Urepele

Wikipedia, Entziklopedia askea
Urepele
 Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Urepel Vallée.jpg
Hainbat baserriak Urepeleko Errobik inguratzeak
Bandera Navarra.svg
Bandera

Blason ville fr Urepel (Pyrénées-Atlantiques).svg
Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Beherea
EskualdeaBaigorri-Ortzaize
Administrazioa
Estatua Frantzia
Eskualdea Akitania Berria
Departamendua Pirinio Atlantikoak
ElkargoaEuskal Hirigune Elkargoa
BarrutiaBaiona
KantonamenduaEuskal Mendialdea
Izen ofizialaBlason ville fr Urepel (Pyrénées-Atlantiques).svg Urepel
Auzapeza
(2020-2026)		Xole Aire
(independente)
Posta kodea64430
INSEE kodea64543
Herritarraurepeldar
Geografia
Azalera26,44 km²
Garaiera392-1150 metro
Distantzia29,0 km (Donibane Garazitik)
Demografia
Biztanleria280 (2018: Red Arrow Down.svg −1)
Dentsitatea11,54 biztanle/km²
Zahartzea[1]% 25,64
Ugalkortasuna[1]‰ 38,34
Ekonomia
Jarduera[1]% 76,88 (2011)
Desberdintasuna[1]% 9,53 (2011)
Langabezia[1]% 0 (2013)
Euskara
Euskaldunak% 63,46 (2010)
Erabilera% 31,83 (2011)
Datu gehigarriak
Sorrera1862ko otsailaren 15a (independentzia)


Urepele[2][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Baigorri-Ortzaize eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 29,0 kilometrora. Altuera 392 eta 1 150 metro artekoa da, eta 26,44 km²-ko azalera hartzen du. 2018. urtean 280 biztanle zituen.

Bertako biztanleak urepeldarrak dira.

Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Azkarate beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Urepele toponimoa izen gardena da. ur eta epel ("asepel") hitzeten arteko elkarketa da. -e azkena deklinabide ez-etimologikoko elementu bat da, Ipar Euskal Herriko euskalkiei dagokiena. Testuinguruaren arabera, ahoskatzeko, ez ahoskatzeko edo apur bat xurgatzeko aukera dago.[4]

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Urepele Aldudeko ibarran dago.

Mugakideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

 Aldude Banka
Baztan
  Urepele  
Erroibar

Ingurune naturala[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Urepeleko Errobi udalerriko lurretatik igarotzen da, bere ibaiadarrak diren Imiliztegiko erreka (baita bertara isurtzen den Behodeiko erreka), Etxemendiko erreka, Labiaringo erreka, Ahuntzarretako erreka, Soaluzeko erreka (bertara isurtzen den Harriondoko errekarekin batera) eta Lohitzeko errekarekin batera.

Bestalde, herri menditsua da, eta Adi mendia (1 450 m) udalerriko lurretan dagoen mendi aipagarriena da.

Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  Gnome-weather-few-clouds.svg   Datu klimatikoak (Banka, 1981-2010)   WPTC Meteo task force.svg  
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 22.3 29.0 33.0 35.0 36.5 41.1 40.9 42.6 37.5 35.0 28.0 24.0 42.6
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 11.0 12.3 15.3 16.9 20.8 23.9 25.9 26.1 23.7 19.4 14.1 11.5 18.4
Batez besteko tenperatura (ºC) 6.9 7.6 10.0 11.5 15.1 18.1 20.1 20.3 17.7 14.5 9.9 7.6 13.3
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 2.8 3.0 4.7 6.1 9.3 12.3 14.3 14.5 11.8 9.5 5.7 3.8 8.2
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -12.6 -13.0 -8.5 -2.5 1.0 3.0 6.2 3.5 1.0 -1.5 -7.7 -9.7 -13.0
Batez besteko prezipitazioa (mm) 187.6 159.5 158.6 181.2 131.5 84.4 74.9 84.4 115.3 152.9 212.5 201.6 1744.4
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 99.0 109.0 109.5 95.7 97.0 69.0 86.7 85.2 81.0 99.0 96.5 130.1 130.1
Iturria: Frantziako klimatologia zerbitzua[5]

Auzoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Gaineko Karrika
  • Behereko Karrika
  • Elhutsea
  • Larrategia
  • Kintoa
  • Tanburinenea
  • Harriondoa
  • Buztanborda
  • Mandabidea
  • Antxainioenea

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Urepele, antzina Aldude udalerria besterik ez zena, udalerri independente bihurtu zen 1862ko otsailaren 15ean.[6]

Demografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1861 1866 1872 1876 1881 1886 1891 1896 1901 1906 1911 1921 1926 1931
1030 960 892 815 789 792 741 745 730 724 746 684 733 625
1936 1946 1954 1962 1968 1975 1982 1990 1999 2006 2007 2008 2013 2018
615 562 565 573 561 485 459 400 365 349 347 345 305 280
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udalerriko ekonomiaren oinarria laborantza den arren, udalerritik igarotzen diren erreken uraren kalitatea dela-eta, piszikultura esplotazio baten garapena ahalbidetu du.

Politika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Auzapezak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hasiera Amaiera Auzapeza Alderdia
1971 1977 Txomin Arrambide
1977 2008 Marie-Antoinette Etxebarren
2008 2020 Michel Ernaga
2020 karguan Xole Aire
falta diren datuak osatu egin behar dira

Erakunde publikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2017ko urtarrilaren 1era arte, Urepele Garazi-Baigorri herri elkargoaren kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen Euskal Hirigune Elkargoaren parte izatera pasa zen.[7]

Garraioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskal Hirigune Elkargoaren esku dagoko Car Express hiriarteko autobus sareak zerbitzatzen du herria. Guztira, line batek eskaintzen du zerbitzua.[8]

Kultura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Miren Aire urepeldar laborari eta abeslaria, Koldo Zuazorekin hizketan, Urepelen egiten den nafar-lapurtar euskararen erakusgarri.

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Aldudeko ibarreko herri guztiak sailkatu zituen, mendebaldeko behe-nafarrera euskalkian, Arberoa eta Ortzaize ibarretan hitz egiten zena.[9]

Koldo Zuazok, 2010ean, Urepelek nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.[10]

Euskara[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Urepeleko Xelextin Saroiberri[11]. Euskal Herriko Ahotsakerako[12][13] egindako elkarrizketa.

Urepeleko euskara[11] Baigorriko hizkera[12] da, nafar-lapurteraren erdiguneko[13] aldaera.

Ondasun nabarmenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Inharabia, Jabola, Tanburin borda eta Xaliesenea baserriak XVIII. mendekoak dira
  • Xalbadorenea baserria
  • Ama Birjinaren Jasokundearen eliza 1841. urtekoa da

Urepeldar ospetsuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Herri senidetuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Urepele ondorengo herriekin senidetuta dago:

Irudiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ /uʁ̞epele/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Euskaltzaindia. 122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia. .
  3. ↑ Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux des Pyrénées-Atlantiques. Archives & Culture ISBN 978-2-35077-151-9. PMC 466662204. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
  4. ↑ Orpustan, Jean-Baptiste. (2006). Nouvelle toponymie basque : noms des pays, vallées, communes et hameaux historiques de Labourd, Basse-Navarre et Soule. (Éd. entièrement rev. et corr. argitaraldia) Presses universitaires de Bordeaux ISBN 2-86781-396-4. PMC 72757865. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
  5. ↑ Bankako estazioko balio klimatologikoak. Frantziako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  6. ↑ «Leihotik: Urepele-k 150 urte», Kanaldude, 2012-07-02.
  7. ↑ Instituzioaren behar gorria. 2015eko urriaren 11. Argia.com
  8. ↑ (Frantsesez) «Ipar Euskal Herriko TXIK TXAK sarea: garraio publikoaren gorakada handia hilabetean.» France Bleu 2019-10-21 (Noiz kontsultatua: 2021-04-22).
  9. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
  10. ↑ Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.
  11. ↑ a b «Urepele - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-17).
  12. ↑ a b «Baigorrikoa - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-17).
  13. ↑ a b «Erdigunekoa (NL) - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-17).
  14. ↑ «Wayback Machine - Nafarroako herri eta hiri senidetuak» web.archive.org (Noiz kontsultatua: 2022-05-13).

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Urepele&oldid=8972255"(e)tik eskuratuta