Moreda Araba
- Artikulu hau Arabako udalerriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Moreda (argipena)».
Moreda Araba | |||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() | |||||||||||
![]() Moredaren ikuspegia | |||||||||||
| |||||||||||
Administrazioa | |||||||||||
Estatua | Espainia | ||||||||||
Erkidegoa | Euskal Autonomia Erkidegoa | ||||||||||
Lurraldea | Araba | ||||||||||
Eskualdea | Arabako Errioxa | ||||||||||
Izen ofiziala | ![]() | ||||||||||
Alkatea | Mara Garcia Diaz de Cerio (Euzko Alderdi Jeltzalea) | ||||||||||
Posta kodea | 01314 | ||||||||||
INE kodea | 01039 | ||||||||||
Herritarra | moredar | ||||||||||
Kokapena | |||||||||||
Koordenatuak | 42°31′30″N 2°24′29″W / 42.525°N 2.4080555555556°W | ||||||||||
![]() | |||||||||||
Azalera | 9 km² | ||||||||||
Demografia | |||||||||||
Biztanleria | 215 (2024)![]() | ||||||||||
| |||||||||||
Dentsitatea | 23,89 bizt/km² | ||||||||||
Hazkundea (2003-2013)[1] | ![]() | ||||||||||
Zahartze tasa[1] | % 22,31 | ||||||||||
Ugalkortasun tasa[1] | ‰ 0 | ||||||||||
Ekonomia | |||||||||||
Jarduera tasa[1] | % 84,38 (2011) | ||||||||||
Genero desoreka[1] | % 20,78 (2011) | ||||||||||
Langabezia erregistratua[1] | % 7,61 (2013) | ||||||||||
Euskara | |||||||||||
Euskaldunak[2] | % 18.62 + % 9.31 hartzaile (2021) | ||||||||||
Kaleko erabilera [3] | % (2021) | ||||||||||
Etxeko erabilera[4] | % 4.05 (2021) | ||||||||||
Datu gehigarriak |
Moreda Arabako hego-ekialdeko udalerria da, Arabako Errioxako eskualdekoa. Gasteiztik 55 bat kilometrora dago, Nafarroako muga parean. Izen bereko herria udalerriaren erdialdean dago.
Etimologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Moreta gisa azaltzen da 939. urteko Donemiliaga Kukulako errolda-agiri batean[5]. Benetan Rivo de Moreta aipatzen da (Moretako erreka), eta monasterioari biztanle/urteko ardo unitate bat ematen diola esaten da. XI. mendeko agiri batean Senior Lope Albarez de Moreca agertzen da, Kripango biztanle dela eta monasterioari eskaintza egiten diola esaten du.
Gazteleraz Moreda izenak "masustondo ugari dagoen tokia" esan nahi du.
Euskaltzaindiaren arabera euskal era arautua Moreda da. Hala ere, 1916ko uztailaren 2tik aurrera Moreda Araba erabili behar da beste Moreda batzuekin nahasteko aukera dagoenean, zein izenburuetan.[6] Bertako euskaldunek Moreta ere erabiltzen dute.
Geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Arabar Errioxaren hego-ekialdeko erpinean dago Nafarroa eta Errioxarekin muga egiten. Malda batean kokaturik dago herria, hegoaldera begira. Perezuellos ibaia eta Gorrebustotik datorren errekaren artean sartuta dago[7].
Udalerri mugakideak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Burdin Aroko aztarnak aurkitu dira San Kristobal baselizaren hondarren inguruan. K.a. VII, mendean herri gotortua eraiki zen bertan. Donemiliaga Kukulan dagoen 939. urteko agiri batek dio Moreda eskualdeko herri zaharrena dela[8].
Guardiako udalerriaren zati izan zen Erdi Aro osoan. 1486. urtean Arabako ermandadean sartu zen. Guardiarengandiko independentzia 1666an lortu zuen[8].
Ekonomia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Inguruko herriak bezala nekazaritzan da Moredako jarduera ekonomiko nagusia. Ardogintzak tradizio handia du, 939. urtean dagoeneko aipatzen baita. Gaur egungo upategi ezagunena Fernández de Piérolaa. Olibondoak ere baditu eta olioa egiten da herriko La Equidad trujalean. Interes historikoa duen jarduera da eta urtean 42.000 litro ekoizten ditu[9].
Demografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Moreda Arabako biztanleria |
---|
![]() |
Politika
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Udal hauteskundeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Moreda Arabago udalbatza | |||||
Alderdia |
2019 |
2023 | |||
Zinegotziak | Boto kopurua | Zinegotziak | Boto kopurua | ||
Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ) | 4 / 5 |
95 (% 59,75)
|
4 / 5 |
63 (% 28,29)
| |
Euskal Herria Bildu (EH Bildu) | 0 / 5 |
0 (% 0)
|
1 / 5 |
43 (% 28,29)
| |
Euskadiko Alderdi Sozialista-Euskadiko Ezkerra (PSE-EE) | 1 / 5 |
53 (% 33,33)
|
0 / 5 |
42 (% 27,63)
| |
Alderdi Popularra (PP) | 0 / 5 |
6 (% 3,77)
|
0 / 5 |
7 (% 4,61)
| |
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak alea.eus webgunean |
Alkateak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hauek izan dira Moredako azken alkateak:
Garraioa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Araba Bus sareko lineak zerbitzua ematen dio udalerri honi:
|
Kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Jaiak eta ospakizunak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Otsailaren 5an, Agate Deunaren egunean Andre Maria Beltzaren eguna ospatzen da, XVI. mendean sortutako tradizioa.
- Martxoan Arabako Olioaren jaia[27]
- Pazko-igandean Judasen erretzea ospatzen da, gaitzak aldentzeko asmoz. Sinesmen paganoetan oinarritutako festa da.
- Abuztuaren 15ean Jasokundeko Andre Mariaren jaiak ospatzen dira.
- Abuztuaren 16an San Roke Suak pizten dira.
- Urriaren 22an Birjinatxoak (Las Virgencitas) ospatzen da Santa Nunilo eta Alodiaren omenez[28]. Prozesioa da ekintza nagusia[29].
Ondasun nabarmenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Herri txikia izan arren kultur ondare aberatsa du. Armarriak, puntu-erdiko arkuak eta eguteran dauden galeria ugari daude eraikinetan[30].
- Santa Maria eliza, XVI. mendean eraikia[31].
- San Roke kaleko 12. zenbakidun eraikina, Euskal Kultura Ondareko kultura ondasun izendatua, monumentu sailkapenarekin. XVI. mendeko eraikuntza pizkundearra da.[32]
Moredar ospetsuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Jose Angel Chasco (1958-), etnografoa, Arabako Errioxako folklore eta tradizioei buruzko ikerketa mordoa argitalpen ezberdinetan garatu dituena[33].
- Rubén Díaz de Cerio (1976-), txirrindularia
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b c d e f Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Euskararen Adierazle Sistema. Euskara-gaitasuna adinaren eta sexuaren arabera. EAE (eskualdeka/udalerrika). Eusko Jaurlaritza.
- ↑ «Kaleko erabilera herrialdez herrialde» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ «Etxeko erabilera» Euskararen erabilera (Wikipedia).
- ↑ a b c d «Moreda de Álava» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (kontsulta data: 2020-04-13).
- ↑ Arabako herri izendegia
- ↑ «moreda de alava» OpenStreetMap (kontsulta data: 2024-03-19).
- ↑ a b alkure. «Ondarea» Ayuntamiento de Moreda de Álava - Moreda Arabako Udala (kontsulta data: 2020-04-12).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Oro líquido vasco: En Moreda de Álava elaboran 42.000 litros de aceite» EITB 2019-12-22 (kontsulta data: 2024-03-19).
- ↑ a b c d e f g h i j k l (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales: Ministerio de Política Territorial y Función Pública.» www.mptfp.gob.es (kontsulta data: 2020-03-21).
- ↑ (Gaztelaniaz) «La ilusión de aquellos Alcaldes de hace 40 años» Blog Rioja Alavesa (kontsulta data: 2020-03-09).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Cuando se hace camino al andar» Blog Rioja Alavesa 2019-04-04 (kontsulta data: 2025-01-30).
- ↑ (Gaztelaniaz) «“Moreda es un ejemplo en la evolución de la igualdad”» Diario de Noticias de Álava 2023-05-27 (kontsulta data: 2023-10-07).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Exposición de Gotzón Etxeberría en la bodega Fernández de Piérola» Diario de Navarra 2009-07-03 (kontsulta data: 2025-02-02).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Entre viñedos, cafés y galardones» El Correo 2009-06-22 (kontsulta data: 2023-10-08).
- ↑ a b (Gaztelaniaz) «Batalla por el voto en la Rioja Alavesa» El Correo 2011-04-17 (kontsulta data: 2025-02-02).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Álava elige Moreda para ensalzar las virtudes del aceite de oliva con Label» Diario de Noticias de Álava 2012-03-23 (kontsulta data: 2025-02-01).
- ↑ (Gaztelaniaz) «La asociación de jubilados de Moreda se ve privada de la gestión de su local» Diario de Noticias de Álava 2018-01-10 (kontsulta data: 2025-01-31).
- ↑ a b c (Gaztelaniaz) «Encaje de bolillos municipal» Diario de Noticias de Álava 2019-06-10 (kontsulta data: 2023-10-08).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Las estrellas crepitan en la Feria del Aceite de Rioja Alavesa en Moreda» Blog Rioja Alavesa 2017-03-26 (kontsulta data: 2025-01-30).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Aceite en los dominios del vino» El Correo 2018-03-18 (kontsulta data: 2025-01-30).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Kripan, Leza, Moreda, Navaridas y Samaniego diseñan municipios sostenibles para 2030» El Correo 2020-03-05 (kontsulta data: 2025-01-30).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Los viticultores navarros del Rioja eligen a sus representantes en la DO» Diario de Navarra 2021-04-20 (kontsulta data: 2025-02-02).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Todos los alcaldes y alcaldesas de Álava, pueblo a pueblo» Diario de Noticias de Álava 2023-06-18 (kontsulta data: 2023-10-06).
- ↑ (Gaztelaniaz) «“Es la ocasión perfecta para reivindicar los pueblos pequeños como Moreda”» Diario de Noticias de Álava 2024-09-13 (kontsulta data: 2025-01-30).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Moreda se sumerge en la Fiesta de la Vendimia de Rioja Alavesa» Diario de Noticias de Álava 2024-09-14 (kontsulta data: 2025-02-02).
- ↑ alkure. «Arabako Oliba-Olioaren Jaia» Moreda Arabako Udala (kontsulta data: 2024-03-19).
- ↑ alkure. «Birginatxoak (Urriak 22)» Moreda Arabako Udala (kontsulta data: 2024-03-19).
- ↑ Procesión Nunilo y Alodia en Moreda de Alava. (kontsulta data: 2024-03-19).
- ↑ r01e00000ff26d4661aa470b88b07821bd8d58380, r01epd0122e4ed314423e0db04c97a47b5baa317f. (2006-09-18). «Moreda» turismoa.euskadi.eus (kontsulta data: 2020-04-12).
- ↑ Kultura Ondasun izendapena EHAAn
- ↑ Monumentu izendatzeko erabakia, Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkaria.
- ↑ «Chasco Oyón, José Ángel» Auñamendi Eusko Ikaskuntza (kontsulta data: 2020-04-12).
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]![]() |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |
- Moreda euskadi.net webgunean
- (Gaztelaniaz) Moreda Auñamendi entziklopedian