziren, Ingalaterrakoak esaterako oso ezagunak izanik. Ordea, I Gerrate Mundialak eta gerraostearen testuinguruan emakumeen beharra esparru publikoetan nabarmena bihurtzen hasi zen, borroka sufragistak indarra hartuko zuelarik ere, eta ondorioz, gutxinaka hauen boto eskubidea aitortzen joango zen Europako herrialde ezberdinetan.

Sufragismoa filmetan

1. Suffragettes (film): Maud Watts izeneko neska batek bere bizitza osoa garbitegi batean lan egin izan du. Egun batean, Emmeline Pankhurstek zuzendutako manisfestazio batekin topo egiten du. Maud sufragismoarengatiko interesa izaten hasten da eta bere lankide bati esker mugimendu honen helburuak lortzeko (emakumeentzako eskubide gehiago: boto eskubidea, hezkuntza on bat...) borrokatzen hasten da. Zoritxarrez, gobernu britaniarrak ez du hori onartzen eta Maud-ek ondoriak pairatzen ditu. Istorioa 1912an Londresen gertatzen da. Sara Gavronek zuzendutako film honetan Emmeline Pankhursten langile baten ikuspuntutik sufragismoaren garaian emakumezkoek jasandako era guztietako erasoak agertzen dira. Gainera, mugimendu honetan parte hartu zuten pertsonai famatu batzuk agertzen dira, adibidez Emmeline Pankhurst, Meryl Streep-ek antzeztuta.
2. Die sufragette: Die Sufragette 1913ko Alemaniako filma da. Argumentuak sutsu eta maitekor arraroa nahasten du ama baten eta alaba baten artean berrelkartzearen istorioarekin. Emmeline eta Christabel Pankhurst pertsonaia errealengandik inspirazioa hartuta, biak mugimendu sufragistaren barnean zeudenak.
3. Make more noise. Suffragettes in silent movies: XX. mendearen hasieraren filmak biltzen ditu, non sufragistak eta emakumearen eskubideenganako borroka islatzen diren. Film baliotsuenetako batzuk Emily Davisonen protesta zaldi-lasterketetan eta 1910ean, Trafalgar Squareko Pankhursten diskurtso ospetsua.
4. Las Sufragistas: Ana Cruz Navarroren 2012ko filma da. Eufrosina Cruzen istorioa kontatzen du, bozkatzeko eta Udaleko Lehendakaria izateko eskubidea eskatu eta ukatu zioten emakume izan zena.
5. Clara Campoamor. La mujer olvidada: Laura Mañaren 2011ko pelikula da, eta 1931ko urriaren 1a baino (emakume espaniarren boto eskubidea onartu zenenan) lehenago egin ziren negoziazio eta estabaida guztiak azaltzen ditu.
6. Angeles de Hierro: 2004ko filma bat da non XX. mendearen hasieran, Alice Paulen eta Lucy Burnsen sufragista amerikarren istorioa kontatzen da. Oso ondo ikusten da nola borrokatu zuten emakume beltzen eskubideeen eta beste arazo politiko eta sozial batzen aurka.
7. The bostonians:James Ivoryren filma da. 1984ko filma bat da non Bostoneko emakumeen sufragista istorioa kontatzen da.

1913ko sufragisten derbya

1913ko Epsomeko hipodromoko derbyak garrantzi handia izan zuen mugimendu sufragistaren historian, britainiarrean batez ere. Tottenhameko bihurgune batean, emakume batek hesi gainetik jauzi egin eta erregearen zaldiak zapaldu egin zuen. Zaldiak airean bira osoa egin eta zaldunaren gainean erori zen azkenean. Zaldunak zauriak izan zituen baina emakumea, Emily Davison izenekoa, lurrean etzanda geratu zen konorterik gabe. Handik egun gutxira hil egin zen Epsom Cottage ospitalean. Istripua izan zen? Inoiz ez zen argitu, baina badirudi Emile Davison apropos jarri zela erregearen zaldiaren aurrean, zaldia geratu eta Ingalaterra osoa berari begira jartzeko.

Davison mugimendu sufragistako militante bizia zen, hogeita hamabost urte zituen eta Londreseko Unibertsitatean literatura ingelesean graduatua zen. Beraz, garai hartan goi mailako titulua lortzeko aurkera izan zuten emakume apurretakoa izan zen. 1906tik emakumearen eskubideen aldeko borrokan murgilduta bizi zen. Behin baino gehiagotan zigortu zuten Gobernuko ministroei harrika egitearren, Parlamentuko leiho bat apurtzeagatik eta, Lloyd George lehen ministroarekin erratuta, apaiz baptista bati erasotzeagatik. Kartzelan gose greba ere egin zuen eta egunkari guztietan agertu zen.

Emmeline Pankhursten jarratzailea zen eta haren Emakumeen Batasun Sozial eta Politikoan sartua zegoen. Davison hil eta, handik hilabete batzuetara buruzagi sugragista horrek idatzi zuen: "Emile emakumeen eskubideen aldeko borrokalaririk handienetakoa izan da, presio handiak jasan ditu eta kartzeletan gogor erabili dute. Davison andereñoak esan zuen herria (hau da britaniarrak) bizitza baten sakrifizioarengatik bakarrik esnatuko zela. Erabaki horren ondorioz, bere burua Erregearen zaldiaren aurrera bota zuen, Maiestateen menpeko askoren begien aurrean. Horretara bere bizitza eskaini zuen Ingalaterran eta munduan sufritzen duten emakumeen askatasuna eskatzeko Erregeari Davison andereñoaren heriotzak nahigabe eta, aldi berean, emozio handia eragin zidan eta ohetik altxatzeko indarrik ere ez neukan arren, haren hiletara joatea erabaki nuen; baina azkenean eza nintzen joan, etxetik irtetean poliziek atxilotu nindutelako." Biktima emakumeen borrokaren ikur bihurtu zen. Hala ere, urte asko igaro ziren Ingalaterran emakumeek hauteskundeetan botoa emateko eskubidea izan arte.

Ikus, gainera

• Sufragio unibertsal
• Errolda-sufragio
• Emakumeen sufragismoa Espainian

Kanpo loturak

• Emakumeen boto eskubidearen erreibindikazioari buruzko erreportaia Garan. 2018/02/10.

Artikulu hau zuzenbideari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.