Oion

Oion
Araba, Euskal Herria
Oiongo Jasokundeko Andre Mariaren eliza
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Araba
Eskualdea	Arabako Errioxa
Izen ofiziala	Oyón-Oion
Alkatea	Eduardo Terroba (EAJ)
Posta kodea	01320
INE kodea	01043
Herritarra	oiondar
Kokapena
Koordenatuak	42°30′21″N 2°26′11″W
Azalera	45,16 km2
Garaiera	440 metro
Distantzia	58 km Gasteiza
Demografia
Biztanleria	3.408 (2022) −10 (2021)
1.678 (%49,2)   (%50,1) 1.708
Dentsitatea	75,89 biztanle/km²
Hazkundea (2003-2013)	% 27,89
Zahartze tasa	% 14,18
Ugalkortasun tasa	‰ 44,33
Ekonomia
Jarduera tasa	% 82,65 (2011)
Genero desoreka	% 4,03 (2011)
Langabezia erregistratua	% 18,65 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 23,2 (2010)
Kaleko erabilera	%  (2016)
Etxeko erabilera	% 4.98 (2016)
Datu gehigarriak
Sorrera data	1633
Webgunea	http://www.ayuntamientodeoyon.com/

Oion Arabako hego-ekialdeko udalerri bat da, Arabako Errioxa kuadrilla edo eskualdekoa. Arabako lurralde historikoko udalerririk populatuenetan bosgarrena da, Gasteiz, Laudio, Amurrio eta Agurainen ondoren, 3.101 biztanle baitzituen 2008an. Azken urteotan asko hazi da.

Euskal Autonomia Erkidegoan hegoalderen dagoen herria da, Logroñotik 4 kilometrotara eskasera eta Gasteiztik 58 bat kilometrora, eta ondorioz oiondarrek Errioxako hiriburuan dituzte zerbitzu gehienak.

Geografia

Udalerri mugakideak

• Ekora (Araba) iparraldean.
• Logroño hegoaldean.
• Moreda Araba eta Viana (Nafarroa Garaia) ekialdean.
• Lantziego mendebaldean.

Historia

Oion

Oionen aipamen zaharrena 1366 urtekoa da eta Nafarroako Erresumaren barnean Guardiaren menpeko herria zela aipatzen da. Aldi berean Iruñeko apezpikutzari zegokion. 1461 urtean Henrike IV.a Gaztelakoak Nafarroako sonsierra (gaur egungo Arabako Errioxa dena) konkistatzerakoan Oionen dorretxea zuela aipatzen da. 1486an Guardia Arabako ermandadean sartu zen eta Oion ere bai beraz.

1633an Felipe IV.ak emandako pribilejioari esker Guardiatik banandu eta hiribildu titulua jaso zuen.

Labraza eta Gorrebusto

1196koa da Labraza eta Gorrebustoren aurreneko aipamenak. Ez zeuden Guardiaren menpe eta Gorrebusto Labrazaren barruan zegoen. 1501 urtean Arabako ermandadean sartu ziren. XIX. mendean Gorrebusto independizatu egin zen baina 1977an herri biak Oion udalerriaren barruan kokatuta gelditu ziren.

Ekonomia

Oiongo ekonomiaren gaur egungo motor nagusia ardogintza da. Oiondar askok ardoaren inguruko negozioan dihardu, herrian ehunka mahasti-hektarea dauzkaten enpresa handiak baitaude. Olioa ekoizteko olibondoak ere badaude.

Aipatzekoa da Arabar Errioxako enpresen %40 Oionen daudela kokatuta.

Banaketa administratiboa

Udalerria hiru herriz osatua dago:

• Gorrebusto
• Labraza
• Oion (udalerriko herriburua)

Demografia

Oiongo biztanleria
Datu-iturria: www.ine.es

Politika

Udal hauteskundeak

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, PP alderdiko Rubén Garrido hautatu zuten alkate.

2015ko hauteskundeen ondoren, berriz, EAJ alderdiko Eduardo Terroba bihurtu zen alkate, PSE-EE eta Euskal Herria Bildu alderdien botoei esker.

2019ko udal hauteskundeetan EAJk lau zinegotziei eutsi zien, baina PP alderdiak bi galdu zituen, eta gehiengo horri esker, Terrobak alkatetzari eutsi zion. Hauteskundeetako daturik nabarmenena izan zen Alderi Popularra, alderdirik bozkatuena izatetik, laugarren izatera igaro zela.

Oiongo udalbatza
Alderdia		2015		2019
		Zinegotziak	Boto kopurua	Zinegotziak	Boto kopurua
	Euzko Alderdi Jeltzalea (EAJ)	4 / 11	557 (% 34,55)	4 / 11	506 (% 32,60)
	Euskal Herria Bildu	2 / 11	257 (% 15,94)	2 / 11	347 (% 22,36)
	Euskadiko Alderdi Sozialista (PSE-EE(PSOE))	1 / 11	144 (% 8,93)	2 / 11	304 (% 19,59)
	Alderdi Popularra (PP)	4 / 11	578 (% 35,86)	2 / 11	270 (% 17,40)
	Oion Sí Se Puede	0 / 11		1 / 11	125 (% 8,05)
Datuen iturria: Hauteskundeen emaitzak euskadi.eus webgunean

Alkateak

Hauek izan dira Oiongo azken alkateak:

Alkatea	Agintaldi hasiera	Agintaldi amaiera	Alderdia
Antonio Santander Ruiz de Esquide	1979	1983		Zentro Demokratikoaren Batasuna
Francisco Maria Fernandez Sarabia	1983	1984 a		Euzko Alderdi Jeltzalea
	1984	1987		Euzko Alderdi Jeltzalea
Angel Martinez Duque	1987	1991		Euzko Alderdi Jeltzalea
	1991	1993 b		Euzko Alderdi Jeltzalea
	1993	1995		Euzko Alderdi Jeltzalea
Alberto Ortega Melon	1995	1999		Euzko Alderdi Jeltzalea
Alberto Ortega Melon	1999	2003		Euzko Alderdi Jeltzalea-Eusko Alkartasuna
Julian Antonio Irribarría Cabredo	2003	2007		Alderdi Popularra
Alberto Ortega Melon	2007	2011		Euzko Alderdi Jeltzalea
Ruben Garrido Remirez	2011	2015		Alderdi Popularra
Jose Eduardo Terroba Cabezon	2015	2019		Euzko Alderdi Jeltzalea
Jose Eduardo Terroba Cabezon	2019	Jardunean		Euzko Alderdi Jeltzalea
	2023	2027

^a Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.

^b Alkateak ez zuen legegintzaldia bukatu.

Garraioa

Araba Bus sareko  eta  lineek zerbitzua ematen diote udalerri honi:

Araba Bus  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 8 Logroño (geltokia) Logroño (Portales) • Oion (industrialdea) • Oion • Moreda Araba • Labraza • Gorrebusto • Ekora • Binasperi • Lantziego • Kripan • Bilar Guardia⁠ 9 Gasteiz (geltokia) Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (unibertsitatea) • Armentia Trebiñu • Argote • Albaita • Baxauri • Obekuri • Navarrete • Bernedo • Meanuri • Meano • Ekora • Oion • Logroño (Portales) Gasteiz (Bastiturri) • Gasteiz (epaitegiak) • Gasteiz (unibertsitatea) • Armentia Trebiñu • Urizaharra • Leza (ospitalea) • Guardia • Guardia (hotel-gasolindegia) • Logroño (Portales) Logroño (geltokia)

Gainera, Eskualdeko Garraioa sareak linea bat ditu udalerrian:

Eskualdeko Garraioa  Zerbitzua   Hasiera   Ibilbidea   Amaiera ⁠ 22 Guardia Leza Osp. Oion • Ekora • Binasperi • Lantziego • Kripan • Bilar • Serna • Asa • Campillar • Mañueta • Eskuernaga • Samaniego • Lapuebla de Labarca • Eltziego • Paganos • Nabaridas • Leza Guardia Leza Osp.

Kultura

Euskara

Oiongo Edurne Azkarateren pasartea, Oion eta inguruko herrietako euskararen egoeraren ingurukoa. Gazte Gara Gazte proiekturako egindako elkarrizketa, ahozko ondarea jaso eta zabaltzeko.

Oionek ikastola dauka 1978tik, "San Bizente" izena duena. 1984, 1997, 2000, 2009 eta 2015. urteetan antolatu zuten oiondarrek Arabako ikastolen jaia, Araba Euskaraz alegia. Azken ekitaldia ordea Gasteizen ospatu zen. Eskola publikoa ere badu, "Ramiro de Maeztu" izenekoa. Helduentzat IKAren euskaltegia dago.

Herriko euskararen aldeko eragileek 2016ko apirilaren 24an Oiongo plazan dagoen kioskoari izena jarri zioten, Euskaldun Berrien Kioskoa.

Jaiak eta ospakizunak

• Errege eguneko aurorak, urtarrilaren 6an goizeko lauretan elartzen dira herriko gazteak eta erlijio kutsuko kantak abesten dituzte.
• Herriko zaindari diren Done Bikendi eta Done Anastasioren jaiak, urtarrilaren 21ean eta 22an. Hainbat ekitaldi aipagarri izaten ditu jaiak:
  • Katxiaren Iraulia, urtarrilaren 21 eta 22an. Herriaren independentzia ospatzen duen antzinako dantza da, 300 urte baino gehiago dituena. Katxi izeneko pertsonaia bufoien antzera janzten da, jantzi gorri eta berdearekin, eta azeri larrua darama eskuan. XVII. mendean dagoeneko aipatzen da eta herriko banderaren azpian egiten du iraulketa.
  • Suak edo Martxoak: urtarrilaren 21ean.
  • Patroien aurorak: urtarrilaren 22an izaten da. Errege eguneko ekintza bera da baina oriangoan herriko nagusiek hartzen dute parte.
  • Patroi sainduen dantza: urtarrilaren 22ko mezaren ondoren herrian patroi sainduekin prozesioa egiten da eta geldialdietan patroi sainduen dantza egiten da. 11 dantzariren taldeak burutzen du kriskitiñak eskuetan dituztela eta dultzaina eta danborren soinuan. Lehen mutilek bakarrik dantzatzen zuten baina azken urteetan nesken taldea eta mutilen taldea batera aritzen dira.
  • Suzko zezentxoa: Su artifizialez zutabe baten gainean herrian gertaturiko miraria errepresentatzen da. Duela urte asko oiondarrak prozesioan zebiltzala zezen batek ihes egin zuen. Herritarrak ihes egin beharrean geldi geratu ziren sainduen babesa eskatuz eta zezena beren aurrean ziplo erori zen.
  • Erraldoi eta buruhandiak: Bi erraldoi bikote dituzte, Nafarroako errege-erregina eta euskal jantzi tradizionalak daramatzaten gizonezkoa eta emakumezkoa.
• Pazko igandea: Judasen erreketa.
• San Prudentziotako danborrada: Arabako patroiaren eguna da eta danborrada 1992tik urtero ospatzen da apirilaren 28a.
• Abuztuaren azken astean Esker Oneko Jaiak ere izaten dira Oionen.

Ondasun nabarmenak

Oiongo elizaren Giralda kanpandorrea.

Labrazaren ikuspegia

Oion

• Oiongo Jasokundeko Andre Mariaren eliza, barroko estilokoa, baina XVIII. mendean eraikia.
• Buretako kondeen jauregia: Adreiluzko dorrea da eta lau arku itsu ditu alde banatan.
• Portuko markesaren jauregia: Elizaren alboan kokaturik dagoen jauregi ederra da.
• Mahastietako Andre Mariaren baseliza: Santa Maria mendiaren magalean aurkitzen da. 1993an eraiki zen.
• Museo etnografikoa.
• XVII. mendeko elurtegia.

Labraza

Erdi Aroko hiribildu harresitua da. Eusko Jaurlaritzak kultura ondasun izendatu zuen. Honako ondasun hauek ditu:

• Done Mikel eliza
• Harresiak
• Hainbat elurtegi
• Errukiaren Andre Mariaren baseliza

Gorrebusto

• Donemiliaga eliza.
• Andre Maria Magdalenaren baseliza
• Gorrebustoko trujalaren museoa.
• Teilategia

Oiondar ospetsuak

• Joaquín Lantziego (Gorrebusto, 1752-?) apaiza, erlezaina eta idazlea.
• Salustiano Olotzaga (1805-1873), politikaria, abokatua eta idazlea. Espainiako senataria eta Frantzian enbaxadorea.
• Clemente Perez Arroyo (1948-2014) pilotaria.
• Francisco Ibañez Irribarria (1951-) musikaria.
• Edurne Azkarate (1993-) antzezlea.

Ikus, gainera

• Araba
• Arabako udalerrien zerrenda
• Arabako Errioxako kuadrilla

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Araba

• Oiongo Udalaren webgunea
• (Gaztelaniaz) Oion Auñamendi entziklopedian
• Labrazako harresiak euskadi.net webgunean
• San Bizente ikastolaren bloga

• Datuak: Q581589
• Multimedia: Oyón-Oion
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Oion